1 ZASADY ORTOGRAFICZNE Z JĘZYKA POLSKIEGO W KLASACH IV – VI SZKOŁY PODSTAWOWEJ
2 Pisownia „u” Literę u piszemy:w formach czasu teraźniejszego zakończonych na -uję, -ujesz, -uje, np promuję, promujesz, promuje, gotuję, gotujesz, gotuje, w wielu przyrostkach, np. -un - zwiastun, opiekun, -ulec - hamulec, budulec, -uch - leniuch, dzieciuch, -uchna - matuchna, córuchna, -unek - pakunek, wizerunek, -utki - malutki, skromniutki, -us - dzikus, lizus, -uszek - garnuszek, maluszek, -uś - dzidziuś, synuś;
3 Pisownia „ó” Literę ó piszemy:wtedy, gdy w innych formach tego wyrazu lub w wyrazach pokrewnych wymienia się na o, e lub a np.: stój - stoję, pióro - pierze, wrócić - wracać móc - mogę, siódma – siedem mówić - mawiać w cząstce -ów, -ówna, -ówka występującej jako końcówka lub część przyrostka, np.: bloków, projektów, operatorów, zeszytów, stołów, Sokołów, Tarnów, Kraków, Rodziewiczówna, Iłłakowiczówna, kreskówka, kartkówka, stołówka. w niewielu wyrazach na początku: ósemka, ósmy, ów, ówczesny, ówdzie.
4 „Rz” piszemy: Wyjątki:Wtedy, gdy w wyrazach pokrewnych wymienia się na „r”, np.: marzec - marca, dworzec – dworca, mierzyć - miara, tworzyć - twórca, w zakończeniach -arz, -erz, -mierz, -mistrz, np. fałszerz, harcerz, pasterz, kołnierz, rycerz, bajarz, blacharz, pisarz, ślusarz, tokarz, kątomierz, ciśnieniomierz, Kazimierz, Włodzimierz, zegarmistrz, ogniomistrz. po spółgłoskach p, b, t, d, k, g, ch, j, w, np. przemoc, wyprzedaż, przekonanie, brzmienie, brzydota, zatrzymać, trzeba, drzwi, zedrzeć, krzak zajrzeć, dojrzały, wrzawa, wrzątek;, zakrzepnąć, grzmot, grząski, chrzest, odchrząknąć, Wyjątki: kształt, pszczoła, pszenica, Pszczyna, wszystko, wszędzie, zawsze, kształcić, kształtny, wykształcenie, bukszpan, Oksza, kszyk (ptak)
5 Literę ż piszemy: wtedy, gdy w innych formach tego wyrazu lub w wyrazach pokrewnych wymienia się na g, dz, h, z, ź, s, np. trwożnie - trwoga, pieniążek - pieniądz, grożę - groza, obrażać - obraźliwy, drużyna - druh, boży - boski; gdy występuje ona po literach r, l, ł: drżenie, rżeć, ulżyć, łże;
6 Dwuznak „ch” piszemy: gdy w wyrazach i formach pokrewnych wymienia się na sz, np. piechota - pieszo, sucho - suszyć, głuchy - głuszyć, mucha - muszka, duch - dusza; zawsze na końcu wyrazów, np strach, gmach, pech, na ulicach, na kolanach, o postaciach, o samochodach, Allach z wyjątkiem wyrazów druh i Boh. z reguły po literze s, np. schizma, schyłek, schemat, schizofrenia, schlebiać, schludny, scholastyka, schudnąć, schodzić, schab, schron.
7 Literę h piszemy: wtedy, gdy w innych formach tego wyrazu lub w wyrazach pokrewnych wymienia się na g, ż, z, dz, np. wahać się - waga, druh - drużyna, błahy - błazen, wataha - watadze; w rozpoczynających wyraz cząstkach hiper-, hipo-, hekto-, higro-, np. hiperbola, hiperpoprawny, hiperstatyczny, hiperwitaminoza, hiperinflacja,hipoalergiczny, hipocentrum, hipodrom, hipokryta, hipochondryk, hipoteza,hektolitr, hektopaskal, hektograf, higrometr, higroskop, higromorficzny.
8 Cząstkę „ -bym, -byś, -by, -byśmy, -byście”piszemy łącznie: 1. Z osobowymi formami czasowników np.: przyszlibyśmy, należałoby 2. Ze spójnikami i partykułami oraz wyrazami pełniącymi rolę spójników i partykuł np.: aby, gdyby, jeżeliby, żeby piszemy rozdzielnie: 1. Po nieosobowych formach czasownika np.: powiedziano by, zajęto by 2. Po innych częściach mowy np.: gdzie by, dlaczego by, tam by, tak by
9 PRZYIMKI ZŁOŻONE 1. W języku polskim obok przyimków prostych:w, z, nad, przy, pod, o, za, po występują też przyimki złożone: ponad, zza, spomiędzy, poza, sprzed. Pisownia przyimków złożonych jest bardzo prosta, ponieważ piszemy je tak, jak słyszymy. Musimy tylko pamiętać o tym, że pisze się je łącznie: z+nad = znad po+przez= poprzez (z)s+po+między = spomiędzy (z)s+po+za= spoza 2. Niby wierszyk: według – podług wewnątrz – zewnątrz zamiast – podczas dookoła - koła
10 PISOWNIA ZAKOŃCZEŃ 1. W dopełniaczu, celowniku, miejscowniku liczby pojedynczej rzeczowników rodzaju żeńskiego zakończonych na: „- cja”, „- sja”, „- zja” po „c”, „s”, „z” piszemy „- ji” przykłady: kolacja – kolacji telewizja – telewizji dyskusja – dyskusji 2. W dopełniaczu, celowniku, miejscowniku liczby pojedynczej rzeczowników rodzaju żeńskiego zakończonych w mianowniku na „- ia”, „- ja” piszemy „- i”, kiedy „i” występuje po samogłosce aleja – alei szyja – szyi kolej – kolei nadzieja - nadziei
11 PISOWNIA ZAKOŃCZEŃ 3. Gdy głoska „i” oznacza miękkość poprzedzającej ją spółgłoski pisz w zakończeniach „i” przykłady: ziemia – ziemi mi – m’ skrobia – skrobi bi – b’ dynia – dyni ni – n’ 4. Jeśli w mianowniku wyrazu mimo końcówki „- ia” słyszymy „- ja” to w dopełniaczu, celowniku, miejscowniku piszemy końcówkę „- ii” harmonia – (możliwa wymowa harmonija) – harmonii geografia – (możliwa wymowa geografija) – geografii sympatia – (możliwa wymowa sympatja) – sympatii
12 PISOWNIA ZAKOŃCZEŃ 5. Pisz na pewno „- ii” po spółgłoskach:t, d, r, l, k, g, ch. przykłady: antypatia – antypatii komedia – komedii awaria – awarii energia - energii
13 PISOWNIA „NIE” Z CZĘŚCIAMI MOWY1. "nie" z czasownikami pisze się osobno: nie ma, nie pił, nie był wyjątki: niedomagać, niepokoić, niecierpliwić 2. "nie" z rzeczownikami pisze się razem: niepogoda, niewypał, niepalenie
14 3. Z przymiotnikami przeczenie „nie” piszemy:oddzielnie – stopień wyższy i najwyższy przymiotnika przykłady: nie brzydszy nie najbrzydszy łącznie – stopień równy przymiotnika przykłady: niebrzydki nieładny 4. Z przysłówkami przeczenie „nie” piszemy: oddzielnie – stopień wyższy i najwyższy przysłówka przykłady: nie brzydziej nie najbrzydziej łącznie – stopień równy przysłówka przykład: niebrzydko 5. "nie" z liczebnikami piszemy oddzielnie: nie raz, nie dwoje wyjątki: niejeden (w sensie wielu), nie jeden (hotel odwiedził)