1 Polska Szkoła Rehabilitacji Jacek Durmała Katedra i Klinika Rehabilitacji, WNoZ w Katowicach, SUM w Katowicach Polskie Towarzystwo Rehabilitacji

2 Rehabilitacja medycznamłoda dziedzina medycyny wyodrębniona się w połowie XX w. Bezpośrednią przyczyną jej rozwoju był wzrost liczby osób niepełnosprawnych, związany przede wszystkim z działaniami wojennymi, jak również, wynikających z epidemii choroby Heinego-Medina.

3 Wiek XX to dalszy dynamiczny rozwój rehabilitacji.Nazwę „rehabilitacja” Użył Douglas C. Mc Murtie Dyrektor Czerwonego Krzyża dla Inwalidów w Nowym Jorku w 1918 roku, w znaczeniu działań społecznych i zawodowych. Duża liczba inwalidów po I wojnie światowej spowodowała zainteresowanie rehabilitacją zarówno z powodów leczniczych jak i społeczno – ekonomicznych.

4 Pierwsze na świecie ośrodki kompleksowej rehabilitacji powstały po II wojnie światowej w Polsce (Klinika Ortopedii w Poznaniu) i w USA (Szpital Bellevue w Nowym Jorku). Howard Rusk i Wiktor Dega to pionierzy nowoczesnej, kompleksowej rehabilitacji medycznej na świecie. Prezentowali oni odmienne stanowiska co do miejsca rehabilitacji we współczesnej medycynie.

5 Prekursor polskiej rehabilitacji - prof. Ireneusz Wierzejewski.Twórca polskiej rehabilitacji - prof. Wiktor Dega: podstawy naukowe rehabilitacji medycznej, pierwszy ośrodek naukowo-szkoleniowy.

6 I. Wierzejewski zwolennik Linga i Zandera. 1926 zorganizował w Klinice uroczystość celem przypomnienia twórcy ,,szwedzkiej gimnastyki leczniczej”. Podczas uroczystości przedstawił swoją koncepcję dotyczącą postępowania z osobami kalekimi. „…leczenie niezdolnych do pracy kalek, by uczynić ich zdolnymi do zarobkowania – czyli z żebraków uczynić dodatnich członków narodu, a co najważniejsze wyleczyć okaleczałą dziatwę, aby uchronić ja od trwałego kalectwa, aby kiedyś nie pozostała ciężarem dla państwa i społeczeństwa…” Koncepcja Wierzejewskiego stanowiła pierwowzór dla Wiktora Degi

7 Senat RP r. Wystąpienie senatora Wierzejewskiego o potrzebie stworzenia zorganizowanego na wzór niemiecki systemu opieki nad kalekami

8 Howard Rusk Pionier kompleksowej rehabilitacji medycznej w USA. „ojciec medycyny rehabilitacyjnej” w USA - internista Proces prawidłowego leczenia określają wg Ruska trzy etapy: I – rozpoznanie; II – leczenie podstawowe (zabieg operacyjny); III – rehabilitacja prowadzona w odrębnym ośrodku rehabilitacyjnym. Rehabilitacja według Ruska obejmowała okres leczenia pomiędzy leczeniem podstawowym a powrotem pacjenta do pracy zawodowej. Rehabilitacja, w oparciu o rozwinięcie pozostałych nieuszkodzonych funkcji motorycznych (nie w oparciu na funkcjach nieodwracalnie uszkodzonych) miała chorym umożliwić powrót do życia w społeczeństwie. Etap III – tj. rehabilitacja – odbywała się w oddzielnych od szpitala ośrodkach rehabilitacyjnych. Howard Rusk program rehabilitacji rozwinął już podczas II wojny światowej (Air Force). Sukcesy spowodowały, iż wcześnie zapoczątkowaną rehabilitację upowszechniono w amerykańskich szpitalach wojskowych a następnie szeroko przyjęto w lecznictwie cywilnym.

9 Howard Rusk W procesie rehabilitacji istotną rolę odgrywała pomoc psychologiczna i niedopuszczanie do izolacji osób chorych. Wprowadzana była terapia zajęciowa (ergoterapia). W procesie leczenia rehabilitacyjnego uczestniczył psychiatra, ergoterapeuta, pracownik socjalny, lekarz, chirurg. Podmiotem w postępowaniu leczniczym był pacjent jako całość.

10 Model prof. Degi i model dr. Ruska łączy kilka elementów.Głęboki humanizm zawarty w obu koncepcjach. Obaj lekarze postulowali by podmiotem w leczeniu był całościowo pojęty pacjent ze wszystkimi aspektami jego choroby, nie zaś dotknięty chorobą narząd. Kolejnym wspólnym elementem było pojęcie rehabilitacji, obejmującej aspekt medyczny społeczny i zawodowy.

11 wg prof. Romana MeissneraHygeia Public Health 2011, 46(4):

12 Polski model rehabilitacji wynikał z innych uwarunkowań niż proponowana koncepcja Howarda Ruska.Ogrom zniszczeń wojennych w Polsce był niewspółmierny ze skutkami wojennymi w Stanach Zjednoczonych. W USA kalectwo dotyczyło głównie inwalidów wojskowych. W Polsce obejmowało całą populację, w tym dzieci. Status majątkowy obu państw był nieporównywalny. Leczenie rehabilitacyjne wg Rusk’a rozpoczynało się wówczas, gdy kończyła się faza kliniczna leczenia tj. faza zabiegu operacyjnego lub po pewnej przerwie, którą pacjent miał spędzić w domu.

13 Doświadczenia zawodowe W. Degipraca pod kierunkiem Ireneusza Wierzejewskiego w Zakładzie im B.S.Gąsiorowskiego w Poznaniu; staże i studia podyplomowe w wiodących ośrodkach europejskich, m.in. w: Lyonie, u prof. G. Nové-Josseranda, Paryżu u prof. L. Ombrédanné’a, Włoszech u prof. V. Putti’ego, Sztokholmie u prof. P. Haglunda; praca w Studium Wychowania Fizycznego Uniwersytetu Poznańskiego; utworzenie i objęcie kierownictwa Oddziału Ortopedycznego w Bydgoszczy zagadnienia wrodzonej dysplazji stawu biodrowego rehabilitacji narządu ruchu Meissner R. The Known and the Unknown Wiktor Dega [w:] Wiktor Dega znany i nieznany. Stasiewicz-Jasiukowa I (red). AM, Poznań 2000: 163.

14 Dega miał koncepcję rehabilitacji interdyscyplinarnej i kompleksowej (zespołowej).Interdyscyplinarny instytut miał zawierać w sobie te kliniki, które zajmują się leczeniem operacyjnym bądź zachowawczym narządu ruchu a więc: neurologię, neurochirurgię, ortopedię i dział rehabilitacji – kinezyterapię i fizykoterapię. Inna od amerykańskiej jest tym samym polska koncepcja organizacji placówki rehabilitacyjnej.

15 Wiktor Dega miał bardzo nowoczesne podejście do rehabilitacji, ponieważ uważał, iż powinna ona rozpoczynać się na etapie leczenia podstawowego i stanowić jego integralną cześć (ten pogląd dzisiaj uznawany jest za podstawowy standard rehabilitacji medycznej).

16 W Polsce na początku lat 50-tych zakładając ośrodek rehabilitacyjno-ortopedyczny Dega dążył do realizacji czterech najważniejszych cech tzw. polskiego modelu rehabilitacji zaakceptowanego i zalecanego przez WHO tj. dążył do tego aby była ona powszechnie dostępna, wcześnie zapoczątkowana, kompleksowa i ciągła.

17 Powszechność, czyli dostępność dla wszystkich chorych, odnosi się również do pojęcia interdyscyplinarności – rehabilitacja musi obejmować wszystkie dziedziny medycyny.

18 Wczesne zapoczątkowanie – rozumiane jako usprawnianie pacjenta zarówno przed planowym zabiegiem operacyjnym jak i zaraz po zabiegu w postaci ćwiczeń w łóżku (ćwiczeń oddechowych, izometrycznych, biernych, wspomaganych, czynnych). Wczesne zapoczątkowanie jest również istotną podstawą rehabilitacji wszystkich innych, m.in. neurologicznej – po udarach mózgowych, zawale serca.

19 Kompleksowość. Rehabilitacja znacznej części chorych ma charakter leczenia funkcjonalnego – zleconej przez lekarza rehabilitacji medycznej, oraz zabiegów fizykalnych, po których pacjent odzyskuje sprawność i powraca do funkcjonowania. W przypadku, gdy uraz bądź choroba całkowicie zmienia sytuację życiowa chorego należy wprowadzać rehabilitację kompleksową prowadzoną przez zespół rehabilitacyjny. Na rehabilitację kompleksową zdaniem Degi składała się m.in. kinezyterapia, fizykoterapia, zajęcia z logopedą, zaopatrzenie ortopedyczne, pomoc psychologiczna, pomoc socjalna, ergoterapia, nauka szkolna w przypadku dzieci i młodzieży, pomoc instruktora zawodowego. Kompleksowa rehabilitacja wiąże się więc z pojęciem interdyscyplinarności czyli zakłada udział lekarzy różnych specjalności w zależności od potrzeb: neurologa, ortopedy, neurochirurga, reumatologa, kardiologa itd.

20 Ciągłość. Rehabilitacja ma być nieprzerwana, jednoczasowo ma być prowadzona rehabilitacja medyczna, zawodowa, społeczna. Pojęcie ciągłości rehabilitacji oznacza również kontynuację leczenia po opuszczeniu ośrodka szpitalnego, czyli rehabilitację środowiskową.

21 Dega po stworzeniu koncepcji kompleksowej rehabilitacji rozpoczął organizowanie pierwszych zespołów rehabilitacyjnych, w których skład wchodzili: – lekarz specjalista rehabilitacji medycznej – ordynator oddziału. Istotą było to, że lekarz specjalista rehabilitacji został koordynatorem zespołu rehabilitacyjnego i podlegli mu: – rehabilitanci a więc magistrowie rehabilitacji oraz związani z nimi podlegli technicy fizjoterapii; – inżynier i technik zaopatrzenia ortopedycznego; – psycholog kliniczny; – ergoterapeuta; – pracownik socjalny. Dodatkowo, w przypadku rehabilitacji dzieci , do zespołu należeli również: nauczyciele, wychowawcy oraz przedszkolanki.

22 W polskim modelu rehabilitacji kompleksowa rehabilitacja rozpoczynała się od ustalenia planu leczenia przez interdyscyplinarne konsylium lekarskie. Wówczas w jego skład wchodzili lekarze rehabilitacji medycznej, ortopedzi, pediatrzy, neurolodzy oraz inni specjaliści. Głównym celami konsylium było określenie: rokowania chorego, zwłaszcza w zakresie samodzielnej lokomocji, wymaganego zakresu i rodzaju interwencji chirurgicznej, rodzaju i zakresu zastosowania kinezyterapii oraz zabiegów fizykalnych, rokowanie co do możliwości kontynuowania dotychczasowej pracy zarobkowej lub jej zmiany, możliwości i potrzeb zastosowania ortoz i protez. Tak ukształtowany plan leczenia był przekazywany zespołowi rehabilitacyjnemu oraz choremu. Ważnym czynnikiem była akceptacja przez pacjenta zaproponowanego planu leczenia.

23 W Klinice Ortopedii w Poznaniu Dział Rehabilitacji został uruchomiony w roku 1948 i był drugim na świecie ośrodkiem opartej na naukowych podstawach kompleksowej zespołowej rehabilitacji medycznej. Zaledwie rok wcześniej (1947) został uruchomiony pierwszy na świecie oddział rehabilitacji medycznej w szpitalu Bellevue w Nowym Yorku pod kierownictwem Howarda Ruska.

24 Ukoronowaniem działalności Wiktora Degi było utworzenie w roku 1960 pierwszej na świecie Katedry Medycyny Rehabilitacyjnej w ramach Akademii Medycznej w Poznaniu oraz uznanie polskiego modelu rehabilitacji medycznej przez Światową Organizację Zdrowia za model godny naśladowania. Oficjalnie polski model rehabilitacji medycznej został zaakceptowany na posiedzeniu Biura Europejskiego WHO w roku 1970.

25 W latach tworzenie rehabilitacji medycznej miało charakter woluntarny, tzn. nie istniał ustawowy obowiązek prowadzenia rehabilitacji, organizowania ośrodków rehabilitacji i szkolenia odpowiednich kadr. Rehabilitacja w tych latach rozwijała się wyłącznie dzięki działającym bezinteresownie społecznikom.

26 1973-1975 MZiOS ustaliło strukturę organizacyjną rehabilitacji medycznej w krajuW ramach wprowadzonej Ustawy o zespolonej opiece zdrowotnej każdy zespół opieki zdrowotnej otrzymał ustawowy obowiązek zapewnienia pacjentom rehabilitacji poprzez zorganizowanie w szpitalu pionu rehabilitacji lub rehabilitacji przyłóżkowej, oraz poradni rehabilitacyjnej – pod kierownictwem lekarza specjalisty rehabilitacji medycznej. Szpital wojewódzki miał zorganizować oddział rehabilitacji bądź dział rehabilitacji i w razie potrzeby zapewnić pacjentowi rehabilitację funkcjonalną lub kompleksową.

27 1973-1975 MZiOS ustaliło strukturę organizacyjną rehabilitacji medycznej w krajuW miastach lub ośrodkach większych powstały wojewódzkie specjalistyczne zespoły rehabilitacyjne jako połączenie wojewódzkiej przychodni rehabilitacyjnej ze specjalistycznym zamkniętym zakładem rehabilitacyjnym. Zespół taki był odrębną jednostką budżetową, której dyrektorem musiał być lekarz specjalista rehabilitacji.

28 Eleonora Reicher „O działaniu ćwiczeń cielesnych na ustrój ludzi zdrowych i chorych” (1932)F. Raszeja prof. A. Wojciechowski, dr J. Titz-Kosko Weiss prof. J. Konorski, Prof. Jan Haftek neurorehabilitacja prof. A. Syfried - rehabilitacja w chorobach reumatycznych, patobiomechanika prof. Z. Askanas, prof. S. Rudnicki - rehabilitacja kardiologiczna prof. Z. Zagrobelny - fizykoterapia wykorzystanie temperatur kriogenicznych

29 PIŚMIENNICTWO: Gałkowski T, Kiwerski J (red). Encyklopedyczny słownik rehabilitacji. PZWL, Warszawa 1986: Meissner R. The Known and the Unknown Wiktor Dega [w:] Wiktor Dega znany i nieznany. Stasiewicz-Jasiukowa I. (red). AM, Poznań 2000: 163. Bogutyn H. Wiktor Marian Dega, ein grösser Orthopäde und Mittler zwischen deutscher und polnischer Orthopädie-Versuch einer Biographie. Dissertation aus der Orthopädischen Klinik des St. Vincenz-Hospitals Brakel/Westfalen 1985: 8, Dega W. O bezprzyrządowem leczeniu wiotkich porażeń kończyn dolnych. Polska Gazeta Lekarska 1928, 4: 22. Król J, Łempicki A, Czubak J. Leczenie wrodzonego zwichnięcia stawu biodrowego w latach [w:] 90 lat poznańskiej ortopedii. Łempicki A (red). Oddział Poznański PTOiT, Poznań 2003: Kalinowski S. Ireneusz Wierzejewski Rozprawa doktorska. AM, Poznań 1999: Umowa zawarta między Gminą miasta Bydgoszczy a Panem Docentem Dr. Wiktorem Degą w sprawie stosunku służbowego. Bydgoszcz, dnia 30 lipca 1937 r. Zarząd Miejski w Bydgoszczy. Meissner R, Gadzinowski J. Wiktor Dega ( ) [w:] Księga pamiątkowa w 80-lecie Uniwersyteckiego Wydziału Lekarskiego w Poznaniu. Meissner RK (red). Poznań 2001: Rusk HA. Medical Mission to Poland. An informal report on Rehabilitation of the Disabled New York City, March 1950, w zbiorach promotora. Humanitaryzm na usługach ekonomiki. Służba Zdrowia, maj 1968. Szawłowski K (red). Informator o placówkach rehabilitacyjnych w Polsce. Krajowy Zespół Specjalistyczny d/s. Rehabilitacji, Poznań 1986: 17. Lubecki M. Polski model rehabilitacji medycznej zaakceptowany i zalecany przez WHO. Hygeia Public Health 2011, 46(4): Lubecki M. Rehabilitacja medyczna w Polsce przed rokiem Profesor Ireneusz Wierzejewski oraz jego uczniowie – Franciszek Raszeja i Wiktor Dega. Hygeia Public Health 2011, 46(3): Karczmarek Z. Ireneusz Wierzejewski [w:] Wielkopolski słownik biograficzny. PWN, Warszawa-Poznań 1981: 816‑817. Łempicki A. Ireneusz Wierzejewski – twórca ortopedii poznańskiej. [w:] 90 lat Poznańskiej ortopedii. Łempicki A. (red). Oddział Poznański PTOiT, Poznań 2003: 34, 148, 304. Przychodzki M. Ireneusz Wierzejewski – twórca pierwszej katedry ortopedii w Polsce. Chirurgia Narządu Ruchu i Ortopedia Polska 1964, 29: Dega W. Ortopedia i rehabilitacja. PZWL, Warszawa 1964, 1968, 1983: Dega W. Moja droga życiowa do wiedzy i zawodu [w:] Wiktor Dega znany i nieznany. Stasiewicz-Jasiukowa I (red). AM, Poznań 2000: 87. Przybył K. Ireneusz Wierzejewski – jego praca w zakładzie ortopedycznym Konrada Biesalskiego w latach i jej wpływ na poglądy zawodowe pierwszego w Polsce profesora ortopedii. Archiwum Historii i Filozofii Medycyny 1999, 62, 4: Żuk T, Dziak A. Propedeutyka ortopedii. PZWL, Warszawa 1977: 28. Pankowski W. Rys historyczny Wojewódzkiego Szpitala Ortopedycznego przy ul. Gąsiorowskich w Poznaniu [w:] 90 lat poznańskiej ortopedii. Łempicki A (red). Oddział Poznański PTOiT, Poznań 2003: Wierzejewski I. Zakłady lecznicze dla kalek. Protokół posiedzenia Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego poświęconego sprawom szpitalnictwa z dnia 14 maja 1929 r. [w:] Pamiętnik Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego 1930, 124: