1 POLITYKA SENIORALNA W UJĘCIU STRATEGICZNYM dr Joanna Podgórska-Rykała Wyższa Szkoła Humanitas w Sosnowcu

2 PLAN WYKŁADU 1.Strategia i etapy jej tworzenia 2.Polityka senioralna 3.Ramy prawne polityki senioralnej w Polsce 4.Regionalne dokumenty strategiczne 5.Strategie senioralne w miastach

3 I STRATEGIA I ETAPY JEJ TWORZENIA

4 STRATEGIA I JEJ PODSTAWOWE ELEMENTY  Strategia to dokument wyznaczający:  cele,  kierunki,  sposoby działania,  będący reakcją na otoczenie w sytuacji szybko zachodzących zmian.  Zadaniem strategii jest dostarczenie decydentom podstaw do racjonalnego i efektywnego działania.

5 GŁÓWNE CECHY STRATEGII: podporządkowanie działań bieżących długookresowym celom, całościowe podejście do problematyki rozwoju poprzez ujęcie systemowe, oparcie rozwoju na trwałych wartościach i stabilnych elementach środowiska materialnego, aktywny udział władz i społeczeństwa w całym procesie formułowania i realizacji strategii.

6 STRATEGIA JEST WIĘC… jakościową koncepcją przyszłości, poprzedzającą działania, do których się odnosi, zbiorem celów i zadań oraz głównych przedsięwzięć organizacyjnych w powiązaniu z zasobami, układem decyzji i ukierunkowaniem wysiłków na jej realizację.

7 PLANOWANIE STRATEGICZNE UWZGLĘDNIA NASTĘPUJĄCE ELEMENTY: ustosunkowanie się do stanu istniejącego (diagnoza) określenie mechanizmów rozwoju (szanse i możliwości) wyznaczenie pola możliwych rozwiązań (wybór ścieżki) wskazanie kierunków postępowania i wybór priorytetów pokonywanie ograniczeń – sposoby radzenia sobie z ryzykiem

8 MISJA I WIZJA „Kto nie wie do jakiego portu chce przybyć, dla tego żaden wiatr nie będzie dobry” Seneka

9 STRATEGIA KROK PO KROKU Praca nad strategią powinna mieć formę seminariów roboczych, odpowiadających kolejnym fazom formułowania założeń. Przy opracowywaniu strategii niezbędne jest zapewnienie współpracy: jednostek administracji samorządowej wyższego i niższego szczebla sąsiednich jednostek i podmiotów strategii organizacji pozarządowych oraz grup nieformalnych szkół wyższych i jednostek naukowo-badawczych. mieszkańców

10 KONSULTACJE SPOŁECZNE Tok opracowania strategii powinien być poddany procesowi uspołecznienia z wykorzystaniem procedur konsultacyjnych i negocjacyjnych w zależności od ustaleń ustawodawczych bądź lokalnych zwyczajów. Ich celem jest osiągnięcie możliwie wysokiego stopnia porozumienia (konsensusu) społecznego, jako podstawowego warunku realizacji strategii w przyszłości.

11 1. DIAGNOZA - JAKO WSTĘP DO TWORZENIA STRATEGII uwarunkowania wewnętrzne 1.Społeczeństwo 2.Gospodarka i rynek pracy 3.Infrastruktura techniczna 4.Edukacja 5.Zdrowie 6.Mieszkalnictwo 7.Czas wolny 8.Inne … uwarunkowania zewnętrzne 1.Ramy prawne 2.Finansowanie zewnętrzne 3.Zadania innych szczebli samorządu terytorialnego / administracji państwowej 4.Inne…

12 DIAGNOZA + ANALIZA (NP. SWOT) Ma charakter porównawczy (punkt odniesienia): geograficzny (my na tle innych gmin) czasowy (prezentacja danych z podziałem na poszczególne lata) Jest oparta na dostępnych źródłach (literatura, dane statystyczne, dokumenty własne i innych JST, badania itp.) Jest obszerna, wyczerpująca, rzetelna i prawdziwa Odnosi się do zagadnień relewantnych z punktu widzenia strategii Jest zbudowana w oparciu o wskaźniki (liczba, ilość, czas itp.)

13 DIAGNOZA KLUCZEM DO ZMIANY  Kluczem do podejmowania działań wobec określonych grup społecznych musi być plan działań poprzedzony odpowiednią diagnozą.  W dobrze sporządzonej diagnozie należy zwrócić uwagę nie tylko na stan zastany danego zjawiska, ale także ocenić dane środowisko pod względem gotowości do zmiany.  W wyniku postępowania diagnostycznego możemy uzyskać wiedzę na temat ewentualnych potencjalnych lub realnych trudności w realizacji działań.

14 Zanim zaczniesz szukać rozwiązania – zdefiniuj problem! John Williams

15 KOLEJNY ETAP PLANOWANIA poziom celów strategicznych (po co to robimy?) poziom celów operacyjnych (jak to robimy?) poziom zadań ( co konkretnie robimy? kto jest za to odpowiedzialny? kiedy i gdzie to robimy?)

16 II POLITYKA SENIORALNA

17 polityka wobec starzenia się ludnościpolityka wobec starościpolityka wobec ludzi starych POLITYKA SENIORALNA?

18 POLITYKA WOBEC STARZENIA SIĘ LUDNOŚCI  Opiera się na świadomej reakcji PAŃSTW na zachodzące w społeczeństwach zmiany demograficzne.  Może przejawiać się w wielu działaniach, podejmowanych zarówno w sferze społecznej, gospodarczej, inwestycyjnej, edukacyjnej, migracyjnej, jak i innych.  Przykłady: zmiana wieku emerytalnego, reforma systemu opieki zdrowotnej, zmiany w przepisach, programy mieszkaniowe, polityka prorodzinna, zmiany w systemie edukacji, zmiany na rynku pracy.

19 POLITYKA WOBEC STAROŚCI  Ma na celu wspomaganie jednostek w radzeniu sobie z życiowymi kryzysami, które są typowe dla tej fazy życia.  Jej adresatami są nie tylko ludzie starzy, ale i młodsze pokolenia przygotowywane do spotkania ze starością i do życia w społeczeństwie otwartym dla wszystkich grup wieku.  Są to działania długofalowe.

20 POLITYKA WOBEC LUDZI STARYCH  Podejmowanie działań zorientowanych na interesy i potrzeby konkretnej zbiorowości, żyjącej w danym czasie i na danym obszarze.  Może to być różnego rodzaju wsparcie i pomoc, mające na celu dbanie o jakość życia seniorów oparte na rzetelnym rozpoznaniu ich aktualnych (i perspektywicznych) potrzeb, m.in.:  umożliwienia osobom starszym samodzielnego życia, poprzez indywidualizację i dostosowanie świadczeń do ich potrzeb;  podniesienia ich standardu życia, dzięki udoskonaleniu systemów świadczeń materialnych i usługowych;  zapewnienia im stabilnej pozycji w strukturze społecznej, poprzez działania sprzyjające integracji, partycypacji, upodmiotowieniu i samodzielności;  przygotowania jednostek i społeczeństw, w tym społeczności lokalnych, do starości.

21 Trzy powyższe kategorie nie stanowią odrębnych zbiorów działań, są wyodrębnione jedynie w celu ukazania różnorodności i złożoności zagadnienia

22 DEFINICJA POLITYKI SENIORALNEJ  Zgodnie z definicją przyjętą w Założeniach Długofalowej Polityki Senioralnej w Polsce na lata 2014–2020 polityka senioralna jest to ogół celowych działań organów administracji publicznej wszystkich szczebli oraz innych organizacji i instytucji, które realizują zadania i inicjatywy kształtujące warunki godnego i zdrowego starzenia się.  Polityka senioralna musi być rozumiana szeroko, jako ogół działań, w okresie całego życia człowieka, prowadzących do zapewnienia warunków wydłużenia aktywności, zarówno zawodowej, jak i społecznej, oraz samodzielnego, zdrowego, bezpiecznego i niezależnego życia osób starszych.

23 III RAMY PRAWNE POLITYKI SENIORALNEJ W POLSCE

24 PODSTAWY PRAWNE POLITYKI SENIORALNEJ W POLSCE: 24 grudnia 2013 r. rząd przyjął tzw. „pakiet senioralny”. W jego skład wchodzą trzy dokumenty strategiczne, w całości poświęcone polityce senioralnej: 1.Założenia Długofalowej Polityki Senioralnej w Polsce na lata 2014–2020 2.Rządowy Program na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych na lata 2014-2020 3.Program Solidarność Pokoleń. Działania dla zwiększenia aktywności zawodowej osób w wieku 50+ 4.Program „Senior-WIGOR” na lata 2015-2020

25 CEL GŁÓWNY POLITYKI SENIORALNEJ W POLSCE „wspieranie i zapewnienie możliwości aktywnego starzenia się w zdrowiu oraz możliwości prowadzenia w dalszym ciągu samodzielnego, niezależnego i satysfakcjonującego życia, nawet przy pewnych ograniczeniach funkcjonalnych”

26 CZTERY GŁÓWNE KIERUNKI INTERWENCJI przygotowanie się na społeczne i ekonomiczne konsekwencje zjawiska zwiększającego się udziału osób starszych w populacji, wydłużenie okresu aktywności zawodowej osób starszych, włączenie potencjału osób starszych w obszar aktywności społecznej i obywatelskiej, znalezienie rozwiązań pozwalających osobom pracującym w wieku 50+ na godzenie życia zawodowego z rodzinnym.

27 „dokument powinien być potraktowany jako początek ważnego procesu, który jest prowadzony w Polsce, i którego celem jest opracowanie, a następnie wdrażanie polityki senioralnej nie tylko na poziomie kraju, ale także regionu i w lokalnym środowisku”

28 IV REGIONALNE DOKUMENTY STRATEGICZNE

29 REGIONALNE STRATEGIE POLITYKI SPOŁECZNEJ  Opracowanie, aktualizowanie i realizacja strategii wojewódzkiej w zakresie polityki społecznej jest jednym z obowiązków nałożonych na samorząd województwa przez ustawodawcę ( Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, art. 21). „Do zadań samorządu województwa należy: opracowanie, aktualizowanie i realizacja strategii wojewódzkiej w zakresie polityki społecznej będącej integralną częścią strategii rozwoju województwa, obejmującej w szczególności programy: przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu, wyrównywania szans osób niepełnosprawnych, pomocy społecznej, profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych, współpracy z organizacjami pozarządowymi – po konsultacji z powiatami”.  Z tego przepisu wyprowadza się obowiązek przygotowania dokumentu, będącego strategią województwa w zakresie polityki społecznej, obejmującego problematykę starzejącego się społeczeństwa i potrzeb osób starszych.

30 REGIONALNE PROGRAMY SENIORALNE Wielkopolski Program na Rzecz Osób Starszych do 2020 roku Polityka senioralna województwa warmińsko-mazurskiego na lata 2014-2020 Wojewódzki Program na Rzecz osób Starszych na lata 2016-2020 (lubelskie) Program na rzecz osób starszych w województwie podlaskim na lata 2016-2020

31 REGIONALNE PROGRAMY SENIORALNE Strategia Polityki Społecznej Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020” Strategia Polityki Społecznej Województwa Pomorskiego na lata 2014-2020 Wojewódzki Program Pomocy Społecznej na lata 2016-2023 (podkarpackie) Strategia Polityki Społecznej Województwa Świętokrzyskiego na lata 2012-2020 Strategia Polityki Społecznej Województwa Lubuskiego na lata 2014-2020 Dolnośląska Strategia Integracji Społecznej na lata 2014-2020 Strategia Polityki Społecznej Województwa Śląskiego na lata 2006-2020

32 REGIONALNE PROGRAMY SENIORALNE Plan przeciwdziałania depopulacji w województwie łódzkim „Rodzina. Dzieci. Praca” Wojewódzki Program Wspierania Rodziny i Systemu Pieczy Zastępczej Region dla Rodziny Program Specjalnej Strefy Demograficznej w województwie opolskim do 2020 roku „Opolskie dla Rodziny” Program Strategiczny Włączenie Społeczne na lata 2015-2020 Kujawsko-Pomorski Program na Rzecz Ekonomii Społecznej do roku 2020

33 WIELKOPOLSKI PROGRAM NA RZECZ OSÓB STARSZYCH DO 2020 ROKU  Opierając się na czterech priorytetach (edukacja, aktywność, zdrowie, bezpieczeństwo) uznano, że celem wynikającym z ich wdrożenia będzie „dobra jakość życia seniorów”.  Słowem kluczem stała się „optymalizacja”, stosowana wszędzie tam, gdzie to możliwe – jako poprawa bądź utrzymanie obecnego poziomu.  Twórcy strategii, biorąc pod uwagę fakt, że grupa seniorów jest bardzo zróżnicowana rozważyli wdrażanie poszczególnych priorytetów w odniesieniu zarówno do osób zdrowych i aktywnych fizycznie, jak i chorych, obłożnie chorych, niepełnosprawnych oraz bezdomnych. Dla każdej z grup zaproponowali odrębne rozwiązania.  Aby zrealizować obrane cele operacyjne, których jest łącznie w czterech kategoriach 18 w Wielkopolsce zaplanowano m.in.: kampanie społeczne, zlecanie zadań publicznych w ramach otwartych konkursów ofert, wizyty studyjne upowszechniające dobre praktyki oraz projekty międzynarodowe służące wymianie doświadczeń, spotkania robocze, doradztwo, konferencje, szkolenia, warsztaty, badania oraz ekspertyzy, portale wymiany informacji, studia podyplomowe i staże.

34 POLITYKA SENIORALNA WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO NA LATA 2014-2020 Określone cele realizowane są poprzez działania ujęte w czterech obszarach:  Zdrowie (profilaktyka, rehabilitacja), infrastruktura i usługi socjalne;  Aktywność społeczna, kulturalna i edukacyjna;  Aktywność zawodowa,  Turystyka, sport i rekreacja. „Wizja”: „Starzejące się społeczeństwo jest aktywne społecznie i zawodowo, korzysta z szerokiego katalogu usług zdrowotnych, turystycznych, edukacyjnych, kulturalnych, sportowo- rekreacyjnych zgodnie z potrzebami i zainteresowaniami. Seniorzy żyją w godnych warunkach, pozbawionych barier, w powszechnym szacunku, funkcjonują samodzielnie w miarę możliwości, czują się bezpieczni i zdrowi.”

35 PROGRAM SPECJALNEJ STREFY DEMOGRAFICZNEJ W WOJEWÓDZTWIE OPOLSKIM DO 2020 ROKU „OPOLSKIE DLA RODZINY”  Jest to unikalne rozwiązanie w skali kraju. Dokument składa się z 4 pakietów:  Praca to bezpieczna rodzina;  Edukacja a rynek pracy;  Opieka żłobkowo-przedszkolna;  Złota jesień.  W ramach Pakietu IV „Złota jesień” kierunki interwencji dotyczą m.in. zwiększania dostępu do usług dla osób starszych, aktywizacji tej grupy społecznej oraz podniesienia kompetencji cyfrowych osób 50+.

36 PRZYKŁADOWE DZIAŁANIA:  karta seniora  nowoczesne placówki opiekuńcze (w tym budowa krótkoterminowych placówek opiekuńczych)  punkty opieki mobilnej i domowej  wspieranie różnych podmiotów w zatrudnieniu animatorów osób starszych (asystentów osób starszych) i wolontariuszy  wsparcie zagospodarowania czasu wolnego osób starszych stosownie do ich potrzeb  integracja wewnątrz i międzypokoleniowa  wspieranie tworzenia Uniwersytetów Trzeciego Wieku i klubów seniora  eliminacja barier architektonicznych  poprawa dostępności komunikacji publicznej  dostosowanie form przekazu informacji do potrzeb osób starszych  motywowanie seniorów do korzystania z nowych technologii (m.in. Internetu)

37 PRZYKŁADOWE DZIAŁANIA:  tworzenie interdyscyplinarnego systemu wsparcia opiekunów nieformalnych osób niesamodzielnych, w postaci specjalizujących się w tym zakresie „Centrów”, dysponujących ofertą, obejmującą co najmniej: „miejsca pobytu czasowego”, „miejsca odciążeniowe”, w których możliwe jest okresowe, całodobowe przebywanie osoby starszej, dające opiekunowi tzw. „urlop od opieki” w razie potrzeby odpoczynku czy też okresowej niemożliwości sprawowania pieczy  szkolenia i kursy opiekuńcze, szeroko rozumiane poradnictwo, w tym usługi asystenckie, grupy wsparcia, wsparcie psychologiczne oraz organizowanie dostępu do informacji umożliwiającej poruszanie się po różnych systemach wsparcia i dofinansowań  akcje i kampanie społecznych, mające na celu tworzenie pozytywnego obrazu późniejszej fazy życia  wsparcie tzw. srebrnej gospodarki  poprawa zatrudnialności osób starszych pozostających bez zatrudnienia, znajdujących się w szczególnie niekorzystnej sytuacji na rynku pracy  wspieranie rozwiązań zwiększających motywację seniorów do aktywności fizycznej i wyboru zachowań prozdrowotnych

38 V STRATEGIE SENIORALNE W MIASTACH

39 MIEJSKIE PROGRAMY Program na Rzecz Seniorów w Gminie Nysa na lata 2014-2023 Miejski Program na Rzecz Osób Starszych w Bielsku Białej na lata 2014-2020

40 NYSA Priorytet I: Aktywność społeczna, kulturalna, edukacyjna, turystyczno-rekreacyjna seniorów Priorytet II: Dostosowanie przestrzeni publicznej do potrzeb osób starszych Priorytet III: Zabezpieczenie socjalne i poprawa sytuacji życiowej osób starszych

41 BIELSKO-BIAŁA Cel główny Programu: Przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu osób starszych oraz poprawa jakości ich życia poprzez zapewnienie im warunków do pełnego i czynnego uczestnictwa w życiu społecznym, a także kształtowanie pozytywnego wizerunku wśród społeczeństwa. Cel strategiczny I: Pomoc, wsparcie i zapewnienie osobom starszym bezpieczeństwa socjalnego. Cele szczegółowe: 1)Wsparcie osób starszych w ich środowisku zamieszkania. 2)Wspieranie rodziny osób starszych. 3)Rozwój ośrodków wsparcia dziennego i całodobowego dla osób starszych.

42 C.D. BIELSKO-BIAŁA ZADANIA: 1.Rozwój różnych form wsparcia dla osób starszych w miejscu zamieszkania. 2.Upowszechnianie informacji na temat dostępności usług świadczonych na rzecz osób starszych. 3.Doskonalenie wiedzy zawodowej pracowników pomocy społecznej w zakresie wspierania osób starszych. 4.Propagowanie nowoczesnych rozwiązań w celu zwiększenia bezpieczeństwa seniorów (teleopieka). 5.Utworzenie w Domach Pomocy Społecznej miejsc pobytu tymczasowego dla osób starszych. 6.Rozwój wolontariatu działającego na rzecz osób starszych. 7.Udzielanie pomocy psychologicznej oraz rozwój poradnictwa dla rodzin osób starszych. 8.Integrowanie rodziny poprzez wspieranie jej w opiece nad seniorem. 9.Promowanie tworzenia pomocy sąsiedzkiej dla osób starszych. WSKAŹNIKI: -liczba osób objęta wsparciem z podziałem na rodzaj udzielonej pomocy, liczba miejsc „hotelowych” w DPS-ach, -liczba grup wsparcia dla rodzin osób starszych, liczba wolontariuszy zaangażowanych w pomoc osobom starszym, liczba szkoleń.

43 Dziękuję za uwagę!