1 Podstawy przedsiębiorczości wg podręcznika „Z ekonomią na ty” Lekcja 15 – Młody Polak, a światowa gospodarka.

2 Ćwiczenie - Skąd to jest ? Czasami nie zdajemy sobie sprawy jak wiele spośród otaczających nas przedmiotów zostało wyprodukowanych w innych krajach, czy nawet na innych kontynentach. Wystarczy uświadomić sobie, że nawet takie napoje, które być może spożywaliście dziś na śniadanie, jak kawa, herbata, czy nawet z cytryną, a może też kakao nie są polskimi produktami. Rozejrzyjcie się po klasie, czy nawet przejrzyjcie rzeczy i pracując w parach znajdźcie jak najwięcej przykładów dóbr wyprodukowanych poza granicami kraju.

3 Dlaczego opłaca się handlować ? We współczesnym świecie gospodarki wszystkich państw są ze sobą powiązane. Nieustannie dochodzi między nimi do wymiany towarów i usług (np. bankowych, transportowych, pocztowych, telekomunikacyjnych czy innych).. Taką wymianę nazywamy handlem międzynarodowym, a gdy ujmujemy to z perspektywy jednego państwa to mówimy wtedy o handlu zagranicznym. Handel zagraniczny obejmuje eksport, czyli sprzedaż produktów i usług za granicę oraz import, czyli zakup usług i towarów w innych krajach. Handel międzynarodowy przynosi państwom wiele korzyści – przede wszystkim dzięki niemu mieszkańcy danego kraju mogą kupować produkty, których wytworzenie na miejscu byłoby bardziej kosztowne albo wręcz niemożliwe.. Tego rodzaju korzyści – np. to, że możemy w Polsce kupować owoce, które nie rosną w naszym klimacie - określa się jako absolutne. Natomiast, jeżeli dane państwo wyspecjalizuje się w produkcji jakiegoś dobra (np. telewizory), a inne w produkcji innego dobra (np. samochody) to ich łączne produkcja wzrośnie, ale drugi kraj ma względnie wyższe koszty alternatywne produkcji. Tego rodzaju korzyści nazywane są komparatywnymi – wyjaśniają one konieczność międzynarodowej specjalizacji. Która pozwala na bardziej efektywne i racjonalne wykorzystanie zasobów poszczególnych państw.

4 Jak chronić swój rynek ? Choć otwarcie gospodarki jest zawsze korzystne, to wszystkie państwa stosują różne formy ochrony rynku przed konkurencją. Jedne obawiają się zalania rynku tanimi towarami z zagranicy, inne bronią poziomu dochodów jakiejś grupy producentów (np. rolników), a jeszcze inne chronią strategiczne dla gospodarki gałęzie (np telekomunikację). Najczęściej stosowane narzędzia ochrony własnego rynku: cła – to opłaty nakładane na towar przekraczający granicę państwa (mogą być importowe lub eksportowe); kontyngenty – określone przez państwo limity wielkości lub wartości przywozu albo wywozu danego towaru; opłaty wyrównawcze – opłata pobierana, gdy cena dobra importowanego jest niższa niż cena w kraju; subsydia eksportowe – dopłaty do produktów (najczęściej rolnych), gdy ich ceny na rynku światowym są niższe niż krajowe; embargo – całkowity zakaz wywozu lub przywozu (np. broni, czy towarów strategicznych); inne np. normy czystości, standardy bezpieczeństwa i inne warunki, które musi spełnić produkt, by być dopuszczony na rynek, w tym zakazy wywozu (np. produktów żywnościowych do USA) i wywozu pewnych towarów (np. dzieł sztuki).

5 Po ile dolary ? Podstawą wymiany międzynarodowej jest wymienialność pieniądza po ustalonym kursie walutowym (w praktyce jedynie sporadycznie mamy do czynienia z wymianą barterową, czyli towar za towar). Jeżeli władze utrzymują kurs na stałym poziomie to mówimy o kursie sztywnym, natomiast jeżeli kurs zmienia się zależnie od tendencji na rynku światowym wtedy mówimy o kursie płynnym, albo zmiennym. Kurs walutowy zależy od podaży i popytu na daną walutę, a więc od tego czy inni chcą kupować produkowane przez dany kraj towary, czy warto finansować w nim inwestycje albo kupować papiery skarbowe (przede wszystkim obligacje) emitowane przez jego rząd. Kurs walutowy ma tak duże znaczenie dla gospodarki państwa, że wszystkie rządy starają się kontrolować jego wysokość, a nawet zmieniać go zależnie od realizowanych celów gospodarczych. Na przykład rząd, który chciałby zwiększyć eksport, może spróbować doprowadzić do dewaluacji, czyli obniżki wartości swojej waluty, tak aby produkty wytwarzane w danym kraju stały się tańsze, a co za tym idzie bardziej atrakcyjne dla swoich odbiorców. Z kolei rewaluacja (podniesienie wartości waluty spowoduje najpewniej znaczący wzrost importu, bo towary z zagranicy staną się tańsze.

6 W ostatnich latach ubyło rubryk na tablicach walutowych. Przyczyniła się do tego Unia Europejska wprowadzając wspólną walutę EURO. Większość państw członkowskich między innymi Niemcy, Francja, Słowacja pożegnały się już ze swoimi narodowymi walutami. Pożytki ze wspólnej waluty nie sprowadzają się tylko do wygody turystów – ułatwiają też handel międzynarodowy, rozliczenia między przedsiębiorcami, bankami i państwami. Jeśli euro okaże się walutą stabilną i mocną przyczynie się to także do poprawy konkurencyjności europejskich produktów na świecie.

7 Co to jest bilans płatniczy ? Najważniejszym wskaźnikiem pozwalającym ocenić relacje gospodarcze państwa z resztą świata jest bilans płatniczy, czyli zestawienie wszystkich transakcji finansowych –zarówno wpływów jak i wydatków - danego kraju z zagranicą. Na bilans płatniczy składają się rachunek obrotów bieżących (tutaj odnotowywana jest wymiana towarów i usług)) i rachunek obrotów kapitałowych (odzwierciedla między innymi wielkość inwestycji oraz przepływy pieniężne np. kredyty). Najważniejszą część rachunku obrotów bieżących stanowi bilans handlowy, czyli zestawienie wartości eksportu i importu. Zestawienie zobowiązań i należności w rachunkach obrotów bieżących i obrotów kapitałowych pozwala obliczyć saldo bilansu transakcji autonomicznych (a więc podejmowanych z normalnych powodów ekonomicznych). Jeśli saldo jest ujemne (więcej zobowiązań niż należności), musi zostać zrównoważone jako, że saldo całego bilansu płatniczego wynosi zawsze zero. Zrównoważenie salda dokonuje się przez tak zwane transakcje wyrównawcze - uzupełnienie deficytu środkami z rezerw rządowych, bądź też z zaciągniętego kredytu.

8 Gospodarka światowa. Współcześnie bardzo mocno zaznacza się tendencja do integracji gospodarczej i scalania na różnych poziomach gospodarek krajowych. Wyróżnia się pięć możliwych faz takiej integracji: 1.Państwa tworzą strefę preferencyjnego handlu, to znaczy obniżają wzajemnie taryfy celne tak, że działalność handlowa między nimi może się łatwiej i szybciej rozwijać. 2.Możliwe jest powołanie strefy wolnego handlu, czyli zupełne zniesienie barier celnych między państwami członkowskimi. 3.Państwa mogą powołać unię celną, to znaczy porozumieć się nie tylko w sprawie powołania strefy wolnego handlu, ale także w sprawie prowadzenia wspólnej polityki celnej wobec innych, nienależących do unii państwa. 4.Czwartym poziomem integracji jest stworzenie wspólnego rynku, w ramach którego swobodny przepływ między krajami członkowskimi dotyczy nie tylko produktów i usług, ale także czynników produkcji, a więc kapitału i pracy. 5.Powołanie unii ekonomicznej i walutowej – pozwala ona prowadzić wspólną politykę gospodarczą i walutową.

9 Globalne kłopoty. Nasz świat wciąż pozostaje światem ogromnych kontrastów i nierówności. W 1995 roku 225 najbogatszych ludzi posiadało tyle, ile 47% najbiedniejszych mieszkańców ziemi. Aż 800 milionów ludzi żyje poniżej tego co nazywamy minimum egzystencji. W Afryce co roku wiele osób umiera z głodu. Powstaje „zaklęty krąg ubóstwa”. Jedyną drogą wydobycia się z ubóstwa jest rozwój gospodarczy wyrażający się przede wszystkim we wzroście produkcji. Warunkiem takiego rozwoju jest posiadanie kapitału, który umożliwia dokonanie nowoczesnych inwestycji produkcyjnych. Biedny kraj przeznacza jednak wszystkie swoje środki na zaspokojenie najbardziej elementarnych potrzeb, nie może więc gromadzić oszczędności kapitałowych, które umożliwiłyby poważne inwestycje. Co można zrobić, aby rozerwać to błędne koło ubóstwa ? Najczęściej pomoc dla takich państwa ma charakter humanitarny i doraźny (np. dostawy żywności i lekarstw w okresie klęsk żywiołowych). Decydujące znaczenie ma jednak pomoc długofalowa. Kluczem do zmian w biednych krajach wydaje się być przede wszystkim edukacja – likwidacja analfabetyzmu i podnoszenie kwalifikacji pracowników.

10 Prawdy i mity o globalizacji. Czy globaliści mają rację ? Niektórzy winią globalizację za wiele problemów współczesnego świata. Obszerną debatę na temat pozytywnych i negatywnych skutków globalizacji znajdziesz na stronie www.ceo.org.pl/globalizacja. Otowww.ceo.org.pl/globalizacja niektóre z argumentów antyglobalistów wraz z odpowiedzią obrońców globalizacji: 1.Globalizacja oznacza triumf wielkich korporacji – antyglobaliści lubią mówić o disneylandyzacji lub cocacolonizacji świata, w którym wielkie korporacje pożerają małe, a ich potęga wciąż rośnie. To nieprawda. Większość produkcji dużych międzynarodowych przedsiębiorstw w stosunku do innych firm proporcjonalnie spada. 2.Globalizacja niszczy środowisko naturalne – każda działalność gospodarcza niszczy środowisko, a wielkie korporacje w większym stopniu niż inne firmy muszą stosować się do przepisów krajowych i międzynarodowych konwencji ekologicznych. 3.Globalizacja oznacza amerykanizację – choć idee wolnego rynku uważane są za wynalazek ameryki, to przecież narodziły się one w Europie, podobnie jak liberalizm, indywidualizm i prawa człowieka. Wprawdzie trudno zaprzeczyć, że amerykańskie filmy, muzyka i hamburgery stały się wszechobecne, to jednak w kulturze masowej pojawiają się zjawiska o amerykańskim rodowodzie: Harry Potter, Władca Pierścieni, czy wymyślone przez Anglików i Holendrów reality show.

11 Prawdy i mity o globalizacji – ciąg dalszy. 4. Globalizacja jest grą o sumie zerowej – antyglobaliści twierdzą, że jeśli bogaci zyskują, to ktoś (biedni) musi tracić. Tymczasem wszystko wskazuje na to, że efektem globalizacji jest wzrost zamożności wszystkich, w tym także najbiedniejszych – w ciągu ostatniego dziesięciolecia 800 milionów ludzi przestało cierpieć absolutną biedę. 5. Globalizacja powoduje ucieczkę kapitałów do krajów o tańszej i słabiej wykwalifikowanej sile roboczej – w dalszym ciągu większość kapitału przeznaczonego na inwestycje pozostaje w kraju macierzystym danej korporacji i w innych państwach wysoko rozwiniętych. 6. Globalizacja oddaje władzę w ręce biurokratycznych i niedemokratycznych instytucji, takich jak Międzynarodowy Fundusz walutowy czy Światowa Organizacja Handlu – MFW zajmuje się udzielaniem pomocy w sytuacjach kryzysowych i rzeczywiście niekiedy nakłada na kraje uciążliwe ograniczenia, warto jednak pamiętać, że to rządy tych państwa same zwracają się doń z prośbą o pomoc finansową i gospodarczą. Rzeczywiście większość urzędników tych międzynarodowych instytucji nie pochodzi z wyborów, ponoszą oni jednak odpowiedzialność przed rządami swoich państw, a cała ich działalność jest stale i surowo monitorowana przez międzynarodowe organizacje pozarządowe.

12 Sprawdź się sam, zanim sprawdzą Cię inni. Jakie korzyści przynosi handel zagraniczny ? Wyjaśnij czym są: kurs walutowy, bilans płatniczy i bilans handlowy ? Scharakteryzuj współczesną gospodarkę światową. Co to jest globalizacja i jakie przynosi skutki ?