1 Podstawy pomagania SPPiIK, 2016 Anna Gromińska

2 literatura Correy, Grupy. Zasady i teczniki grupowej pomocy psychologicznej, IPZ, Warszawa Cz. Czabała, Czynniki leczące w psychoterapii. Wydanie nowe, PWN, Warszawa, 2013 Red. Cz. Czabała, S. Kulczyńska, Poradnictwo psychologiczne, PWN, Warszawa 2015 J. Mellibruda, Siedem ścieżek psychoterapii, IPZ, Warszawa B. Okun, Skuteczna pomoc psychologiczna, IPZ, warszawa, 2002 W. Sztander, Rozmowy, które pomagają, IPZ, Warszawa, 1999

3 Pomagający Każdy, kto ułatwia innym zrozumienie i przezwyciężenie ich problemów wewnętrznych i zewnętrznych, Profesjonalista i nieprofesjonalista

4 Poradnictwo psychologicznejest profesjonalną pomocą osobom zdrowym, które nie radzą sobie z zaspakajaniem swoich potrzeb i realizowaniem zadań rozwojowych lub potrzebują pomocy w doskonaleniu swoich umiejętności w tym zakresie. jest wspomaganiem rozwoju a nie zmianą osobowości. skierowane jest do osób, u których objawy lub stan dyskomfortu wiążą się z ich aktualną trudną sytuacją Kierowane do osób, które w określonym okresie swojego życia mają poczucie, że stanęły przed takimi problemami, jakich nie są w stanie rozwiązać

5 Rozwój Rozwój przebiega harmonijnie, jeśli człowiek na każdym etapie rozwoju ma możliwość zaspakajania własnych potrzeb i realizacji zadań rozwojowych. Brak tych możliwości najczęściej wywołuje stan kryzysu rozwojowego.

6 Zdrowie psychiczne Stan dobrego samopoczucia – przyjemne emocje – pozytywny i zrównoważony nastrój, zdolność do przeżywania adekwatnych emocji, zadowolenie z życia, poczucie szczęścia oraz właściwości i umiejętności służące osiąganiu i utrzymywaniu tego stanu: Zasoby indywidualne – przekonania dotyczące samego siebie i otaczającego świata, poczucie własnej wartości, optymizm, poczucie wpływu na własne życie – pozwalają na rozpoznawanie własnych potrzeb i zobowiązań wynikających z zadań życiowych, sposobów ich zaspakajania i podejmowanie działań w tym kierunku Umiejętności nawiązywania i utrzymywania satysfakcjonujących relacji interpersonalnych – nawiązywanie, pogłębianie i utrzymywanie relacji Umiejętność radzenia sobie z trudnymi sytuacjami – umiejętność dostrzegania wieloznaczności zamiast jednoznacznego spostrzegania rzeczywistości, umiejętność wykorzystywania traumatycznych doświadczeń do zmiany i rozwoju, rozumienie kontekstu wydarzeń i ograniczonych własnych możliwości wpływania na te wydarzenia

7 Cele poradnictwa psychologicznegodostarcza klientom możliwości rozpoznania swojej nowej sytuacji i konieczności podejmowania innych działań, dostarcza możliwości uczenia się nowych umiejętności. wspomaganie odbywa się przez dostarczanie klientom wiedzy, uczenie umiejętności i udzielanie wsparcia pomaga w utrzymaniu zdrowia psychicznego poprzez pomoc w radzeniu sobie z kryzysami rozwojowymi lub w rozwijaniu właściwości umożliwiających realizację zadań rozwojowych – pomoc we wspomaganiu rozwoju i wychodzeniu z kryzysów

8 Cele poradnictwa psychologicznegoGłównym zadaniem poradnictwa jest odwoływanie się do zasobów człowieka. wzrost świadomości klienta i poprawa jego funkcjonowania w sferze emocjonalnej, poznawczej i behawioralnej. celem poradnictwa jest pomoc osobom doświadczającym dystresu w odzyskiwaniu równowagi emocjonalnej, przekonania o możliwości wpływania na swoje życie i poszukiwaniu potrzebnych do tego umiejętności, w odzyskiwaniu możliwości korzystania ze wsparcia.

9 Najczęściej poradnictwo psychologiczne to:Pomoc w rozwiązywaniu trudności w realizowaniu zadań rozwojowych Towarzyszenie w procesie podejmowania ważnych decyzji rozwojowych Asystowanie w procesie życia (porady) Doskonalenie zasobów doskonalenie cech osobowościowych

10 Historia pomocy psychologicznejOddziaływanie na psychikę jako forma leczenia chorób psychicznych ma swój początek w psychoanalizie. W latach 60-tych wraz z powstaniem idei psychologii humanistycznej zakwestionowano ścisły podział na zdrowie i chorobę – wiele osób potrzebuje pomocy psychologicznej z powodu problemów życiowych.

11 Psychoterapia Osoby, których objawy są wynikiem nieadekwatnego sposobu przeżywania lub spostrzegania siebie i otoczenia, wynikającego z uwarunkowań osobowościowych, wymagają terapii. Psychoterapia to metoda leczenia zaburzeń zdrowia psychicznego, wynikających z właściwości osobowościowych, które utrudniają lub uniemożliwiają zaspakajanie potrzeb lub realizację zadań życiowych Systemy psychoterapeutyczne: Podejście psychodynamiczne Podejścia interpersonalne (AT) Podejścia systemowe Podejścia poznawcze Podejścia behawioralne Podejścia integracyjne

12 Konsultacja diagnostyczna - jest to pierwsze spotkanie z psychologiem/psychoterapeutą. Ma ono na celu zdiagnozowanie problemu pacjenta, z którym zgłasza się po pomoc i zaproponowanie najbardziej skutecznej metody pomocy.  terapia małżeńska - skierowana jest do par małżeńskich lub innych związków przeżywających kryzys. Główne cele terapii to określenie specyfiki problemów w związku, poszukiwanie konstruktywnych sposobów rozwiązywania tych problemów. Efektem jest wdrożenie nowych umiejętności i form radzenia sobie z sytuacjami trudnymi w związku.  Diagnoza psychologiczna - określenie przez psychologa specyfiki i charakteru trudności z jakimi boryka się pacjent. Odbywa się poprzez: rozmowę, wywiad, przeprowadzenie testów psychologicznych, wypełnienie i analizę kwestionariuszy Poradnictwo wychowawcze – skierowane jest do rodziców lub innych osób, pragnących uzyskać pomoc w związku z trudnościami doświadczanymi w wychowaniu dzieci

13 Rozmowa psychologicznaRozmowa psychologiczna ukierunkowana jest na ujawnianie osobistych treści i odkrywanie subiektywnych znaczeń świata klienta.

14 Rozmowa psychologiczna umożliwia klientowi:Kontaktowanie się ze swoimi myślami i uczuciami Nazywanie i uporządkowanie ważnych treści psychologicznych Poszukiwanie nowej perspektywy dla własnych doświadczeń osobistych Eksplorowanie treści, które zawarte są w zamiarach i pragnieniach życiowych Lepsze zrozumienie subiektywnego świata własnych przeżyć i znaczeń

15 Rozmowa psychologiczna NIE JEST okazją doZaspakajania potrzeb terapeuty Zaspakajania ciekawości terapeuty Zapełniania samotności terapeuty Zaspakajania potrzeby ważności terapeuty Okazją do przekonywania klienta do własnych poglądów

16 Założenia pomocy psychologicznej – wg OkunLudzie są zdolni do podejmowania decyzji i ponoszenia za nie odpowiedzialności. Ludzie pozostają do pewnego stopnia pod wpływem środowiska, lecz są w stanie kierować swoim życiem w większym zakresie niż sądzą. Zawsze istnieje pewna swoboda wyboru, nawet, jeśli ograniczają ją zmienne środowiskowe oraz wrodzone predyspozycje biologiczne i osobowościowe. Zachowania ludzkie maja charakter celowy i ukierunkowany. Ludzie działają w sposób ciągły na rzecz zaspokojenia swoich potrzeb – od podstawowych potrzeb fizjologicznych do abstrakcyjnej potrzeby samourzeczywistnienia. (psychologicznego, społecznego, estetycznego). Ludzie pragną mieć o sobie dobre zdanie i stale potrzebują potwierdzania własnej wartości przez osoby znaczące. Pragną czuć się i zachowywać w sposób spójny, przez co redukować dysonans pomiędzy rzeczywistością wewnętrzna a zewnętrzną.

17 cd. Ludzie zdolni są do uczenia się nowych zachowań i oduczania zachowań dotychczasowych. Ponoszą wewnętrzne i środowiskowe konsekwencje własnego postępowania, które pełnią rolę wzmocnień. Poszukują wzmocnień, które są znaczące i zgodne z osobistym systemem wartości i przekonań. 6/ Problemy osobiste mogą wynikać z niezakończonych spraw (nierozwiązanych konfliktów) mających źródło w przeszłości (w minionych zdarzeniach i relacjach). Chociaż dociekanie przyczyn może być w pewnych wypadkach korzystne, większość problemów można rozwiązać skupiając się na „tu i teraz”, na wyborach dostępnych jednostce w bieżącej chwili. Problemy mogą być również skutkiem niespójności (rozbieżności) pomiędzy obiektywnym doświadczeniem a jego subiektywnym obrazem. 7/ Wiele problemów, których doświadczają obecnie ludzie ma charakter raczej społeczny lub systemowy niż inter - czy intrapersonalny. Deprywacja, ograniczony dostęp do dóbr, prześladowanie z powodu płci, rasy, narodowości, klasy lub orientacji seksualnej mogą stwarzać problemy psychologiczne. Ludzie są w stanie nauczyć się dokonywać wyborów i przeprowadzania zmian poprzez działanie od wewnątrz lub zewnątrz systemu

18 Wyposażenie profesjonalnej osoby pomagającej:Umiejętności komunikacyjne – komunikowanie klientowi, że naprawdę go słyszymy i rozumiemy jego punkt widzenia, okazanie naszej zdolności do udzielania mu pomocy, troski i szacunku, pomaganie klientowi w eksploracji i rozumieniu samego siebie i innych poprzez skupianie się na głównych tematach, klaryfikację niespójności, ujawnianie emocji Wiedza o rozwoju człowieka Umiejętności diagnostyczne

19 Wiedza znajomość zjawisk rozwojowych, zagadnienia psychologii klinicznej – niezbędne do rozumienia problemu klienta, wiedza o istniejących instytucjach wsparcia socjalnego, instytucjonalnego czy prawnego

20 Pomocne zachowania komunikacyjne: werbalneUżywanie zrozumiałych słów Odzwierciedlanie i klaryfikowanie wypowiedzi klienta Sondowanie – zachęcanie do bogatszej wypowiedzi na jakiś temat Trafne interpretowanie – pomagający uzupełnia wypowiedź klienta lub stara się mu pomóc w zrozumieniu jego ukrytych uczuć, ich związku z przekazem werbalnym Konfrontowanie Podsumowanie na użytek klienta Stosowanie wzmocnień werbalnych (mhm, rozumiem) Podawanie stosownych informacji Nieosądzanie i okazywanie szacunku Czasami stosowanie humoru

21 Pomocne zachowania komunikacyjne: niewerbalneDostrojenie tonu głosu i tempa mowy Utrzymywanie dobrego kontaktu wzrokowego Potakiwanie Zachowywanie żywej, adekwatnej mimiki Zachowanie bliskiego dystansu fizycznego wobec klienta Pochylona postawa ciała Otwarta postawa ciała

22 Badania wykazują, że problemy z komunikacją są głównym źródłem trudności interpersonalnych. Głównym problemem osób poszukujących pomocy jest ich niezdolność do rozpoznania i zakomunikowania swoich trudności. Badania pokazują, że zmienne związane z osobą klienta i osoba doradcy są bardziej istotne niż stosowane techniki.

23 Podstawowe umiejętności terapeuty:Podążanie za klientem – umiejętność wsłuchiwania się w znaczenie tego, co jest ważne dla klienta i podążanie za tym Empatyczne reagowanie – komunikowanie zrozumienia Niezaborcza życzliwość – akceptacja klienta z zachowaniem jego autonomii Otwartość terapeuty – zdolność do mówienia o sobie we właściwy sposób i w odpowiednim momencie Konkretność Koncentracja na tu i teraz

24 Umiejętności w procesie pomaganiaumiejętność aktywnego słuchania i rozumienia – skupianie uwagi na werbalnych i niewerbalnych przekazach oraz jawnych i niejawnych myślach i uczuciach klienta, tworzenie atmosfery bezpieczeństwa i życzliwego zainteresowania, komunikowanie empatii, troski o klienta, zachęcanie do rozpoznawania, co klient czuje opowiadając o swoich doświadczeniach umiejętność pozytywnych przeformułowań – poszukiwanie z klientem wieloznaczności sytuacji, które on widzi jednoznacznie negatywnie umiejętność formułowania podsumowań – wspieranie klienta w formułowaniu podsumowań tak, aby nie były obciążeniem, dostarczały poczucia siły i posiada wystarczające zasoby lub możliwości uzyskania wsparcia, zamiast poczucia, że ponosi winę lub jest ofiarą umiejętność poszukiwania nowych możliwości działania i ułatwiania działania

25 PODSTAWOWE CZYNNOŚCI KOMUNIKOWANIA SŁUŻĄCEGO POMAGANIU Jerzy MellibrudaOtwieranie lub zamykanie spotkania Skupianie uwagi Odzwierciedlanie uczuć Parafrazowanie Dawanie informacji zwrotnych Klaryfikowanie Ukierunkowanie Zadawanie pytań Komunikowanie przypuszczeń

26 PODSTAWOWE CZYNNOŚCI KOMUNIKOWANIA SŁUŻĄCEGO POMAGANIU Jerzy MellibrudaPodkreślanie tematu Podkreślanie rozbieżności Podkreślanie związków Zmiana kontekstu Przyzwalające milczenie Otwieranie się terapeuty

27 Cechy osób skutecznie pomagających: wg badań CobsaPostawa wobec innych ludzi – postrzeganie ludzi zdolnych do działania, wartościowych, godnych zaufania, pomocnych i przyjaznych, optymistycznie nastawionych Obraz własnej osoby – pomagający czuje się kompetentny, utożsamia się z innymi, nie ma poczucia izolacji, uważa, ze jest godny zaufania, czuje się potrzebny innym i wartościowy Podejście do pomagania – bardziej koncentruje się na ludziach niż na rzeczach, widzi problem z perspektywy klienta a nie własnej, swoje strategie wprowadza w życie z empatią i w zgodzie z własnym systemem wartości

28 Cechy osób skutecznie pomagającychWg Rogersa: Otwartość Bezwarunkowa akceptacja - komunikowanie akceptacji dla klienta jako osoby wartościowej bez względu na to kim jest, co mówi i robi Autentyczność i spójność Empatia Carkhuff i Berenson: Szacunek i pozytywny stosunek do klienta – komunikowanie ciepła i troski Autentyczność – pomagający jest uczciwy wobec samego siebie i swoich klientów Konkretność Brammer: Samoświadomość Zainteresowanie Etyczne zachowanie

29 W poradnictwie obowiązują zasady etyczne zapisane w kodeksie etyki dla zawodu psychologa:Odpowiedzialność za konsekwencje swoich interwencji Respektowanie odrębności klienta i poszanowanie jego przekonań Otwartość w informowaniu klienta o rodzaju podejmowanych interwencji Przestrzeganie tajemnicy zawodowej Doskonalenie swoich umiejętności, m. in. w procesie superwizji

30 Zmienne związane z klientem:Adekwatny poziom motywacji klienta i jego współpraca w procesie pomagania Cechy osobowościowe Przekonania klienta

31 Samoświadomość pomagającego:Czy jestem świadomy tego, kiedy odczuwam dyskomfort, zajmując się jakims klientem lub określonym obszarem tematycznym? Czy jestem świadomy własnych strategii unikania? Czy potrafię być w pełni szczery z tym klientem? Czy czuję potrzebę nieustannego panowania nad sytuacją? Czy wpadam w irytację, kiedy inni nie widza spraw tak jak ja lub kiedy klient nie reaguje we właściwy, moim zdaniem, sposób? Czy często mam poczucie, że muszę być wszechmocny, że aby mówic o sukcesie muszę sprawić, żeby klientowi „poprawiło się”? Czy jestem tak skupiony na problemach, że najczęściej szukam tego, co złe, problemowe, destrukcyjne, pomijając to, co służy, wartościowe? Czy stać mnie na taka otwartość wobec klienta, jakiej sam oczekuję od niego?

32 Fazy pomagania. Budowanie relacjijest sztuką budowanie więzi i zaufania umiejętności komunikacyjne i klimat empatii, opiera się na procesie komunikacji werbalnej i niewerbalnej, a nie na jej treści; skoncentrowanie się na potrzebach i problemach klienta, zakończona diagnozą problemu i ustaleniem celów pomocy. Relacja służy lepszemu poznaniu i zrozumieniu siebie przez klienta – zbadaniu swoich problemów, zrozumieniu ich i podjęciu działań na rzecz ich rozwiązania. Celem relacji pomagania jest wspieranie klientów w dążeniu do samoakceptacji, wzmocnienia poczucia własnej wartości oraz uzyskania kontroli nad własnym zachowaniem i decyzjami; wzrost świadomości klienta i poprawa jego funkcjonowania w sferze emocjonalnej, poznawczej i behawioralnej.

33 Czynniki wpływające na fazę budowania relacji:Kontakt wstępny – ustal konkretny termin spotkania, wzmocnij dążenie klienta do kontaktu Czas trwania – zależy od charakteru relacji (formalna, nieformalna, dobrowolna, niedobrowolna), natury problemu, placówki Miejsce Prowadzenie dokumentacji Uczestnictwo innych osób

34 Etapy fazy budowania relacjiInicjacja/otwarcie – przywitanie, zachęcanie klienta do mówienia Rozpoznanie i klaryfikacja problemu – odsłanianie rzeczywistego problemu i powstrzymywanie się od przedwczesnego przechodzenia do poszukiwania rozwiązań, ustalenie czyj jest to problem Określenie struktury, zawarcie kontraktu – ustalenie, czy możesz pomóc klientowi w rozwiązaniu problemu, czy przekierować, ustalenie oczekiwań, warunków współpracy Eksploracja problemu/problemów Określenie możliwych celów – cele konkretne i przekładane na zachowania

35 II faza – planowanie strategii pomagania, zastosowanie jej i ocenaObopólna akceptacja określonych celów Planowanie strategii Zastosowanie strategii Ocena strategii Zakończenie Kontakty postterapeutyczne

36 Etapy poradnictwa psychologicznego:Tworzenie warunków sprzyjających rozwiązaniu problemu – bezpieczne nawiązanie kontaktu (przedstawienie, miejsce), życzliwy stosunek, aktywne słuchanie – odreagowanie emocjonalne; pozytywne przeformułowania – podkreślanie pozytywów faktu poszukiwania pomocy, podkreślanie aktywności klienta, Poznawcze przeformułowanie problemu powodującego aktualne trudności – zamiast jestem nieszczęśliwa, bo moje dziecko jest chore – moje dziecko jest chore, a moje poczucie nieszczęścia utrudnia nam poszukiwanie skutecznych sposobów pomocy dziecku i sobie; zamiast mój mąż jest niedobrym człowiekiem i nie da się z nim żyć – jestem niezadowolona z tego, jak wygląda moje małżeństwo; identyfikacja głównego problemu – zbieranie wywiadu, formułowanie hipotez; koncentrowanie uwagi klienta na doświadczeniach, które mogą stanowić źródło przykrych emocji.

37 Etapy poradnictwa psychologicznego:Poszukiwanie czynników utrudniających rozwiązanie problemu – pomoc w uświadomieniu klientowi, jakie jego właściwości indywidualne, trudności w relacjach z innymi ludźmi i warunki zewnętrzne mogą utrudniać mu rozwiązanie problemu oraz co można zrobić z tymi ograniczeniami, a także odsłanianiu niedostrzeganych dotychczas sposobów radzenia sobie Poszukiwanie sposobów rozwiązywania problemów i opracowanie programu działania – przewidywanie konsekwencji nowych zachowań Wprowadzenie programu do realizacji – wprowadzanie zmian, rejestrowanie konsekwencji własnych zachowań i podejmowanych działań.

38 Skuteczne rozwiązywanie problemów:Każdy problem może być rozwiązany na kilka sposobów. Analizowane sposoby rozwiązywania problemów muszą być konkretne. Zmiany zachowań muszą być możliwe do zastosowań. Działania muszą być zaplanowane i ograniczone w czasie.

39 Opór Może wystąpić w każdym momencie relacjiZwykle ujawnia się, gdy klient nie współpracuje w budowaniu relacji lub w ustalaniu celów i ich realizacji Często jest reakcją klienta na poczucie zagrożenia związane z rozwojem relacji lub ujawnianymi treściami albo na sondowanie i interpretowanie przez pomagającego przedwcześnie drażliwych tematów Opór jest niezbędnym elementem procesu zmiany oraz rozwoju; należy z nim pracować zamiast obawiać się go i unikać

40 Przekonania terapeuty utrudniające pracę z klientem, które mogą być źródłem oporu:Muszę odnieść sukces za każdym razem, z każdym klientem Jeśli terapia nie postępuje tak, jak sobie założyłem, świadczy to o mojej niekompetencji. Klienci cały czas powinni ze mną współpracować, także podziwiać i doceniać to, co dla nich robię. Terapia powinna przebiegać gładko i łatwo. Powinna mi sprawiać czysta przyjemność.

41 Każdy trudny klient jest zalęknionym człowiekiem, który rozpaczliwie stara się poradzić sobie z bolesną i pełną zagrożeń egzystencją (…) Trudni klienci po prostu starają się radzić sobie najlepiej, jak potrafią –( Kottler, Gdańsk 2004)

42 Motywacja klienta do korzystania z pomocyMotywacja klienta do korzystania z pomocy. Kontrakt w sytuacji poradnictwa – Enright Klient powinien uznać, że poszukiwanie pomocy i gotowość skorzystania z niej jest jego świadomym wyborem. Doradca powinien pomóc klientowi określić jego rzeczywisty problem – uzgodnić z klientem cel i istotę pomagania. Ustalić, czy problem jest możliwy do rozwiązania przez klienta. Sprawdzić, czy klient jego gotowy na pracę z tym konkretnym doradcą. Sprawdzić, czy istnieją konkurencyjne motywy, które podtrzymują problem i powstrzymują przed dokonywaniem zmiany.

43 Czynniki, które mogą przyczyniać się do rezygnacji z korzystania z pomocy przez klienta:Mało intensywny proces pomagania, wolne tempo zmian, które gasi nadzieje klienta na poprawę sytuacji, Zbyt intensywny przebieg procesu pomagania – przeciążenie klienta, Brak zaufania do doradcy i słaba wiara w jego kompetencje, umiejętności i skuteczną pomoc z jego strony, Duża rozbieżność pomiędzy oczekiwaniami klienta a możliwościami doradcy, Znaczące różnice postaw i systemów wartości klienta i doradcy, Zaprzeczanie uczuciom, Oczekiwanie doradcy, że praca zostanie zakończona