1 Postępowanie prywatnoskargowe Postępowanie przed sądem II instancji cz

2 Postępowanie prywatnoskargowe Podstawowe cechy tego trybu to:Rezygnacja z postępowania przygotowawczego (co do zasady) Dążenie do pojednania stron (obligatoryjne posiedzenia pojednawcze) Szeroka możliwość odstąpienia przez oskarżyciela prywatnego od popierania skargi (co do zasady skutkuje to umorzeniem postępowania) Dopuszczalność oskarżenia wzajemnego Skrócenie w stosunku do czynów ściganych z oskarżenia publicznego okresów przedawnienia Odrębne uregulowanie kosztów postępowania

3 Typy przestępstw ściganych z oskarżeniaprywatnego Kodeks karny do ścigania prywatnoskargowego zalicza następujące przestępstwa: 1) umyślny lekki uszczerbek na zdrowiu, chyba że pokrzywdzonym jest osoba najbliższa zamieszkująca wspólnie ze sprawcą (art. 157 § 2 k.k.), nieumyślny lekki uszczerbek na zdrowiu, chyba że pokrzywdzonym jest osoba najbliższa zamieszkująca wspólnie ze sprawcą (art. 157 § 3 k.k.), zniesławienie (art. 212 k.k.), zniewagę (art. 216 k.k.) oraz naruszenie nietykalności cielesnej (art. 217 § 1 k.k.). Ustawodawca przewidział dwa przypadki, w których przestępstwa prywatnoskargowe z mocy prawa są ścigane z urzędu. Z sytuacją taką mamy do czynienia: z chwilą złożenia skargi przez pokrzywdzonego w sprawach podlegających rozpoznaniu przez sady wojskowe (art. 661 § 1 k.p.k.) w postępowaniu przyspieszonym, gdy przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego miało charakter chuligański (art. 517b § 2 k.p.k.)

4 Oskarżyciel prywatny aktu oskarżenia Prawo do złożenia i popierania w sądzie prywatnego przysługuje pokrzywdzonemu (art. 59 § 1 k.p.k.) aktu oskarżenia  Status oskarżyciela prywatnego nabywa się przez: wniesienie prywatnego aktu oskarżenia (art k.p.k.); złożenie oświadczenia o przyłączeniu się do postępowania wytoczonego już przez innego pokrzywdzonego (art. 59 § 2 k.p.k.); oświadczenie o podtrzymaniu aktu oskarżenia, jako prywatnego, wniesionego przez prokuratora, który następnie odstąpił od oskarżenia (art. 60 § 4 k.p.k.); oświadczenie osoby najbliższej lub pozostającej na utrzymaniu o wejściu w prawa zmarłego oskarżyciela prywatnego (art. 61 § 2 k.p.k.)

5 Jeżeli tym samym czynem naruszono lub zagrożono dobro prawne więcej niż jednej osoby, to każda z nich ma prawo wystąpienia z oskarżeniem prywatnym. Kiedy jednak jeden z pokrzywdzonych wniesie prywatny akt oskarżenia, to powoduje to stan zawisłości sprawy (art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k.), a pozostali mogą jedynie przyłączyć się do postępowania jako oskarżyciele prywatni na zasadzie art. 59 § 2 k.p.k. Przyłączenie następuje przez złożenie oświadczenia, zarówno w formie pisemnej, jak i ustnej z wpisem do protokołu, do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej Śmierć oskarżyciela prywatnego jest negatywną przesłanką kontynuacji postępowania, gdyż brak jest podmiotu, który popierałby skargę. W związku z tym ustawodawca w art. 61 k.p.k. przewiduje możliwość wstąpienia w prawa zmarłego oskarżyciela prywatnego tzw. stron nowych, czyli osób najbliższych. W wypadku gdy organ prowadzący postępowanie dysponuje informacjami o osobach najbliższych dla pokrzywdzonego, powinien pouczyć o przysługujących uprawnieniach co najmniej jedną z nich (art. 52 § 2 k.p.k.). Postępowanie na czas decyzji osób najbliższych ulega zawieszeniu. Jednakże zawieszenie to nie jest tożsame z zawieszeniem uregulowanym w art. 22 § 1 k.p.k.. Po pierwsze, ustawodawca w art. 61 § 2 k.p.k. wskazuje konkretny termin zawieszenia - 3 miesiące (jest to termin zawity). Po drugie, najczęściej zawieszenie następuje z powodu przeszkód po stronie oskarżonego, tutaj przeszkoda przyczyniająca się do zawieszenia leży po stronie czynnej. Niewstąpienie do procesu we wskazanym terminie skutkuje umorzeniem postępowania.

6 Ingerencja prokuratora w ściganie przestępstw prywatnoskargowych art. 60 § 1 k.p.k. przewiduje dwie podstawowe formy ingerencji prokuratora w sprawy o przestępstwa prywatnoskargowe: wszczęcie postępowania (poprzez wydanie postanowienia o wszczęciu postępowania przygotowawczego) przyłączenie się do postępowania już wszczętego, które obejmuje dwie odrębne sytuacje: przyłączenie się do postępowania zainicjowanego wniesieniem aktu oskarżenia przez pokrzywdzonego objęcie ściganiem czynu prywatnoskargowego w sytuacji, gdy prowadzone o czyn publicznoskargowy postępowanie przygotowawcze wykazało, że mamy do czynienia z czynem prywatnoskargowym Obowiązek ingerencji prokuratora w obydwu przypadkach powstaje w następstwie stwierdzenia, że „interes społeczny tego wymaga”

7 prokuratora od postępowanie na oskarżenia, jeśli uprzednio wszczął W momencie przystąpienia prokuratora do postępowania wytoczonego przez oskarżyciela prywatnego oskarżyciel prywatny będzie korzystał w odpowiednim zakresie z uprawnień postępowanie toczy się od tego momentu z urzędu. oskarżyciela posiłkowego, a SKUTEK INGERENCJI PROKURATORA PUBLICZNOSKARGOWY (art. 60 § 2 k.p.k.) = ZMIANA TRYBU NA Jeżeli w powyższym przypadku prokurator odstąpi od oskarżenia, to postępowanie na powrót toczy się w trybie prywatnoskargowym, a pokrzywdzony wraca do poprzedniego statusu oskarżyciela prywatnego Inaczej przedstawiają się skutki odstąpienia prokuratora od postępowanie na oskarżenia, jeśli uprzednio wszczął podstawie art. 60 § 1, a dodatkowo w postępowaniu nie brał udziału pokrzywdzony jako oskarżyciel posiłkowy. Zgodnie z art. 60 § 4 pokrzywdzony ma 14 dni na wniesienie swojego aktu oskarżenia bądź złożenie oświadczenia o podtrzymaniu aktu wniesionego wcześniej przez prokuratora. Wskazany w § 4 termin 14 dni jest terminem zawitym, a jego bieg liczy się od momentu doręczenia pokrzywdzonemu zawiadomienia o odstąpieniu prokuratora od oskarżenia, a jeśli pokrzywdzony był obecny na rozprawie, to termin ten biegnie od chwili złożenia przez prokuratora oświadczenia o odstąpieniu od oskarżenia. Niedokonanie we wskazanym terminie wymaganych czynności (art. 69 § 4) skutkuje umorzeniem postępowania .

8 Odstąpienie prokuratora, który przyłączył się do postępowania już wszczętegoOdstąpienie prokuratora, który uprzednio wszczął postępowanie pokrzywdzony ma 14 dni (termin zawity) na wniesienie swojego aktu oskarżenia bądź złożenie oświadczenia o podtrzymaniu aktu wniesionego wcześniej przez prokuratora postępowanie na powrót toczy się w trybie prywatnoskargowym, a pokrzywdzony wraca do poprzedniego statusu oskarżyciela prywatnego

9 Czynności Policji w sprawach z oskarżeniaprywatnego Charakter czynów ściganych oskarżenia prywatnego i przyjęty model tego postepowania, zakłada, że w sprawach tych zasadniczo nie prowadzi się postepowania przygotowawczego W praktyce w większości przypadków pokrzywdzony sam uzyskuje dowody, a następnie konstruuje na ich podstawie prywatny akt oskarżenia, którego wniesienie inicjuje postępowanie jurysdykcyjne Nie oznacza to jednak, że z postępowania tego wyeliminowano całkowicie Policję Policja wykonuje określone w ustawie czynności: na żądanie pokrzywdzonego (art. 488 § 1 k.p.k.) lub na polecenie sądu (art. 488 § 2 k.p.k.)

10 Czynności Policji na żądanie pokrzywdzonego na polecenie sąduNa polecenie sądu Policja dokonuje określonych przez sąd czynności dowodowych, po czym ich wyniki przekazuje sądowi. Przepis art. 308 stosuje się odpowiednio Przepis ten dotyczy czynności dokonywanych przez Policję już po wszczęciu postępowania przed sądem (wniesieniu oskarżenia) Policja jest zobowiązana wykonać te czynności dowodowe, które sąd wskazał w wydanym poleceniu, może jednak wykroczyć poza zakreślone ramy. Tylko tak można odczytać sens odesłania do odpowiednio stosowanego art. 308 dotyczącego tzw. dochodzenia w niezbędnym zakresie. Odpowiednie stosowanie tego przepisu sprowadza się do tego, że jeśli Policja uzna, że jest to konieczne dla zabezpieczenia śladów i dowodów przestępstwa przed ich utratą, zniekształceniem lub zniszczeniem, może przeprowadzić w niezbędnym zakresie czynności dowodowe, które przykładowo zostały w przepisie tym wymienione. Bez znaczenia jest natomiast w omawianym trybie to, że nie wydano postanowienia o wszczęciu postępowania, jako że wszczęcie postępowania prywatnoskargowego następuje przez wniesienie prywatnego aktu oskarżenia albo złożenie skargi do Policji w trybie § 1 Nie stosuje się też - z oczywistych względów - przepisu art. 308 § 1 zd. 2, jako że po zakończeniu czynności Policja - stosownie do § 2 zd. 1 komentowanego przepisu - przekazuje wyniki przeprowadzonych czynności Policja na żądanie pokrzywdzonego przyjmuje ustną lub pisemną skargę i w razie potrzeby zabezpiecza dowody, po czym przesyła skargę do właściwego sądu Nie w każdym wypadku pokrzywdzony jest w stanie sformułować akt oskarżenia odpowiadający warunkom formalnym określonym w art. 487, co może mieć miejsce wówczas, gdy nie jest w stanie ustalić sprawcy przestępstwa, względnie wskazać dowodu jego popełnienia. W takiej sytuacji zamiast wnosić akt oskarżenia do sądu pokrzywdzony może złożyć ustną lub pisemną skargę na ręce Policji. Jeśli skarga ma formę ustną, powinna być zaprotokołowana (art. 143 § 1 pkt 1). Zadaniem Policji, zobowiązanej do podjęcia w takiej sytuacji stosownych czynności, jest zabezpieczenie dowodów, a następnie przesłanie skargi do właściwego sądu. Przekazanie skargi właściwemu sądowi jest obligatoryjne, zabezpieczenie dowodów natomiast następuje w razie potrzeby. Potrzeba taka zachodzi zaś przede wszystkim wówczas, gdy niezbędne jest podjęcie czynności zmierzających do wykrycia dowodów, a następnie do zabezpieczenia ich dla dalszego postępowania. Konieczne może być np. przeprowadzenie oględzin miejsca zdarzenia, zabezpieczenie śladów, nawet przesłuchanie świadka, jeśli zachodzi niebezpieczeństwo, że nie będzie mógł być przesłuchany w postępowaniu sądowy ! Obowiązek przekazania przez Policję skargi pokrzywdzonego do sądu nie oznacza, ze staje się ona w sprawie oskarżycielem

11 Prywatny akt oskarżeniaJest pismem pochodzącym od podmiotu niewykwalifikowanego, dlatego może zostać ograniczony do niezbędnego minimum pozwalającego sądowi przeprowadzić postępowanie Musi spełniać wymogi ogólne pisma procesowego (art. 119 k.p.k.) oraz szczególne wymogi przewidziane w art. 487 k.p.k., czyli: oznaczenie sądu do którego jest skierowany oznaczenie oraz adres wnoszącego pismo oznaczenie (a nie imienne wskazanie!) osoby oskarżonego oznaczenie zarzucanego mu czynu wskazanie dowodów na których opiera się oskarżenia datę i podpis oskarżyciela prywatnego przepis art. 487 k.p.k. stanowi lex specialis w stosunku do art. 332 i 333 k.p.k. oskarżyciel prywatny składa przy akcie oskarżenia dowód wpłacenia do kasy sądowej zryczałtowanej równowartości wydatków. Wykonując delegację ustawową zawartą w art. 621 § 2, Minister Sprawiedliwości wydał obowiązujące od 1 lipca 2003 r. rozporządzenie z 28 maja 2003 r. w sprawie wysokości zryczałtowanej równowartości wydatków w sprawach z oskarżenia prywatnego (Dz. U. Nr 104, poz. 980). Paragraf pierwszy tego aktu wykonawczego ustala wysokość zryczałtowanej równowartości wydatków w sprawach z oskarżenia prywatnego na kwotę 300 zł. Możliwe jest zwolnienie od kosztów (art. 623 k.p.k.) Jeżeli akt oskarżenia nie odpowiada warunkom formalnym wskazanym w art. 119 i 487 k.p.k. a są one tego rodzaju, że nie może on otrzymać biegu, albo brak polega na niewpłaceniu zryczałtowanej równowartości wydatków, prezes sądu na podstawie art. 120 § 1 wzywa oskarżyciela prywatnego do usunięcia braku w terminie siedmiu dni

12 Posiedzenie pojednawcze i postępowaniemediacyjne Cecha charakterystyczna postępowania prywatnoskargowego to dążenie do koncyliacyjnego załatwienia sprawy Chociaż strony mogą pojednać się także w toku rozprawy, ustawodawca przewidział obowiązek przeprowadzenia posiedzenia pojednawczego między stronami postępowania przed rozprawą Pomyślny wynik posiedzenia pojednawczego powoduje umorzenie postępowania Istnieje możliwość zastąpienia postępowania pojednawczego prowadzonego przez sędziego postępowaniem mediacyjnym Elementami różniącymi postępowanie mediacyjne od posiedzenia pojednawczego są: Fakultatywność postępowania mediacyjnego (art. 489 § 2 k.p.k.) 2) Wymóg uzyskania przez sąd kierujący sprawę do mediacji wniosku lub zgody oskarżyciela i oskarżonego na przeprowadzenie mediacji (art. 489 § 2 k.p.k.)  posiedzenie pojednawcze przeprowadza się niezależnie od woli stron 3) Przeprowadzenie postępowania mediacyjnego przez podmiot pozasądowy – instytucję lub osobę godną zaufania (art. 489 § 2 k.p.k. w zw. z art. 23a k.p.k.)  posiedzenie pojednawcze przeprowadza sędzia lub referendarz sądowy 4) Pojednanie lub ugoda zawarte przez strony w postępowaniu mediacyjnym same w sobie nie stanowią podstawy umorzenia postępowania  skutek taki nastąpi po „powtórzeniu” ich warunków przed sądem, a contrario pojednanie stron przed sadem na posiedzeniu pojednawczym lub rozprawie z mocy prawa skutkuje umorzeniem postępowania

13 Posiedzenie jest dostępne dla publiczności posiedzenie pojednawcze prowadzi sędzia lub referendarz sądowy (art § 1 k.p.k.) Posiedzenie jest dostępne dla publiczności Niestawiennictwo stron na posiedzenie pojednawcze z zasady wywołuje daleko idące skutki dla biegu postępowania (art. 491 k.p.k.): Niestawiennictwo oskarżyciela prywatnego i jego pełnomocnika Niestawiennictwo oskarżonego Jeśli oskarżyciel prywatny i jego pełnomocnik (o ile został ustanowiony) nie stawi się na posiedzenie pojednawcze bez usprawiedliwionej przyczyny, uznaje się, że odstąpił od oskarżenia, a postępowanie podlega umorzeniu O niestawiennictwie bez usprawiedliwionej przyczyny w rozumieniu komentowanego przepisu można mówić dopiero wtedy, gdy zostanie stwierdzone, że oskarżyciel prywatny został o posiedzeniu pojednawczym prawidłowo zawiadomiony, na posiedzenie to nie stawił się i niestawiennictwa swego bądź w ogóle, bądź należycie nie usprawiedliwił Skutek w postaci umorzenia postępowania nie następuje jednak, jeśli oskarżyciel prywatny, który nie stawił się na posiedzenie pojednawcze, usprawiedliwił swoją nieobecność. W razie nieusprawiedliwionego niestawiennictwa oskarżonego prowadzący posiedzenie pojednawcze kieruje sprawę na rozprawę główną, a w miarę możności wyznacza od razu jej termin Z niestawiennictwem oskarżonego ustawa wiąże zatem takie same skutki, jak z brakiem pojednania po przeprowadzeniu posiedzenia pojednawczego (por. art. 495 § 1 k.p.k.).

14 Posiedzenie pojednawcze rozpoczyna się wezwaniem stron do pojednania (art. 490 § 1 k.p.k.)Celem postępowania pojednawczego nie jest merytoryczne rozpoznanie sprawy. Nie przeprowadza się więc dowodów W protokole posiedzenia pojednawczego należy w szczególności zaznaczyć stanowisko stron wobec wezwania do pojednania oraz wyniki przeprowadzonego posiedzenia pojednawczego. Protokół podpisują sędzia/referendarz oraz protokolant. Jeśli dojdzie do pojednania protokół posiedzenia pojednawczego podpisywany jest także przez strony Z samego faktu podpisania protokołu przez strony nie można wnioskować o tym, że do pojednania rzeczywiście doszło; musi na to wskazywać treść protokołu (por. post. SN z r., V KRN 166/79). O dopuszczalności umorzenia postępowania zawsze w takiej sytuacji decydować będzie stwierdzenie faktycznego zaistnienia pojednania Jeśli do pojednania doszło na skutek przeprowadzenia mediacji, co zostało udokumentowane odpowiednimi zapisami w sprawozdaniu z przebiegu i wyników mediacji, nie ma potrzeby wyznaczania odrębnego posiedzenia pojednawczego. Wyznacza się jedynie „posiedzenie pomediacyjne” w celu podjęcia decyzji, o umorzeniu postępowania, ale do protokołu tego posiedzenia należy wpisać stanowisko stron wobec kwestii pojednania oraz wyniki przeprowadzonego postępowania mediacyjnego. Protokół ten podpisują także strony (art. 492 § 2 nakazuje odpowiednie stosowanie art. 490 § 2). Zgodnie z art. 495 k.p.k. w razie niedojścia do pojednania kieruje się sprawę na rozprawę główną, a w miarę możności wyznacza od razu jej termin, chyba że zachodzi potrzeba skierowania sprawy na posiedzenie w celu innego rozstrzygnięcia. Strony obecne na posiedzeniu powinny zgłosić wnioski dowodowe.

15 Pojednanie stron a ugodaObowiązujące przepisy normujące postępowanie prywatnoskargowe wyraźnie odróżniają pojednanie od ugody O ile pojednanie zawiera w sobie głównie elementy pogodzenia się, o tyle przedmiotem zawieranej przez strony ugody mogą być roszczenia pozostające w związku z oskarżeniem (art. 494 k.p.k.). Roszczenia te mają zasadniczo charakter cywilnoprawny Zawarcie ugody dopuszczalne jest jedynie równocześnie z pojednaniem, co oznacza, że sprzeczne z art. 494 k.p.k. byłoby jedynie zawarcie ugody co do roszczeń wynikających z popełnienia przestępstwa, bez osiągnięcia pojednania w kwestii odpowiedzialności karnej Treścią ugody jest co do zasady zobowiązanie jednej lub obydwu stron do określonego zachowania się na przyszłość np. umieszczenie na łamach prasy stosownych przeprosin, wypłata na rzecz pokrzywdzonego określonej sumy pieniężnej tytułem odszkodowania lub zadośćuczynienia, naprawienie szkody wyrządzonej pokrzywdzonemu Zawarta ugoda nie może być sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, obowiązującym prawem czy niemożliwa do wykonania Ugoda, w przypadku jej niewykonania, staje się po nadaniu klauzuli wykonalności tytułem egzekucyjnym (art. 494 § 2 k.p.k.) Pojednanie lub ugodę może zawrzeć w imieniu nieobecnego oskarżyciela prywatnego jego pełnomocnik, chyba że udzielone mu przez mocodawcę pełnomocnictwo zawiera ograniczenie w tym względzie. Sąd Najwyższy przyjął, że upoważnienie pełnomocnika do prowadzenia sprawy obejmuje również możliwość cofnięcia aktu oskarżenia w sprawie prywatnoskargowej przez tegoż pełnomocnika, nawet bez żądania lub zgody oskarżyciela prywatnego (uchw. SN z r., VI KZP 27/66, OSNKW 1966, Nr 12, poz. 130). Nie jest możliwe natomiast zawarcie pojednania lub ugody przez obrońcę oskarżonego. Obrońca oskarżonego bowiem nie może składać oświadczeń woli zamiast oskarżonego i jego działanie zależne jest od woli oskarżonego

16 Oskarżenie wzajemne W sprawach prywatnoskargowych często zdarza się, że strony pozostają ze sobą w długotrwałym konflikcie, wzajemnie podnoszą wobec siebie zarzuty popełnienia przestępstw prywatnoskargowych. Na gruncie poprzedniego k.p.k. sprawy te były rozstrzygane w odrębnych postępowaniach. Obecnie oskarżony może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej wnieść przeciwko oskarżycielowi prywatnemu będącemu pokrzywdzonym wzajemny akt oskarżenia o ścigany z oskarżenia prywatnego czyn, pozostający w związku z czynem mu zarzucanym (art. 497 k.p.k.). Sąd rozpoznaje wówczas łącznie obie sprawy. Przez pojęcie oskarżenia wzajemnego należy rozumieć skierowany przez oskarżonego przeciwko będącemu pokrzywdzonym oskarżycielowi prywatnemu akt oskarżenia o czyn prywatnoskargowy pozostający w związku z czynem zarzucanym oskarżonemu Oskarżenie wzajemne jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy spełnione zostaną następujące warunki: Czyn zarzucany oskarżycielowi prywatnemu musi być czynem ściganym z oskarżenia prywatnego Czyn oskarżyciela prywatnego musi pozostawać w związku z czynem zarzucanym oskarżonemu Oskarżyciel prywatny, przeciwko któremu wniesiono oskarżenie wzajemne, musi być pokrzywdzonym, a nie może wykonywać prawa pokrzywdzonego 4) Oskarżenie wzajemne może być wniesione do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej

17 Wzajemny akt oskarżenia może być wniesiony tylko przeciwko oskarżycielowi prywatnemu będącemu pokrzywdzonym. Jest też zrozumiałe, że akt oskarżenia może być wniesiony jedynie przeciwko osobie fizycznej. Wykluczone jest zatem zarówno wniesienie wzajemnego aktu oskarżenia wówczas, gdy pokrzywdzonym jest inna osoba niż osoba fizyczna (por. art. 49 k.p.k.), jak i wniesienie aktu oskarżenia przeciwko osobie fizycznej, która nie ma biernej legitymacji procesowej (np. przeciwko oskarżonemu nieletniemu będącemu pokrzywdzonym - por. art. 10 k.k., albo przeciwko stronie zastępczej działającej po śmierci oskarżyciela prywatnego - art. 52 k.p.k. ) Łączne rozpoznanie spraw wzajemnych uzależnione jest od tego, czy czyn, którego dotyczy wzajemny akt oskarżenia, pozostaje w związku z czynem, którego dotyczy wcześniej wszczęte postępowanie. Orzecznictwo sądowe z pewnością wypracuje kryteria oceny, czy związek taki w sprawie zachodzi. Prima vista najważniejsza wydaje się względna zwartość czasowa obydwu wchodzących w grę czynów. Innym ważnym kryterium jest funkcjonalne powiązanie obydwu czynów (np. drugi czyn jest reakcją na pierwszy z nich lub pozostają w stosunku wynikania) W postępowaniu obaj oskarżyciele prywatni korzystają jednocześnie z uprawnień przysługujących oskarżycielowi, jak i z uprawnień przysługujących oskarżonemu. Oznacza to, że na obydwu spoczywa materialny ciężar dowodu w takim zakresie, w jakim dotyczy to czynu, o który oskarżają przeciwnika procesowego. Jednocześnie jednak obaj mają prawo do odmowy złożenia wyjaśnień w zakresie czynu, o jaki są oskarżani. Pierwszeństwo zadawania pytań i przemówień przysługuje temu oskarżycielowi prywatnemu, który pierwszy wniósł akt oskarżenia gdy jeden z oskarżycieli odstąpi od oskarżenia, wówczas sąd umarza postępowanie w części dotyczącej wniesionego przez tego oskarżyciela oskarżenia (oczywiście, jeśli spełnione są warunki określone w art. 496 k.p.k.). Nie ma przy tym znaczenia, czy od oskarżenia odstąpił ten spośród oskarżycieli, który wniósł oskarżenie jako pierwszy, czy jako drugi. Jeżeli od oskarżenia odstąpili obaj oskarżyciele, sąd umarza postępowanie w całości.

18 Przepis art. 497 § 1 k.p.k. wyłącza dopuszczalność wniesienia wzajemnego aktu oskarżenia w dwóch sytuacjach: gdy postępowanie w sprawie o przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego zostało wszczęte przez prokuratora na podstawie art. 60 § 1, gdy postępowanie zostało wszczęte przez oskarżyciela prywatnego, natomiast prokurator na podstawie art. 60 § 1 przystąpił do postępowania już wszczętego na skutek wniesienia przez pokrzywdzonego prywatnego aktu oskarżenia albo złożenia skargi na Policji na zasadzie art. 488. W obydwu tych sytuacjach nie jest oczywiście wykluczone wniesienie aktu oskarżenia przez oskarżonego przeciwko pokrzywdzonemu, niemniej podlega on wówczas rozpoznaniu w odrębnym postępowaniu. Jeżeli po wniesieniu oskarżenia wzajemnego prokurator przyłączy się do jednego z oskarżeń wzajemnych, sąd wyłącza oskarżenie przeciwne do osobnego postępowania. Przepis ten odnosi się wyłącznie do tej formy ingerencji prokuratora na podstawie art. 60, która polega na przyłączeniu do toczącego się postępowania, ale już po wniesieniu wzajemnego aktu oskarżenia i tylko po stronie jednego z oskarżycieli. Prokurator może oczywiście ingerować zarówno po stronie tego oskarżyciela prywatnego, który wniósł akt oskarżenia jako pierwszy, jak i tego, który wniósł akt oskarżenia jako drugi. W takiej sytuacji sąd wyłącza do odrębnego postępowania to oskarżenie, po stronie którego prokurator nie ingerował. Oskarżyciel, po stronie którego prokurator ingerował, może w takiej sytuacji stać się "automatycznie" oskarżycielem posiłkowym. W razie objęcia przez prokuratora obu oskarżeń wzajemnych postępowanie toczy się z urzędu, zaś oskarżeni korzystają w odpowiednim zakresie również z uprawnień oskarżycieli posiłkowych. Prokurator może zatem ingerować także po stronie obydwu oskarżycieli, przy czym ingerencja taka jest możliwa- tylko wówczas, gdy przed przyłączeniem się przez prokuratora do postępowania wniesiony został wzajemny akt oskarżenia. W postępowaniu takim powstaje szczególna sytuacja polegająca na tym, że przeciwnicy procesowi występują w podwójnej roli procesowej oskarżonych i oskarżycieli posiłkowych

19 Odstąpienie oskarżyciela prywatnego od skargiOdstąpienie oskarżyciela prywatnego od skargi zasadniczo skutkuje umorzeniem postępowania Odstąpienie oskarżyciela prywatnego może przybrać postać: Odstąpienia wyraźnego (wyrażonego wprost) – następującego przez złożenie przez oskarżyciela prywatnego stosowanego oświadczenia Odstąpienia dorozumianego (konkludentnego) - polegającego na nadaniu przez ustawodawcę skutku odstąpienia nieusprawiedliwionemu niestawiennictwu oskarżyciela prywatnego i jego pełnomocnika na rozprawę główną lub posiedzenie pojednawcze W świetle art. 496 k.p.k. odstąpienia oskarżyciela prywatnego od oskarżenia może nastąpić w każdej fazie postępowania aż do chwili prawomocnego zakończenia postępowania. Jest to zatem dopuszczalne także po wydaniu orzeczenia w I instancji. Przepis nie wymaga, aby odstąpienie oskarżyciela prywatnego od oskarżenia następowało w jakiejś szczególnej formie, w związku z czym należy przyjąć, że oskarżyciel prywatny może odstąpić od oskarżenia zarówno na piśmie, jak i ustnie do protokołu (art k.p.k.). Skutki odstąpienia od oskarżenia kształtują się rozmaicie w zależności od fazy postępowania, w jakiej ma miejsce.

20 Odstąpienie od oskarżeniaPrzed rozpoczęciem przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej zawsze spowoduje umorzenie postępowania, bez względu na stanowisko oskarżonego w tej kwestii (art § 2 k.p.k.). Odstąpienie oskarżyciela prywatnego nie podlega kontroli sądu w tym sensie, że sąd - w wypadku uznania cofnięcia za skuteczne - zobowiązany jest postępowanie umorzyć Po rozpoczęciu przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej cofnięcie oskarżenia powoduje umorzenie postępowania tylko wtedy, gdy wyrazi na to zgodę oskarżony (art. 496 § 1 k.p.k.). Rozwiązanie to jest uzasadnione potrzebą ochrony interesów oskarżonego, który ma prawo domagać się rozpoznania jego sprawy przez sąd, skoro postawiono go pod zarzutem popełnienia przestępstwa Może mieć on interes prawny w dążeniu do uniewinnienia i wobec tego umorzenie postępowania z powodu cofnięcia oskarżenia może nie być dla niego w pełni satysfakcjonujące. Zgoda oskarżonego musi być wyraźna. Może być złożona na piśmie albo też ustnie do protokołu (art. 116 k.p.k.).

21 niestawiennictwo oskarżyciela prywatnego i jego pełnomocnika bez usprawiedliwionych powodów uważane jest za odstąpienie od oskarżenia, a zatem powoduje skutek, o jakim mowa w § 1 i 2 art. 496 k.p.k. Lege non distinquente niestawiennictwo oskarżyciela powoduje umorzenie postępowania niezależnie od tego, czy dotyczy pierwszej rozprawy, czy też którejkolwiek z następnych Skutek w postaci umorzenia postępowania wywołany będzie niestawiennictwem oskarżyciela lub jego pełnomocnika tylko wówczas, jeżeli zostali prawidłowo powiadomieni o miejscu i terminie rozprawy oraz jeżeli ich niestawiennictwo nie wynika z usprawiedliwionych powodów, tylko bowiem takie niestawiennictwo uważane jest przez ustawę (art. 496 § 3 k.p.k.)za odstąpienie od oskarżenia Należy jednak pamiętać, że niestawiennictwo oskarżyciela na drugą lub dalszą rozprawę spowoduje umorzenie postępowania tylko wówczas, gdy zgodzi się na to oskarżony, jeśli na pierwszej rozprawie rozpoczęto przewód sądowy (art. 496 § 2). Stanowisko takie wyraził Sąd Najwyższy w uchwale z r., I KZP 19/08, do której aprobującą początkową część tezy glosę opracowała M. Rogacka- Rzewnicka, IN 2009, Nr 1, s Także aprobująco odniósł się do stanowiska SN K. Woźniewski, GSP - Prz.Orz. 2009, Nr 2, s. 83, którego zdaniem Sąd ten trafnie przyjął, iż zwrot "na rozprawie głównej" odnosi się do każdej fazy jej prowadzenia, nie ma zaś istotnych powodów, by pojęcie to rozumieć wąsko. Z krytyką stanowiska Sądu Najwyższego wystąpił natomiast R. A. Stefański, Glosa, OSP 2009, Nr 5, s. 384, którego zdaniem szeroka interpretacja pojęcia "na rozprawie głównej" i uznanie, że chodzi o każdą fazę jej prowadzenia, a więc także prowadzoną po przerwie, są nietrafne, zaś okazanie woli ścigania sprawcy jest spełnione także wówczas, gdy oskarżyciel prywatny lub jego pełnomocnik stawi się na rozpoczęcie rozprawy, a dalsza nieobecność wcale nie musi świadczyć o tym, że nie chce ścigania sprawcy. Odstąpienie oskarżyciela prywatnego od oskarżenia nie ma żadnego wpływu na los skargi pozostałych oskarżycieli prywatnych w tej samej sprawie

22 Co należy zapamiętać? Odrębności postępowania prywatnoskargowegoWymogi formalne prywatnego aktu oskarżenia Przesłanki i formy ingerencji prokuratora w postępowanie prywatnoskargowe Rola Policji w sprawach z oskarżenia prywatnego Posiedzenie pojednawcze a mediacja. Różnice, skutki zawarcia pojednania i ugody Przebieg posiedzenia pojednawczego Pojęcie pojednania rozszerzonego Przesłanki oskarżenia wzajemnego Formy odstąpienia oskarżyciela prywatnego od oskarżenia i skutki procesowe

23 Prawo do zaskarżenia wyroku sądu pierwszej instancji – źródła normatywneart. 176 ust. 1 Konstytucji RP Postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne. art. 2 ust. 1 Protokołu Nr 7 do EKPCz Każdy, kto został uznany przez sąd za winnego popełnienia przestępstwa, ma prawo do rozpatrzenia przez sąd wyższej instancji jego sprawy, tak w przedmiocie orzeczenia o winie, jak i co do kary. Korzystanie z tego prawa, a także jego podstawy, reguluje ustawa art. 14 ust. 5 MPPOP Każda osoba skazana za przestępstwo ma prawo odwołania się do sądu wyższej instalacji w celu ponownego rozpatrzenia orzeczenia o winie i karze zgodnie z ustawą art. 425 § 1 k.p.k. Od orzeczenia wydanego w pierwszej instancji przysługuje środek odwoławczy stronom oraz innym osobom wskazanym w przepisach ustawy.

24 Prawo do zaskarżenia orzeczeń sądu pierwszej instancji – podmioty uprawnioneart. 425 § 1 k.p.k. Od orzeczenia wydanego w pierwszej instancji przysługuje środek odwoławczy stronom oraz innym osobom wskazanym w przepisach ustawy. Krąg podmiotów uprawnionych do korzystania z środka odwoławczego obejmuje: Strony ponieważ obrońca jest przedstawicielem strony działającym samodzielnie (art. 86 § 2), może on także wnieść apelację niezależnie od apelacji samego oskarżonego. Mając jednak na uwadze ustawowy obowiązek działania obrońcy wyłącznie na korzyść oskarżonego (art. 86 § 1), zasadnie przyjmuje się w judykaturze, że środek odwoławczy wniesiony przez obrońcę na niekorzyść oskarżonego jest niedopuszczalny z mocy ustawy i nie podlega rozpoznaniu (wyrok SN z dnia 19 marca 1997 r., IV KKN 326/96). inne osoby wskazane w przepisach ustawy: przy zażaleniach osoby, niebędące stronami, których dotyczą postanowienie, zarządzenie lub inna czynność (art. 459 § 3 czy art. 240) których prawa zostały naruszone (np. art. 302, 236) osoby wyraźnie wskazane w przepisie szczególnym jako uprawnione do żalenia się, np. zawiadamiający o przestępstwie w wypadkach wskazanych w art. 306 § 1 i 1a osoby, którym przedmiot odebrano (art. 323 § 2) poręczający w wypadku wskazanym w art. 270 § 2 i 3 świadek anonimowy w sytuacji wskazanej w art. 184 § 5, 7 i 8 pokrzywdzony w razie zaskarżania przez niego apelacją wyroku warunkowo umarzającego proces na posiedzeniu(art. 444)

25 Prawo do zaskarżenia orzeczeń sądu pierwszej instancji – gravamenart. 425 k.p.k. § 3 Odwołujący się może skarżyć jedynie rozstrzygnięcia lub ustalenia naruszające jego prawa lub szkodzące jego interesom. Ograniczenie to nie dotyczy oskarżyciela publicznego. § 4 Oskarżyciel publiczny ma prawo wnieść środek odwoławczy także na korzyść oskarżonego. Gravamen to subiektywne, ale uzasadnione prawnie przekonanie skarżącego, że dane rozstrzygnięcie lub ustalenie narusza jego prawa (szkodzi jego interesom prawnym) Istotą gravamen jest domniemanie, że zaskarżona decyzja jest niekorzystna dla skarżącego Interes prawny w zaskarżaniu odnosi się do danego odwołującego się podmiotu. Może on więc skarżyć te rozstrzygnięcia lub ustalenia, które jego dotyczą. Oskarżony nie jest zatem uprawniony do zaskarżania rozstrzygnięć odnoszących się wprost do innego współoskarżonego, w tym także np. o zawieszeniu wobec niego postępowania. Gravamen istnieje, gdy nie możemy a limine, przed dokonaniem kontroli merytorycznej, w sposób niewątpliwy stwierdzić, że dane rozstrzygnięcie lub ustalenie nie może naruszać praw skarżącego ani szkodzić jego interesom Kwestia istnienia gravamen po stronie skarżącego nie dotyczy oskarżyciela publicznego (§ 3 zdanie drugie), jest on zresztą uprawniony do zaskarżania orzeczenia zarówno na niekorzyść, jak i na korzyść oskarżonego (§ 4). Oskarżyciel publiczny działa wprawdzie w imieniu własnym, ale reprezentuje interes publiczny, zatem ścigając, powinien jednocześnie dążyć do sprawiedliwego rozstrzygnięcia

26 Środki zaskarżenia – pojęcie i rodzajeZwyczajne środki zaskarżenia nadzwyczajne środki zaskarżenia służą od orzeczeń nieprawomocnych służą od orzeczeń prawomocnych pozostałe zwyczajne środki zaskarżenie kasacja wniosek o wznowienie postępowania środki odwoławcze sprzeciw (od wyroku nakazowego) quasi-sprzeciwy (np. sprzeciwienie się przez oskarżonego warunkowemu umorzeniu postępowania na posiedzeniu – art. 341, sprzeciw pokrzywdzonego blokujący uwzględnienie wniosku o dobrowolne poddanie się karze – art. 387) odwołanie – od zarządzeń przewodniczącego art. 373 k.p.k. apelacja zażalenie

27 Suspensywność i dewolutywność środków odwoławczych

28 Suspensywność i dewolutywność środków odwoławczychSuspensywność – wniesienie powoduje wstrzymanie uprawomocnienia i wykonania orzeczenia Dewolutywność - wniesienie powoduje przesunięcie sprawy do wyższej instancji w celu jego rozpoznania Środek odwoławczy dewolutywność suspensywność apelacja Bezwzględna apelacja jest zawsze rozpoznawana co do meritum przez sąd wyższego rzędu nad tym, który wydał zaskarżony wyrok wniesienie apelacji wstrzymuje wykonanie kary zażalenie Względna - organ, na którego postanowienie złożono zażalenie, może je uwzględnić, jeżeli orzeka w tym samym składzie (art. 463 § 1 zd. 1 k.p.k.) - czasem rozpoznaje je ten sam sąd we wskazanym w ustawie składzie (tzw. instancja pozioma) jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, zażalenie nie wstrzymuje wykonania zaskarżonego postanowienia; sąd jednak, który je wydał, lub sąd powołany do rozpoznania zażalenia może wstrzymać wykonanie postanowienia (art. 462 § 1 k.p.k.) sprzeciw Niedewulotywność postępowanie toczy się przed tym samym sądem, ale przed innym składem (art. 506 § 3 k.p.k.) wstrzymanie wykonania wyroku nakazowego. Sąd rozpoznający sprawę po wniesieniu sprzeciwu nie jest związany treścią wyroku nakazowego, który utracił moc (art. 506 § 6 k.p.k.)

29 Cecha Apelacja Zażalenie Podmiot uprawniony do złożenia art. 444 k.p.k. strony postępowania pokrzywdzonego - od wyroku warunkowo umarzającego postępowanie wydanego na posiedzeniu, chyba że ustawa stanowi inaczej art. 459 § 3 k.p.k. osoba, której postanowienie bezpośrednio dotyczy, chyba że ustawa stanowi inaczej Zaskarżane rozstrzygnięcie Nieprawomocny wyrok sądu I instancji 1. Postanowienia: zamykające drogę do wydania wyroku, chyba że ustawa stanowi inaczej co do środka zabezpieczającego w wypadkach przewidzianych w ustawie np. art. 22 k.p.k. 2. Zarządzenia: zamykające drogę do wydania wyroku np. art. 120 § 2 w wypadkach przewidzianych w ustawie np. art. 430 3. Czynność lub bezczynność organów procesowych np. art. 246 Skargowość tak Dewolutywność Bezwzględna – apelacja jest zawsze rozpoznawana co do meritum przez sąd wyższego rzędu nad tym, który wydał zaskarżony wyrok Względna - organ, na którego postanowienie złożono zażalenie, może je uwzględnić, jeżeli orzeka w tym samym składzie - Czasem rozpoznaje je ten sam sąd w we wskazanym w ustawie składzie (tzw. instancja pozioma) Suspensywność Bezwzględna – wniesienie apelacji wstrzymuje wykonanie kary Względna - jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, zażalenie nie wstrzymuje wykonania zaskarżonego postanowienia; sąd jednak, który je wydał, lub sąd powołany do rozpoznania zażalenia może wstrzymać wykonanie postanowienia.

30 Podstawowe pojęcia z zakresu postępowania odwoławczego

31 Dwuinstancyjność postępowania odwoławczegoPolega na tym, że: Stronie przysługuje środek odwoławczy wyłącznie do jednego organu odwoławczego, a od orzeczeń tego organu nie przysługuje już żaden zwyczajny środek odwoławczy (art. 426 § 1 k.p.k.) Tzw. decyzje wpadkowe (incydentalne) wydawane przez organ odwoławczy w toku postępowania odwoławczego nie są zaskarżalne środkiem odwoławczym, chyba że ustawa stanowi inaczej Wyjątkiem od tej reguły jest dopuszczalność zażalenia do innego składy, tego samego sądu (tzw. instancja pozioma) od: Wydanych w toku postępowania odwoławczego postanowień: o zastosowaniu tymczasowego aresztowania wydanego na skutek zażalenia o przeprowadzeniu obserwacji o zastosowaniu środka zapobiegawczego o nałożeniu kary porządkowej Postanowienia sądu odwoławczego pozostawiającego przyjęty środek odwoławczy bez rozpoznania, chyba że zostało wydane przez Sąd Najwyższy (art. 430 k.p.k.). Od wszelkich bowiem orzeczeń Sądu Najwyższego nie przysługuje środek odwoławczy (art. 426 § 2 k.p.k.) Postanowienia sądu apelacyjnego o przedłużeniu tymczasowego aresztowania (art. 263 § 5 k.p.k.) Postanowienia sądu rozpoznającego zażalenie na zatrzymanie i doprowadzenie oskarżonego (art. 75 § 3 k.p.k.) Postanowienia właściwego sądu rozstrzygającego zasadność wniosku oskarżonego o uchylenie bądź zmianę środka zapobiegawczego (art. 254 § 3 k.p.k.)

32 Zarzuty odwoławcze i przyczyny odwoławcze

33 Zarzuty odwoławcze i przyczyny odwoławczeZarzuty odwoławcze – to twierdzenia strony o uchybieniach popełnionych przez sąd pierwszej instancji. Zarzuty mają zawsze odcień subiektywny, bez względu na ich odbicie w faktach Przyczyny odwoławcze – to uchybienia, których stwierdzenie przez organ odwoławczy powoduje określone następstwa procesowe w stosunku do zaskarżonego orzeczenia. W przeciwieństwie do zarzutów, przyczyny są więc do pewnego stopnia zobiektywizowane: Przyczyny względne to uchybienia, które wywołują następstwa procesowe tylko wtedy, gdy były one treścią zarzutów strony w środku odwoławczym Przyczyny bezwzględne, to uchybienia które wywołują następstwa procesowe zawsze, bez względu na to czy były treścią zarzutów strony. Organ odwoławczy musi je wziąć pod uwagę z urzędu, niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów oraz ich wpływu na treść orzeczenia

34 Przyczyny względne – art. 438 k.p.k.Przyczyna obraza przepisów prawa materialnego (error iuris) obejmuje naruszenie każdej dziedziny prawa materialnego, która była stosowana przez organ orzekający. Najczęściej chodzi tu o materialne prawo karne, ale w grę może też wejść np. prawo cywilne (przy rozstrzyganiu o roszczeniach majątkowych), administracyjne, finansowe (w sprawach karnych skarbowych) czy wykroczeń. Sama obraza może polegać na: błędnej wykładni przepisu, zastosowaniu nieodpowiedniego w świetle poczynionych ustaleń przepisu materialnego prawa karnego lub zastosowaniu go w niewłaściwy sposób (np. orzeczeniu kary powyżej granic przewidzianych w danej normie przy braku podstaw do zaostrzenia kary bądź jej złagodzeniu przy braku podstaw do łagodzenia odpowiedzialności) albo zastosowaniu danego przepisu mimo zakazu określonego rozstrzygania lub niezastosowaniu normy, której stosowanie było obowiązkowe. Obrazy prawa materialnego nie stanowi generalnie samo nieskorzystanie przez sąd z przysługujących mu możliwości określonego rozstrzygnięcia, a więc gdy nie skorzystał on jedynie z fakultatywnie przewidzianych rozstrzygnięć ZAPAMIĘTAJ! obraza prawa materialnego ma miejsce wtedy, gdy stan faktyczny został w orzeczeniu prawidłowo ustalony, a nie zastosowano do niego właściwego przepisu nie ma obrazy prawa materialnego, gdy wadliwość orzeczenia w tym zakresie jest wynikiem błędnych ustaleń faktycznych przyjętych za jego podstawę – w takich wypadkach podstawą odwoławczą może być tylko zarzut błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę wyroku, a nie obrazy prawa materialnego

35 Przyczyny względne – art. 438 k.p.k.Przyczyna obraza przepisów postępowania, jeśli mogła mieć wpływ na treść orzeczenia (error in procedendo) to naruszenia norm procesowych w toku postępowania i w samym orzeczeniu m.in. przez: zaniechanie określonych nakazów przewidzianych w procedurze (error in omittendo), np. nieodczytanie poprzednich zeznań, mimo wyraźnej sprzeczności w obecnych i poprzednich zeznaniach (zob. art. 391), czy nieprzeprowadzenie dowodów, których przeprowadzenie jest obowiązkowe; działanie sprzeczne z określonymi normami statuującymi zakazy danego działania (error in faciendo), np. odczytanie oskarżonemu jego uprzednich oświadczeń składanych w roli świadka (zob. art. 389); naruszenie przepisów dotyczących samego orzekania, konstruowania orzeczenia itp. (error in iudicando), np. sprzeczności między orzeczeniem a uzasadnieniem, sprzeczności w treści samego uzasadnienia itp. Zmiana lub uchylenie orzeczenia z uwagi na naruszenie przepisów postępowania może nastąpić nie przy każdej takiej obrazie, a jedynie wówczas, gdy obraza ta mogła mieć wpływ na treść orzeczenia Niektóre naruszenia przepisów postępowania stanowią jednak tzw. bezwzględne podstawy odwoławcze (art. 439 § 1). Zarzut obrazy prawa procesowego może być - i w praktyce bywa - łączony z zarzutem błędu w ustaleniach faktycznych, jako że wiąże się on często z podnoszeniem uchybień proceduralnych, które doprowadziły do wadliwych ustaleń faktycznych ZWRÓĆ UWAGĘ! art. 427 § 4 - W postępowaniu przed sądem, które zostało wszczęte z inicjatywy strony, w środku odwoławczym nie można podnosić zarzutu nieprzeprowadzenia przez sąd określonego dowodu, jeżeli strona nie składała w tym zakresie wniosku dowodowego, zarzutu przeprowadzenia dowodu pomimo braku wniosku strony w tym przedmiocie, ani też zarzutu naruszenia przepisów dotyczących aktywności sądu przy przeprowadzaniu dowodów, w tym również przeprowadzenia dowodu poza zakresem tezy dowodowej. Znowelizowany art. 447 § 1 ogranicza ponadto zakres możliwych do zarzucenia naruszeń prawa procesowego, albowiem stanowi, że podstawą apelacji nie mogą być zarzuty określone w art. 438 pkt 3 i 4, związane z treścią zawartego porozumienia, o którym mowa w art. 343, art. 343a i art. 387.

36 Obraza przepisów postępowania, jeśli mogła mieć wpływ na treść orzeczenia - orzecznictwoZ dotychczasowego orzecznictwa wynika, że do naruszeń przepisów postępowania mogących mieć wpływ na treść orzeczenia zaliczano m.in.: bezzasadne oddalanie wniosku dowodowego (zob. np. wyrok SN z dnia 18 grudnia 1975 r., Rw 680/75), nieodczytanie świadkowi uprzednich jego zeznań mimo odmienności w zeznawaniu (wyrok SN z dnia 21 maja 1984 r., I KR 92/84), oparcie się na nieujawnionych częściach materiału dowodowego (wyrok SN z dnia 30 lipca 1979 r., III KR 196/79, wyrok SA we Wrocławiu z dnia 19 kwietnia 2001 r., II AKa 108/01, LEX nr 48363), bezzasadne ograniczenie postępowania dowodowego do wyjaśnień oskarżonego (wyrok SN z dnia 4 marca 1985 r., V KRN 116/85), odebranie zeznań przy nieuprzedzeniu świadka o odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznanie (wyrok SN z dnia 5 czerwca 1979 r., III KRN 129/79), doręczenie oskarżonemu aktu oskarżenia dopiero na rozprawie i przeprowadzenie procesu, zwłaszcza gdy bronił się on sam (wyrok SN z dnia 31 lipca 1979 r., V KRN 139/79), naruszenie przepisu o udzieleniu ostatniego głosu oskarżonemu (wyrok SN z dnia 7 stycznia 1972 r., II KR 163/72), prowadzenie rozprawy w fazie głosów stron i wyrokowania pod nieusprawiedliwioną nieobecność obrońcy, bez uzyskania zgody oskarżonego na tę absencję (wyrok SN z dnia 7 kwietnia 2010 r., V KK 273/09), nieuwzględnienie wniosku obrońcy o odroczenie rozprawy przed zamknięciem przewodu sądowego i uniemożliwienie mu złożenia wniosków dowodowych oraz zabrania głosu (wyrok SN z dnia 21 lutego 2011 r., WA 34/10, LEX nr ), naruszenie przez organy procesowe przepisów i uniemożliwienie przez to uczestnikowi postępowania wstąpienia w prawa strony (postanowienie SN z dnia 17 czerwca 1993 r., II KRN 91/93), dopuszczenie do prowadzenia przez jednego adwokata obrony kilku oskarżonych, gdy interesy ich były sprzeczne (wyrok SN z dnia 12 czerwca 1980 r., II KR 163/80), naruszenie zasady ciągłości rozprawy przez szczególnie długie okresy przerwy, gdyż "uzasadnia to przyjęcie, że skład orzekający sądu mógł nie ogarnąć pamięcią dowodów przeprowadzonych przed przerwą i że mogło to mieć wpływ na treść wyroku" (wyrok SN z dnia 15 września 1978 r., IV KR 178/78), wyznaczenie składu orzekającego z naruszeniem art. 350 § 1 i art. 351 § 1 (uchwała SN z dnia 17 listopada 2005 r., I KZP 43/05) niewyłączenie z niego sędziego mimo istnienia okoliczności mogących wywołać uzasadnioną wątpliwość co do jego bezstronności

37 Obraza przepisów postępowania, jeśli mogła mieć wpływ na treść orzeczenia – naruszenie zasad procesowych Obraza prawa procesowego może też oznaczać naruszenie zasad procesowych, takich jak m.in.: zasada prawdy (art. 2 § 2), obiektywizmu (art. 4), domniemania niewinności i in dubio pro reo (art. 5), prawa do obrony (art. 6) czy swobodnej oceny dowodów (art. 7). Należy jednak mieć na względzie, że są to tylko naczelne dyrektywy procesowe, wskazujące na zasady, na jakich opiera się postępowanie karne, a więc na konieczność postępowania w sposób w nich wskazany, czyli zmierzający do określonego celu (zasada prawdy) lub uwzględniania w postępowaniu określonych wymogów podczas procedowania (obiektywizm, przestrzeganie domniemania niewinności i płynących z niego konsekwencji, swobodna, a nie dowolna ocena dowodów), w tym gwarancji procesowych (prawo do obrony). Normy te, z uwagi na ich ogólność, obudowane są następnie w procedurze karnej stosownymi przepisami w celu zapewnienia realizacji tych dyrektyw, a więc przepisami je konkretyzującymi. Tym samym nie można ograniczyć się do zarzucenia jedynie obrazy przepisu statuującego daną zasadę, lecz zawsze należy wskazać ten konkretny przepis proceduralny, poprzez uchybienie któremu doszło do naruszenia określonej zasady, oraz fakt, że mogło to mieć wpływ na treść skarżonego orzeczenia. Zasadnie więc wskazuje się w orzecznictwie, że obraza art. 2 § 4 czy art. 4 nie może być autonomiczną, samodzielną podstawą środka zaskarżenia i musi być połączona z wykazaniem uchybień konkretnym przepisom realizującym te zasady (zob. np. postanowienia SN: z dnia 27 marca 2007 r., III KK 461/06, z dnia 24 stycznia 2008 r., II KK 275/07, LEX nr , czy z dnia 3 kwietnia 2012 r., V KK 338/11, LEX nr ). Jeżeli chodzi o obrazę art. 5 § 2, to trafnie akcentuje się, iż zasadny zarzut w tej materii jest możliwy jedynie wtedy, gdy wykazuje się, że sąd powziął rzeczywiście wątpliwości co do treści ustaleń faktycznych i wobec ich usunięcia rozstrzygnął je na niekorzyść oskarżonego, ale nie wówczas, gdy dając wiarę lub odmawiając wiarygodności określonym dowodom, w tym wyjaśnieniom oskarżonego, wyeliminował rozbieżności rysujące się na tle przeprowadzonych dowodów (zob. np. wyroki SN: z dnia 11 października 2002 r., V KKN 251/01, LEX nr 81933, czy z dnia 8 września 2009 r., WA 26/09). Nie wyklucza to jednak w takim wypadku możliwości podnoszenia zarzutu obrazy art. 7, jako że - jak się wskazuje - art. 5 § 2 i art. 7 mają charakter rozłączny i obrazę pierwszego z nich można zasadnie podnosić jedynie wówczas, gdy mimo przeprowadzenia wszystkich dowodów i dokonania ich oceny stosownie do wymogów art. 7 istnieją wątpliwości, których nie usunięto (zob. np. wyrok SN z dnia 1 lutego 2012 r., II KK 141/11, LEX nr ). Podnosi się też, że "wątpliwości", o jakich mowa w § 2 art. 5, są kategorią obiektywną, nie mają zatem nic wspólnego z subiektywnymi ocenami strony procesowej (zob. np. postanowienie SN z dnia 15 kwietnia 2004 r., II KK 369/03, LEX nr )

38 Obraza przepisów postępowania, jeśli mogła mieć wpływ na treść orzeczenia – naruszenie zasad procesowych To ostatnie ma także istotne znaczenie przy odwoływaniu się skarżącego do obrazy art. 7, czyli naruszenia zasady swobodnej oceny dowodów. Rzecz bowiem w tym, że zasada ta zakłada wymóg dokonywania owej oceny na podstawie wszystkich przeprowadzonych dowodów, czyli w ich całokształcie, a nie w oderwaniu od innych, i z zachowaniem wówczas reguł prawidłowego (logicznego) rozumowania oraz wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego, a więc na podstawie obiektywnie sprawdzalnych elementów, jakie mają kształtować tę ocenę. Tym samym jednak zasadne podnoszenie naruszenia art. 7 wymaga wykazania, którą konkretnie regułę wskazaną w tym przepisie naruszono w danym postępowaniu i przez jakie postąpienie (a więc np. przez nielogiczność wyciągniętych przez sąd wniosków, nieuwzględnienie tego, co wynika z doświadczenia życiowego, czy pominięcie tego, co wynika ze wskazań określonej wiedzy). Od razu należy jednak podnieść, że nie można mówić o naruszeniu tego ostatniego wymogu, gdy przy rozbieżnościach w opiniach biegłych sąd obdarza wiarygodnością jedną z nich, jeżeli logicznie wykazano, dlaczego uznano ją za spełniającą wymogi stawiane opiniom biegłych i obdarzono wiarygodnością, a z jakich to powodów nie uczyniono tego wobec drugiej z opinii (zob. też np. wyrok SA w Katowicach z dnia 23 października 2008 r., II AKa 302/08, KZS 2009, z. 3, poz. 56). Nie można natomiast w żadnym razie twierdzić, że ocena dowodów została dokonana dowolnie, zastępując uzasadnienie tego twierdzenia wywodami na temat własnej wizji przebiegu zdarzenia przestępnego (zob. np. postanowienie SN z dnia 4 stycznia r., V KK 262/06, LEX nr ), opartymi na poglądach skarżącego na temat tego, jak należy oceniać poszczególne dowody. Zarzut naruszenia art. 7 może być natomiast zasadny - z połączeniem go z zarzutem obrazy art. 410 (nakaz opierania się sądu przy wyrokowaniu na całokształcie przeprowadzonych dowodów) lub (i) art. 424 § 1 pkt 1 (wymóg wypowiedzenia się w uzasadnieniu wyroku odnośnie do dowodów, którym dano wiarę i którym jej odmówiono, z wykazaniem, dlaczego tak uczyniono) - jeżeli sąd w ogóle nie odniósł się do niektórych przeprowadzonych w postępowaniu dowodów (zob. np. postanowienie SN z dnia 18 stycznia r., III KK 440/06, LEX nr ).

39 Przyczyny względne – art. 438 k.p.k.Przyczyna błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, jeśli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia (error facti) To błąd, który wynika bądź z niepełności postępowania dowodowego (tzw. błąd "braku"), bądź też z przekroczenia granic swobodnej oceny dowodów (błąd "dowolności"). Zarzut w tej materii wiąże się z zasadą prawdy i powinien być podnoszony, gdy skarżący podważa prawidłowość ustaleń faktycznych, jakie legły u podstaw zastosowania materialnego prawa karnego oraz konsekwencji prawnych jego zastosowania, a więc kar oraz środków karnych w razie skazania lub innych środków reakcji, gdy sąd skorzysta z warunkowego umorzenia postępowania. błąd "dowolności" w dokonanych ustaleniach, może być wynikiem niepełnej znajomości określonych dowodów lub nieprzestrzegania dyrektyw obowiązujących przy ocenie dowodów (art. 7), np. błąd logiczny w rozumowaniu, zlekceważenie niektórych dowodów, danie wiary dowodom nieprzekonującym, bezpodstawne pominięcie określonych twierdzeń dowodowych, oparcie się na faktach w istocie nieudowodnionych itd. błąd w ustaleniach o charakterze braku może się wiązać także ze wskazaniem nowych faktów lub dowodów (zob. art. 427 § 3). Błąd "braku" nie musi obciążać sądu pierwszej instancji, gdy dowód ujawnia się po wydaniu wyroku. Może on też się wiązać z podnoszeniem niezasadnego oddalenia wniosków dowodowych skarżącego, których tezy wskazywały na środek dowodowy mający podważać to, co wynikało z dowodów strony przeciwnej i co ustalono w procesie. Jeżeli skarżący nie zarzuca dokonania przez sąd błędnych ustaleń, ale uznając je za prawidłowe, kwestionuje ich subsumpcję pod określony przepis prawa karnego, to wadliwa kwalifikacja prawna, nieprzystająca do wymogów tego prawa, jest obrazą prawa materialnego, a nie błędem w ustaleniach. Nakazem płynącym z tego prawa jest bowiem także właściwe - a nie jakiekolwiek - pociągnięcie sprawcy do odpowiedzialności. Zarzutu błędu w ustaleniach faktycznych, a nie obrazy prawa materialnego, należy natomiast wymagać, gdy obrońca, kwestionując przyjętą kwalifikację, neguje sprawstwo oskarżonego (tak słusznie np. w wyroku SA w Krakowie z dnia 1 marca 2005 r., II AKa 26/05, LEX nr ). Oznacza to bowiem kwestionowanie prawidłowości ustaleń faktycznych odnośnie do samego sprawstwa, a nie oceny prawnej przypisanego zachowania.

40 Przyczyny względne – art. 438 k.p.k.Przyczyna rażąca niewspółmierność kary, środka karnego lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego lub innego środka (error in puniendo) Rażąca niewspółmierność kary, środka karnego lub niesłuszne zastosowanie bądź niezastosowanie środka zabezpieczającego albo innego środka to uchybienie dotyczące reakcji prawnej na czyn, leżącej w sferze swobodnego uznania sądu, a więc gdy ustawa pozwala sądowi orzekać w określonych granicach kary, zezwala (a nie obliguje) na stosowanie środka zabezpieczającego lub innego środka. Niezastosowanie środka, do którego zastosowania sąd jest zobowiązany, jest obrazą prawa materialnego w rozumieniu art. 438 pkt 1. W orzecznictwie trafnie podkreśla się, że zarzut rażącej niewspółmierności kary, jako zarzut z kategorii ocen, można zasadnie podnosić wówczas, "gdy kara jakkolwiek mieści się w granicach ustawowego zagrożenia, nie uwzględnia w sposób właściwy zarówno okoliczności popełnienia przestępstwa, jak i osobowości sprawcy, innymi słowy - gdy w społecznym odczuciu jest karą niesprawiedliwą" (wyrok SN z dnia 11 kwietnia 1985 r., V KRN 178/85). Niewspółmierność zachodzi zatem wówczas, gdy suma zastosowanych kar i innych środków, wymierzonych za przypisane przestępstwa, nie odzwierciedla należycie stopnia szkodliwości społecznej czynu i nie uwzględnia w wystarczającej mierze celów kary. Chodzi przy tym o niewspółmierność zarówno niekorzystną dla oskarżonego, jak i korzystną dla niego, ale niekorzystną z punktu widzenia dobra wymiaru sprawiedliwości, a więc interesu publicznego. Zarzut niewspółmierności nie wymaga wskazania nowych, nieustalonych przez sąd okoliczności, może bowiem polegać na wykazaniu, że okoliczności prawidłowo ustalone mają takie znaczenie i ciężar gatunkowy, których orzeczona kara bądź nie uwzględnia w ogóle, bądź uwzględnia je w stopniu niedostatecznym. Kara pozbawienia wolności może być uznana za rażąco niewspółmierną zarówno z powodu nadmiernej jej wysokości, jak i nieorzeczenia warunkowego zawieszenia jej wykonania (zob. wyrok składu siedmiu sędziów SN z dnia 9 stycznia 1973 r., V KRN 474/72).

41 Przyczyny bezwzględne – art. 439 § 1Niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów oraz wpływu uchybienia na treść orzeczenia sąd odwoławczy na posiedzeniu uchyla zaskarżone orzeczenie, jeżeli: przyczyna w wydaniu orzeczenia brała udział osoba nieuprawniona lub niezdolna do orzekania bądź podlegająca wyłączeniu na podstawie art. 40 każde orzekanie z udziałem osoby podlegającej wyłączeniu na podstawie art. 40 (iudex inhabilis) jest bezwzględną przyczyną odwoławczą kodeks używa przy tym obecnie określenia "osoba podlegająca wyłączeniu", a nie dotąd "sędzia podlegający wyłączeniu", zatem sam od razu wskazuje, że dotyczy to także ławników. Względną przyczyną odwoławczą (art. 438 pkt 2) pozostaje natomiast orzekanie z udziałem osoby podlegającej wyłączeniu na wniosek (iudex suspectus - art. 41) osoba nieuprawniona do orzekania to zarówno osoba niemająca w ogóle uprawnień do orzekania, jak i osoba niemającą uprawnień do orzekania w danej sprawie, w danym sądzie itd. chodzi tylko o udział danej osoby w wydaniu orzeczenia, a nie o jej udział w postępowaniu. Gdyby zatem osobami nieuprawnionymi do orzekania byli tzw. ławnik zapasowy lub sędzia dodatkowy, który ostatecznie do składu orzekającego nigdy nie wszedł, to nie istnieje omawiany tu powód odwoławczy, gdyż osoba ta nie brała udziału w wydaniu orzeczenia. Ponieważ ma to być udział "w wydaniu orzeczenia", oznacza to, że chodzi o uczestnictwo danej osoby w czynnościach prowadzących do jego wydania oraz w czynnościach finalnych ściśle związanych z jego wydaniem, czyli w naradzie, głosowaniu, sporządzeniu i podpisaniu wyroku oraz ogłoszeniu go osoba niezdolna do orzekania np. ma miejsce, gdy sędzia (ławnik) z uwagi na chwilowy choćby stan zdrowia (fizycznego lub psychicznego) nie jest zdolny orzekać; może tu zatem wchodzić w grę np. zaburzenie psychiczne lub choroba psychiczna, stan po użyciu alkoholu lub środka odurzającego itd.

42 Przyczyny bezwzględne – art. 439 § 1przyczyna sąd był nienależycie obsadzony lub którykolwiek z jego członków nie był obecny na całej rozprawie za nienależytą obsadę sądu należy uznać taką jego obsadę, która nie jest w ogóle znana ustawie albo jest wprawdzie znana ustawie, ale nie jest przewidziana dla danej kategorii spraw w sądzie danego szczebla czy w danym postępowaniu przez nienależytą obsadę trzeba przy tym rozumieć wadliwą obsadę przy wydawaniu orzeczenia zaskarżonego, a nie innych incydentalnych orzeczeń (np. o odroczeniu rozprawy, nałożeniu kary porządkowej, o tymczasowym aresztowaniu itd.), wydanych w tym postępowaniu zakończonym zaskarżonym obecnie orzeczeniem DYSKUSYJNE - czy nienależyta obsada to każda nieodpowiadająca przepisom dla danego wypadku obsada sądu, tak szersza, jak i węższa, czy jedynie obsada węższa? w orzecznictwie wskazywano, że "każda obsada sądu niezgodna z przepisami ustawy (...) pociąga za sobą konieczność uchylenia wyroku" (tak w wyroku składu siedmiu sędziów SN z dnia 7 września 1971 r., V KRN 295/71, LEX nr 20845, oraz w uchwale SN z dnia 24 maja 1995 r., I KZP 15/95) Inne stanowisko - skoro "nienależytość" obsady zakłada wartościowanie tego pojęcia, to obsadą nienależytą w takich układach jest jedynie skład nieodpowiadający minimalnym wymogom stawianym danej kategorii spraw. Natomiast przy orzekaniu w składzie liczbowo mniejszym mamy do czynienia z sądem nienależycie obsadzonym. (M. Cieślak, Z. Doda, A. Gaberle, T. Grzegorczyk, J. Tylman; W. Grzeszczyk, K. Marszał) art. 402 § 2 i art. 404 § 2 - zmiana w składzie orzekającym zawsze zmusza do prowadzenia rozprawy od początku przepis, mówiąc o nieobecności członka składu, wskazuje, jak się wydaje, nie tylko na nieobecność fizyczną. Już pod rządem k.p.k. z 1928 r., tak przed wojną, jak i po wojnie, wskazywano, że omawiana podstawa może objąć też taki stan psychiczny sędziego, który równa się fizycznej jego nieobecności

43 Przyczyny bezwzględne – art. 439 § 1przyczyna sąd powszechny orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu szczególnego albo sąd szczególny orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu powszechnego orzekanie z naruszeniem właściwości sądów powszechnych i szczególnych wiąże się z koniecznością utrzymania autonomiczności obu kategorii sądów karnymi sądami szczególnymi są w aktualnym stanie prawnym jedynie sądy wojskowe; ich właściwość określają art. 646 k.p.k k.p.k. Zasadna jest zatem teza, że rozstrzygnięcie przez sąd wojewódzki (obecnie okręgowy) sprawy należącej do właściwości sądu rodzinnego nie stanowi żadnego z uchybień przewidzianych jako bezwzględna przyczyna odwoławcza (zob. wyrok SN z dnia 23 marca 1984 r., IV KR 60/84, OSNPG 1984, nr 11, poz. 106), jako że sąd rodzinny jest także sądem powszechnym działającym w ramach sądu rejonowego. Przepis stwarza przy tym podstawę do uchylenia wyroku tylko w części dotyczącej tego z czynów, który nie należał do właściwości orzeczniczej danego sądu sąd niższego rzędu orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu wyższego rzędu sądem niższego rzędu jest sąd niższy w hierarchii wynikającej z norm ustrojowych, a więc rejonowy wobec okręgowego, a w hierarchii wojskowej garnizonowy w stosunku do okręgowego nie pozostają natomiast w stosunku hierarchicznego przyporządkowania poszczególne składy danego sądu (jednoosobowy, trzyosobowy czy dwóch sędziów i trzech ławników) uchybienie wskazane w pkt 4 obejmuje "orzekanie w sprawie" przynależnej sądowi wyższemu. Dotyczy więc zarówno naruszenia właściwości rzeczowej, jak i funkcjonalnej, czyli również uprawnienia do rozstrzygania określonej kwestii, dokonywania w pierwszej instancji określonej czynności.

44 Przyczyny bezwzględne – art. 439 § 1przyczyna orzeczono karę, środek karny, środek kompensacyjny lub środek zabezpieczający nieznane ustawie chodzi tu wyłącznie o karę lub środek w ogóle nieprzewidziane w obowiązującej ustawie (zob. uchwała składu siedmiu sędziów SN z dnia 26 listopada 1970 r., VI KZP 55/70, OSNKW 1971, nr 2, poz. 17) czy, dalej idąc, nieznane polskiemu systemowi prawnemu, a więc rodzajowo niefunkcjonujące w polskim prawie karnym (zob. np. wyrok SN z dnia 8 listopada 1989 r., V KRN 267/89, OSNKW 1990, nr 7-12, poz. 32) będą nimi np. kara chłosty, kara śmierci czy kara 35 lat pozbawienia wolności lub np. zakaz zawierania związku małżeńskiego z uwagi na zagrożenie zarażeniem AIDS przy skazaniu za przestępstwo znęcania się nad konkubiną itd. nie są zaś takimi karami kary orzeczone powyżej lub poniżej granic danego rodzaju kary przewidzianej w prawie karnym, np. ograniczenia wolności w rozmiarze 3 czy 5 lat, pozbawienia wolności na tydzień lub na 16, lub 18 lat czy grzywny w wysokości dwóch stawek dziennych, ale za to po 25 tys. zł każda (zob. też wyrok SN z dnia 16 maja 2008 r., II KK 92/07, OSNKW 2008, poz. 1100). zapadło z naruszeniem zasady większości głosów lub nie zostało podpisane przez którąkolwiek z osób biorących udział w jego wydaniu Wyrok może być podpisany tylko do momentu jego ogłoszenia (art. 418 § 1), zatem uzupełnienie podpisu po takim ogłoszeniu nie jest możliwe. Uchybienie to nie może więc być w żaden sposób konwalidowane (zob. wyrok SN z dnia 2 lutego 2012 r., IV KK 18/12). Chodzi przy tym o rzeczywisty brak podpisu, a więc "nieopatrzenie orzeczenia znakiem graficznym, stanowiącym zapis imienia i nazwiska, względnie tylko nazwiska, o określonych cechach wyróżniających, w tym pod względem złożoności i czytelności, sporządzonym odręcznie przez tę osobę" (zob. postanowienie SN z dnia 28 kwietnia 2011 r., V KK 3/11, LEX nr ) nie jest istotny powód braku podpisu, brak taki zawsze bowiem rodzi wątpliwość co do sporządzenia orzeczenia zgodnie z wolą orzekających. Jeżeli pod orzeczeniem figuruje więcej podpisów, niż powinno, jest to względny powód odwoławczy (art. 438 pkt 2).

45 Przyczyny bezwzględne – art. 439 § 1przyczyna zachodzi sprzeczność w treści orzeczenia, uniemożliwiająca jego wykonanie chodzi jedynie o sprzeczność w treści samego orzeczenia: w ramach danego rozstrzygnięcia (np. orzeczenie kary "2 (trzech) lat pozbawienia wolności", czyli gdy między zapisem cyfrowym i słownym zachodzi wyraźna sprzeczność i nie wiadomo, jaki jest rozmiar rzeczywisty orzeczonej kary, a decydujące znaczenie ma treść wyroku, nie zaś ewentualne uzasadnienie) lub między jego poszczególnymi rozstrzygnięciami (np. tym samym wyrokiem przy łączności przedmiotowej za określony czyn oskarżonego w jednym rozstrzygnięciu skazano, a w innym uniewinniono od jego popełnienia, czy gdy ten sam przedmiot - dowód - nakazano zwrócić w jednym rozstrzygnięciu osobie A, a w innym osobie B), a nie o sprzeczność między orzeczeniem i jego uzasadnieniem ani tym bardziej o sprzeczność w samej treści uzasadnienia orzeczenia - ewentualna sprzeczność między orzeczeniem a uzasadnieniem może prowadzić do uchylenia wyroku, ale w trybie art. 438 pkt 1 lub 2 k.p.k. ma to być sprzeczność uniemożliwiająca wykonanie orzeczenia, a nie jedynie taka, która wykonanie to utrudnia zostało wydane pomimo to, że postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało już prawomocnie zakończone każde prawomocnie ukończone postępowanie, poprzedzające postępowanie, w trakcie którego wydano ponowne rozstrzygnięcie co do tego samego czynu tej samej osoby, niezależnie od tego, czy postępowania te zostały w "techniczny" sposób wydzielone jako odrębne sprawy, czy też wydzielenie takie nie nastąpiło nie jest istotne to, czy owo prawomocne orzeczenie zapadło już wcześniej w tym postępowaniu, czy w innym. Zatem omawiane uchybienie obejmie aktualnie także sytuacje, gdy np. rozpoznano apelację mimo złożenia jej po upływie terminu zawitego do wystąpienia z nią i bez przywracania go stronie, a więc pomimo że powstało i istniało już w tym samym procesie prawomocne orzeczenie w sprawie o ten sam czyn tej samej osoby

46 Przyczyny bezwzględne – art. 439 § 1przyczyna zachodzi jedna z okoliczności wyłączających postępowanie, określonych w art. 17 § 1 pkt 5, 6 i 8-11 Obecnie do uchylenia zaskarżonego orzeczenia na podstawie tego przepisu powinno dojść w sytuacji, gdy zachodzą takie ujemne przesłanki procesowe, jak: śmierć oskarżonego przedawnienie karalności czynu niepodleganie przez oskarżonego orzecznictwu sądów polskich brak skargi uprawnionego oskarżyciela, w tym poprzez wyjście poza granice aktu oskarżenia i rozpoznanie np. sprawy o czyn, którego dotyczyło wprawdzie postępowanie przygotowawcze in personam, ale którego (choćby przez przeoczenie) nie wskazano w akcie oskarżenia (zob. np. wyrok SA w Warszawie z dnia 17 czerwca 2005 r., II AKa 137/05, LEX nr ), lub na skutek śmierci oskarżyciela prywatnego lub subsydiarnego i niewstąpienie w jego prawa osób najbliższych brak wymaganego wniosku o ściganie, chyba że zostanie on konwalidowany brak zezwolenia na ściganie; inne, niestypizowane wprost w art. 17 okoliczności wyłączające ściganie (art. 17 § 1 pkt 11), w tym także brak zgody państwa wydającego na pociągnięcie oskarżonego do odpowiedzialności za czyny nieobjęte wydaniem (zob. wyrok SN z dnia 3 września 2009 r., V KK 141/09, OSNKW 2010, nr 2, poz. 15). oskarżony w postępowaniu sądowym nie miał obrońcy w wypadkach określonych w art. 79 § 1 i 2 oraz art. 80 lub obrońca nie brał udziału w czynnościach, w których jego udział był obowiązkowy to sytuacje obejmujące zarówno całkowity brak obrońcy niezbędnego, jak i przypadki, gdy obrońca formalnie został ustanowiony, ale w takim momencie, że "nie był w stanie spełniać swoich obowiązków, ponieważ nie studiował akt sprawy, nie miał żadnego kontaktu z oskarżonym i możliwości opracowania koncepcji obrony" (zob. wyrok SN z dnia 24 maja 1985 r., IV KR 94/85, OSNPG 1985, nr 11, poz. 143). chodzi o nieposiadanie obrońcy niezbędnego tylko w postępowaniu sądowym w orzecznictwie podnosi się natomiast zasadnie, że jeżeli w określonym fragmencie rozprawy obrońca oskarżonego nie mógł przedsiębrać działań obrończych, to należy to uznać za sytuację równoważną z taką, w której oskarżony nie ma obrońcy w procesie karnym albo obrońca nie bierze udziału w czynności, mimo że jego udział w niej jest obowiązkowy (zob. wyrok SN z dnia 6 października 2010 r., IV KK 82/10, LEX nr )  in concreto przez niezawiadomienie obrońcy z urzędu przy obronie dobrowolnej o terminie rozprawy odwoławczej prowadzonej jedynie z udziałem oskarżonego naruszenie to zachodzi również, gdy jeden obrońca niezbędny broni kilku oskarżonych, których interesy są jednak sprzeczne

47 Przyczyny bezwzględne – art. 439 § 1przyczyna sprawę rozpoznano podczas nieobecności oskarżonego, którego obecność była obowiązkowa Nowelizacja z dnia 27 września 2013 r. zrywa z obowiązkowym udziałem oskarżonego w rozprawie głównej, uznając ten udział jedynie za jego prawo Nowy przepis § 1 art. 374 stanowi, iż "Oskarżony ma prawo brać udział w rozprawie", ale też, że "Przewodniczący lub sąd mogą uznać jego obecność za obowiązkową". Jednocześnie zastrzega się także, że w sprawach o zbrodnie obecność oskarżonego jest jednak obowiązkowa, tyle że tylko "podczas czynności, o których mowa w art. 385 i 386" (art. 374 § 1a), tzn. przy: rozpoczęciu przewodu sądowego i prezentacji zarzutów aktu oskarżenia oraz pouczaniu go następnie przez przewodniczącego o jego prawach i uprawnieniach podczas ewentualnego przesłuchiwania go, gdy zgodzi się składać wyjaśnienia lub odpowiadać na pytania zasadnie podnosi się w orzecznictwie, że w razie niestawiennictwa oskarżonego określonym terminie rozprawy przerwanej lub odroczonej można - w świetle art. 376 § 2 - uznać je za nieusprawiedliwione i tym samym kontynuować postępowanie, ale jedynie wtedy, gdy jest niewątpliwe, że oskarżony został prawidłowo powiadomiony o tym terminie i brak jest usprawiedliwienia przez niego niestawiennictwa. Jeżeli zaś sąd nie ma pewności odnośnie do tego powiadomienia, to prowadzenie rozprawy pod nieobecność oskarżonego stanowi naruszenie, o jakim mowa w art. 439 § 1 pkt 11 (zob. wyrok SA w Krakowie z dnia 16 grudnia 2010 r., II AKa 223/10, LEX nr ) omawiana przyczyna dotyczy "jedynie tego oskarżonego, którego sprawę rozpoznano w warunkach określonych w tym przepisie", a więc ma charakter indywidualny i nie powoduje skutków procesowych wobec innych oskarżonych w sprawach podmiotowo złożonych (zob. np. wyrok SN z dnia 6 kwietnia 2011 r., III KK 216/10, OSNKW 2011, nr 8, poz. 71). Pozostali współoskarżeni mogą jednak podnosić zarzuty z art. 438 pkt 2 (np. niemożność zadania pytań nieobecnemu). Zasadnie także przyjmuje się, że nie stanowi naruszenia z art. 439 § 1 pkt 11 niezawiadomienie oskarżonego o terminie wydania wyroku i wywołana tym jego nieobecność na takim ogłoszeniu, jako że omawiany przepis dotyczy "rozpoznawania sprawy" podczas nieobecności oskarżonego, nie obejmuje zatem samego rozstrzygania w przedmiocie owej sprawy (tak już w postanowieniu SN z dnia 6 listopada 2003 r., IV KK 456/02, OSNKW 2004, nr 3, poz. 23).

48 Przyczyny bezwzględne – art. 439 § 1Bezwzględna przyczyna odwoławcza skutkuje wprawdzie "niezależnie od granic zaskarżenia", ale jedynie wówczas, gdy orzeczenie z uwagi na złożenie środka odwoławczego jest nieprawomocne. Zatem przyczyna ta działa bezpośrednio tylko w stosunku do oskarżonych, którzy zaskarżyli orzeczenie lub co do których je zaskarżono; wobec pozostałych orzeczenie to jest prawomocne. Wobec nich powód ów może działać jedynie w ramach art. 435, jako ewentualnie "ten sam wzgląd", i tylko na ich rzecz, tj. na ich korzyść art. 435 Sąd odwoławczy uchyla lub zmienia orzeczenie na korzyść współoskarżonych, choćby nie wnieśli środka odwoławczego, jeżeli je uchylił lub zmienił na rzecz współoskarżonego, którego środek odwoławczy dotyczył, gdy te same względy przemawiają za uchyleniem lub zmianą na rzecz tamtych.

49 Zakres zaskarżenia

50 Zakres zaskarżenia Zakres zaskarżenia = elementy orzeczenia zaskarżone w środku odwoławczym Zakres zaskarżenia może być: pełny – gdy środek odwoławczy dotyczy całego orzeczenia art. 447 § 1 – 3 Apelację co do winy uważa się za zwróconą przeciwko całości wyroku. Apelację co do kary uważa się za zwróconą przeciwko całości rozstrzygnięcia o karze i środkach karnych. Apelację co do środka karnego uważa się za zwróconą przeciwko całości rozstrzygnięcia o środkach karnych. Zaskarżyć można również brak rozstrzygnięcia w przedmiocie środka karnego. niepełny - który może wyrażać się w ograniczeniach podmiotowych, przedmiotowych lub podmiotowo-przedmiotowych. Niepełny zakres zaskarżenia wyraża się w tym, że orzeczenie w części niezaskarżonej staje się prawomocne i podlega z tą chwilą wykonaniu. Ograniczenia: podmiotowe – tylko jeden bądź kilku z większej ilości oskarżonych zaskarża wyrok lub oskarżyciel zaskarża wyrok w stosunku do niektórych oskarżonych. WYJĄTEK – art. 435 k.p.k. przedmiotowe – zawężenie oskarżenia: tylko co do kary, środka karnego, innych rozstrzygnięć niedotyczących wprost winy (np. środków zabezpieczających) tylko do niektórych czynów łącznie rozpoznanych przez sąd I instancji podmiotowo-przedmiotowe

51 Kierunek środka odwoławczego

52 Kierunek środka odwoławczegoKierunek środka odwoławczego = stosunek środka odwoławczego do interesu prawnego oskarżonego (na korzyść lub niekorzyść oskarżonego) Niektórzy uczestnicy procesu mogą wnieść środek odwoławczy tylko na korzyść oskarżonego: oskarżony, jego obrońca przedstawiciel ustawowy oskarżonego Niektórzy uczestnicy procesu mogą wnieść środek odwoławczy tylko na niekorzyść oskarżonego: oskarżyciel posiłkowy oskarżyciel prywatny Jedynie oskarżyciel publiczny może zaskarżyć orzeczenie w obu kierunkach – powinien on wskazać kierunek swojego środka odwoławczego

53 Zakaz reformationis in peius

54 Zakaz reformationis in peiusZakaz reformationis in peius = zakaz pogarszania sytuacji oskarżonego w procesie, gdy orzeczenia nie zaskarżono na niekorzyść, a zaskarżono na korzyść oskarżonego Bezpośredni Dotyczy zakresu dopuszczalnego orzekania na niekorzyść przez sąd odwoławczy (art. 434 k.p.k.) Pośredni Dotyczy zakresu dopuszczalnego orzekania na niekorzyść przez sąd I instancji po zwrocie sprawy do ponownego rozpoznania (art. 443 k.p.k.)

55 Zakaz reformationis in peiusBEZPOŚREDNI – art. 434 POŚREDNI – art. 443 Sąd odwoławczy może orzec na niekorzyść oskarżonego tylko wtedy, gdy wniesiono na jego niekorzyść środek odwoławczy, a także tylko w granicach zaskarżenia i tylko w razie stwierdzenia uchybień podniesionych w środku odwoławczym, chyba że ustawa nakazuje wydanie orzeczenia niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów PAMIĘTAJ JEDNAK, że środek odwoławczy wniesiony na niekorzyść oskarżonego może spowodować orzeczenie także na korzyść oskarżonego, jeżeli zachodzą przesłanki określone w art. 440. WYŁĄCZENIE ZAKAZU REFORMATIONIS IN PEIUS - W przypadku skazania z zastosowaniem art. 60 § 3 lub 4 Kodeksu karnego lub art. 36 § 3 Kodeksu karnego skarbowego sąd odwoławczy może orzec na niekorzyść oskarżonego, i to niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów, także wówczas, jeżeli środek odwoławczy wniesiono wyłącznie na korzyść oskarżonego, który po wydaniu wyroku odwołał lub w istotny sposób zmienił swoje wyjaśnienia lub zeznania. Nie dotyczy to jednak przypadku zasadnego podniesienia zarzutu obrazy prawa materialnego lub stwierdzenia przez sąd odwoławczy okoliczności uzasadniających uchylenie orzeczenia, określonych w art. 439 § 1. W razie przekazania sprawy do ponownego rozpoznania wolno w dalszym postępowaniu wydać orzeczenie surowsze niż uchylone tylko wtedy, gdy orzeczenie to było zaskarżone na niekorzyść oskarżonego albo na korzyść oskarżonego w warunkach określonych w art. 434 § 4. Nie dotyczy to orzekania o środkach zabezpieczających wymienionych w art. 93a § 1 Kodeksu karnego. Rażąca niesprawiedliwość orzeczenia Jeżeli utrzymanie orzeczenia w mocy byłoby rażąco niesprawiedliwe, podlega ono zmianie na korzyść oskarżonego albo uchyleniu niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów

56 Reguły ne peius

57 Reguły ne peius – art. 454 § 1 i 3 Reguły ne peius = ograniczenia możliwości orzekania przez sąd odwoławczy na niekorzyść oskarżonego, w razie wniesienia środka odwoławczego na niekorzyść tej strony, a więc gdy nie działa zakaz reformationis in peius Sąd odwoławczy nie może skazać oskarżonego, który został uniewinniony w pierwszej instancji lub co do którego w pierwszej instancji umorzono lub warunkowo umorzono postępowanie Sąd odwoławczy nie może zaostrzyć kary przez wymierzenie kary dożywotniego pozbawienia wolności

58 Granice środka odwoławczego

59 Granice środka odwoławczegoGranice środka odwoławczego = granice rozpoznania sprawy przez organ II instancji Wyznaczają je trzy elementy: Granice zaskarżenia Zarzuty odwoławcze Kierunek środka odwoławczego

60 Granice środka odwoławczegoObowiązywanie granic środka odwoławczego wyraża się w tym, że: Odwołujący się powinien: wskazać zaskarżone rozstrzygnięcie lub ustalenie, sformułować zarzuty stawiane rozstrzygnięciu lub ustaleniu, a także podać, czego się domaga. Jeżeli środek odwoławczy pochodzi od oskarżyciela publicznego, obrońcy lub pełnomocnika, powinien ponadto zawierać uzasadnienie (art. 427 § 1 i 2 k.p.k.) Sąd odwoławczy rozpoznaje sprawę w granicach zaskarżenia i podniesionych zarzutów, uwzględniając treść art. 447 § 1-3, a w zakresie szerszym w wypadkach wskazanych w: art. 435 – wobec współoskarżonych art. 439 § 1 – bezwzględne przyczyny odwoławcze art. 440 – rażąca niesprawiedliwość orzeczenia art. 455 – poprawienie błędnej kwalifikacji prawnej Sąd odwoławczy jest obowiązany rozważyć wszystkie wnioski i zarzuty wskazane w środku odwoławczym, chyba że ustawa stanowi inaczej (art. 433 § 1 i 2) – a stanowi inaczej w art k.p.k. o tzw. zawężeniu rozpoznania

61 Granice środka odwoławczegoRozszerzenie rozpoznania poza granice środka odwoławczego Zawężenie rozpoznania stwierdzenie bezwzględnych przyczyn odwoławczych - art. 439 § 1 Sąd może ograniczyć rozpoznanie środka odwoławczego tylko do poszczególnych uchybień, podniesionych przez stronę lub podlegających uwzględnieniu z urzędu, jeżeli rozpoznanie w tym zakresie jest wystarczające do wydania orzeczenia, a rozpoznanie pozostałych uchybień byłoby przedwczesne lub bezprzedmiotowe dla dalszego toku postępowania – art. 436 uchylenie lub zmienia orzeczenie na korzyść współoskarżonych, choćby nie wnieśli środka odwoławczego, jeżeli je uchylił lub zmienił na rzecz współoskarżonego, którego środek odwoławczy dotyczył, gdy te same względy przemawiają za uchyleniem lub zmianą na rzecz tamtych – art. 435 k.p.k. zmiana na korzyść oskarżonego albo uchylenie jeżeli utrzymanie orzeczenia w mocy byłoby rażąco niesprawiedliwe – art. 440 k.p.k. poprawa błędnej kwalifikacji prawnej, jeśli sąd odwoławczy nie zmienia ustaleń faktycznych. Poprawienie kwalifikacji prawnej na niekorzyść oskarżonego może nastąpić tylko wtedy, gdy wniesiono środek odwoławczy na jego niekorzyść – art. 455