1 P RAWO MAJĄTKOWE V - XVIII w.

2 W ŁASNOŚĆ I POSIADANIE R ZECZY Prawo Rzeczowe

3 E DYKT R OTARA (643 R.) 228. O posiadaniu. Jeśli ktoś drugiego zaskarży o rzecz ruchomą lub nieruchomą, ponieważ niesłusznie posiadał, a posiadacz zaprzeczy, to postanowiliśmy, że posiadacz – jeśli posiadanie trwało przez pięć lat – powinien albo zaprzeczyć przez przysięgę, albo bronić [się] przez walkę ręczną jeśli będzie mógł. 354. O zaoraniu cudzego pola. Jeżeli ktoś zaorze cudze pole, wiedząc że nie jest jego, albo odważy się siać ziarno, niech straci pracę i plon. A plon niech ma ten, kto udowodni, że pole jest jego.

4 Z WIERCIADŁO S ASKIE (1220-1235 R.) Art. 44. § 1. Nabycie prawnego posiadania. Człowiek, który posiada mienie w ciągu roku i dnia, bez prawnego sprzeciwu, uzyskuje prawo posiadania. Art. 52. Co i jak może człowiek wyzbywać. § 1. Nikomu nie wolno zbywać swego majątku ziemskiego bez [zgody] krewnych lub roków sądowych […] Gdy zbędzie je bezprawnie bez zgody krewnych, to spadkobierca obejmuje majątek na mocy wyroku, jak gdyby ten zmarł, który mienie zbywa, gdyż nie miał prawa do jego zbycia.

5 Z WIERCIADŁO S ASKIE (1220-1235 R.) § 2. Wszystkie ruchomości zbywa człowiek bez zgody krewnych na każdym miejscu oraz pozostawia i oddaje w lenno mienie dopóki zdoła, z przepasanym mieczem i tarczą, siąść na rumaka, z kamienia lub pnia wysokiego na łokieć, bez pomocy ludzkiej, z tym jednak, że mu konia i strzemię trzymają. Gdy tego uczynić nie jest zdolny, to nie może dawać.

6 C OUTUME DE P ARIS (1510 R.) Art. 88. W okręgu prewotalnym i w wicehrabstwie Paryża są tylko dwa rodzaje dóbr: to jest ruchome i nieruchome. Art. 91. Ryba znajdująca się w stawie lub w fosie uważana jest za nieruchomość, ale gdy znajduje się w skrzyni z wodą lub w zbiorniku, uważana jest za ruchomość. Art. 92. Drzewo ścięte, zboże, ziarno lub siano skoszone, nawet znajdujące się jeszcze na polu, uważane jest za ruchomość, ale gdy nie jest ścięte i trzyma się korzeniami, uchodzi za nieruchomość.

7 G ERMAŃSKIE POJĘCIE RZECZY I WŁASNOŚCI rzeczy – przedmioty materialne podział na ruchomości i nieruchomości ruchomości należą do konkretnych osób – mobilia ossibus inhaerent nieruchomości należą do rodu – prawo bliższości brak rozróżnienia posiadania od własności o „własności” decyduje faktyczna kontrola nad rzeczą – tenere, gewere, sedere, ( in ) vestire o „własności” nieruchomości decyduje legalne pobieranie pożytków

8 K SZTAŁTOWANIE SIĘ INSTYTUCJI PRAWA WŁASNOŚCI możliwość jednoczesnego pobierania pożytków z nieruchomości przez pana feudalnego/seniora (posiadacz pośredni) i chłopa/wasala (posiadacz bezpośredni) od XII w. glosatorzy wprowadzają konstrukcję własności podzielonej ( dominium directum i dominium utile ) od XIII w. kanoniści wprowadzają rozróżnienie własności (władztwo prawne - skarga petytoryjna) od posiadania (władztwo faktyczne - skarga posesoryjna) negatywna definicja prawa własności (XIII w.)

9 S PADKOBRANIE Prawo Spadkowe

10 L EX S ALICA ( POCZĄTEK VI W.) LIX. O alodiach 1. Jeśli ktoś umarł nie pozostawiwszy synów, a przeżyli go ojciec lub matka jego, to niechaj oni po nim dziedziczą. 2. Gdyby zaś ojciec lub matka nie żyli, a pozostali brat lub siostra, to niechaj oni dziedziczą […] 4. A jeśliby następnie znalazł się bliższy krewny z tego rodu, to niechaj on dziedziczy 5. Żaden zaś spadek w ziemi nie będzie należał do kobiety, lecz do [krewnych] płci męskiej [i] bracia, jacy będą, dostaną całą ziemię.

11 E DYKT R OTARA (643 R.) 168. O wydziedziczeniu synów. Nikomu nie wolno wydziedziczyć swego syna bez niewątpliwej winy, ani darować komuś innemu tego, co się mu [tj. synowi] według prawa należy.

12 Z WIERCIADŁO S ASKIE (1220-1235 R.) Art. 17. § 1. Kolejność dziedziczenia. Gdy człowiek umrze bezdzietnie, to spadek po nim bierze ojciec. Jeżeli nie ma ojca, to bierze go matka lepszym prawem niż brat. Spadek po ojcu, matce, siostrze i bracie bierze syn, a nie córka, chybaby syna nie było. Wtedy bierze córka. Jeżeli jednak spada na dalszych krewnych niż siostry i bracia, wszyscy biorą równe części […] Lecz dziecko syna lub córki bierze spadek przed ojcem i przed matką, przed bratem i przed siostrą, a to dlatego, że spadek nie wychodzi poza zstępnych tak długo, jak długo są zstępni równi stanem.

13 C OUTUME DE P ARIS (1510 R.) Tytuł XV. O dziedziczeniu w linii prostej i bocznej. Art. 302. Dzieci dziedziczące po zmarłym dochodzą do spadku po nim na równi, z wyjątkiem majątków dziedzicznych dzierżonych jako lenno lub wolne alodium szlacheckie […] Art. 318. Zmarły bierze w sekwestr żywego, swego spadkobiercę najbliższego i zdolnego do dziedziczenia po nim. Art. 319. W linii bocznej prawo reprezentacji ma zastosowanie bez ograniczeń w jakimkolwiek stopniu [pokrewieństwa].

14 C OUTUME DE P ARIS (1510 R.) Tytuł XIV. O testamentach i ich wykonywaniu. Art. 289. Aby uznać testament za ważny wymaga się, żeby był napisany i podpisany przez testatora albo żeby był zeznany przed dwoma notariuszami albo przed proboszczem parafii testatora lub jego wikarym i jednym notariuszem, lub przed tym proboszczem czy wikarym i trzema świadkami, lub przed jednym notariuszem i dwoma świadkami. A świadkowie ci [mają być] zdolni, odpowiedni, płci męskiej i mieć skończone 20 lat oraz nie mogą być zapisobiorcami [...]

15 C OUTUME DE P ARIS (1510 R.) Art. 292. Wszystkie osoby zdrowe na umyśle, pełnoletnie i używające swych praw, mogą rozporządzać przez testament i [inne] rozporządzenie ostatniej woli na rzecz osoby zdolnej, wszystkimi swymi dobrami ruchomymi i nabytymi dobrami nieruchomymi oraz piątą częścią swych własnych dóbr dziedzicznych i niczym więcej. Chyba, że byłoby to dla celów charytatywnych.

16 Z ASADY DZIEDZICZENIA U GERMANÓW pierwotnie dziedziczenie wyłącznie ruchomości według zasady paterna – paternis, materna – maternis brak dziedziczenia testamentowego porządek dziedziczenia według stopnia pokrewieństwa – system parantel nieruchomości w pierwszej kolejności dziedziczą mężczyźni w prawie salickim kobiety nie mogą dziedziczyć ziemi – agnacyjny system następstwa tronu we Francji

17 I NSTYTUCJA T ESTAMENTU pierwotnie niedopuszczalna ze względu na prawo wyczekiwania przez krewnych na spadek do IX w. wprowadzenie przez Kościół tzw. części swobodnej pro remedio animae ( adoptio Christi ) donatio mortis causa (XII w.) – kanoniści wpływ testamentu rzymskiego – legiści do końca średniowiecza stopniowe objęcie testamentem ruchomości, nieruchomości nabytych, w końcu części nieruchomości dziedzicznych (rodowych) zakres swobody testowania ograniczony przez prawa dziedziców koniecznych (rodzina)

18 N OWOŻYTNE Z ASADY DZIEDZICZENIA dziedziczenie ruchomości i nieruchomości dziedziczenie testamentowe lub beztestamentowe ( ab intestato ) pierwszeństwo zstępnych pierwszeństwo krewnych przed żoną zasada reprezentacji równouprawnienie córek (nie w stosunku do nieruchomości dziedzicznych, lenn, fideikomisów) upośledzenie dzieci nieślubnych ograniczona swoboda testowania