1 Postępowanie karne Wprowadzenie mgr Artur KowalczykKatedra Postępowania Karnego UWr

2 Prawo karne procesowe Czym jest?Zbiór norm regulujących proces karny (S. Waltoś). Czym jest proces karny? Zespół prawnie uregulowanych czynności , których celem jest wykrycie przestępstwa i jego sprawcy, osądzenie go za to przestępstwo i ewentualne wykonanie kary, środków karnych oraz środków zabezpieczających (S. Waltoś). Przedmiotem procesu karnego jest kwestia odpowiedzialności karnej, a niekiedy również odpowiedzialności cywilnej oskarżonego za zarzucane mu przestępstwo. Relacje pomiędzy prawem karnym materialnym a procesowym. Pojęcie sprawiedliwości proceduralnej.

3 Funkcje prawa karnego procesowegoRegulacyjna – wyznacza przebieg postępowania, określa porządek czynności, ustanawia ramy działania uczestników, Prakseologiczna – zapewnia efektywność osiągania wyznaczonych celów, Gwarancyjna – chroni jednostkę przed naruszeniami jej praw i wolności.

4 Formy rozwojowe procesuFORMA SKARGOWA FORMA INKWIZYCYJNA FORMA MIESZANA Wszczęcie i przebieg zależne od skargi ze strony zainteresowanego, Proces prowadzony w formie sporu między stronami, Ustność i jawność, Prawo do obrony, Bezpośrednie zetknięcie się sądu z dowodami. Połączenie elementów jednej i drugiej formy, Podział procesu na dwie fazy: tajne postępowanie przygotowawcze ukształtowane na zasadzie inkwizycyjnej i jawne postępowanie sądowe o charakterze skargowym. Organ procesowe pełni rolę oskarżenia, obrony i rozstrzygania, Marginalna rola stron, Duże znaczenie dokumentów, Tajność,

5 Historia rozwoju procesu karnego (1)W starożytności dominacja procesy skargowego, brak rozróżnienia pomiędzy prawem karnym a cywilnym, Średniowiecze – ordalia, legalna teoria dowodowa, 1215 r. – reformy Innocentego III, inkwizycyjność, Umacnianie się władzy centralnej  większa ilość przestępstw ściganych z urzędu  przewaga formy inkwizycyjnej, 1532 r. – Constitutio Criminalis Carolina, szczyt rozwoju formy inkwizycyjnej, zerwanie z irracjonalizmem legalnej teorii dowodowej, Niehumanitarne metody śledcze, tortury, Odrębny rozwój procesu angielskiego, a w konsekwencji amerykańskiego .

6 Historia rozwoju procesu karnego (2)1808 Oświecenie: potrzeba reformy procesu karnego poprzez ograniczenie arbitralności organów i eliminację tortur, 1808 r. – Code d’instruction criminelle – proces mieszany. Austria, Niemcy – procesy ukształtowane na zasadzie legalizmu z dominacją inkwizycyjności. W XX wieku pod wpływem doświadczeń państw totalitarnych rozwój praw człowieka. Zwiększenie znaczenia funkcji gwarancyjnej procesu karnego. Istotne znaczenie orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

7 Historia rozwoju polskiego procesu karnego Po 1918 r. – różne kodyfikacje w zależności od dzielnicy r. – pierwszy polski k.p.k., wszedł w życie 1 I 1929 r. Wzorowany na kodyfikacji francuskiej. Regulacja uznawana za dość liberalną. Lata 30. – rządy autorytarne sanacji, ustawy szczególne Po II wojnie światowej tryby szczególne, proces karny instrumentem represji wobec przeciwników władzy, liczne nadużycia włącznie z mordami sądowymi w okresie stalinowskim (zwł. w latach ) r. – k.p.k. wzorowany na systemie radzieckim, z silną pozycją prokuratora i dominującym znaczeniem postępowania przygotowawczego. Kodeks karny – ciągłość, kodeks postępowania karnego – zerwanie r. – obowiązujący k.p.k. Eliminacja rozwiązań charakterystycznych dla państwa autorytarnego, jednak model nadal bardziej podobny do kodyfikacji z 1969 r. niż do tej z okresu międzywojennego i 2015 r. – Wielka nowelizacja k.p.k., nowy model postępowania z kluczową rolą kontradyktoryjności, w przeważającej mierze skasowany nowelą k.p.k. z marca 2016 r.

8 Wybrane źródła prawa karnego procesowegoKonstytucja RP (zob. m.in. art ), Europejska Konwencja Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 4 XI 1950 r. (EKPCZ) i inne akty prawa międzynarodowego, Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks Postępowania Karnego, Inne ustawy (np. ustawa o świadku koronnym, ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich), Akty ustrojowe organów procesowych i innych uczestników procesu (np. prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawa o Policji).

9 Cele procesu karnego art. 2 § 1 k.p.k.Przepisy niniejszego kodeksu mają na celu takie ukształtowanie postępowania karnego, aby: Sprawca przestępstwa został wykryty i pociągnięty do odpowiedzialności karnej, a osoba niewinna nie poniosła takiej odpowiedzialności, Przez trafne zastosowanie środków przewidzianych w prawie karnym oraz ujawnienie okoliczności sprzyjających popełnieniu przestępstwa osiągnięte zostały zadania postępowania karnego nie tylko w zwalczaniu przestępstw, lecz również w zapobieganiu im oraz w umacnianiu poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego, Zostały uwzględnione prawnie chronione interesy pokrzywdzonego przy jednoczesnym poszanowaniu jego godności, Rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło w rozsądnym terminie.

10 Fazy postępowania karnego (schemat uproszczony)Akt oskarżenia Postępowanie przygotowawcze Postępowanie sądowe (jurysdykcyjne) śledztwo/dochodzenie WYROK PROKURATOR SĄD STRONY PROCESOWE: PODEJRZANY POKRZYWDZONY OSKARŻONY OSKARŻYCIEL publiczny / prywatny / posiłkowy

11 Tryby ścigania w procesie karnymPUBLICZNOSKARGOWY PRYWATNOSKARGOWY Postępowanie prowadzone z własnej inicjatywy przez organy ścigania, które w razie podejrzenia popełnienia przestępstwa mają obowiązek podjąć wszelkie działania w celu wykrycia sprawcy. Postępowanie prowadzone na skutek prywatnego aktu oskarżenia wniesionego przez pokrzywdzonego, który staje się oskarżycielem prywatnym. Oskarżyciel publiczny może wszcząć lub wstąpić, gdy zachodzi przesłanka interesu społecznego. bezwarunkowy (gdy w k.k. brak informacji co do trybu) warunkowy uzależniony od wniosku (np. wniosek osoby najbliższej o ściganie sprawcy przestępstwa kradzieży – zob. art. 278 § 4 k.k.) uzależniony od zezwolenia właściwego organu (np. zgoda Sejmu na ściganie posła)