1 Parametryzacja a społeczna odpowiedzialność uczelniKrzysztof Leja przy współpracy z Emilią Nagucką Wydział Zarządzania i Ekonomii Politechniki Gdańskiej Konferencja Naukowa „Etyczne i społeczne aspekty parametryzacji w nauce”, Warszawa października 2016 r. Komitet Etyki w Nauce PAN oraz Zakład Etyki Instytutu Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego
2 Plan prezentacji Motto Po co parametryzacja i inne reformy O roli uniwersytetu O ewolucji uniwersytetu Cel reform uniwersytetu Skutki reform na podstawie badań Podsumowanie Posłowie
3 Motto prof. Clark Kerr (2001)Około 85 instytucji świata zachodniego założonych przed 1520 rokiem przetrwało do dzisiaj w niezmienionej formie, pełniąc podobne funkcje, niezmienione przez historię. Wśród nich są kościół katolicki, parlament na wyspie Isle of Man, w Islandii oraz w Wielkiej Brytanii, kilka kantonów w Szwajcarii oraz 70 uniwersytetów. Przemijali królowie i inni władcy narodów, cechy rzemieślników a uniwersytety trwały, często bez zmiany lokalizacji, w tych samych budynkach, w których profesorowie i studenci robili podobne rzeczy a zarządzanie uczelnią też się nie zmieniało. prof. Clark Kerr (2001)
4 Po co parametryzacja i inne reformyOcena parametryczna jednostek naukowych Krajowe ramy kwalifikacji Doskonalenie jakości badań naukowych Doskonalenie trzeciej misji uczelni Doskonalenie jakości kształcenia
5 Zakres parametryzacjiOcena parametryczna jednostek naukowych obejmuje: osiągnięcia naukowe i twórcze; potencjał naukowy; praktyczne efekty działalności naukowej i artystycznej; pozostałe efekty działalności naukowej i artystycznej
6 prof. Henryk Samsonowicz (2008)O roli uniwersytetu (1) prof. Henryk Samsonowicz (2008) „Czy istnieje „trzecia władza”, owe „studium” tak określane od czasów średniowiecza? Istnieje jako jeden z najważniejszych składników określających świat współczesny, rozwijający się w tempie niespotykanym dotychczas – nauka. Istnieje w tym sensie, że charakteryzuje się także bodaj najważniejszą cechą społeczeństwa obywatelskiego – samorządnością. Ma na „imperium” – władzę państwową wpływ niewielki, niekiedy wręcz żaden. Natomiast koresponduje z „sacerdotium”, opierając swe działanie na trwałych wartościach ludzkich”.
7 O roli uniwersytetu (2) Alisdar MacIntyre (filozof, etyk) twierdzi, że „uniwersytet znajduje się obecnie w sytuacji wyboru między projektem komercyjnej „korporacji doskonalenia zawodowego” (z wydziałem filozoficznym jako modną ciekawostką kulturoznawczą), a deficytową kontynuacją zasady integralności i uniwersalności wiedzy”. (2001)
8 prof. Jan Szczepański (1993)O roli uniwersytetu (3) Zmiany w szkolnictwie wyższym z reguły dotyczyły spraw drugo- i trzeciorzędnych, nie dotykały istoty szkoły wyższej. „Naciski zewnętrzne najczęściej wywołują jedynie pozory zmian. W latach studenci szkół wyższych poddani byli bardzo silnej presji politycznej w metodach wychowania a jednak rok 1956 wykazał, że te wysiłki uzyskały minimalny sukces”. prof. Jan Szczepański (1993)
9 O roli uniwersytetu (4) Stefan Kwiatkowski, twórca pierwszej w świecie katedry przedsiębiorczości intelektualnej, stawia pytanie „Szkoły wyższe - przykład organizacji nieinteligentnych?”, zauważając, że współczesne instytucje akademickie są traktowane jak czarne skrzynki, w których ważne są jedynie wejścia i wyjścia, co dalece upraszcza postrzeganie roli uczelni, sprowadzając jej ocenę do mnożących się wskaźników. (2001)
10 O roli uniwersytetu (4) Mats Alvesson, współtwórca krytycznego nurtu zarządzania (Critical Management Studies) dostrzega inflację wykształcenia na poziomie wyższym, którego celem w coraz większym stopniu jest „uzyskanie listów uwierzytelniających” niezbędnych do wykonywania atrakcyjnego zawodu, zamiast rozwijania umiejętności do: krytycznej refleksji, komunikowania się w mowie i piśmie, a także doskonalenia zdolności kognitywnych. (2013)
11 O roli uniwersytetu (5) Czy, jak twierdzi prof. M. Marody, wiek, w którym dominował uniwersytet humboldtowski dobiegł końca? Większość innowacji w instytucjach użyteczności publicznej zostaje im narzucona z zewnątrz bądź też przez katastrofę (P. Drucker) Czy reformy przeprowadzone w latach są katastrofą wyzwalającą nowe otwarcie uczelni? - „piękną katastrofą”.
12 MG – managerial governance; C- competitionO ewolucji uniwersytetu Uniwersytet Uniwersytet liberalny Humboldta przedsiębiorczy Clarka SR- state regulations; AG – academic self-governance; SG – stakeholders guidance; MG – managerial governance; C- competition Źródło: Opracowanie własne na podstawie: J. Fried, Government – University – Interfaces, Annual Conference on Higher Education Management and Development in Central, Southern and Eastern Europe, November 2006,
13 MG – managerial governance; C- competitionO ewolucji uniwersytetu Uniwersytet Uniwersytet przedsiębiorczy społecznie odpowiedzialny SR- state regulations; AG – academic self-governance; SG – stakeholders guidance; MG – managerial governance; C- competition Źródło: K. Leja, Looking for a model of the contemporary university, in: J. Brada, G. Stanley, W. Bienkowski , The University in the age of globalization, Palgrave Macmillan, 2012,
14 R. Pirsig, Zen and the Art of Motorcycle Maintenance, New York 1974Cel reform - doskonalenie jakości „Jakość [...] wiesz co to jest, a jednocześnie nie wiesz. To jest sprzeczność. Lecz niektóre rzeczy są lepsze od innych, to znaczy, że są lepszej jakości. Ale gdy próbujesz powiedzieć, co to jest jakość, abstrahując od konkretnych rzeczy, wszystko się rozmywa. Nie ma o czym mówić. Jeśli nikt nie wie co to jest, to z praktycznego punktu widzenia to nie istnieje. Ale z praktyki wiesz, że to istnieje. Na czym bowiem oparte są stopnie? Dlaczego ludzie płaciliby fortunę za pewne rzeczy, a odrzucali inne? Bez wątpienia pewne rzeczy są lepsze od innych [...] ale co to jest „lepszość”. Kręcisz się w kółko i nie znajdujesz wyjścia z sytuacji. Co do diabła jest z tą jakością? Co to jest?” R. Pirsig, Zen and the Art of Motorcycle Maintenance, New York 1974
15 Skutki reform - wyniki badań (1) Pozytywne NegatywneWiększy nacisk na badania Istotne ograniczenie środków na działalność statutową Większe zaangażowanie w badania – rosnący udział publikacji w czasopismach z listy JCR Poziom naukowy jest na drugim planie Prowadzenie badań interdyscyplinarnych Ograniczone zaufanie, płynność prawa Większy nacisk na uzyskiwanie środków konkurencyjnych Niezdrowa konkurencja, eskalacja konkurencji (słabsze osoby są mniej cenione) Większa obecność polskich naukowców w środowisku międzynarodowym Skrócenie perspektywy badań – oczekiwanie szybkich efektów
16 Skutki reform - wyniki badań (2) Pozytywne NegatywneWiększy uwaga uczelni/wydziału na dialog z otoczeniem Pogorszeniu uległy relacje międzyludz-kie, wzrósł egoizm, mniej życzliwości System oceny pracowniczej wspierający rozwój naukowy, dydaktyczny i organizacyjny Bibliometria zastąpiła ocenę jakości, zobiektywizowane kryteria zdejmują odpowiedzialność z oceniających i wynaturzają proces oceny Osłabła nieco hierarchia, ale wia-ra w stopnie naukowe jest nadal wielka Procedury zastąpiły obyczaje akade-mickie, zanikają relacje nieformalne W mojej uczelni jest tak samo, wszystko zależy od ludzi Uczelnia przestała być jednolitym organizmem a jest federacją Wymiatane jest doświadczenie profesorów Kult młodości
17 Skutki reform - wyniki badań (3) Pozytywne NegatywnePojawił się Narodowy Program Rozwoju Humanistyki Praca naukowa zmieniła się w aktywność naukową Większa presja na pozyskiwanie środków zewnętrznych Większe wymagania przy niezmienionych nakładach finansowych Rozwój przedsiębiorczości akademickiej Zanik wspólnoty akademickiej, mniejsza identyfikacja pracowników z uczelnia Lepsza infrastruktura uczelni, większa dbałość o środki publiczne Deprecjonowanie obyczajów akademickich Nieco większa koncentracja wysiłku na pracach naukowych, mających szanse zakończyć wynikach ważnych dla świata Zasady rynkowe i neoliberalne zaczynają rządzić w uczelniach
18 czy reformy przyniosły oczekiwane rezultatyPodsumowanie czy reformy przyniosły oczekiwane rezultaty Leczenie jest gorsze od choroby – wynik badań dr Marty Shaw – University of Minnesota i UJ Przepaść pomiędzy entuzjastami i przeciwnikami reform (parametryzacja, krk, standaryzacja, etc) pogłębia się…- co dalej? Przewartościowane są nauki techniczne i badania stosowane. Celem nauki jest zdobywanie grantów, publikowanie punktów, uzyskiwanie cytowań – czy o to chodziło? Ocena parametryczna w obecnym kształcie „zachęca ludzi do robienia konkretnych rzeczy w pewien konkretny sposób, co sprawdza się tylko przy rutynowych działaniach” (D. Pink)
19 Podsumowanie - ważkie pytaniaGdzie jest człowiek w zdehumanizowanym uniwersytecie? Czy znajomość wskaźników bibliometrycznych wystarczy do klasyfikowania uczonych, jak uważają administratorzy nauki? Czy pozycja Polski w rankingach naukowych odpowiada naszej pozycji ekonomicznej?
20 Podsumowanie, czyli co dalej?Inaczej motywować uczonych - zapewnić autonomię w myśl zasady W. Knighta „zatrudnij dobrych ludzi i zostaw ich w spokoju”, którzy będą dążyli do mistrzostwa (sposób myślenia+ból+asymptota) i będą maksymalizowali cele. Ucywilizować parametryzację – podjąć próbę odróżnienia jednostek świetnych naukowo od „producentów punktów” (prof. J. Górniak (2016). Wzmocnić motywację uczonych do współkonkurowania. Wzmocnić mechanizmy w ocenie parametrycznej zachęcające do aktywności popularyzatorskiej.
21 Posłowie Gdy zapytano Arthura Schawlowa, laureata Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki (1981), co różni bardziej kreatywnych naukowców od tych mniej kreatywnych odpowiedział: „Aspekt związany z miłością do pracy jest bardzo ważny. Najbardziej uznani naukowcy to niekoniecznie ci najbardziej utalentowani. Ale wyróżnia ich ciekawość. To ciekawość sprawia, że muszą poszukiwać odpowiedzi” Artur Schawlow ( )
22 Dziękuję za uwagę