1 Polska adaptacja narzędzi do diagnozy jakości otoczenia fizycznego i społecznego dzieci w wieku od 6 do 36 miesiąca życia Katarzyna Kaliszewska-Czeremska Instytut Psychologii Uniwersytet im. A. Mickiewicza XXXV Zjazd Naukowy Polskiego Towarzystwa Psychologicznego Bydgoszcz, 2014
2 Polska adaptacja: Inwentarz IT-HOME Kwestionariusz AHEMDInfant/Todler Home Observation for Measurement of the Environment Betty M. Caldwell i Robert Bradley (2003) Kwestionariusz AHEMD Affordances in the Home Environment and Motor Development in Children Luis Rodrigues (2005)
3 Inwentarz IT-HOME Infant/Todler Home Observation for Measurement of the Environment Betty M. Caldwell i Robert Bradley (2003)
4 Inwentarz IT-HOME Przeznaczenie:ocena wielkości i jakości stymulacji oraz wsparcia dostarczanych dziecku w środowisku domowym, badanie rodzin z najmłodszymi dziećmi (0-36 m.ż.), oceniane obszary: organizacja rodziny, zwyczaje i rytuały panujące w rodzinie, zaangażowanie rodziny w interakcję z dzieckiem, poziom wykorzystania dostępnych zasobów. Podstawa teoretyczna: ekologiczno-rozwojowa koncepcja Urie Bronfenbrennera (1979), ujmująca środowisko rozwoju dziecka w kategoriach systemowych.
5 Inwentarz HOME: rodzina narzędziPodstawowe wersje Inwentarza HOME, tj.: IT-HOME - dla dzieci w wieku 0-3 lat (Infant/Toddler HOME), EC-HOME - dla dzieci w wieku od 3-6 lat (Early Childhood HOME), MC-HOME - do badania dzieci w wieku 6-10 rokiem życia (Middle Childhood HOME), EA-HOME - do badania dzieci w wieku rokiem życia (Early Adolescent HOME); Dodatkowe grupy Inwentarza HOME, o specjalnym przeznaczeniu: CC-HOME (Child Care HOME) - do badania dzieci przebywających w ośrodkach opieki, DA-HOME (Disability-Adapted HOME) - do badania dzieci z ograniczeniami sprawności.
6 Inwentarz IT-HOME: administracjaProcedura badania Inwentarzem IT-HOME: czas trwania - około 1 godziny, badanie przebiega w naturalnym środowisku funkcjonowania dziecka, w obecności dziecka i jego głównego opiekuna, badanie indywidualne, o charakterze obserwacji uczestniczącej - osoba badająca przeprowadza wywiad (swobodny lub strukturalizowany) z głównym opiekunem dziecka i równocześnie prowadzi obserwację dziecka, opiekuna i ich interakcji, do rejestrowania wyników badania służy formularz wypełnianym przez badacza, pozycje występują w formie twierdzeń, do których dołączono szczegółowe instrukcje, ocena – dwukategorialna, na podstawie obserwacji (O) tego co dzieje się podczas wizyty, lub bazująca na wywiadzie (W), wyniki przedstawiane w postaci sum obliczanych dla skal, a także wyniku ogólnego.
7 Inwentarz IT-HOME: budowaNarzędzie tworzy 45 (PL: 37) pozycji ułożonych w 6 skal: Responsywność (Responsivity), Akceptacja (Acceptance), Organizacja (Organization), Materiały rozwojowe (Learning Materials), Zaangażowanie (Involvement), Różnorodność (Variety).
8 Inwentarz IT-HOME: skaleResponsywność Określa sposób, w jakim rodzic: reaguje na zachowania dziecka poprzez werbalną, dotykową oraz emocjonalną zachętę stosowaną, aby osiągnąć pożądane zachowania, komunikuje się za pomocą słów i czynów. Skala złożona z 11 pozycji (IT-HOME/PL: 10), np.: Rodzic przynajmniej dwa razy spontanicznie wokalizuje do dziecka. Rodzic reaguje pozytywnie na pochwałę dziecka, wyrażoną przez osobę prowadzącą badanie.
9 Inwentarz IT-HOME: skaleAkceptacja Pozwala na ocenę: reakcji rodziców wobec mniej optymalnych zachowań dziecka, stosowania zbędnych restrykcji i kar. Skala złożona z 8 pozycji (IT-HOME/PL: 7), np.: Rodzic nie okazuje nadmiernego poirytowania ani wrogości w stosunku do dziecka. Podczas wizyty rodzic nie gani, ani nie krytykuje dziecka.
10 Inwentarz IT-HOME: skaleOrganizacja Pozwala na ocenę: regularności i przewidywalności (wykluczając monotonię) w rytmie dnia rodziny bezpieczeństwa otoczenia dziecka wykorzystania służb publicznych jako części systemu wsparcia rodziny Skala złożona z 6 pozycji (IT-HOME/PL: 4), np.: Opieka nad dzieckiem, jeśli występuje, sprawowana jest przez 1 z 3 stałych zastępców Dziecko regularnie zabierane jest do lekarza lub poradni
11 Inwentarz IT-HOME: skaleMateriały rozwojowe Pozwala na ocenę zaopatrzenia domu w odpowiednie, bezpośrednio dostępne dla dziecka, materiały do zabawy i uczenia się, stymulujące rozwój Skala złożona z 9 pozycji (IT-HOME/PL: 8), np.: Wózek dziecięcy lub chodzik, mały samochodzik dla dziecka, hulajnoga lub rowerek na trzech kółkach Zabawki zorientowane na literaturę i muzykę
12 Inwentarz IT-HOME: skaleZaangażowanie Definiuje stopień, w jakim rodzic aktywnie angażuje się w edukację dziecka i stymuluje jego coraz bardziej dorosłe zachowania. Skala złożona z 6 pozycji (IT-HOME/PL: 4), np.: Rodzic świadomie pobudza rozwój dziecka Rodzic ma dziecko w zasięgu wzroku, często na nie spogląda
13 Inwentarz IT-HOME: skaleRóżnorodność Pozwala na ocenę występowania w życiu rodziny zdarzeń lub pojawiania się osób, które urozmaicają życie dziecka, nie dezorganizując go. Skala złożona z 5 pozycji (IT-HOME/PL: 4), np.: Ojciec codziennie poświęca część czasu opiece nad dzieckiem Rodzina odwiedza krewnych lub przyjmuje gości mniej więcej raz w miesiącu
14 Inwentarz IT-HOME: rzetelnośćWymiar Liczba pozycji M SD alfa Cronbacha Grupa dzieci w wieku: 3-18 miesięcy (n=485) Responsywność 10 7,95 1,57 0,73 Akceptacja 7 6,37 0,87 0,42 Organizacja 4 3,64 0,65 0,31 Materiały rozwojowe 8 6,49 1,79 0,75 Zaangażowanie 3,31 1,12 Różnorodność 2,72 1,17 0,54 Wynik ogólny 37 31,44 4,76 0,84 Grupa dzieci w wieku: miesiące (n=486) 7,41 2,30 0,72 5,90 1,33 0,58 3,76 0,60 0,51 7,40 1,04 3,36 1,07 0,62 3,10 0,98 0,43 31,84 4,82 0,83
15 Inwentarz IT-HOME: trafnośćNazwa skali Grupa wiekowa 3-18 miesięcy (n=485) Grupa wiekowa miesiące (n=486) wykształ-cenie matki wykształ-cenie ojca l. dzieci poniżej 18 r.ż. Responsywność 0,28 0,27 0,01 n.ist. 0,36 0,30 0,06 n.ist. Akceptacja 0,42 0,46 0,02 n.ist. 0,31 0,08 n.ist. Organizacja 0,21 0,18 0,24 0,07 n.ist. Materiały rozwojowe 0,19 0,20 0,25 0,12 n.ist. Zaangażowanie 0,40 0,43 0,45 0,15 Różnorodność 0,33 0,29 0,05 n.ist. 0,38 0,11 n.ist. Wynik ogólny 0,44 0,10 0,49 0,50
16 Inwentarz IT-HOME: trafnośćGłówne nurty badań z zastosowaniem Inwentarza HOME: a) badania dzieci typowo rozwijających się (rozwój poznawczy, językowy oraz powodzenie szkolne; przywiązanie oraz rozwój emocjonalny; zróżnicowanie etniczne modeli wychowawczych), b) badania dzieci z grup ryzyka (ograniczenia sprawności i ubóstwo; problemy zdrowotne [medyczne]; zaburzenia psychopatologiczne matki; uzależnienie rodziców; wcześniactwo), c) ewaluację programów interwencyjnych (ukierunkowanie rozwoju poznawczego; wspieranie relacji rodzic-dziecko, programy łączone) (Caldwell, Bradley, 2003, 2005; Totsika, Sylva, 2004; Bakermans-Kranenburg, Van Izendoorn, Bradley, 2005; National Center for Early Development and Learning, 2000; Sullivan, 2011).
17 Affordances in the Home Environment and Motor Development in ChildrenKwestionariusz AHEMD Affordances in the Home Environment and Motor Development in Children Luis Rodrigues (2005)
18 Kwestionariusz AHEMD Przeznaczenie:ocena jakości fizycznej przestrzeni rozwoju dziecka - możliwości rozwoju motorycznego, jakie stwarza przestrzeń domowa dziecku, w okresie wczesnego dzieciństwa uzupełnienie danych pozyskiwanych za pomocą Inwentarza HOME. Podstawa teoretyczna: teoria ofert ekologicznych (affordances) Jamesa Gibsona, czyli przedmiotów i zdarzeń, które mogą aktywizować czy „prowokować” rozwój motoryczny dziecka: założenie: dostępność przedmiotów (zabawek, narzędzi itd.) stanowi ważny predyktor rozwoju, ważniejszy niż ogólny status socjoekonomiczny rodziny (SES).
19 Kwestionariusz AHEMD Podstawowe wersje narzędzia:dla dzieci młodszych (3-18 miesięcy): w wersji oryginalnej składa się z 41 pozycji (AHEMD/PL: 63) dla dzieci starszych (18-42 miesiące): w wersji oryginalnej składa się z 67 pozycji (AHEMD/PL: 74)
20 Kwestionariusz AHEMD - budowaKwestionariusz (dla obu grup wiekowych, AHEMD/PL) składa się z dwóch części: charakterystyka dziecka i rodziny (child and family characteristics) charakterystyka środowiska rodzinnego; obejmuje 5 skal: otoczenie zewnętrzne (outside space), otoczenie wewnętrzne (inside space), zróżnicowanie stymulacji (variety of stimulation), zabawki rozwijające motorykę małą (fine motor toys) zabawki rozwijające motorykę dużą (gros motor toys).
21 Kwestionariusz AHEMD - budowaPytania tworzące kwestionariusz mają trojaką postać: prosty dychotomiczny wybór, np. Czy istnieje plac zabaw w twojej okolicy? Odpowiedź: „tak” lub „nie”, pytania wyposażone w 4-kategorialną skalę odpowiedzi typu Likerta, np. Jaka jest powierzchnia domu / mieszkania, z której dziecko może swobodnie korzystać? Odpowiedź: „bardzo mała”, „mała”, „wystarczająca/średnia”, „duża”, „obszerna”, pytania wyposażone w skalę liczbową, np. Jak wiele z tych zabawek (widocznych na zdjęciu) masz w swoim domu? Odpowiedź: żadnej, 1, 2, 3, 4, 5, więcej niż 5.
22 Kwestionariusz AHEMD - budowacharakterystyka dziecka i rodziny charakterystyka dziecka (5 pozycji), np. płeć, waga urodzeniowa, tydzień ciąży w której urodziło się dziecko, ilość punktów w skali Apgar charakterystyka rodziny (9 pozycji), np. typ miejsca zamieszkania, wykształcenie rodziców (opiekunów), ilość i wiek dzieci, subiektywna ocena poziomu dochodów
23 Kwestionariusz AHEMD - budowacharakterystyka środowiska rodzinnego: otoczenie zewnętrzne (6/7 pozycji): nawierzchnie na zewnątrz, urządzenia na zewnątrz; np. : Czy przestrzeń wokół domu posiada więcej niż jeden rodzaj nawierzchni? (odpowiedź: tak, nie) otoczenie wewnętrzne (7/9 pozycji): przestrzeń wewnątrz, urządzenia wewnątrz, nawierzchnie wewnątrz, przestrzeń do zabawy wewnątrz; np.: Czy wewnątrz domy znajduje się miejsce przeznaczone tylko do zabawy? (odpowiedź: tak, nie) zróżnicowanie stymulacji (14/16 pozycji), zachęcanie do zabawy, swoboda poruszania się, zachęcanie do eksploracji, codzienne aktywności; np.: Czy dziecko nosi zazwyczaj ubrania umożliwiające swobodne poruszanie się i poznawanie otoczenia? (odpowiedź: tak, nie)
24 Kwestionariusz AHEMD - budowacharakterystyka środowiska rodzinnego: zabawki rozwijające motorykę małą (14/17 pozycji), np.:
25 Kwestionariusz AHEMD - budowacharakterystyka środowiska rodzinnego: zabawki rozwijające motorykę dużą (8/11 pozycji), np.:
26 Kwestionariusz AHEMD - rzetelnośćWymiar Liczba pozycji M SD alfa Cronbacha Skala 3-18 miesięcy Przestrzeń zewnętrzna 5 4,78 0,58 0,49 Przestrzeń wewnętrzna 8 10,86 2,85 0,79 Zróżnicowanie stymulacji 4 8,42 1,66 0,59 Zabawki rozwijające motorykę małą 14 59,61 25,97 0,89 Zabawki rozwijające motorykę dużą 24,49 13,88 0,81 Skala miesiące 6 5,15 1,48 0,51 9 12,24 2,82 0,70 10 6,91 1,46 0,40 17 90,67 31,64 0,87 11 37,07 18,55
27 Kwestionariusz AHEMD - trafnośćOcena trafności teoretycznej (strukturalnej) narzędzia z zastosowaniem konfirmacyjnej analizy czynnikowej (CFA): Założoną 5 czynnikową strukturę obu wersji narzędzia Wyniki: Grupa dzieci młodszych: chi2(df=67;N=425)=164,33; p<0,001; AGFI=0,92, CFI=0,96, RMSEA=0,06 Grupa dzieci starszych: chi2(df=127;N=410)=430,37; p<0,001; AGFI=0,85, CFI=0,86, RMSEA=0,08. Wnioski: testowany model jest lepiej dopasowany do danych w grupie dzieci młodszych niż w grupie dzieci starszych.
28 Kwestionariusz AHEMD - trafnośćOcena trafności kryterialnej: związek pomiędzy wynikami w kwestionariuszu AHEMD a poziomem rozwoju psychomotorycznego dzieci: dla populacji portugalskiej i amerykańskiej (Rodrigues, Saraiva, Gabbard, 2005; Gabbard, Caçola, Rodrigues, 2008), rodzin irańskich (por. Haydari, Askari, Nezhad, 2009) czy chińskich (Hsieh i in., 2011), związki pomiędzy wskaźnikami statusu socjo-ekonomicznego rodziny (SES) a wynikami w skalach AHEMD (np. Caçola, Gabbard, Santos, Batistela, 2011), związek pomiędzy wynikami Skali Rozwoju Motorycznego dla Dzieci (Alberta Infant Motor Scale – AIMS) a wynikami na wymiarach „Zabawki rozwijające motorykę małą” oraz „Zabawki rozwijające motorykę dużą” (np. Caçola, Gabbard, Santos, Batistela, 2011; Saccani, Valentini, Pereira, Müller, Gabbard, 2013), silny związek między charakterystyką rodziny a rozwojem funkcji psychomotorycznych dziecka, badanych Skalą Rozwoju Dziecka Bayley (Bayley Scales of Infant and Toddler Development – III) (Miquelote, Santos, Caçola, Montebelo, Gabbard, 2012).
29 Szczegółowe informacje: [email protected],Zapraszamy do lektury książki: