1 Postępowanie przed sądem I instancji

2 Struktura rozprawy głównej i rola przewodniczącego składu orzekającegoOrganem prowadzącym postępowanie jurysdykcyjne jest sąd (skład orzekający) KPK silnie akcentuje rolę przewodniczącego składu orzekającego w toku rozprawy głównej Przewodniczący sprawuje: Kierownictwo materialne rozprawą, a więc wyznacza kierunek postępowania dowodowego, na nim spoczywa: kierowanie rozprawą i czuwanie nad jej prawidłowym przebiegiem (art. 366 § 1 k.p.k.) powinność dążenia do tego, aby rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło na pierwszej rozprawie głównej (art § 2 k.p.k. Kierownictwo formalne, czyli ustala porządek czynności oraz dba o zapewnienie uczestnikom procesu należnych im uprawnień „policję sesyjną” rozprawy, czyli wydaje zarządzenia niezbędne do utrzymania na Sali sadowej spokoju i porządku (art k.p.k.)

3 Struktura rozprawy głównej i rola przewodniczącego składu orzekającegoFormą decyzji przewodniczącego jest zarządzenie Sąd (skład orzekający) wydaje decyzje w formie postanowień we wszystkich pozostałych sprawach, które nie zostały przekazane do kompetencji przewodniczącego, np.: Rozstrzygnięcie kwestii spornych między stronami lub jakiekolwiek nieprzychylne załatwienie wniosku dowodowego strony (art. 368 k.p.k.) Wyrażenie zgody na odstępstwo od zasady bezpośredniości (art. 392 k.p.k.) Wyrażenie zgody na odstępstwo od zasady publiczności (art. 360 k.p.k.) Nakładanie kar porządkowych (art. 290 k.p.k.) Wyrażenie zgody na dobrowolne poddanie się karze (art. 387 k.p.k.) i przeprowadzenie postępowania dowodowego tylko częściowo (art. 388 k.p.k.) Wyroki oczywiście z samej natury należą tylko do sądu

4 Struktura rozprawy głównejWywołanie sprawy Zwięzłe przedstawienie zarzutów oskarżania Zamknięcie przewodu sądowego Sąd udaje się na naradę Ogłoszenie wyroku A. Rozpoczęcie rozprawy głównej B. Przewód sądowy C. Głosy stron D. Wyrokowanie

5 A. Rozpoczęcie rozprawy głównejRozprawę główną rozpoczyna wywołanie sprawy (art. 381 § 1 zd. 1 k.p.k.) – ogłoszenie jaka sprawa będzie rozpoznawana Następnie przewodniczący dokonuje wstępnego „bilansu osobowego” i „bilansu instrumentalnego” Załatwia się też wiele kwestii incydentalnych, a wśród nich te, które można podnieść najpóźniej na tym etapie: Wniosek o wyłączenie sędziego (iudex suspectus – art. 41 § 1 k.p.k.) Zgłoszenie przez pokrzywdzonego , aby dopuszczono go do udziału w charakterze oskarżyciela posiłkowego (art. 54 § 1 k.p.k.) Zgłoszenia udziału przez przedstawiciela społecznego (art. 90 § 1 k.p.k.) Przyłączenie się do sprawy z oskarżenia prywatnego innego pokrzywdzonego tym samym czynem (art. 59 § 2 k.p.k.) Cofnięcie wniosku o ściganie (art. 12 § 3 k.p.k.) Złożenie wniosku o zobowiązanie prokuratora do uzupełnienia materiałów postępowania przygotowawczego dołączonych do aktu oskarżenia o określone dokumenty zawarte w aktach tego postępowania (art. 381 § 2 k.p.k.) Sprawdzenie obecności wezwanych osób oraz wyciągnięcie konsekwencji procesowych z nieobecności niektórych uczestników Sprawdzenie czy wszystkie dowody są dopuszczone do procesu (świadkowie, biegli, dowody rzeczowe)

6 Rozpoczęcie rozprawy kończy się zarządzeniem opuszczenia sali rozpraw przez świadków. Biegli pozostają na sali, jeżeli przewodniczący nie zarządzi inaczej (art. 384 § 1 k.p.k.) Chodzi o to, żeby na przesłuchania świadka nie byli obecni świadkowie, którzy nie zostali jeszcze przesłuchani (art. 371 § 1 k.p.k.). Obowiązkiem przewodniczącego jest przedsiębranie środków zapobiegających porozumiewaniu się osób przesłuchanych z osobami, które jeszcze nie zostały przesłuchane (art. 371 § 2 k.p.k.) Bez względu na stanowisko przewodniczącego pokrzywdzony ma prawo wziąć udział w rozprawie, jeżeli się stawi (tzn. należy go zawiadomić o terminie, ale jego nieobecność nie tamuje rozpoznania sprawy), i pozostać na sali, choćby miał składać zeznania jako świadek. W tym wypadku sąd przesłuchuje go w pierwszej kolejności (art. 384 § 2 k.p.k.). Uznając to za celowe sąd może zobowiązać pokrzywdzonego do obecności na rozprawie lub jej części art k.p.k.). Prawo pokrzywdzonego do obecności nie zależy od tego, czy wystąpi on w roli oskarżyciela posiłkowego.

7 Udział oskarżonego w rozprawie głównejNowelizacja z dnia 27 września 2013 r. zrywa z obowiązkowym udziałem oskarżonego w rozprawie głównej, uznając ten udział jedynie za jego prawo, co dotąd miało miejsce jedynie w postępowaniu uproszczonym (uchylony art ), likwidowanym przez ten projekt, oraz w postępowaniu odwoławczym (art. 450 § 2 i art. 451), zaś w postępowaniu zwyczajnym w pierwszej instancji udział ten miał charakter obowiązku, choć względnego, z uwagi na rozwiązania z art. 376 i 377. Nowy przepis § 1 art. 374 stanowi, iż "Oskarżony ma prawo brać udział w rozprawie", ale też, że "Przewodniczący lub sąd mogą uznać jego obecność za obowiązkową". Jednocześnie wszak zastrzega się także, że w sprawach o zbrodnie obecność oskarżonego jest jednak obowiązkowa, tyle że tylko "podczas czynności, o których mowa w art. 385 i 386" (art. 374 § 1a), tzn. przy: rozpoczęciu przewodu sądowego i prezentacji zarzutów aktu oskarżenia oraz pouczaniu go następnie przez przewodniczącego o jego prawach i uprawnieniach podczas ewentualnego przesłuchiwania go, gdy zgodzi się składać wyjaśnienia lub odpowiadać na pytania. Przy doręczaniu oskarżonemu pozbawionemu wolności zawiadomienia o terminie rozprawy, gdy jego udział w niej nie jest uznany przez ustawę za obowiązkowy ani sąd nie uznał go za takowy, będzie on pouczony o możliwości złożenia w terminie 7 dni wniosku o doprowadzenie go na taką rozprawę, który to wniosek musi zostać wówczas uwzględniony.

8 Zapobieganie zakłóceniu porządku rozprawy oraz obstrukcji procesowejReakcja na zakłócenie art. 375 § 1 Jeżeli oskarżony pomimo upomnienia go przez przewodniczącego zachowuje się nadal w sposób zakłócający porządek rozprawy lub godzący w powagę sądu, przewodniczący może wydalić go na pewien czas z sali rozprawy. § 2 Zezwalając oskarżonemu na powrót, przewodniczący niezwłocznie informuje go o przebiegu rozprawy w czasie jego nieobecności oraz umożliwia mu złożenie wyjaśnień co do przeprowadzonych w czasie jego nieobecności dowodów.

9 Zapobieganie zakłóceniu porządku rozprawy oraz obstrukcji procesowejReakcja na obstrukcję, czyli umyślne wykorzystywanie uprawnień procesowych celem uniemożliwienia toku procesu lub jego utrudnienia Kodeks przewiduje następujące możliwości przeciwdziałania obstrukcji: Dopuszczalność dokończenia rozprawy w czasie nieobecności oskarżonego, którego obecność jest obowiązkowa, gdy (art. 376): złożył już wyjaśnienia i opuścił salę rozprawy bez zezwolenia przewodniczącego, zawiadomiony o terminie rozprawy odroczonej lub przerwanej nie stawił się na tę rozprawę bez usprawiedliwienia Sąd zarządza zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie oskarżonego, jeżeli uznaje jego obecność za niezbędną Jeżeli na rozprawę odroczoną lub przerwaną nie stawił się współoskarżony, którego obecność jest obowiązkowa, sąd może prowadzić rozprawę w zakresie niedotyczącym bezpośrednio tego oskarżonego

10 Zapobieganie zakłóceniu porządku rozprawy oraz obstrukcji procesowejDopuszczalność prowadzenia rozprawy w czasie nieobecności oskarżonego, nawet jeśli nie złożył jeszcze wyjaśnień (a więc w ogóle nie stawił się na rozprawę), gdy wprawił się ze swej winy w stan powodujący niezdolność do udziału w rozprawie lub w posiedzeniu, w których jego udział jest obowiązkowy. Przed podjęciem takiej decyzji sąd zapoznaje się ze świadectwem lekarza, który stwierdził stan takiej niezdolności, lub przesłuchuje go w charakterze biegłego. Stan powodujący niezdolność oskarżonego do udziału w rozprawie można stwierdzić także na podstawie badania niepołączonego z naruszeniem integralności ciała, przeprowadzonego za pomocą stosownego urządzenia (art. 377 § 1 i 2) Dopuszczalność prowadzenia rozprawy w czasie nieobecności oskarżonego, którego obecność na rozprawie jest obowiązkowa, gdy oskarżony zawiadomiony o terminie rozprawy: oświadcza, że nie weźmie udziału w rozprawie, uniemożliwia doprowadzenie go na rozprawę zawiadomiony o niej osobiście nie stawia się na rozprawę bez usprawiedliwienia sąd może jednak zarządzić zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie oskarżonego (art. 377 § 3)

11 Zapobieganie zakłóceniu porządku rozprawy oraz obstrukcji procesowejZ punktu widzenia art. 377 nie jest istotne, czy nieobecny na rozprawie lub posiedzeniu oskarżony składał już wyjaśnienia przed sądem, czy też ich nie składał. Jeżeli oskarżony nie złożył jeszcze wyjaśnień, to: gdy jest on pozbawiony wolności, sąd zleca przesłuchanie go sędziemu wyznaczonemu lub sądowi wezwanemu (art. 377 § 4 zd. 1 i art. 396 § 2), gdy pozostaje na wolności, sąd czyni podobnie albo uznaje za wystarczające odczytanie jego poprzednio złożonych wyjaśnień, tj. także z postępowania przygotowawczego (art. 377 § 4 ). Jeżeli sąd zlecił przesłuchanie oskarżonego, a oskarżony uniemożliwia tę czynność, jest to równoznaczne z odmową złożenia wyjaśnień, ze skutkiem wskazanym w art. 389 § 1. Wyznaczenie w ostateczności nowego obrońcy z urzędu w razie wypowiedzenia przez oskarżonego obowiązkowego stosunku obrończego i zobowiązanie dotychczasowego obrońcy do pełnienia obowiązków do czasu podjęcia obrony przez nowego obrońcę (art. 378)

12 B. Przewód sądowy ustne i jawne zapoznanie się z meritum sprawyArt. 385 § 1 Przewód sądowy rozpoczyna się od zwięzłego przedstawienia przez oskarżyciela zarzutów oskarżenia. Nowelizacja z dnia 27 września 2013 r. wprowadza dość istotne modyfikacje w kwestii otwarcia przewodu sądowego. Ponieważ odpis aktu oskarżenia jest doręczany stronom, w nowym art § 1 przyjmuje się, że przewód ten rozpoczyna się od "zwięzłego przedstawienia przez oskarżyciela zarzutów oskarżenia", bez względu na obszerność tych zarzutów, zaś § 2 tego przepisu stanowi, że w razie wniesienia odpowiedzi na ten akt przewodniczący ma jedynie poinformować o jej treści. Skraca to tę czynność rozprawy i tym samym przyspiesza postępowanie, a publiczność i tak uzyskuje informacje o rodzaju stawianych oskarżonemu zarzutów i jego ewentualnym stanowisku wobec aktu oskarżenia.

13 Po przedstawieniu zarzutów oskarżenia, sąd poucza oskarżonego o prawie składania wyjaśnień, odmowy wyjaśnień lub odpowiedzi na pytania, składania wniosków dowodowych i konsekwencjach nieskorzystania z tego uprawnienia oraz o treści przepisów art. 100 § 3 i 4, art. 376, art. 377, art. 419 § 1 i art. 422, po czym pyta go, czy przyznaje się do zarzucanego mu czynu oraz czy chce złożyć wyjaśnienia i jakie. Nadchodzi moment przesłuchania oskarżonego Po swobodnym wypowiedzeniu się oskarżonego, zadają mu pytania w następującym porządku: oskarżyciel publiczny, oskarżyciel posiłkowy, pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego, oskarżyciel prywatny, pełnomocnik oskarżyciela prywatnego, biegły, obrońca, oskarżony, członkowie składu orzekającego (art. 370 § 1) Ten sam porządek będzie później obowiązywał podczas przesłuchania świadków i biegłych, z tą jednak różnicą, że strona przeprowadzająca dowód zadaje pytania osobie przesłuchiwanej jako pierwsza (art. 370 § 2)

14 Regułą wynikającą z zasady bezpośredniości, jest przeprowadzanie dowodów na rozprawie (przesłuchanie świadka, oględziny dowodów rzeczowych itp.) Wyjątki od zasady bezpośredniości: Odczytywanie protokołów przesłuchania oskarżonego Jeżeli oskarżony: odmawia wyjaśnień wyjaśnia odmiennie niż poprzednio oświadcza, że pewnych okoliczności nie pamięta, strona może na rozprawie odczytywać tylko w odpowiednim zakresie treść protokołów jego wyjaśnień złożonych poprzednio w charakterze oskarżonego w tej lub innej sprawie w postępowaniu przygotowawczym lub przed sądem albo w innym postępowaniu przewidzianym przez ustawę. Po odczytaniu odpowiedniego fragmentu protokołu strona umożliwia oskarżonemu wypowiedzenie się co do jego treści i wyjaśnienie zachodzących sprzeczności (art. 389 § 1)

15 Wyjątki od zasady bezpośredniości:Odczytywanie protokołów przesłuchania świadków Jeżeli świadek: bezpodstawnie odmawia zeznań, zeznaje odmiennie niż poprzednio, oświadczy, że pewnych okoliczności nie pamięta, przebywa za granicą, nie można mu było doręczyć wezwania, nie stawił się z powodu niedających się usunąć przeszkód przewodniczący zaniechał wezwania świadka na podstawie art. 333 § 2 gdy świadek zmarł strona może jedynie w niezbędnym zakresie, odczytywać treść protokołów złożonych poprzednio przez niego zeznań w postępowaniu przygotowawczym lub przed sądem w tej lub innej sprawie albo w innym postępowaniu przewidzianym przez ustawę. Po odczytaniu odpowiedniego fragmentu protokołu strona umożliwia świadkowi wypowiedzenie się co do jego treści i wyjaśnienie zachodzących sprzeczności (art. 391 § 1 i 1a) W warunkach określonych w § 1, a także w wypadku określonym w art. 182 § 3, wolno również odczytywać na rozprawie protokoły złożonych poprzednio przez świadka wyjaśnień w charakterze oskarżonego (art. 391 § 2)

16 Wyjątki od zasady bezpośredniości:Odczytywanie protokołów przesłuchania świadków Wolno odczytywać na rozprawie głównej protokoły przesłuchania świadków i oskarżonych, sporządzone w postępowaniu przygotowawczym lub przed sądem albo w innym postępowaniu przewidzianym przez ustawę, gdy bezpośrednie przeprowadzenie dowodu nie jest niezbędne, a żadna z obecnych stron temu się nie sprzeciwia (art. 392 § 1) Sprzeciw strony, której zeznania lub wyjaśnienia nie dotyczą, nie stoi na przeszkodzie odczytaniu protokołu. Odczytywanie protokołów przesłuchania świadka incognito (art. 393 § 4) – rozprawa jest wówczas niejawna Odczytywanie protokołów oględzin, przeszukania i zatrzymania rzeczy, opinie biegłych, instytutów, zakładów lub instytucji, danych o karalności, wyników wywiadu środowiskowego oraz wszelkich dokumentów urzędowych złożone w postępowaniu przygotowawczym lub sądowym albo w innym postępowaniu przewidzianym przez ustawę (art. 393 § 1) Nie wolno jednak odczytywać notatek dotyczących czynności, z których wymagane jest sporządzenie protokołu, a także notatek, o których mowa w art. 311 § 5. Odczytywanie wszelkich dokumentów prywatnych, powstałych poza postępowaniem karnym, w szczególności oświadczenia, publikacje, listy oraz notatki (art. 393 § 3)

17 Wyjątki od zasady bezpośredniości:odczytywanie i odtwarzanie zapisów o których mowa w art. 145 § 1 i art. 147 § 3 (stenogramy, zapisy audio i wideo) Uznanie za ujawnione bez odczytywania Dane dotyczące osoby oskarżonego oraz wyniki wywiadu środowiskowego uznaje się za ujawnione bez odczytywania. Należy je jednak odczytać na żądanie oskarżonego lub obrońcy (art. 394 § 1) Protokoły i dokumenty podlegające odczytaniu na rozprawie można uznać bez ich odczytania za ujawnione w całości lub w części. Należy jednak je odczytać, jeżeli wnosi o to strona, która nie miała możliwości zapoznania się z ich treścią (art. 394 § 2) Sędzia wyznaczony, sąd wezwany – art. 396 Jeżeli zapoznanie się z dowodem rzeczowym lub przeprowadzenie oględzin przez pełny skład sądu napotyka znaczne trudności albo jeżeli strony wyrażają na to zgodę, sąd wyznacza do tej czynności sędziego ze swego składu albo sąd wezwany. Sąd może zlecić przesłuchanie świadka sędziemu wyznaczonemu ze swego składu lub sądowi wezwanemu, w którego okręgu świadek przebywa, jeżeli świadek nie stawił się z powodu przeszkód zbyt trudnych do usunięcia.

18 Dalsze postępowanie dowodoweBiegnie zgodnie z regułą, w myśl której dowody na poparcie oskarżenia powinny być w miarę możności przeprowadzone przed dowodami służącymi do obrony (art. 369 k.p.k.) Oskarżony ma prawo być obecny przy wszystkich czynnościach postępowania dowodowego (art. 390 § 1), także tych które odbywają się poza salą sądową (sędzia wyznaczony, sąd wezwany). Obecny przy czynnościach dowodowych oskarżony ma prawo składać wyjaśnienia co do każdego dowodu (art. 175 § 2) Z dwóch powodów można usunąć oskarżonego z sali rozpraw: w wyjątkowych wypadkach, gdy należy się obawiać, że obecność oskarżonego mogłaby oddziaływać krępująco na wyjaśnienia współoskarżonego albo na zeznania świadka lub biegłego, przewodniczący może zarządzić, aby na czas przesłuchania danej osoby oskarżony opuścił salę sądową (art. 390 § 2) jeżeli oskarżony pomimo upomnienia go przez przewodniczącego zachowuje się nadal w sposób zakłócający porządek rozprawy lub godzący w powagę sądu, przewodniczący może wydalić go na pewien czas z sali rozprawy (art. 375 § 1)

19 Przesłuchanie świadkówPrawo do odmowy zeznań Prawo do uchylenia się od odpowiedzi na pytanie Zwolnienie od złożenia zeznań lub odpowiedzi na pytanie art. 182 k.p.k. Osoba najbliższa dla oskarżonego może odmówić zeznań Prawo odmowy zeznań trwa mimo ustania małżeństwa lub przysposobienia Prawo odmowy zeznań przysługuje także świadkowi, który w innej toczącej się sprawie jest oskarżony o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem. Osoba uprawniona do odmowy złożenia zeznań może oświadczyć, że chce z tego prawa skorzystać, nie później jednak niż przed rozpoczęciem pierwszego zeznania w postępowaniu sądowym; poprzednio złożone zeznanie tej osoby nie może wówczas służyć za dowód ani być odtworzone (art. 186) art. 183 k.p.k. Świadek może uchylić się od odpowiedzi na pytanie, jeżeli udzielenie odpowiedzi mogłoby narazić jego lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe art. 185 k.p.k. Można zwolnić od złożenia zeznania lub odpowiedzi na pytania osobę pozostającą z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym, jeżeli osoba taka wnosi o zwolnienie Osoba zwolniona na podstawie art. 185 może oświadczyć, że chce z tego prawa skorzystać, nie później jednak niż przed rozpoczęciem pierwszego zeznania w postępowaniu sądowym; poprzednio złożone zeznanie tej osoby nie może wówczas służyć za dowód ani być odtworzone (art.186)

20 Redukcja postępowania dowodowegoCzęściowe postępowanie dowodowe Skrócona rozprawa sądowa art. 388 Za zgodą obecnych stron sąd może przeprowadzić postępowanie dowodowe tylko częściowo, jeżeli wyjaśnienia oskarżonego przyznającego się do winy nie budzą wątpliwości Oprócz przesłuchania oskarżonego, niezbędne jest przeprowadzenie dalszych dowodów, choćby w bardzo ograniczonym zakresie np. zamiast pięciu świadków zeznania złoży tylko jeden art. 387 Sąd może uwzględnić wniosek o wydanie wyroku skazującego, gdy okoliczności popełnienia przestępstwa i wina nie budzą wątpliwości, a cele postępowania zostaną osiągnięte mimo nieprzeprowadzenia rozprawy w całości; uwzględnienie wniosku jest możliwe jedynie wówczas, gdy nie sprzeciwia się temu prokurator, a także pokrzywdzony należycie powiadomiony o terminie rozprawy oraz pouczony o możliwości zgłoszenia przez oskarżonego takiego wniosku. Przychylając się do wniosku, sąd może uznać za ujawnione dowody wymienione w akcie oskarżenia lub dokumenty przedłożone przez stronę

21 Wyjątki od zasady ciągłości rozprawyPrzerwa rozprawy Odroczenie rozprawy Przerwa rozprawy oznacza, że po jej ustaniu rozprawa toczyć się będzie w dalszym ciągu art. 401 § 1 Przewodniczący może przerwać rozprawę główną w celu przygotowania przez strony wniosków dowodowych lub sprowadzenia dowodu albo dla wypoczynku lub z innej ważnej przyczyny. § 2 Każdorazowa przerwa w rozprawie może trwać nie dłużej niż 35 dni. art. 402 § 1 Jeżeli przewodniczący, zarządzając przerwę, oznaczy jednocześnie czas i miejsce dalszego ciągu rozprawy, osoby obecne na rozprawie przerwanej, których obecność była obowiązkowa, są obowiązane stawić się w nowym terminie bez wezwania. Przepis art. 285 stosuje się odpowiednio. Osoby uprawnione do stawiennictwa nie muszą być zawiadamiane o nowym terminie, nawet jeśli nie uczestniczyły w rozprawie przerwanej. § 2. Rozprawę przerwaną prowadzi się po przerwie w dalszym ciągu, a od początku - jeżeli skład sądu uległ zmianie albo sąd uzna to za konieczne. § 3. W razie przekroczenia terminu przerwy rozprawę uważa się za odroczoną. art. 404 § 1 Sąd może odroczyć rozprawę tylko wtedy, gdy zarządzenie przerwy nie byłoby wystarczające Odroczenie rozprawy oznacza, że rozprawa toczyć się będzie w nowym terminie od początku, ale: § 2 Rozprawę odroczoną prowadzi się w nowym terminie od początku. Sąd może wyjątkowo prowadzić rozprawę odroczoną w dalszym ciągu, chyba że skład sądu uległ zmianie. § 3. W wypadku podjęcia postępowania zawieszonego przepis § 2 stosuje się odpowiednio.

22 Zmiana kwalifikacji prawnej czynu na rozprawie oraz rozszerzenie oskarżeniaZmiany zarzutu postawionego w akcie oskarżenia Rozszerzenie oskarżenia art. 399 Jeżeli w toku rozprawy okaże się, że nie wychodząc poza granice oskarżenia można czyn zakwalifikować według innego przepisu prawnego, sąd uprzedza o tym obecne na rozprawie strony. Na wniosek oskarżonego można przerwać rozprawę w celu umożliwienia mu przygotowania się do obrony. Przedmiotem procesu jest kwestia odpowiedzialności oskarżonego za określony, zarzucony mu przez oskarżyciela czyn zabroniony jako przestępstwo. Przedmiotowe granice procesu zakreśla zatem zdarzenie faktyczne, które oskarżyciel opisuje w akcie oskarżenia w formie zarzutu, podając także naruszony, jego zdaniem, przepis ustawy karnej (zob.art. 331). Sąd nie jest jednak związany ani samym opisem, ani też kwalifikacją prawną tego czynu podaną przez oskarżyciela, o zakresie bowiem oskarżenia nie decydują ani opis czynu, ani jego ujęcie czasowe, ani też zaproponowana aktem oskarżenia kwalifikacja prawna, którą sąd orzekający nie tylko może, ale obowiązany jest zmienić, o ile na to wskazują ustalenia faktyczne, jakich dokonano na podstawie wyników przewodu sądowego. Wiąże go natomiast czyn jako zdarzenie faktyczne i tych granic sąd przekroczyć nie może. Zmiana kwalifikacji prawnej to zaś jedynie zmiana prawnego obrazu tego samego zdarzenia faktycznego, poza granice którego sąd nie wykracza. Obejmuje ona jednak zarówno zmianę przyjętej w akcie oskarżenia kwalifikacji na całkowicie inną, jak i uzupełnienie jej jeszcze o przepis inny niż wskazany w tym akcie. Nie ma natomiast znaczenia, czy ta nowa kwalifikacja ma być surowsza, czy łagodniejsza dla oskarżonego. art. 398 Jeżeli na podstawie okoliczności, które wyszły na jaw w toku rozprawy, oskarżyciel zarzucił oskarżonemu inny czyn oprócz objętego aktem oskarżenia, sąd może za zgodą oskarżonego rozpoznać nowe oskarżenie na tej samej rozprawie, chyba że zachodzi konieczność przeprowadzenia postępowania przygotowawczego co do nowego czynu. W razie odroczenia rozprawy oskarżyciel wnosi nowy lub dodatkowy akt oskarżenia. Rozszerzenie oskarżenia jest dopuszczalne jedynie wówczas, gdy nowy zarzut postawiony zostanie na podstawie okoliczności, które wyszły na jaw dopiero w toku rozprawy. Jeżeli więc były one uprzednio znane, ale obecnie oskarżyciel inaczej je ocenił, dopatrując się dopiero teraz możliwości sformułowania nowego zarzutu - nie ma podstaw do stosowania art Zarzut musi być przy tym postawiony "oprócz" czynu zarzuconego w akcie oskarżenia; nie chodzi więc ani o modyfikację zarzutu sformułowanego w akcie oskarżenia, ani też o zastąpienie tamtego zarzutu nowym. Zarzucany ma być tu inny czyn, a więc czyn nowy w znaczeniu odmiennego zdarzenia faktycznego niż to, o którym mowa w akcie oskarżenia.

23 C. Głosy stron art. 406 Po zamknięciu przewodu sądowego przewodniczący udziela głosu stronom, ich przedstawicielom oraz w miarę potrzeby przedstawicielowi społecznemu, który przemawia przed obrońcą i oskarżonym. Głos zabierają w następującej kolejności: oskarżyciel publiczny, oskarżyciel posiłkowy, oskarżyciel prywatny, obrońca oskarżonego i oskarżony. Jeżeli oskarżyciel ponownie zabiera głos, należy również udzielić głosu obrońcy i oskarżonemu (tzw. replika) Głosy stron to ich końcowe wypowiedzi, których adresatem jest przede wszystkim sąd, ale także pozostałe strony, a uwzględniając aspekty wychowawcze rozprawy i rolę poszczególnych stron oraz ich przedstawicieli - również publiczność. Celem tej instytucji jest zaprezentowanie przez strony (i ich przedstawicieli procesowych) własnej analizy i oceny dowodów przeprowadzonych w toku przewodu sądowego, prezentacja własnej argumentacji prawnej oraz wniosków co do rozstrzygnięcia w przedmiocie procesu. Przedmiotem głosów stron ma być ich stanowisko odnośnie do przeprowadzonego przewodu sądowego, rangi poszczególnych dowodów, zastrzeżeń co do ich wiarygodności, rozbieżności między depozycjami poszczególnych osobowych źródeł dowodowych czy między nimi a dowodami rzeczowymi oraz przedstawienie w związku z tym wniosków co do rozstrzygnięcia w kwestii odpowiedzialności, a w razie wnoszenia o skazanie także odnośnie do rodzaju i rozmiaru kar oraz środków karnych, zawieszenia wykonania kary, okresu próby takiego zawieszenia itd. Nie ma też przeszkód, aby wystąpić w ramach tych głosów z wnioskami dowodowymi, które w razie uwzględnienia będą prowadziły do konieczności wznowienia przez sąd przewodu sądowego. Reguła tzw. ostatniego słowa oskarżonego, będącą przejawem zasady favor defensionis - oskarżony zabiera zawsze głos na końcu oraz że jego obrońcy i jemu samemu służy zawsze prawo do repliki, gdy po wystąpieniach stron oskarżyciel ponownie zabiera głos

24 Wyrokowanie W wyrokowaniu widoczne są cztery podfazy:Narada nad wyrokiem Sąd przystępuje do niej niezwłocznie po wysłuchaniu głosów stron (art. 408) Głosowanie Sporządzenie wyroku Promulgacja wyroku

25 Narada i głosowanie zasady obliczania większości głosówPrzebieg narady i głosowania nad orzeczeniem jest tajny, a zwolnienie od zachowania w tym względzie tajemnicy nie jest dopuszczalne (art. 108) narada i głosowanie nad wyrokiem odbywają się osobno co do winy i kwalifikacji prawnej czynu, co do kary, co do środków karnych, co do przepadku, co do środków kompensacyjnych oraz co do pozostałych kwestii - art. 110 Zasadą jest, że orzeczenia zapadają większością głosów (art. 111 § 1). Wymagana jest większość zwykła, a nie kwalifikowana W razie gdy zdania podzielą się w taki sposób, że żadne z nich nie uzyska większości, należy zastosować zgodnie z art § 2 system tworzenia tzw. większości sztucznej. Należy wówczas zdanie najmniej korzystne dla oskarżonego przyłączyć do zdania najbardziej doń zbliżonego, aż do uzyskania większości. W składzie 5-osobowym konieczne może być przyłączenie kilku głosów, aż zostanie uzyskana większość. Niekiedy może okazać się trudne do jednoznacznego stwierdzenia, które ze stanowisk prezentowanych przez członków składu orzekającego jest bardziej, a które mniej korzystne dla oskarżonego. W takiej sytuacji przewodniczący zgodnie z art. 109 § 1 powinien poddać tę kwestię pod głosowanie Sędzia, który głosował przeciwko uznaniu oskarżonego za winnego, może wstrzymać się od głosowania nad dalszymi kwestiami; wówczas głos tego sędziego przyłącza się do zdania najprzychylniejszego dla oskarżonego (art. 112) Naruszenie zasady większości głosów stanowi bezwzględną przyczynę odwoławczą określoną w art. 439 § 1 pkt 6

26 Kara orzeczona: 8 lat pozbawienia wolnościwynik (większość = 3 głosy Ł Ł S S Ł głosowanie co do winy W W W W N 25 10 1 : 1 : 1 : 1 8 5 N głosowanie co do kary 10 8 2 : 1 : 2 5 3 : 2 Legenda: Ł – ławnik S – sędzia W – głos za uznaniem winy 10 – proponowana kara pozbawienia wolności N – głos za uniewinnieniem 8 5 Kara orzeczona: 8 lat pozbawienia wolności

27 ZAPAMIĘTAJ! art. 92. Podstawę orzeczenia może stanowić tylko całokształt okoliczności ujawnionych w postępowaniu, mających znaczenie dla rozstrzygnięcia. art Podstawę wyroku może stanowić tylko całokształt okoliczności ujawnionych w toku rozprawy głównej.

28 Sporządzenie wyroku art. 413 § 1 Każdy wyrok powinien zawierać:oznaczenie sądu, który go wydał, oraz sędziów, ławników, oskarżycieli i protokolanta, datę oraz miejsce rozpoznania sprawy i wydania wyroku, imię, nazwisko oraz inne dane określające tożsamość oskarżonego, przytoczenie opisu i kwalifikacji prawnej czynu, którego popełnienie oskarżyciel zarzucił oskarżonemu, rozstrzygnięcie sądu, wskazanie zastosowanych przepisów ustawy karnej. § 2. Wyrok skazujący powinien ponadto zawierać: dokładne określenie przypisanego oskarżonemu czynu oraz jego kwalifikację prawną, rozstrzygnięcia co do kary i środków karnych, środków kompensacyjnych i przepadku, a w razie potrzeby – co do zaliczenia na ich poczet tymczasowego aresztowania i zatrzymania oraz środków zapobiegawczych wymienionych w art. 276.

29 3) imię, nazwisko oraz inne dane określające tożsamość oskarżonego1) oznaczenie sądu, który wydał wyrok, oraz sędziów, ławników, oskarżycieli i protokolanta 2) data oraz miejsce rozpoznania sprawy i wydania wyroku 3) imię, nazwisko oraz inne dane określające tożsamość oskarżonego 4) przytoczenie opisu i kwalifikacji prawnej czynu, którego popełnienie oskarżyciel zarzucił oskarżonemu

30 5) rozstrzygnięcie sądu7) dokładne określenie przypisanego oskarżonemu czynu oraz jego kwalifikację prawną, 5) rozstrzygnięcie sądu 8) rozstrzygnięcia co do kary i środków karnych, a w razie potrzeby, co do zaliczenia na ich poczet tymczasowego aresztowania i zatrzymania 6) wskazanie zastosowanych przepisów ustawy karnej

31 Promulgacja wyroku Składa się z następujących czynności:Ogłoszenia (w ścisłym tego słowa znaczeniu), czyli odczytania go publicznie przez przewodniczącego; w czasie ogłaszania wyroku wszyscy obecni, z wyjątkiem sądu, stoją. Podania do wiadomości zgłoszenia zdania odrębnego, a jeżeli członek składu orzekającego, który zgłosił zdanie odrębne, wyraził na to zgodę, także jego nazwisko Podania ustnie najważniejszych powodów wyroku przez przewodniczącego lub jednego z członków składu orzekającego Pouczenia uczestników postępowania o przysługującym im prawie, terminie i sposobie wniesienia środka zaskarżenia lub o tym, że orzeczenie nie podlega zaskarżeniu (art. 100 § 8)

32 Art § 1. Po podpisaniu wyroku przewodniczący ogłasza go publicznie; w czasie ogłaszania wyroku wszyscy obecni, z wyjątkiem sądu, stoją. § 2. Zgłoszenie zdania odrębnego podaje się do wiadomości, a jeżeli członek składu orzekającego, który zgłosił zdanie odrębne, wyraził na to zgodę, także jego nazwisko. § 3. Po ogłoszeniu przewodniczący lub jeden z członków składu orzekającego podaje ustnie najważniejsze powody wyroku Art § 1. W sprawie zawiłej albo z innych ważnych powodów sąd może odroczyć wydanie wyroku na czas nieprzekraczający 14 dni. § 2. W razie przekroczenia tego terminu rozprawę prowadzi się od początku. Art. 418a. W wypadku wyrokowania poza rozprawą, treść wyroku udostępnia się publicznie przez złożenie jego odpisu na okres 7 dni w sekretariacie sądu, o czym należy uczynić wzmiankę w protokole posiedzenia. Art § 1. Niestawiennictwo stron, ich obrońców i pełnomocników nie stoi na przeszkodzie ogłoszeniu wyroku.

33 Kontradyktoryjność obecnie i po nowelizacji: