1 Postępowanie przygotowawcze

2 Etapy postępowania przygotowawczegoŹródła informacji o przestępstwie Zawiadomienie o przestępstwie (art. 304 k.p.k.) lub informacje własne organów Faktyczne wszczęcie postępowania Postępowanie sprawdzające – etap ewentualny (art. 307 k.p.k.) Postępowanie w niezbędnym zakresie – etap ewentualny (art. 308 k.p.k.) Formalne wszczęcie postępowania Wszczęcie śledztwa lub dochodzenia in rem (art. 303 k.p.k.) Wszczęcie śledztwa lub dochodzenia in personam (art. 313, 314 k.p.k.) Czynności końcowe Zaznajomienie podejrzanego z materiałem postępowania – etap ewentualny (art. 321 k.p.k.) Zamknięcie śledztwa lub dochodzenia (art. 321 § 6, art. 325h k.p.k.) Merytoryczne zakończenie postępowania: akt oskarżenia, wniosek o warunkowe umorzenie postępowania, wniosek o umorzenie postępowania i zastosowanie środków zabezpieczających, umorzenie postępowania, umorzenie postępowania i wpisanie sprawy do rejestru przestępstw, umorzenie postępowania na wniosek pokrzywdzonego (art. 59a k.k.)

3 Przedstawienie zarzutówSzczególnie doniosłą czynnością postępowania przygotowawczego jest czynność przedstawienia zarzutów Przedstawienie zarzutów warunkuje uzyskanie statusu podejrzanego i korzystanie uprawnień z nim związanych PRZEDSTAWIENIE ZARZUTÓW POWODUJE WSZCZĘCIE POSTĘPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO PRZECIWKO OSOBIE (IN PERSONAM) Należy pamiętać, że wydanie postanowienia o przedstawieniu zarzutów jest warunkiem koniecznym dla możliwości stosowania środków zapobiegawczych, w tym tymczasowego aresztowania, i warunkuje możliwość poszukiwania oskarżonego listem gończym Omawiana instytucja uregulowana została w art. 313 i 325g k.p.k.

4 Przedstawienie zarzutów - śledztwoOdnosząc się do śledztwa, art. 313 § 1 k.p.k. stanowi, że jeżeli dane istniejące w chwili wszczęcia śledztwa lub zebrane w jego toku uzasadniają dostatecznie podejrzenie, że czyn popełniła określona osoba, konieczne jest dokonanie trzech czynności: Sporządzenie postanowienia o przedstawieniu zarzutów Ogłoszenie go niezwłocznie podejrzanemu Przesłuchanie podejrzanego Wyjątkiem jest sytuacja, gdy osoba podejrzana ukrywa się lub jest nieobecna w kraju. W takim wypadku z oczywistych względów dopuszczalne jest wydanie jedynie postanowienia o przedstawieniu zarzutów (bez ogłoszenia go i przesłuchania). Osoba, której postanowienie dotyczy, staje się tym samym podejrzanym Po ogłoszeniu postanowienia podejrzany powinien być pouczony o swych prawach i obowiązkach stosownie do wymogów art. 300 k.p.k. i dopiero potem można rozpocząć jego przesłuchanie, w trakcie którego może zresztą od razu skorzystać z prawa do odmowy złożenia wyjaśnień lub zażądać przesłuchania go z udziałem obrońcy

5 Przedstawienie zarzutów - śledztwoPostanowienie o przedstawieniu zarzutów, oznaczające wszczęcie postępowania in personam, nie należy, tak jak decyzja o wszczęciu śledztwa (dochodzenia) w sprawie, do postanowień zaskarżalnych. W piśmiennictwie pojawiają się jednak głosy zwolenników wprowadzenia jego zaskarżalności (jak i decyzji o zmianie zarzutów, a także postanowienia o wznowieniu umorzonego uprzednio postępowania przygotowawczego). Jedni argumentują, że wymaga tego realność prawa do obrony, i sugerują przy tym, aby zażalenie to służyło do sądu z zapewnieniem podejrzanemu dostępu do akt, podobnie jak przy wniosku o zastosowanie tymczasowego aresztowania (zob. Ł Chojniak, Niezaskarżalność postanowienia o przedstawieniu zarzutów, Prok. i Pr. 2013, nr 4, s ). Inni sugerują, aby służyło ono podejrzanemu tylko wobec postanowienia o przedstawieniu zrzutów, ale już nie o ich zmianie, gdyż wkraczałoby to nadmiernie w "swobodę orzeczniczą prokuratora", a przy tym tylko, gdy nie zastosowano wobec niego środka zapobiegawczego, z jednoczesnym przyjęciem, że w wypadku uwzględnienia zażalenia na taki środek traciłoby jednak moc samo postanowienie o przedstawieniu zarzutów, a przy tym, że zażalenie, ze względów praktycznych, winno służyć tylko podejrzanemu, któremu zarzucono czyn zagrożony karą wyższą niż 3 lata pozbawienia wolności, i z zachowaniem jednak ogólnych reguł jego dostępu do akt dochodzenia lub śledztwa, a nie tak się to ma miejsce obecnie przy występowaniu o jego aresztowanie (tak M. Gabriel-Węgłowski, O zaskarżalności postanowienia o przedstawieniu zarzutów, Prok. i Pr. 2013, nr 11, s i ). W obu sytuacjach w istocie chodzi o wprowadzenie konstrukcji, według której to sąd, a nie organ ścigania i późniejszy oskarżyciel, decydowałby o tym, czy można w ogóle przedstawić (zmienić) zarzut określonej osobie, ale następnie także wznowić wobec niej śledztwo czy dochodzenie, gdyby początkowa decyzja sądu była negatywna.

6 Przedstawienie zarzutów - śledztwoW orzecznictwie SN przyjmuje się w związku z gwarancyjnym charakterem omawianej instytucji, że odpowiedzialności karnej z art. 233 § 1 (za fałszywe zeznania) nie ponosi osoba, którą przesłuchano w charakterze świadka wbrew wynikającemu z art. 313 § 1 k.p.k. nakazowi przesłuchania jej jako podejrzanego (zob. uchwała SN z dnia 26 kwietnia 2007 r., I KZP 4/07, OSNKW 2007, nr 6, poz. 45). Wskazuje się też, że nie ponosi jej również osoba przesłuchana np. w charakterze świadka w fazie in rem postępowania o przestępstwo, którego popełnienie może być jej zarzucone w tym lub innym postępowaniu, odnośnie do zeznawania co do okoliczności związanych z tym przestępstwem lub działalnością przestępczą, gdy oświadcza świadomie nieprawdziwie w obawie przed grożącą jej odpowiedzialnością, niezależnie od faktu pouczenia jej w trybie art. 183 § 1, z uwagi na zasadę prawa do obrony (zob. uchwała SN z dnia 20 września 2007 r., I KZP 26/07, OSNKW 2007, nr 10, poz. 71).

7 Przedstawienie zarzutów - śledztwoWymagane przez art. 313 § 1 postanowienie o przedstawieniu zarzutów powinno, stosownie do art § 2, zawierać: wskazanie osoby podejrzanego dokładne określenie zarzucanego mu czynu i jego kwalifikację prawną, co oznacza wymóg opisania tego czynu, tak jak kształtuje się on w momencie przedstawiania zarzutów, a więc z określeniem czasu, miejsca i okoliczności jego popełnienia, i to w taki sposób, aby wykazać, że wypełnia on znamiona określonego przestępstwa, jako że opisowi czynu towarzyszyć ma wskazanie jego kwalifikacji prawnej, czyli jego subsumpcji pod określony przepis prawa karnego, jako zachowania stanowiącego dane przestępstwo. To ów opis czynu z jego kwalifikacją prawną tworzą właśnie zarzut stawiany podejrzanemu. W orzecznictwie już na gruncie kodeksu z 1969 r. podnoszono, że zarzut nie może być ogólnikowy, gdyż utrudnia to obronę podejrzanemu, a przy tym ogólnikowość ta nie może być konwalidowana dopiero przez właściwe sporządzenie aktu oskarżenia (zob. np. postanowienie SA w Katowicach z dnia 8 lutego 1995 r., II AKz 23/95, LEX nr ). Wszelkie modyfikacje postanowienia o przedstawieniu zarzutów w dalszym toku śledztwa lub dochodzenia, zarówno odnośnie do opisu czynu, jak i jego kwalifikacji, mogą i powinny następnie być dokonywane w trybie zmiany zarzutów wskazanej w art Już pod rządem poprzedniej kodyfikacji wskazywano, że w żadnej mierze nie można tego czynić dopiero w akcie oskarżenia (zob. np. wyrok SN z dnia 30 maja 1985 r., I KR 119/85, LEX nr 20966) Jeżeli do momentu przedstawienia zarzutów nie ustalono tożsamości podejrzanego, możliwe jest wskazanie go w postanowieniu w sposób podobny jak w protokole zatrzymania (rysopisem). Ustawa wymaga bowiem "wskazania podejrzanego", a nie podania jego imienia i nazwiska; jeżeli więc wskazanie przez podanie danych osobowych nie jest możliwe, dopuszczalny jest inny sposób wskazania tej osoby

8 Przedstawienie zarzutów – uprawnienia podejrzanegoPrzepis art. 313 § 3 wprowadza dwa uprawnienia podejrzanego. : może on ograniczyć się do żądania podania mu ustnie podstaw zarzutów, a więc wyjaśnienia, na jakich podstawach faktycznych oparto ogłoszony mu zarzut, a wtedy, według przepisów wewnętrznych prokuratury, fakt ich podania dokumentuje się w protokole przesłuchania może on też, niezależnie od powyższego, zarówno po usłyszeniu wyjaśnienia w tym zakresie, jak i bez występowania o nie, zażądać na piśmie uzasadnienia tych zarzutów. Oba te uprawnienia może wykorzystywać aż do zawiadomienia go o terminie końcowego zapoznania z materiałami dochodzenia lub śledztwa, z tym że jeżeli podejrzany skorzystał już z instytucji uzasadnienia na piśmie, nie może następnie domagać się ustnego podania podstaw zarzutów, natomiast sytuacja odwrotna jest możliwa. Uprawnienie powyższe dezaktualizuje się także wtedy, gdy podejrzany przestał już być podejrzanym w toczącym się nadal postępowaniu przygotowawczym (umorzenie jedynie ad personam). Uzasadnia się podstawy zarzutów, a nie postanowienie o ich przedstawieniu. Uzasadnienie powinno objąć "zarzut", a więc zarzucany czyn i jego kwalifikację. Wymóg podania w uzasadnieniu "faktów i dowodów", które przyjęto "za podstawę zarzutów", nie oznacza jednak konieczności wskazywania dowodów osobowych z imienia i nazwiska, a jedynie podanie, iż istnieją dowody, i jakiego rodzaju (świadkowie, biegły, wyniki oględzin, okazania itd.), oraz jakie fakty, najistotniejsze z punktu widzenia stawianego zarzutu (niekoniecznie wszystkie), wynikają z owych dowodów, stwarzając uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa. Ponieważ "fakty i dowody" mają być w uzasadnieniu podane tylko "w szczególności", oznacza to, że powinno się też podać tam inne elementy istotne z punktu widzenia zarzutu, w tym np. wyjaśnienie, dlaczego czyn zakwalifikowano w określony sposób. Uzasadnienie powinno być doręczone podejrzanemu i "ustanowionemu obrońcy" w terminie 14 dni od zgłoszenia żądania przez podejrzanego.

9 Przedstawienie zarzutów - dochodzenieW dochodzeniu instytucja przedstawienia zarzutów uregulowana została częściowo odrębnie w art. 325g k.p.k. Zakłada on, że nie jest wymagane sporządzenie postanowienia o przedstawieniu zarzutów TRYB TEN MA CHARAKTER FAKULTATYWNY i nie można go stosować, gdy podejrzany jest tymczasowo aresztowany Odstępując od jego wydania i poprzestanie przy ustnym przedstawianiu zarzutów, stosownie do art. 325g § 2, przesłuchanie osoby podejrzanej zaczyna się od powiadomienia jej o treści zarzutu "wpisanego do protokołu", a więc zarzutu, który jest już uprzednio wpisany do tego dokumentu procesowego. To od chwili rozpoczęcia przesłuchania, czyli rozpoczęcia powiadamiania przesłuchiwanego o treści zarzutu, staje się on podejrzanym. Powinien on być zatem także pouczony o uprawnieniach w trybie art. 300 k.p.k. Ewentualna zmiana zarzutów (art. 314 k.p.k.) następuje także w takim (ustnym) trybie. Podobnie jak na gruncie art. 313 k.p.k., także przy ustnym przedstawieniu zarzutów podejrzany ma prawo żądać zarówno podania mu ustnie podstaw zarzutów, jak i sporządzenia i doręczenia mu pisemnego ich uzasadnienia, jako że uzasadnieniu podlegają tu podstawy zarzutów, a nie postanowienie o ich przedstawieniu

10 Zamiana zarzutów W związku z dynamicznym charakterem postępowania przygotowawczego, może okazać się, że zakres zarzutów przedstawionych podejrzanemu w toku postępowania powinien ulec zmianie Zmiana ta może polegać na: rozszerzeniu zarzutów o czyny nieobjęte wcześniejszym postanowieniem zmianie zarzutu już przedstawionego odstąpieniu od przedstawionego zarzutu Nie w każdym z powyższych sytuacji konieczna jest zmiana postanowienia o przedstawieniu zarzutów Wymóg taki w świetle art. 314 k.p.k. istnieje tylko wtedy, gdy w toku postępowania okaże się, że podejrzanemu należy zarzucić: czyn nie objęty wydanym uprzednio postanowieniem o przedstawieniu zarzutów (co powoduje przedmiotowe poszerzenie postępowania przygotowawczego) czyn w zmienionej w istotny sposób postaci (niezależnie czy to zmiana na korzyść czy niekorzyść podejrzanego, chodzi tu zatem o takie zmiany, które wiążą się z istotą czynu, przedmiotem ochrony, przedmiotem zamachu, rodzajem czynności wykonawczej, a także datą, czasem i miejscem przestępstwa, rodzajem i rozmiarem szkody czy osobą pokrzywdzonego, mając wpływ na odpowiedzialność karną podejrzanego) czyn zarzucany należy zakwalifikować z surowszego przepisu (niezależnie od tego, czy jest ona związana z istotną, czy z nieistotną zmianą w opisie czynu, a więc także gdy poprzednio omyłkowo wskazano niewłaściwy przepis naruszonej ustawy karnej, chodzi bowiem o potrzebę zakwalifikowania zarzucanego czynu z surowszego przepisu, bez względu na to, z czego ona wynika)

11 Zamiana zarzutów Jeżeli zmiana w opisie postaci czynu nie jest istotna (np. modyfikacja w pisowni nazwiska pokrzywdzonego, nieistotna drobna zmiana w wysokości szkody, nierzutująca przy tym na kwalifikację czynu, zmiana miejsca popełnienia czynu z uwagi na zmianę nazw ulic lub błędne podanie, tradycyjnie przyjmowanej, poprzedniej ich nazwy) albo czyn należy zakwalifikować z przepisu łagodniejszego lub o takich samych konsekwencjach prawnych jak przepis dotąd figurujący w kwalifikacji prawnej, kodeks nie wymaga (ale też nie zabrania) wydania postanowienia zmieniającego (ani nowego przesłuchania w dochodzeniu), co nie wyklucza jednak obowiązku poinformowania podejrzanego przy najbliższej czynności procesowej o dokonaniu takiej zmiany w dotychczasowym postanowieniu (protokole uprzedniego przesłuchania w dochodzeniu), powinien on bowiem wiedzieć, jaki czyn dokładnie jest mu zarzucany i jak się go kwalifikuje Tam, gdzie do przedstawienia zarzutów wymagane jest postanowienie (śledztwo), zmiana zarzutów następuje poprzez wydanie i ogłoszenie nowego postanowienia. Tam zaś, gdzie wystarczy przedstawienie ustne zarzutu (dochodzenie), zmiana następuje w ten sam sposób i nowy zarzut wpisuje się do protokołu przesłuchania. Zmiana zarzutów powoduje, że w odniesieniu do nowego postanowienia (przedstawienia zarzutu zmienionego) podejrzany nabywa prawo domagania się podania ustnie podstaw tego zarzutu lub sporządzenia pisemnego uzasadnienia (art. 314 zdanie drugie i art. 313 § 3). Może to natomiast dezaktualizować uprawnienie wysuwania przez niego obecnie żądania uzasadnienia mu poprzedniego zarzutu, jeżeli zmiana dotyczy opisu czynu zarzucanego podejrzanemu. Uzasadnia się bowiem zarzut mu stawiany, a nie ten, który ongiś był stawiany.

12 Czynności związane z zamknięciem postępowania przygotowawczego Końcowe zapoznanie się z materiałami śledztwa lub dochodzenia  nowelizacja z dnia 27 września 2013 r. wprowadziła istotne zmiany w konstrukcji końcowego zapoznania z materiałami postępowania przygotowawczego. Przyjmuje ona bowiem w nowym art. 321, że: samo zapoznanie nabiera charakteru zapoznania się przez uprawnionych z materiałem dowodowym sprawy, zastępując dotychczasowe zaznajamianie ich przez organ z tym materiałem i udostępnianie go następnie uprawnionemu, a przy tym zaznajomienie dotyczy obu stron postępowania przygotowawczego (podejrzanego i pokrzywdzonego) oraz ich procesowych przedstawicieli, czyli obrońcy i pełnomocnika (§ 1), z tym że przy dużej liczbie pokrzywdzonych prokurator może ograniczyć liczbę pokrzywdzonych, którzy będą mogli zapoznać z materiałem sprawy, jeżeli jest to konieczne dla zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania (§ 2), tak jak czyni to sąd przy ograniczaniu liczby oskarżycieli posiłkowych ubocznych, organ prowadzący postępowanie na wniosek uprawnionego (podejrzany i pokrzywdzony już przy pierwszym przesłuchaniu są informowani o prawie do końcowego zapoznania się z aktami sprawy), w razie istnienia podstaw do zamknięcia śledztwa (dochodzenia) informuje go o możliwości zapoznania się z materiałem sprawy, wyznaczając też termin owego zapoznania się, który powinien być wyznaczony w taki sposób, aby od doręczenia zawiadomienia upłynęło co najmniej 7 dni (§ 3), z tym że niestawiennictwo prawidłowo powiadomionej strony lub jej reprezentanta nie tamuje dalszego toku postępowania (§ 4), udostępniając akta organ jednocześnie wskazuje uprawnionemu, które z materiałów będą przekazane wraz z aktem oskarżenia do sądu (uzgadniając taką selekcję materiałów z oskarżycielem publicznym, gdyby organ ten nie był sam takim oskarżycielem), co jest odnotowywane w protokole końcowego zapoznania (§ 1 in fine) i wiąże się z rezygnacją z przekazywania sądowi całych akt postępowania przygotowawczego (art. 334), zaś w terminie 3 dni od zapoznania uprawniony może złożyć wnioski dowodowe, jak również wniosek o dołączenie do aktu oskarżenia - gdy ma to znaczenie dla jego interesów procesowych - jeszcze innych, wskazanych przez niego materiałów z tych akt (§ 5).

13 Czynności związane z zamknięciem postępowania przygotowawczego Końcowe zapoznanie się z materiałami śledztwa lub dochodzenia nowelizacja z dnia 27 września 2013 r. odstępuje się od wymogu przekazywania sądowi całych akt dochodzenia lub śledztwa na rzecz dołączania do aktu oskarżenia jedynie określonych, mających znaczenie dla danej sprawy materiałów spośród zgromadzonych w postępowaniu przygotowawczym. Sugestie w tej materii były zgłaszane w doktrynie w trakcie prac KKPK, w toku których podnoszono, że przesyłanie sądowi całych akt postępowania przygotowawczego jest zbędne, gdyż zawierają one także, i to w niemałej części, materiały nieistotne aktualnie dla postępowania, a zmusza się mimo to sąd do zapoznania się z nimi Przepis art. 334 § 1 zakłada, że sądowi przekazywane są jedynie materiały związane z kwestią odpowiedzialności osób wskazanych w akcie oskarżenia za czyny im w nim zarzucane. Materiały te mają obejmować: postanowienia i zarządzenia dotyczące tych osób wydane w toku postępowania (m.in. postanowienia o wszczęciu, o przedstawieniu i zmianie zarzutów, o częściowym umorzeniu postępowania, o zawieszeniu i podjęciu postępowania zawieszonego, o stosowaniu środków zapobiegawczych, o ich zmianie lub uchyleniu, o uwzględnieniu lub oddaleniu wniosków dowodowych, itd.); protokoły czynności dowodowych i załączniki do nich (np. rejestracje obrazu i dźwięku, stenogramy, wyjaśnienia pisemne), z tym jednak że protokoły przesłuchania świadków, których wezwania na rozprawę żąda oskarżyciel, przekazywane są w wyodrębnionym zbiorze dokumentów (art. 334 § 3); opinie i dokumenty urzędowe i prywatne, uzyskane lub złożone do akt sprawy (np. dane z Krajowego Rejestru Karnego, opinie o oskarżonym, dokumenty lekarskie złożone przez strony, dokumenty będące przedmiotem przestępstwa, zajęte listy, przejęte grypsy itp.).

14 Czynności związane z zamknięciem postępowania przygotowawczego Końcowe zapoznanie się z materiałami śledztwa lub dochodzenia O zakresie tych materiałów strony są informowane przy końcowym zapoznawaniu się przez nie z materiałami postępowania przygotowawczego, i mogą one wówczas, w terminie 3 dni od takiego zapoznania, wnieść o dołączenie do aktu oskarżenia innych jeszcze materiałów z tych akt, które w ich ocenie powinny zostać przekazane sądowi. W takim wypadku oskarżyciel publiczny dołącza je do tego aktu bez możliwości odmowy zadośćuczynienia wnioskowi strony (art. 334 § 2) Do zamknięcia postępowania dochodzi dopiero wówczas, jeżeli nie istnieje potrzeba jego uzupełniania (§ 6). Takie rozwiązanie wiąże się ze zwiększoną kontradyktoryjnością rozprawy głównej, na której to strony, a nie sąd, mają przeprowadzać dowody i uczestniczyć aktywnie w przeprowadzaniu ich przez inną stronę Złożenie wniosku o dołączenie określonych dokumentów z akta postępowania przygotowawczego do akt sprawy sądowej jest także możliwe na etapie postępowania sadowego do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego. Art. 381 § 2 k.p.k. Do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego strony, obrońcy i pełnomocnicy mogą wnosić o zobowiązanie prokuratora do uzupełnienia materiałów postępowania przygotowawczego dołączonych do aktu oskarżenia o określone dokumenty zawarte w aktach tego postępowania. W przedmiocie tego wniosku sąd rozstrzyga w miarę możności jeszcze przed otwarciem przewodu sądowego

15 Czynności związane z zamknięciem postępowania przygotowawczegoPrzewidziane w art. 321 § 6 postanowienie o zamknięciu śledztwa wydaje się dopiero wtedy, gdy nie ma potrzeby uzupełniania postępowania po końcowym zapoznaniu (w tym i wtedy, gdy nie odbyło się ono z uwagi na nieusprawiedliwione niestawiennictwo uprawnionego), a więc gdy nie zgłoszono żadnych wniosków lub wnioski zgłoszone oddalono zgodnie z art. 170 k.p.k., a organ nie widzi potrzeby uzupełniania postępowania z urzędu. Postanowienie o zamknięciu postępowania przygotowawczego nie jest konieczne w dochodzeniu, niezależnie od tego, czy doszło do zapoznania z materiałami sprawy, chyba że podejrzany jest tymczasowo aresztowany, kiedy to należy je wydać (art. 325g § 1) W razie uzupełniania postępowania czynności końcowego zapoznania powinny być ponowione, chyba że dochodzi do umorzenia Wydane postanowienie o zamknięciu śledztwa należy bądź ogłosić, jeżeli dzieje się to w obecności stron, bądź też zawiadomić o jego treści - już nie wszystkie strony, ale tylko podejrzanego i jego obrońcę (§ 6 in fine). Niezależnie od liczby współpodejrzanych wydaje się jedno postanowienie, gdyż dotyczy ono całego postępowania, a nie poszczególnych podejrzanych. Po zamknięciu postępowania nie przeprowadza się już żadnych czynności dowodowych, chyba że prokurator nakaże uzupełnić postępowanie (art. 331 § 1 k.p.k. in fine).

16 Sposoby zakończenia postępowania przygotowawczegoZasadniczo możliwe są dwa kierunki rozstrzygnięć: Jeśli brak jest podstaw do nadania sprawie dalszego biegu, to postępowanie powinno zostać umorzone Jeśli zebrany materiał uzasadnia dalszy tok postępowania, to sprawa powinna być skierowana do sądu

17 Umorzenie postępowaniaPodstawy umorzenia postępowania: zaistnienie przesłanki procesowej z art. 17 § 1 pkt 1-11 k.p.k. niewykrycie sprawcy (art. 322 § 1 k.p.k.) brak dostatecznych podstaw do wniesienia aktu oskarżenia wobec osoby, którą uczyniono w postępowaniu podejrzanym, a więc przy braku przekonania co do sprawstwa podejrzanego – art. 322 § 1 k.p.k. (ale już nie gdyby w postępowaniu wykazano brak sprawstwa po jego stronie, gdyż wtedy podstawą umorzenia wobec niego powinien być art. 17 § 1 pkt 1) stwierdzenie braku interesu społecznego w ściganiu czynu prywatnoskargowego (art. 60 § 1 a contrario) umorzenie absorpcyjne (art. 11 § 1 k.p.k.) tzw. umorzenie rejestrowe (umorzenie z wpisaniem sprawy do rejestru przestępstw - art. 325f). Umorzenie na wniosek pokrzywdzonego (art. 59a k.k.) – NOWA REGULACJA

18 Umorzenie postępowaniaUmorzenie może mieć charakter całkowity lub częściowy. Może ono bowiem nastąpić odnośnie do: postępowania w ogóle, w tym już w fazie in rem (np. w przypadku nieustalenia żadnego podejrzanego czy stwierdzenia, że czynu nie popełniono), postępowania co do danego czynu i określonej osoby (np. w razie śmierci podejrzanego; braku dostatecznych dowodów pozwalających na oskarżenie go przy braku wskazań na inną osobę; znikomej szkodliwości jego czynu), niektórych czynów zarzucanych danej osobie przy prowadzeniu postępowania co do pozostałych zarzucanych jej czynów (np. przy przedawnieniu odnośnie do niektórych zarzucanych przestępstw; wykazaniu, iż nie popełniła ona niektórych z tych czynów; braku dostatecznych dowodów w tym zakresie; wycofaniu wniosku o ściganie w odniesieniu do jednego z czynów), określonej osoby przy prowadzeniu nadal postępowania in rem (np. w razie wykazania, że podejrzany czynu nie popełnił, przy nieznanym na razie rzeczywistym sprawcy) albo określonej osoby przy prowadzeniu dalej postępowania wobec pozostałych współpodejrzanych (np. w przypadku śmierci jednego ze współpodejrzanych; wykazaniu, iż ten podejrzany czynu nie popełnił; braku dostatecznych dowodów umożliwiających oskarżenie danego podejrzanego).

19 Umorzenie postępowania z powodu wystąpienia przesłanki procesowej z art. 17 k.p.k.Przesłanki procesowe to stany (sytuacje, okoliczności) warunkujące dopuszczalność wszczęcia i kontynuacji procesu lub poszczególnych czynności procesowych. Zgodnie z dominującym w literaturze przedmiotu poglądem odnoszącym się do istoty przesłanek, przesłanki procesowe to stany, które decydują zarówno o formalnej dopuszczalności procesu jak i o merytorycznym rozstrzygnięciu. Artykuł 17 k.p.k. traktuje je łącznie, mimo rozbieżności nadawanych im dopiero w czasie wyrokowania (rozróżnia się wówczas przesłanki umorzenia i uniewinnienia) Wśród licznych podziałów przesłanek, szczególne znaczenia ma podział przesłanek na: Przesłanki procesu i przesłanki czynności procesowych Przesłanki pozytywne i negatywne Przesłanki ogólne i szczególne Przesłanki materialne i formalne

20 Przesłanki materialne i formalnePrzesłanki procesu materialne uniewinnienia umorzenia formalne bezwzględne (abstrakcyjne) względne (konkretne) „przesłanka faktyczna” brak przestępczości czynu znikomy stopień społecznej szkodliwości brak karalności czynu przedawnienie karalności immunitety materialne

21 * czasem określana jako przesłanka mieszanaZasadniczym przepisem normującym przesłanki procesowe jest art. 17 k.p.k., który wskazuje ujemne przesłanki procesu. Nie wszczyna się bowiem postępowania, a wszczęte umarza, gdy: 1)   czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia, 2)   czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa, 3)   społeczna szkodliwość czynu jest znikoma, 4)   ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze, 5)   oskarżony zmarł, 6)   * nastąpiło przedawnienie karalności, 7)   postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone albo wcześniej wszczęte toczy się, 8)   sprawca nie podlega orzecznictwu polskich sądów karnych, 9)   brak skargi uprawnionego oskarżyciela, 10)  brak wymaganego zezwolenia na ściganie lub wniosku o ściganie pochodzącego od osoby uprawnionej, chyba że ustawa stanowi inaczej, 11)  zachodzi inna okoliczność wyłączająca ściganie. Artykuł 17 k.p.k. nie wylicza ich jednak w sposób taksatywny, o czym świadczy kończący wyliczenie przesłanek przepis § 1 pkt 11, stanowiący, że niedopuszczalność postępowania występuje także wtedy, gdy "zachodzi inna okoliczność wyłączająca ściganie". Przykładem nieobjętej tym przepisem przesłanki jest abolicja. materialne formalne * czasem określana jako przesłanka mieszana

22 Przesłanki materialneTo przesłanki mające swe źródło i wywołujące skutek w sferze prawa materialnego, a skutkujące niedopuszczalnością procesu niejako pośrednio, z uwagi na brak naruszenia prawa materialnego, którego proces karny ma być przecież konsekwencją (np. brak karalności czynu). Są one dlatego przesłankami warunkującymi dopuszczalność procesu, ponieważ warunkują jednocześnie samą odpowiedzialność karną określoną przepisami prawa karnego materialnego. Przesłanki materialne oddziałują na proces inaczej niż formalne. Stwierdzenie negatywnej przesłanki formalnej powoduje niedopuszczalność procesu, a tym samym jakiekolwiek rozważanie kwestii odpowiedzialności karnej. Ujawnienie się natomiast negatywnej przesłanki materialnej także nie zezwala na kontynuację procesu, ale z innego powodu – sam fakt wystąpienia negatywnej przesłanki materialnej przesądza już o braku odpowiedzialności, wobec czego dalsze postępowanie jest bezprzedmiotowe.

23 Przesłanki materialnePrzesłani materialne dzielą się na: Przesłanki uniewinnienia Przesłanki umorzenia Rozróżnienie to ma sens tylko w postępowaniu sądowym i to dopiero od momentu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej. Do tej chwili jedyną formą stwierdzenia negatywnej przesłanki procesowej jest umorzenie w drodze postanowienia (art. 414 § 1 zd. 1 k.p.k.), chyba że wcześniej zostało wydane postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego (art. 305 k.p.k.). Rozpoczęcie przewodu sądowego, z punktu widzenia przesłanek, pociąga za sobą dwojakie konsekwencje: Każde orzeczenie kończące proces z powodu negatywnej przesłanki procesowej przybiera formę wyroku W razie stwierdzenia przez sąd tzw. negatywnej przesłanki faktycznej lub braku przestępczości czynu(art. 17 § 1 pkt 1 i 2 k.p.k.) skutkuje wydaniem wyroku uniewinniającego, chyba że sprawca w chwili czynu był niepoczytalny (art. 414 § 1 zd. 2 k.p.k. – wyrok umarzający) Rozróżnienie to ma zatem na celu uświadomienie, kiedy zapad wyrok uniewinniający, a kiedy umarzający

24 Przesłanki formalne To przesłanki, których źródło tkwi w przepisach procesowych, a i skutek występuje bezpośrednio w sferze prawa procesowego i nie ma nic wspólnego ze sferą karnego prawa materialnego. Są to zatem stany, które nie przesądzają kwestii odpowiedzialności karnej, lecz warunkują jedynie sam proces karny. Przesłanki formalne wywołują, w razie ujawnienia się po wszczęciu postępowania, zawsze i tylko umorzenie procesu - w zależności od jego stadium - w formie postanowienia lub (po rozpoczęciu przewodu sądowego) wyroku (art. 414 § 1 zd. 1 k.p.k.), ewentualnie odmowę wszczęcia postępowania przygotowawczego (art. 305 k.p.k.). Umorzenie postępowania z powodu negatywnych przesłanek formalnych może oznaczać bądź niedopuszczalność procesu w ogóle (np. w razie wystąpienia negatywnej przesłanki procesu w postaci res iudicata), bądź niedopuszczalność w określonym układzie procesowym (np. immunitet formalny, brak skargi uprawnionego oskarżyciela). To rozróżnienie jest przyczyną podziału przesłanek formalnych na: 1. bezwzględne (abstrakcyjne) 2. względne (konkretne)

25 czyn oskarżonego w znaczeniu przedmiotowymPrzesłanki formalne Kryterium rozróżnienia to tzw. układ procesowy, czyli sytuacja wyznaczona przez 3 elementy: osobę oskarżonego czyn oskarżonego w znaczeniu przedmiotowym ten konkretny element, którego dotyczy brak uznany za negatywną przesłankę procesową np. brak wymaganego wniosku o ściganie Przesłanki bezwzględne to stany warunkujące dopuszczalność procesu przeciw określonej osobie w każdym układzie procesowym (np. res iudicata). Przesłanki względne to stany warunkujące dopuszczalność procesu przeciw określonej osobie tylko w pewnym układzie procesowym, co nie wyłącza dopuszczalności procesu o ten czyn przeciwko temu samemu oskarżonemu w innym układzie np. brak wymaganego zezwolenia na ściganie.

26 ZAPAMIĘTAJ ! w przypadku przesłanek materialnoprawnych wskazanych w art. 17 § 1 pkt 1 i 2 k.p.k. ich ujawnienie się dopiero po rozpoczęciu przewodu sądowego powoduje uniewinnienie oskarżonego wyrokiem - chyba że w grę wchodzi niepoczytalność - (art. 414 § 1 zd. 2 k.p.k.); ujawnienie się przesłanek wskazanych w art. 17 § 1 pkt 1 i 2 wcześniej, choćby i na rozprawie, ale przed rozpoczęciem przewodu sądowego skutkuje umorzeniem w drodze postanowienia; pozostałe przesłanki materialnoprawne tak jak i wszystkie przesłanki formalnoprawne wywołują, w razie ujawnienia się po wszczęciu postępowania, zawsze i tylko umorzenie procesu, z tym że - w zależności od jego stadium - w formie postanowienia lub (po rozpoczęciu przewodu sądowego) wyroku (art. 414 § 1 zd. 1 k.p.k.); ujawnienie się przesłanek materialnoprawnych oraz formalnoprawnych przed wszczęciem postępowania przygotowawczego, jako pierwszego stadium procesu, powoduje odmowę wszczęcia postępowania, poza sytuacją wskazaną w pkt 9 (brak skargi uprawnionego oskarżyciela), która to przesłanka dotyczy wyłącznie postępowania sądowego, a kodeks nie zna tu odmowy wszczęcia.

27 Rodzaj rozstrzygnięcia Postępowanie przygotowawczePrzesłanka procesu Stadium procesu Rodzaj rozstrzygnięcia Forma decyzji tzw. negatywna przesłanka faktyczna brak przestępczości czynu (art. 17 § 1 pkt 1 i 2) Postępowanie przygotowawcze przed wszczęciem postępowania odmowa wszczęcia postępowania postanowienie po wszczęciu postępowania umorzenie Postępowanie główne przed rozpoczęciem przewodu sądowego po rozpoczęciu przewodu sądowego uniewinnienie *umorzenie wyrok * jeżeli sprawca w chwili czynu był niepoczytalny , a o ile zostały spełnione wymogi określone w art. 99 § 1 k.k., sąd stosuje, uwzględniając dyspozycję art. 414 § 3, środek zabezpieczający

28 Postępowanie przygotowawczePrzesłanka procesu Stadium procesu Rodzaj rozstrzygnięcia Forma decyzji Pozostałe przesłanki materialne oraz wszystkie przesłanki formalne Postępowanie przygotowawcze przed wszczęciem postępowania odmowa wszczęcia postępowania postanowienie po wszczęciu postępowania umorzenie Postępowanie główne przed rozpoczęciem przewodu sądowego po rozpoczęciu przewodu sądowego wyrok

29 NOWA REGULACJA Umorzenie postępowania na podstawie art. 59a k.k.Przepis ten stanowi kolejny krok w rozszerzaniu konsensualności postępowania karnego przewiduje on obligatoryjne umorzenie bezwarunkowe postępowania wobec sprawcy. Ustawodawca nie przewiduje żadnych wymogów merytorycznych związanych z czynem, jak czyni to w art. 66 k.k., nie uzależnia możliwości zastosowania tej instytucji ani od stopnia społecznej szkodliwości, stopnia winy, okoliczności czynu, ani od pozytywnej prognozy kryminologicznej. Jedyne wymogi wymienione w tym przepisie mają charakter formalny: ustawowe zagrożenie czynu, naprawienie szkody oraz wniosek pokrzywdzonego Przesłanką formalną zastosowania tej regulacji jest popełnienie występku - zagrożonego (zagrożenie ustawowe) karą nieprzekraczającą 3 lat pozbawienia wolności lub 5 lat w przypadku czynów zabronionych przeciwko mieniu oraz wprost wskazanego występku z art. 157 § 1 k.k. Warunkiem zastosowania tego dobrodziejstwa wobec sprawcy jest jego uprzednia niekaralność za przestępstwo umyślne z użyciem przemocy Kolejną przesłanką jest naprawienie szkody lub zadośćuczynienie - faktyczne, a nie tylko ich obietnica - przed rozpoczęciem przewodu sądowego w pierwszej instancji. Zarówno wysokość naprawienia szkody, jak i rodzaj zadośćuczynienia nie muszą obiektywnie odpowiadać wartości wyrządzonej szkody czy krzywdy. Zależy to od subiektywnej oceny pokrzywdzonego Warunkiem zastosowania tej instytucji jest wystąpienie przez pokrzywdzonego z wnioskiem o umorzenie Wniosek nie podlega badaniu przez sąd ani organ prowadzący postępowanie przygotowawcze co do zasadności i prawdziwości zawartej w nim informacji o naprawieniu szkody czy zadośćuczynieniu Przepis § 3 ma stanowić swego rodzaju ograniczenie dla stosowania omawianej regulacji. Nie można umorzyć postępowania, gdy umorzenie postępowania jest sprzeczne z celami kary

30 Umorzenie rejestrowe – art. 325f k.p.k.Przepis wprowadza - tylko w dochodzeniu - tzw. umorzenie rejestrowe, czyli umorzenie z wpisaniem sprawy do rejestru przestępstw, jako decyzję odrębną wobec umorzenia "zwykłego". Jest ono możliwe, jeżeli dane uzyskane w wyniku: czynności niecierpiących zwłoki (art. 308 § 1) albo dochodzenia prowadzonego co najmniej przez 5 dni nie stwarzają dostatecznych podstaw do wykrycia sprawcy w drodze dalszych czynności procesowych (§ 1). Decyzja wskazana w art. 325f § 1 nie może też zapaść po normalnie przeprowadzonym "pełnym" dochodzeniu, w wyniku którego nie ustalono ostatecznie, kim mógłby być sprawca czynu. W takim wypadku musi dojść do "zwykłego" umorzenia dochodzenia. Idea umorzenia z wpisaniem do rejestru sprowadza się do szybkiej reakcji, do rezygnacji z dalszego prowadzenia wszczętego dochodzenia, ale niejako już na jego początku, ze względu na brak - w ocenie Policji - punktu zaczepienia, który pozwalałby podejmować działania procesowe w celu ustalenia i wykrycia sprawcy Choć przepis nie określa terminu maksymalnego, należy przyjąć, że na gruncie art. 325f dochodzenie powinno być nie dłuższe niż kilkunasto- czy kilkudziesięciodniowe lub kilkutygodniowe (do miesiąca).

31 Umorzenie rejestrowe – art. 325f k.p.k.Postanowienie o umorzeniu i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw nie wymaga zatwierdzenia przez prokuratora Umorzenie z wpisaniem sprawy do rejestru przestępstw ma to do siebie, że według kodeksu po wydaniu tej decyzji Policja nadal prowadzi, tyle że w drodze pozaprocesowej, operacyjnej, czynności w celu wykrycia sprawcy i uzyskania dowodów (§ 2) W razie zaś ujawnienia się danych pozwalających na wykrycie sprawcy, Policja może samodzielnie podjąć umorzone w ten sposób dochodzenie, wydając stosowne postanowienie (§ 3 zd. 1), podczas gdy po umorzeniu zwykłym uczynić to może tylko prokurator, który zatwierdził postanowienie o umorzeniu, a przy tym w każdym czasie i niezależnie od okoliczności (art. 327 § 1 zd. 1) Zażalenie na postanowienie o umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw wnosi się do prokuratora właściwego do sprawowania nadzoru nad dochodzeniem. Jeżeli prokurator nie przychyli się do zażalenia, kieruje je do sądu (art. 325e § 4 k.p.k.)

32 Umorzenie postępowania – właściwość organówPostanowienie o umorzeniu śledztwa wydaje prokurator albo Policja, postanowienie wydane przez Policję zatwierdza prokurator (art. 305 § 3 k.p.k.) Postanowienia o umorzeniu dochodzenia oraz umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw, wydaje prowadzący postępowanie, z tym, że postanowienie o umorzeniu dochodzenia prowadzonego przeciwko osobie zatwierdza prokurator nadzorujący dochodzenie (art. 325e § 1 i 2 k.p.k.) W razie złożenia przez pokrzywdzonego wniosku o umorzenie, o którym mowa w art. 59a k.k., postanowienie o umorzeniu dochodzenia wydaje prokurator

33 Umorzenie postępowaniaPrzepis art § 4 k.p.k. wprowadza wymóg powiadomienia o umorzeniu postępowania podmiotu, który złożył zawiadomienie o przestępstwie, oraz ujawnionego pokrzywdzonego, bez względu na to, czy służy im zażalenie na tę decyzję, a także podejrzanego. W przypadku decyzji zaskarżalnych (odmowa wszczęcia, umorzenie) zawiadomienie powinno nastąpić przez doręczenie odpisu postanowienia podmiotom, które mogą je zaskarżyć (art. 100 § 2 w zw. z art. 106), Zawiadamiani powinni być pouczeni o przysługujących im uprawnieniach, w tym o możliwościach zaskarżenia przewidzianych w art. 306 § 1a, o ile im one służą. Przy braku koniecznego pouczenia mogą, w razie uchybienia terminowi do zaskarżenia, występować zasadnie o przywrócenie im tego terminu (art. 16 § 1 i art. 126 § 1)

34 Umorzenie postępowania tryb zaskarżaniaPrzepis art. 306 § 1a reguluje odrębnie zaskarżalność postanowienia o umorzenia śledztwa (postępowania przygotowawczego) oraz krąg podmiotów uprawnionych do wystąpienia z tym środkiem odwoławczym. Krąg ten jest nieco inaczej ukształtowany niż wskazany w § 1, w odniesieniu do zaskarżania odmowy wszczęcia. Należą bowiem do niego: strony postępowania przygotowawczego (pkt 1), a więc nie tylko jak w § 1 pkt 1 (domniemany) pokrzywdzony, niezależnie od tego, czy był zawiadamiającym, ale również podejrzany, który mimo korzystnego dla niego orzeczenia może mieć interes prawny w zaskarżeniu odnośnie do podstawy umorzenia, z tym że jedynie wtedy, gdy podmiot ten pojawił się w postępowaniu, a więc nie, jeżeli do umorzenia doszło w fazie in rem, choćby występowała w nim osoba podejrzana; ten ostatni podmiot, jako niebędący stroną postępowania przygotowawczego (art. 299 § 1), nie jest bowiem uprawniony do występowania z zażaleniem na umorzenie dochodzenia lub śledztwa; instytucja państwowa lub samorządowa, która złożyła zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, choćby nie była (domniemanym) pokrzywdzonym, ale odmiennie niż w § 1 już nie instytucja społeczna, gdy to jej zawiadomienie doprowadziło do wszczęcia śledztwa, które jednak następnie umorzono; ograniczono tu zatem możliwość żalenia się tylko do instytucji mających prawny obowiązek zawiadamiania o podejrzeniu popełnienia przestępstwa wskazanych w art. 304 § 2, a także osoba fizyczna, która złożyła zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, nie będąc domniemanym pokrzywdzonym, ale już w zawężonym przedmiotowo zakresie (zawiadomienie dotyczyło przestępstw z art , art. 233, art. 235, art. 236, art. 245, art , art lub w art k.k.), jeżeli postępowanie karne wszczęto w wyniku jej zawiadomienia, a wskutek tego przestępstwa doszło do naruszenia jej praw.

35 Umorzenie postępowania tryb zaskarżaniazaskarżanie umorzenia śledztwa odbywa się na zasadach ogólnych  art. 465 § 2 art. 465 § 2 przyjmuje zaś, że na postanowienia prokuratora zażalenie przysługuje do sądu właściwego do rozpoznania sprawy, chyba że ustawa stanowi inaczej. Ponieważ w art. 306 § 1a nie ma odmiennej regulacji, zażalenie na umorzenie śledztwa przysługuje do tego sądu. Oznacza to, że zażalenie takie składa się w organie, który wydał lub - tam, gdzie jest to niezbędne (zob. art. 305 § 3 zdanie drugie) - zatwierdził postanowienie (art. 428 § 1 w zw. z art § 1), czyli u prokuratora, a ten przekazuje je sądowi zażaleniowemu, chyba że uwzględni je sam w trybie art. 463 § 1 (w zw. z art. 465 § 1). Poprzez art. 325a § 2 reguły te dotyczą też umorzenia dochodzenia, z pewnymi jednak odmiennościami przy: tzw. umorzeniu rejestrowym, kiedy zażalenie wnosi się do prokuratora nadzorującego dochodzenie, a ten kieruje je do sądu, ale tylko wówczas, jeżeli się doń nie przychyla, oraz przy umorzeniu postępowania przygotowawczego z uwagi na brak interesu w ściganiu czynu prywatnoskargowego, kiedy to organem zażaleniowym jest prokurator nadrzędny (zob. art § 2a). Po rozpoznaniu zażalenia sąd albo utrzymuje w mocy postanowienie o umorzeniu postępowania przygotowawczego, albo je uchyla i przekazuje ponownie sprawę do prokuratora, który wydał lub zatwierdził zaskarżone postanowienie, wskazując powody uchylenia i ewentualnie okoliczności, które powinny być jeszcze wyjaśnione, albo czynności, które powinny być dokonane (art. 330 § 1). Sąd nie jest natomiast władny zmienić co do istoty decyzji prokuratora i np. wszcząć postępowanie przygotowawcze, którego wszczęcia odmówiono; nie ma więc też pełnej gamy decyzji, jaką dysponuje organ odwoławczy (zob. art. 437).

36 Szczególny tryb nadzoru nad wydanymi postanowieniami o umorzeniu postępowania przygotowawczegoPodjęcie na nowo postępowania przygotowawczego (art § 1 k.p.k.) Wznowienie postępowania przygotowawczego (art. 327 § 2 k.p.k.) występuje w sytuacji, gdy postępowanie zostało umorzone w sprawie (in rem). Również podjęte na nowo może być postępowanie umorzone co do osoby (in personam), ale tylko wtedy, jeśli po podjęciu postępowanie nie toczy się przeciwko osobie, która w umorzonym postępowaniu występowała w charakterze podejrzanego. Przy decyzji o podjęciu na nowo umorzonego postępowania nie jest wymagane, tak jak przy wznowieniu, istnienie nowych faktów czy dowodów, co nie oznacza, że nie mogą być one podstawą do podjęcia na nowo postępowania. Postanowienie o podjęciu na nowo umorzonego postępowania przygotowawczego wydaje prokurator, który wydał lub zatwierdził postanowienie o jego umorzeniu, a także prokurator jednostki wyższego stopnia, który przejmuje sprawę do dalszego prowadzenia, chyba że ze względu na rodzaj sprawy lub jej związek z innym prowadzonym postępowaniem uzasadnione jest dalsze prowadzenie postępowania przez dotychczasową jednostkę organizacyjną prokuratury. następuje w stosunku do osoby, która wcześniej występowała w umorzonym postępowaniu w charakterze podejrzanego Wznowienie postępowania, może nastąpić w przypadku, jeśli pojawią się nowe fakty lub dowody oraz gdy zachodzi okoliczność przewidziana w art. 11 § 3. Przez nowe dowody należy rozumieć nie tylko nieznane przedtem sądowi źródło dowodu (np. świadek, biegły), lecz również nieznany sądowi środek dowodowy (np. zeznanie świadka). Podstawą wznowienia postępowania przygotowawczego mogą być jedynie rzeczywiście nowe i istotne okoliczności, nieznane uprzednio organowi prowadzącemu to postępowanie. Kolejną podstawą wznowienia postępowania są przesłanki z art. 11 § 3, zgodnie z którym postępowanie umorzone można wznowić w wypadku uchylenia lub istotnej zmiany treści prawomocnego wyroku, z powodu którego zostało ono umorzone . Organem uprawnionym do wznowienia jest prokurator nadrzędny nad tym, który wydał lub zatwierdził postanowienie o umorzeniu postępowania. Po wniesieniu aktu oskarżenia sąd umarza postępowanie, jeżeli stwierdzi, że postępowanie przygotowawcze wznowiono mimo braku podstaw (§ 4) Przed wydaniem postanowienia o podjęciu lub wznowieniu, prokurator może przedsięwziąć osobiście lub zlecić Policji dokonanie niezbędnych czynności dowodowych w celu sprawdzenia okoliczności uzasadniających wydanie postanowienia (§ 4)

37 Uchylenie prawomocnego postanowienia o umorzeniu postępowania przygotowawczego (art. 328 k.p.k.)inaczej quasi-kasacja bądź nadzwyczajne wznowienie prawomocne postanowienie o umorzeniu postępowania przygotowawczego w stosunku do osoby, która występowała w charakterze podejrzanego może uchylić Prokurator Generalny. Jedyną przesłanką uprawniającą go do podjęcia takiej decyzji jest jego odmienne przekonanie, że umorzenie postępowania było niezasadne, np. w świetle materiału dowodowego zebranego w sprawie Przy podejmowaniu postanowienia o nadzwyczajnym wznowieniu obojętne jest źródło, z jakiego Prokurator Generalny dowiedział się o wadliwym umorzeniu postępowania przygotowawczego Niemożność dokonania przez Prokuratora Generalnego nadzwyczajnego wznowienia zachodzi w przypadku wniesienia przez oskarżyciela posiłkowego subsydiarnego aktu oskarżenia, który to powoduje stan litis pendetio przed sądem Prokurator Generalny nie może również uchylić postanowienia o umorzeniu, jeśli sąd w trybie art. 306 § 1 w zw. z art. 330 wydał postanowienie utrzymujące w mocy postanowienie o umorzeniu postępowania. Po upływie 6 miesięcy od daty uprawomocnienia się postanowienia o umorzeniu Prokurator Generalny może uchylić lub zmienić postanowienie albo jego uzasadnienie jedynie na korzyść oskarżonego.

38 Skierowanie sprawy do sąduOskarżyciel kierując sprawę do sądu może wnieść: akt oskarżenia wniosek o warunkowe umorzenie postępowania wniosek o umorzenie postępowania i zastosowanie środka zabezpieczającego Na osobną uwagę zasługuje sposób zainicjowania postępowania sądowego w trybie przyspieszonym. Policja kieruje w tym wypadku do sądu wniosek o rozpoznanie sprawy w postępowaniu przyspieszonym (art. 517b k.p.k.)

39 Akt oskarżenia – wymogi formalne (art. 332 i 333 k.p.k.)Akt oskarżenia jak każde pismo procesowe powinien spełniać wymogi określone w art. 119 k.p.k. Wśród szczególnych wymogów stawianych aktowi oskarżenia wymienić należy wskazanie (art. 332): imienia i nazwiska oskarżonego, innych danych o jego osobie , danych o zastosowaniu środka zapobiegawczego oraz zabezpieczenia majątkowego, dokładnego określenia zarzucanego oskarżonemu czynu ze wskazaniem czasu, miejsca, sposobu i okoliczności jego popełnienia oraz skutków, a zwłaszcza wysokości powstałej szkody, że czyn został popełniony w warunkach wymienionych w art. 64 lub art. 65 Kodeksu karnego albo art. 37 § 1 Kodeksu karnego skarbowego, przepisów ustawy karnej, pod które zarzucany czyn podpada, sądu właściwego do rozpoznania sprawy i trybu postępowania, informacji o złożeniu przez pokrzywdzonego wniosku, o którym mowa w art. 59a Kodeksu karnego – NOWOŚĆ!

40 Akt oskarżenia – wymogi formalne (art. 332 i 333 k.p.k.)ZWRÓĆ UWAGĘ! Nowelizacja z dnia 27 września 2013 r. eliminuje wymóg uzasadniania aktu oskarżenia, skreślając w art. 332 § 1 pkt 6 i przyjmując, że do aktu oskarżenia można jedynie dołączyć uzasadnienie, w którym przytacza się fakty i dowody, na których oskarżenie się opiera, a w miarę potrzeby wyjaśnia podstawę prawną oskarżenia i omawia okoliczności, na które powołuje się oskarżony w swej obronie Wiąże się to z przyjętym, w nowym § 1 art. 333, zobowiązaniem oskarżyciela publicznego do zawarcia w akcie oskarżenia odrębnego wykazu dowodów, o których przeprowadzenie na rozprawie wnosi oskarżyciel, i to z określeniem dla każdego z nich, jakie okoliczności mają być nim udowodnione W toku prac sejmowych przedstawiciele prokuratorów wnosili w związku z tym o zupełną rezygnację z uzasadniania aktu oskarżenia, ale nie przyjęto tej sugestii z uwagi m.in. na informacyjny charakter tego uzasadnienia, także dla oskarżonego oraz możliwość ustosunkowania się w nim do okoliczności, na które powoływał się on na swą obronę. Sporządzenie uzasadnienia zależy więc od okoliczności sprawy i dostrzegania przez oskarżyciela dodatkowo potrzeby odrębnego pisemnego wskazania, na jakich dowodach opiera się samo oskarżenia i jak oskarżyciel ocenia w ich świetle stanowisko zajmowane przez oskarżonego

41 Akt oskarżenia – wymogi formalne (art. 332 i 333 k.p.k.)Przejawem troski o szybkość postępowania jest przepis art. 333 § 2 k.p.k., który pozwala na wnioskowanie przez oskarżyciela o zaniechanie wezwania i odczytanie na rozprawie zeznań świadków: przebywających za granicą lub mających stwierdzić okoliczności, którym oskarżony w wyjaśnieniach swych nie zaprzeczył, a okoliczności te nie są tak doniosłe, aby konieczne było bezpośrednie przesłuchanie świadków na rozprawie. Nie dotyczy to osób wymienionych w art (osoby najbliższe) Do aktu oskarżenia dołącza się, do wiadomości sądu, listę ujawnionych osób pokrzywdzonych z podaniem ich adresów, a także adresy osób, których wezwania na rozprawę oskarżyciel żąda

42 Akt oskarżenia – wymogi formalne (art. 332 i 333 k.p.k.)Nowelizacja z dnia 27 września 2013 r. w istotny sposób modyfikuje rozwiązanie zwarte w art § 1 i 4 W związku z urealnianiem kontradyktoryjności procesu i ograniczeniem oficjalności przy wprowadzaniu i przeprowadzaniu dowodów w postępowaniu karnym (art. 167) przyjmuje się w nowym § 1, że akt oskarżenia ma zawierać wykaz dowodów, o których przeprowadzenie podczas rozprawy oskarżyciel wnosi, i to ze wskazaniem jednocześnie, dla każdego tego dowodu odrębnie, jakie okoliczności mają nim być udowodnione oraz - w razie potrzeby - także ze wskazaniem sposobu i kolejności przeprowadzenia tych dowodów. Ma to być przy tym wykaz usystematyzowany według rodzajów czynności dowodowych, z odrębnymi listami: osób, których wezwania na rozprawę oskarżyciel żąda; dokumentów, których odczytania, odtworzenia lub ujawnienia się domaga; dowodów rzeczowych podlegających oględzinom. Nie chodzi zatem, jak obecnie, jedynie o listę osób, które mają być wezwane, i wskazanie innych dowodów, które mają być przeprowadzone, lecz wyraźne wskazanie w poszczególnych wykazach zarówno dowodów, jak i tez dowodowych odnośnie do każdego z nich oraz sposobu przeprowadzenia danego dowodu (przesłuchanie, odczytanie, odtworzenie, ujawnienie bez odczytywania, oględziny itd.), a także kolejności ich przeprowadzania. Takie rozwiązanie spowodowało rezygnację z obowiązkowego uzasadniania aktu oskarżenia. Ma też ułatwić oskarżycielowi, nawet gdyby w danym momencie nie był to autor aktu oskarżenia, przeprowadzanie przed sądem określonych dowodów, a innym stronom oraz sądowi orientację co do tego, jakie okoliczności będą dowodzone przez oskarżenie danym dowodem

43 Akt oskarżenia – art. 334 k.p.k.Istotne zmiany w regulacji objętej obecnym § 1 art. 334 wprowadza nowelizacja z dnia 27 września 2013 r. Odstępuje się od wymogu przekazywania sądowi całych akt dochodzenia lub śledztwa na rzecz dołączania do aktu oskarżenia jedynie określonych, mających znaczenie dla danej sprawy materiałów spośród zgromadzonych w postępowaniu przygotowawczym W nowym § 1 nowelizacja z dnia 27 września 2013 r. zakłada, że sądowi przekazywane mają być jedynie materiały związane z kwestią odpowiedzialności osób wskazanych w akcie oskarżenia za czyny im w nim zarzucane. Materiały te miałyby obejmować: postanowienia i zarządzenia dotyczące tych osób wydane w toku postępowania (m.in. postanowienia o wszczęciu, o przedstawieniu i zmianie zarzutów, o częściowym umorzeniu postępowania, o zawieszeniu i podjęciu postępowania zawieszonego, o stosowaniu środków zapobiegawczych, o ich zmianie lub uchyleniu, o uwzględnieniu lub oddaleniu wniosków dowodowych, itd.); protokoły z czynności wymagane przez ustawę, załączniki do tych protokołów oraz adnotacje, o których mowa w art. 321 § 2 zdanie trzecie, z tym jednak że protokoły przesłuchania świadków, których wezwania na rozprawę żąda oskarżyciel, przekazywane byłyby w wyodrębnionym zbiorze dokumentów (art. 334 § 3); opinie i dokumenty urzędowe i prywatne, uzyskane lub złożone do akt sprawy (np. dane z Krajowego Rejestru Karnego, opinie o oskarżonym, dokumenty lekarskie złożone przez strony, dokumenty będące przedmiotem przestępstwa, zajęte listy, przejęte grypsy itp.). Do aktu oskarżenia dołącza się także informację, o której mowa w art. 213 § 1a, (z systemu teleinformatycznego ministra właściwego do spraw finansów publicznych, dotyczącą stosunków majątkowych i źródeł dochodu oskarżonego, w tym prowadzonych i zakończonych postępowań podatkowych, na podstawie aktualnych danych znajdujących się w tym systemie) uzyskaną nie wcześniej niż 30 dni przed wniesieniem aktu oskarżenia, oraz po jednym odpisie tego aktu dla każdego oskarżonego.

44 Akt oskarżenia – nowy art. 334 k.p.k.Wykaz tych materiałów ustala organ ścigania i oskarżyciel Komisja Kodyfikacyjna proponowała tu zastrzeżenie, iż: "Z aktem oskarżenia, mając na uwadze wymogi art. 2 § 4 i art. 4, przesyła się sądowi jedynie (...)", co też znalazło się w rządowym projekcie nowelizacji z 2012 r. (zob. też uzasadnienie tego projektu, druk Sejmu VII kadencji nr 870, s ). W toku prac sejmowych zrezygnowano jednak z tego zastrzeżenia i znowelizowany § 1 art. 334 takiego stwierdzenia nie zawiera. Nie oznacza to jednak, że przy ustalaniu zakresu materiału dowodowego przekazywanego sądowi nie uwzględnia się tych wymogów, skoro obie wskazane zasady dotyczą wszystkich organów procesowych, a nie tylko sądu. O zakresie tych materiałów mają być przecież informowane strony przy końcowym zapoznawaniu się przez nie z materiałami postępowania przygotowawczego, i będą one mogły wówczas, w terminie 3 dni od takiego zapoznania, wnieść o dołączenie do aktu oskarżenia innych jeszcze materiałów z tych akt, które w ich ocenie powinny zostać przekazane sądowi. W takim wypadku oskarżyciel publiczny dołączałby je do tego aktu bez możliwości odmowy zadośćuczynienia wnioskowi strony (nowy art. 334 § 2). Do aktu oskarżenia dołącza się także po jedynym jego odpisie dla każdego oskarżonego, a w razie wystąpienia z wnioskiem o zobowiązanie osoby trzeciej do zwrotu Skarbowi Państwa korzyści uzyskanej z przestępstwa oskarżonego - również odpis dla tej osoby, wraz z odpisem samego wniosku, który to wniosek (w odpisie) dodatkowo dołączano by dla oskarżonego, z czynem którego wiąże się owo uzyskanie korzyści (nowe § 4 i 5). nowelizacja z dnia 27 września 2013 r. zakłada - w nowym § 6 - poszerzenie informacji towarzyszących zawiadomieniu o przesłaniu aktu oskarżenia do sądu o wskazanie także na treść nowego art. 338a (obok art. 335 i 387, na które wskazuje się w przepisie obecnie). Artykuł 338a przewiduje zaś możliwość wystąpienia przez oskarżonego z wnioskiem o dobrowolne poddanie się karze jeszcze przed zawiadomieniem go przez sąd o terminie rozprawy.

45 Akt oskarżenia Prokurator powinien w terminie 14 dni, a gdy podejrzany jest aresztowany - 7 dni od zamknięcia śledztwa lub otrzymania aktu oskarżenia sporządzonego w dochodzeniu przez Policję sporządzić lub zatwierdzić akt oskarżenia i wnieść go do sądu (art. 331 k.p.k.) Dodatkowy wymóg, aby w sprawie, w której podejrzany jest aresztowany, akt oskarżenia był wnoszony nie później niż na 14 dni przed upływem dotychczas określonego terminu trwania tego środka (§ 4), związany jest z przewidzianym w art. 263 § 6 warunkiem przekazywania sądowi sprawy do przedłużenia stosowania tymczasowego aresztowania właśnie na 14 dni przed upływem ustalonego dotąd czasu jego trwania Terminy wskazane w art. 331 § 1, 3 i 4 mają jednak charakter tylko instrukcyjny, a ich celem jest przyspieszenie toku postępowania. Inne organy dochodzeniowe mogą już samodzielnie sporządzać i wnosić akt oskarżenia do sądu, jeżeli takie ich uprawnienie wynika z art. 325d (art. 331 § 2) albo z ustawy szczególnej, która im je nadała. Żaden natomiast nieprokuratorski organ prowadzący śledztwo (powierzone przez prokuratora) nie może samodzielnie nawet sporządzić aktu oskarżenia, by przekazać go prokuratorowi

46 Wniosek o warunkowe umorzenie postępowaniaMożliwość wystąpienia z takim wnioskiem istnieje tylko wtedy, gdy spełnione są materialnoprawne przesłanki stosowania tej instytucji (art. 66 k.k.) Konstrukcyjnie zbliżony do aktu oskarżenia (art. 336 k.p.k.) musi w swej treści odpowiadać warunkom szczególnym publicznego aktu oskarżenia, a ustawa nakazuje pominięcie jedynie wymogu wskazywania, czy czyn popełniono w warunkach powrotu do przestępstwa (co jest zrozumiałe przy istnieniu w art. 66 § 1 k.k. wymogu niekaralności sprawcy za czyny umyślne) oraz sądu właściwego do rozpoznania sprawy i trybu postępowania, Uzasadnienie można ograniczyć do wskazania: dowodów świadczących o tym, że wina oskarżonego nie budzi wątpliwości, oraz okoliczności przemawiających za warunkowym umorzeniem (§ 2). Wniosek nie musi natomiast spełniać warunków aktu oskarżenia, o których mowa w art. 333. We wniosku tym prokurator może także wskazać (§ 3): proponowany okres próby (od roku do 3 lat - art. 67 § 1 k.k.), obowiązki, jakie należy nałożyć na oskarżonego (określa je art. 67 § 3 k.k.), oraz wnioski co do dozoru (art. 67 § 2 k.k.). Wniosek o warunkowe umorzenie postępowania dotknęły także zmiany związane z zakresem, przekazywanych wraz z aktem oskarżenia - którego surogatem jest omawiany wniosek - materiałów postępowania przygotowawczego, co normuje art. 334 przywołany w § 4 art Rozwiązanie zawarte dotąd w art. 334 będzie tym samym dotyczyło także wniosku, o jakim mowa w art. 336.

47 Wniosek o warunkowe umorzenie postępowaniaNowelizacja z 2013 r. poszerza zakres spraw, w jakich warunkowe umorzenie jest możliwe. Czyni to jednak w ramach zmian przepisów k.k. Z uwagi bowiem na wprowadzenie nowej postaci umorzenia postępowania na wniosek pokrzywdzonego w zakresie czynów zagrożonych karą pozbawienia wolności do lat 3 i odnośnie do niektórych czynów z zagrożeniem do lat 5 (nowy art. 59a k.k.), zmieniono także art. 66 k.k. Obecnie ogranicza on instytucję warunkowego umorzenia procesu właśnie do przestępstw z zagrożeniem do 3 lat (§ 1 i 2 art. 66 k.k.), a jedynie przy pojednaniu się sprawcy z pokrzywdzonym i uzgodnieniu z nim naprawienia szkody, także wobec czynów zagrożonych taką karą do lat 5 (§ 3 art. 66 k.k.); wyłącza to tym samym takie umorzenie przy przestępstwie niewyrządzającym szkody lub krzywdy, choć zagrożonym też pozbawieniem wolności do lat 5 W wyniku nowelizacji wrześniowej 2013 r., od 1 lipca 2015 r., warunkowe umorzenie staje się natomiast możliwe wobec sprawców wszystkich przestępstw zagrożonych karą do 5 lat pozbawienia wolności (nowy § 2 art. 66 k.k.), jeżeli tylko spełnione są warunki do takiego umorzenia, wskazane w § 1 art. 66 k.k., które są tożsame z dotychczas zakładanymi Może to spowodować częstsze sięganie do tej instytucji, a trzeba zauważyć, że - jak wynika z danych statystycznych Prokuratury Generalnej - w 2012 r. na ogólną liczę prawie 378 tys. spraw przekazanych przez prokuratorów sądom, ponad 15 tys. stanowiły sprawy z wnioskiem o warunkowe umorzenie postępowania

48 KAZUS Do prokuratury zgłosiła się Małgorzata M. i oświadczyła, że wczoraj została zwolniona z więzienia, w którym odbywała karę 1 roku pozbawienia wolności. Na czas pobytu w zakładzie karnym swoje cenne futro z norek dała na przechowanie Annie A., cieszącej się nieposzlakowaną opinią pracownicy służby więziennej, obecnie rencistce. Anna A. powierzonego jej futra nie chce zwrócić. Wszczęto dochodzenie w sprawie o czyn z art § 1 k.k. Anna A. przesłuchana w charakterze świadka na okoliczności podane w zawiadomieniu o przestępstwie oświadczyła, że nigdy nie miała nic wspólnego z futrem Małgorzaty M., nigdy nie przyjęła go na przechowanie. Zresztą w jej mieszkaniu zagnieździły się mole i własny kożuch przechowuje w szafie swojej sąsiadki. Sąsiadka, Stefania S., przesłuchana na tę okoliczność, potwierdziła ten fakt. Wobec braku dowodów postępowanie w tej sprawie umorzono. Upłynęło 6 miesięcy od umorzenia. Do prokuratury zgłosiła się Stefania S. - sąsiadka, która oświadczyła, że robiąc porządki w szafie stwierdziła ze zdumieniem, że w worku antymolowym pozostawionym przez Annę A. w jej szafie, zamiast kożucha wisi eleganckie futro z norek. 1. Jak należy postąpić w tej sprawie? 2. Proszę powołać podstawę prawną