1 Poradnictwo genetyczne i genetyka kliniczna
2 Poradnictwo genetyczneJest to proces komunikacji dotyczący problemów człowieka związanych z wystąpieniem lub ryzykiem wystąpienia choroby genetycznej w rodzinie. Proces ten angażuje próbę pomocy osobie lub rodzinie podjętą przez jedną lub kilka należycie przeszkolonych osób, mającą na celu:
3 Cel 1. Zrozumienie faktów medycznych obejmujących diagnozę, prawdopodobny przebieg choroby i możliwe postępowanie medyczne
4 Cel 2. Ocenienie sposobu dziedziczenia schorzenia oraz ryzyka pojawienia się choroby u określonych członków rodziny
5 Cel 3. Zrozumienie możliwości postępowania względem ryzyka ponownego wystąpienia schorzenia
6 Cel 4. Wybór kierunku działania, który wydaje się najlepszy w zależności od ryzyka, celów rodzinnych oraz etnicznych i religijnych przekonań i działa w nawiązaniu do tej decyzji
7 Cel 5. Najlepsze z możliwych przystosowanie się członków rodziny do schorzenia lub do ryzyka jego ponownego wystąpienia
8 Główna zasada poradnictwa genetycznegoZasada niesugerowania: osoba udzielająca porady pozostawia wszystkie decyzje dotyczące posiadania w przyszłości potomstwa rodzinie. Różni się to od tradycyjnego podejścia medycznego, w którym rekomenduje się leczenie lub interwencje medyczne.
9 Poradnictwo genetyczne - składoweOpieka medyczna Określenie stopnia ryzyka Ustalenie postaci ryzyka Podejmowanie decyzji o posiadaniu potomstwa Wspomaganie osób chorych
10 Diagnoza W genetyce klinicznej, podobnie jak w całej medycynie, postawienie właściwej diagnozy jest pierwszym, najważniejszym krokiem w opiece nad pacjentem
11 Wywiad rodzinny 1.Płeć anatomiczna każdej osoby oraz stopień jej pokrewieństwa wobec innych czlonków rodziny 2. Powinni być w nim ujęci wszyscy krewni pierwszego stopnia (rodzice, rodzeństwo, dzieci) probanta; najlepiej, gdy wywiad dotyczny trzech pokoleń 3. Wiek każdej osoby i czy każda osoba cierpi na dane schorzenie oraz czy występują inne choroby, które mogą być z nim związane
12 Wywiad rodzinny – c.d. 4. Wszystkie poronienia i płody martwo urodzone5. Pochodzenie etniczne rodziny 6. Informacje o pokrewieństwie między małżonkami 7. Zmiany w historiach rodziny – np.. Gdy diagnozowane sa nowe schorzenia lub rodzą się kolejne dzieci
13 Ujemny wywiad rodzinny – możliwe przyczyny1. Nowa mutacja w obrębie genu 2. Zmienna ekspresja 3. Niecałkowita penetracja 4. Nieprawidłowa diagnoza 5. Możliwość, że dana osoba nie jest rodzicem dziecka
14 Rozmowa z rodzicami dziecka z defektem genetycznym1. Rozmawiaj z obojgiem rodziców, kiedy tylko to możliwe 2. Przedstawiaj diagnozę tak szybko, jak jest to możliwe 3. Wybieraj spokojne i zaciszne miejsca, gdzie oboje rodzice i lekarz mogą usiąść 4.Humanizm – podstawową zasadą w relacji lekarz – pacjent 5. Staraj się zachować optymizm 6. Odpowiadaj na pytania rodziców, ale wystrzegaj się podawania dużej ilości szczegółów 7. Aktywnie słuchaj 8. Kieruj wcześnie rodziców do właściwych organizacji wspierających
15 Ryzyko ponownego wystąpienia choroby i analiza BayesPrawdopodobieństwo wstępne Prawdopodobieństwo warunkowe Prawdopodobieństwo łączne Prawdopodobieństwo późniejsze
16 Rodzaje poradni Poradnie chorób metabolicznychPoradnie rozszczepień rdzenia kręgowego Poradnie dla hemofilików Poradnie zaburzeń rozwojowych twarzoczaszki Poradnie zajmujące się innymi schorzeniami jednogenowymi
17 Programy w zakresie genetyki klinicznejProgram diagnozy prenatalnej: genetyka prenatalna: Amniocenteza Ultrasonografia Program oznaczania poziomu AFP w surowicy u matki Genetyczne badania przesiewowe: Program przesiewowych badań noworodków Program przesiewowych badań populacyjnych (choroba Taya- Sachsa) Edukacja/szkolenie: Lekarze Społeczeństwo Szkolnictwo i oświata Dostarczanie informacji o działaniu teratogennym substancji
18 Przyczyny skierowań do poradni genetycznych1. Niedorozwój umysłowy i fizyczny 2. Pojedyncze lub liczne zniekształcenia 3. Podejrzewana wrodzona choroba metaboliczna 4. Obecność możliwej choroby jednogenowej 5. Obecność zaburzeń chromosomowych, w tym rearanżacje zrównoważone 6. Obciążenie ryzykiem choroby genetycznej 7. Pytania od osób lub rodzin o genetyczne aspekty innych chorób
19 Przyczyny skierowań – c.d.8. Pary z poronieniami w wywiadzie 9. Pokrewieństwo w obrębie par, zwykle najbliższy kuzyn lub bliższe zależności 10. Konsultacje w zakresie teratogenów 11. Poradnictwo przed zajściem w ciążę oraz w zakresie czynników ryzyka, takich jak zaawansowany wiek matki oraz inne potencjalne wskazania do diagnozy prenatalnej
20 Dysmorfologia i teratologiaDysmorfologia - nauka zajmująca się zaburzonym rozwojem fizycznym – morfogenezą Teratologia – badania nad przyczynami środowiskowymi wad wrodzonych
21 Częstość i klasyfikacja wad wrodzonych2-3 % w okresie noworodkowym 3-4 % przed ukończeniem 1 roku życia Klasyfikacja Zajęte narządy lub części ciała (np.. twarzoczaszka, kończyna, serce) 2. Pojedyncze wady versus zespoły licznych wad wrodzonych 3. Duże zaburzenia versus małe defekty 4. Podział w zależności od patogenezy 5. Podział w zależności od przyczyny
22 Przyczyny głównych wad wrodzonych1. Etiologia 2/3 defektów nieznana lub wieloczynnikowa 2. Przyczyny środowiskowe rzadkie 3. Znana składowa genetyczna wyodrębniana tylko w około 30% przypadków
23 Kluczowe pojęcia dysmorfologiiWada rozwojowa - pierwotny defekt morfologiczny narządu lub części ciała wynikający z wewnętrznie nieprawidłowego procesu rozwojowego (np.. polidaktylia czy rozszczep wargi) Dysplazja- pierwotny defekt oparty na nieprawidłowej organizacji komórek w tkanki (np.. naczyniak) Sekwencja - pierwotny defekt z wtórnymi zmianami strukturalnymi (np.. sekwencja Pierre Robina) Zespół – zbiór licznych pierwotnych wad rozwojowych, będących wynikiem pojedynczej etiologii (np.. trisomia 13) Deformacja- zmiana formy, kształtu czy położenia prawidłowo wykształconej części ciała przez siły mechaniczne w okresie płodowym – np.. przy małowodziu) Rozerwanie – defekt morfologiczny narządu, części narządu lub większej części ciała ludzkiego wynikający z zewnątrzpochodnego uszkodzenia
24 Najczęstsze wrodzone zespoły obejmujące liczne wady/dysplazjeEtiologia Zespół Downa Chromosomowa Trisomia 18 chromosomowa Trisomia 13 Zespół Turnera NF1(nerwiakowłokniakowatość typu 1) Pojedynczy gen AD Osteogenesis imperfecta Pojedynczy gen , heterogenna, kolagen typu 1 Zespół Marfana
25 Najczęstsze wrodzone zespoły obejmujące liczne wady/dysplazje c.d.Zespół Noonana Pojedynczy gen AD achondroplazja Zespół Rubinsteina- Taybi’ego Zespół Pradera- Willego Mikrodelecja chromosomowa 15q, Zespół Williamsa Mikrodelecja w obrębie chromosomu 7 Sekwencja małowodzia heterogenna Sekwencja rozerwania owodni nieznana VATER
26 Zespół Klipple’a – Trenaunaya - Weberanieznana Zespól Cornelia de Lange’a FAS – zespół alkoholowy Nadużycie alkoholu
27 Fenotyp Pottera – sekwencja małowodziaETIOLOGIA Obustronna agenezja nerek Wielotorbielowatość nerek typu 1 Niedrożność cewki moczowej Przewlekłe wyciekanie płynu owodniowego FENOTYP Ucisk płodu Brak ruchów Deformacje twarzy, kończyn, stóp Przodowanie pośladków Niedobory wzrostu Nieprawidłowe wykształcenie płuc Małowodzie
28 Embriopatia alkoholowa – zespół FASNiedobór wzrostu w okresie płodowym i po urodzeniu Mikrocefalia (mała głowa) Różnego stopnia zaburzenia rozwoju Zaburzenia w obrębie twarzy: Krótkie szpary powiekowe Niska nasada nosa Spłaszczenie rynienki nosowej Cienka warga górna Ryzyko defektów strukturalnych: wrodzone wady serca, cewy nerwowej, wrodzone wady nerek Łagodnego stopnia opóźnienie rozwoju (od łagodnego uposledzenia umysłowego do trudności w nauce)
29 Sole kwasu foliowego oraz zapobieganie defektom cewy nerwowejMechanizm działania kwasu foliowego w zakresie zapobiegania wadom cewy nerwowej nieznany Wady cewy nerwowej: bezmózgowie (śmiertelne), przepuklina mózgowa, rozszczep tylny kręgosłupa (paraliż kończyn dolnych, wodogłowie, niedrożność dróg moczowych) Rekomendacje CDCP (Centrum kontroli i Zapobiegania Chorobom):1. Wszystkie kobiety, które miały dziecko z zespołem NTD, powinny spożywać 4 mg kwasu foliowego dziennie, jeśli planują zajście w ciążę; 2. wszystkie kobiety w wieku rozrodczym powinny spożywać 0,4 mg kwasu foliowego dziennie przez cały okres rozrodczy.
30 Dobrze poznane ludzkie teratogenyInhibitory konwertazy angiotensyny Alkohol spożywany przewlekle Aminopteryna, androgeny, norprogesterony Karbamazepina Karbimazol i metimazol Kokaina Dietylstilbestrol Flukonazol Isotretinoin Lit metotreksat
31 Dobrze poznane ludzkie teratogeny-c.d.Penicylamina Fenytoina Rozpuszczalniki Streptomycyna Tetracykliny Talidomid Tiouracyl Trimetadion Kwas walproinowy warfaryna