1 Postępowanie przygotowawcze

2 Definicja Postępowanie przygotowawcze – pierwsze stadium procesu karnego. Prowadzone celem weryfikacji, czy przestępstwo zostało popełnione, ujawnienia jego sprawcy oraz zebrania i zabezpieczenia dowodów dla sądu. „Poszukiwanie i wybór właściwej koncepcji postępowania przygotowawczego, a następnie wyrażenie jej w ustawowym modelu wymaga uwzględnienia wielu potrzeb wymiaru sprawiedliwości, pogodzenia różnych, nieraz sprzecznych interesów występujących w procesie karnym, niekiedy opowiedzenia się za jednym z konkurujących kierunków regulacji, co może się łączyć ze wzmocnieniem ochrony pewnych dóbr kosztem innych wartości”. T. Grzegorczyk, J. Tylman, Polskie postępowanie karne, Warszawa 2011, s. 638.

3 Funkcje postępowania przygotowawczegoPrzygotowawcza – zebranie materiału dowodowego na użytek przyszłej rozprawy sądowej. Rola funkcji przygotowawczej zależy od 4 czynników: zakresu postępowania przygotowawczego (czy wszechstronne wyjaśnienie okoliczności sprawy czy tylko sprawdzenie, czy istnieją podstawy do wniesienia aktu oskarżenia) wpływu dowodów utrwalonych w postępowaniu przygotowawczym na treść wyroku sądu (pośredni i bezpośredni) stopnia mocy wiążącej wniosków formułowanych w wyniku postępowania przygotowawczego (obowiązek wszczęcia postępowania na skutek wniesienia aktu oskarżenia oraz wpływ wniosków na decyzje sądu) wpływu sądu na postępowanie przygotowawcze

4 Funkcje postępowania przygotowawczegoProfilaktyczna – stworzenie takich warunków, które co najmniej utrudniają ponowne popełnienie przestępstwa przez podejrzanego lub inne osoby. Realizacji tej funkcji służą m.in.: instytucja tzw. sygnalizacji (art. 19 k.p.k. – zawiadomienie o uchybieniu w działaniach instytucji państwowej, samorządowej lub społecznej, zwłaszcza gdy sprzyja popełnieniu przestępstw), środki zapobiegawcze, zatrzymanie przedmiotów, zawiadomienie przełożonych o ukończeniu/wszczęciu postępowania przygotowawczego w przypadkach wskazanych w art. 21 k.p.k. Względnie prejudycjalna – oddziaływanie aktu oskarżenia, postanowienia o umorzeniu i innych rozstrzygnięć zapadających w toku postępowania przygotowawczego na treść decyzji podejmowanych w innych postępowaniach np. zastosowanie względem podejrzanego środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania może być podstawą rozwiązania stosunku pracy bez zachowania okresu wypowiedzenia

5 Cele postępowania przygotowawczegoCele szczegółowe postępowania przygotowawczego wskazane w art k.p.k. należy rozpatrywać na tle celów ogólnych procesu karnego z art. 2 § 1 k.p.k. Przepis art. 2 § 1 k.p.k. stanowi, że przepisy k.p.k. mają na celu takie ukształtowanie postępowania karnego aby: sprawca przestępstwa został wykryty i pociągnięty do odpowiedzialności a osoba niewinna nie poniosła tej odpowiedzialności poprzez trafne zastosowanie środków przewidzianych w prawie karnym oraz ujawnienie okoliczności sprzyjających popełnieniu przestępstwa osiągnięte zostały zadania postępowania karnego nie tylko w zwalczaniu przestępstw, ale również zapobieganiu im oraz umacnianiu poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego ważne dla realizacji przez postępowanie przygotowawcze funkcji profilaktycznej po uchyleniu art. 297 § 2. zostały uwzględnione prawnie chronione interesy pokrzywdzonego przy jednoczesnym poszanowaniu jego godności rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło w rozsądnym terminie

6 Cele postępowania przygotowawczegoCele szczegółowe postępowania przygotowawczego – art. 297 § 1 k.p.k. ustalenie czy został popełniony czyn zabroniony i czy stanowi on przestępstwo; podstawą wszczęcia postępowania w sprawie jest „uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa”, które weryfikuje się w toku postępowania wykrycie i w razie potrzeby ujęcie sprawcy „w celu wykrycia” – dokonywanie czynności dowodowych (jak również czynności nieprocesowych) dopuszczalnych w świetle k.p.k. cel osiągnięty, gdy organy dojdą do wniosku, że istnieje „dostatecznie uzasadnione podejrzenie, że czyn popełniła określona osoba” zebranie danych stosownie do art. 213 i 214 k.p.k. ustalenie tożsamości, wieku, stosunków majątkowych, przeprowadzenie wywiadu środowiskowego (w razie potrzeby, chyba że zachodzi przypadek z art. 214 § 2 k.p.k.), czy czyn popełniono w warunkach recydywy wyjaśnienie okoliczności sprawy, w tym ustalenie osób pokrzywdzonych i rozmiarów szkody zebranie, zabezpieczenie i w niezbędnym zakresie utrwalenie dowodów dla sądu.

7 wykrycie i w razie potrzeby ujęcie sprawcyustalenie czy został popełniony czyn zabroniony i czy stanowi on przestępstwo wykrycie i w razie potrzeby ujęcie sprawcy zebranie danych o podejrzanym zgodnie z art. 213 i 214 k.p.k. wyjaśnienie okoliczności sprawy, w tym ustalenie osób pokrzywdzonych i rozmiarów szkody zebranie, zabezpieczenie i w niezbędnym zakresie utrwalenie dowodów dla sądu.

8 Zasady charakteryzujące postępowanie przygotowawczeInkwizycyjności (z wyjątkami na rzecz kontradyktoryjności) Działania z urzędu Legalizmu Tajności (z wyjątkami na rzecz jawności)

9 Uczestnicy postępowania przygotowawczegoOrgany procesowe: Prokurator – dominus litis postępowania przygotowawczego Policja i inne ograny prowadzące postępowanie przygotowawcze W zakresie czynności wykonywanych w postępowaniu przygotowawczym (np. stosowanie tymczasowego aresztowania, zwalnianie z tajemnicy adwokackiej itp.) organem jest również sąd, prezes sądu lub referendarz sądowy (np. w związku z wyznaczeniem obrońcy z urzędu). Prokurator nie jest stroną postępowania przygotowawczego! Strony postępowania i reprezentanci stron podejrzany i obrońca oraz pokrzywdzony i pełnomocnik (art. 299 § 1) W czynnościach sądowych w postępowaniu przygotowawczym prokuratorowi przysługują prawa strony (art. 299 § 3). Świadkowie, biegli, tłumacze, specjaliści itp.

10 Uprawnienia stron postępowania przygotowawczegoUprawnienia stron postępowania przygotowawczego można rozpatrywać w 4 kategoriach: uprawnienia związane z szeroko rozumianym prawem do informacji; prawo złożenia wniosku o przeprowadzenie czynności w postępowaniu przygotowawczym; możliwość wzięcia udziału w czynnościach postępowania przygotowawczego; możliwość zaskarżenia rozstrzygnięć oraz działań lub zaniechań organów procesowych. Uprawnienia pokrzywdzonego i podejrzanego w obecnym stanie prawnym są bardzo zbliżone (symetryczne). W wyniku nowelizacji wprowadzono m.in. obowiązek pouczenia pokrzywdzonego o prawach i obowiązkach, zagwarantowano mu prawo udziału w zapoznaniu się z materiałami postępowania przygotowawczego czy uprawnienie z art. 299a k.p.k. Rozszerzenie uprawnień pokrzywdzonego związane z implementacją dyrektywy /29/UE z dnia 25 października 2012 r. ustanawiającej normy minimalne w zakresie praw wsparcia i ochrony ofiar przestępstw oraz zastępującej decyzję ramową Rady 2001/220/WSiSW.

11 Uprawnienia związane z szeroko rozumianym prawem do informacjiO prawach i obowiązkach Ogólny obowiązek pouczenia uczestników postępowania o prawach i obowiązkach procesowych – art. 16 k.p.k. art. 300 § 1 k.p.k. – pouczenie podejrzanego art. 300 § 2 – pouczenie pokrzywdzonego O faktach dostęp do akt postępowania przygotowawczego – art. 156 § 5 art. 157 § 3 – nie można odmówić stronie zezwolenia na sporządzenie odpisu protokołu czynności, w której uczestniczyła lub miała prawo uczestniczyć art. 306 § 1b – prawo przejrzenia akt w przypadku złożenia zażalenia na odmowę wszczęcia lub umorzenie postępowania przygotowawczego art. 318 – zapoznanie się z opinią biegłego Komunikowanie rozstrzygnięć art. 100 k.p.k. Postanowienie albo zarządzenie, od którego przysługuje środek odwoławczy, doręcza się podmiotom uprawnionym do wniesienia tego środka, a postanowienie kończące postępowanie jego stronom, chyba że byli obecni przy ogłoszeniu postanowienia lub zarządzenia. O treści innych postanowień i zarządzeń należy strony powiadomić (§ 4 i 5).

12 Szczególne uprawnienia podejrzanegoArt. 6 ust. 3 lit a EKPC - prawo do niezwłocznego otrzymania szczegółowej informacji w języku dla niego zrozumiałym o istocie i przyczynie skierowanego przeciwko niemu oskarżenia art. 313; art. 308 § 1 i 325g § 2 informacja o zmianie zarzutu (art. 314), gdy: konieczne jest uzupełnienie zarzutów (podejrzanemu trzeba zarzucić dodatkowy czyn) nastąpiła istotna modyfikacja w opisie czynu uprzednio zarzuconego; czyn uprzednio zarzucony należy zakwalifikować z surowszego przepisu Prawo do żądania przesłuchania w obecności obrońcy (art. 301). Ważne – dyrektywa 2013/48/UE z r. w sprawie prawa dostępu do adwokata w postępowaniu karnym Termin implementacji dyrektywy upłynął r. Co do zasady dostęp do akt postępowania w zakresie wskazanym we wniosku prokuratora o zastosowanie (przedłużenie) tymczasowego aresztowania (art § 5a) Możliwość złożenia wniosku o końcowe zaznajomienie z materiałami postepowania (art. 321).

13 Prawo do złożenia wniosku o przeprowadzenie czynności w postępowaniu przygotowawczymInkwizycyjny charakter postępowania przygotowawczego nie wyłącza prawa stron do złożenia wniosku dowodowego. Zastosowanie ma art – dowody przeprowadza się na wniosek stron lub z urzędu. Niemniej inicjatywa dowodowa stron ma co do zasady subsydiarny charakter wobec obowiązku realizacji celów postępowania z art. 297 § 1 przez organy procesowe. Art. 315 § 1 k.p.k. – Podejrzany i jego obrońca oraz pokrzywdzony i jego pełnomocnik mogą składać wnioski o dokonanie czynności śledztwa (dot. także dochodzenia). Art. 316 § 3 k.p.k. – prawo do żądania przesłuchania świadka przez sąd, jeżeli istnieje niebezpieczeństwo, że nie będzie można go przesłuchać na rozprawie.

14 Prawo do udziału w czynnościach postępowania przygotowawczegoArt. 315 § 2 k.p.k. – „czynności wnioskowe” stronie, która złożyła wniosek oraz jej obrońcy lub pełnomocnikowi nie można odmówić wzięcia udziału w czynności, jeżeli tego żądają. Można jednak nie sprowadzać podejrzanego pozbawionego wolności, jeżeli spowodowałoby to poważne trudności. uprawniony do udziału w czynności powinien zostać o niej powiadomiony zgodnie z art k.p.k. „Poważne trudności” to np. znaczna odległość między miejscem, gdzie przebywa podejrzany a miejscem przeprowadzenia czynności. Jeżeli strona złożyła wniosek, ale nie uczestniczyła w czynności nie można jej odmówić udostępnienia akt w tym zakresie (np. protokołu przesłuchania – por. art. 157 § 3) Art § 1 – prawo do udziału w czynnościach niepowtarzalnych (chyba że zachodzi niebezpieczeństwo utraty lub zniekształcenia dowodu) art. 316 § 2 – podejrzanego pozbawionego wolności nie sprowadza się, wtedy gdy zwłoka grozi utratą lub zniekształceniem dowodu.

15 Prawo do udziału w czynnościach postępowania przygotowawczegoArt. 317 § 1 – prawo do udziału w innych czynnościach niż powyższe, jeżeli strony zgłosiły takie żądanie w szczególnie uzasadnionym wypadku prokurator może odmówić dopuszczenia do udziału w czynności ze względu na interes śledztwa albo może odmówić sprowadzenia podejrzanego pozbawionego wolności gdy spowodowałoby to poważne trudności. Art. 318 – prawo do zapoznania się z opinią biegłego i uczestniczeniu w przesłuchaniu biegłego. Art. 185a, 185b, 185c, 316 § 3 – uprawnienie do wzięcia udziału w sądowym przesłuchaniu świadka w toku postępowania przygotowawczego w przypadku sądowego przesłuchania świadka z art. 185a – 185c podejrzany nie ma prawa do wzięcia udziału w czynności! Uczestnicy w niej obrońca podejrzanego

16 Prawo do zaskarżenia rozstrzygnięć wydawanych w postępowaniu przygotowawczymUprawnienie, które przysługuje również podmiotom, które nie są stroną w postępowaniu przygotowawczym. Art. 302 § 1 – osobom nie będącym stronami przysługuje zażalenie na postanowienia i zarządzenia naruszające ich prawa. Art. 302 § 2 – Stronom oraz osobom nie będącym stronami służy zażalenie na czynności inne niż postanowienia i zarządzenia naruszające ich prawa. Ponadto, osoba, która złożyła zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa może złożyć zażalenie na odmowę wszczęcia postępowania przygotowawczego lub na umorzenie śledztwa (dochodzenia) – art. 306 § 1 i 1a. Zasada – zażalenie na postanowienia prokuratora składa się do sądu (albo właściwego do rozpoznania sprawy albo zgodnie z przepisami szczególnymi, np. art. 252 § 2). Postanowienia nieprokuratorskich organów prowadzących postępowanie przygotowawcze rozpoznaje prokurator.

17 Formy postępowania przygotowawczegoŚledztwo Dochodzenie Zarezerwowane dla spraw o wyższym ciężarze gatunkowym lub bardziej skomplikowanych oraz ze względu na osobę, którą podejrzewa się o popełnienie przestępstwa. Uproszczona i mniej sformalizowana forma postępowania przygotowawczego. Prowadzi się w sprawach o niższym (lżejszym) ciężarze gatunkowym. Różnice między śledztwem a dochodzeniem dotyczą: Rodzaju spraw, w jakich się je prowadzi Organów prowadzących Czasu trwania Stopnia formalizmu

18 Statystyki prokuratorskieLiczba wszczętych postępowań przygotowawczych śledztwa dochodzenia –

19 Rodzaj sprawy a forma postępowania przygotowawczegoŚledztwo (art. 309) Dochodzenie (art. 325b) Śledztwo obligatoryjne: w sprawach, których rozpoznanie w I instancji należy do właściwości sądu okręgowego zbrodnie i występki wskazane w art. 25 § 1 o występki – gdy osobą podejrzaną jest sędzia, prokurator, funkcjonariusz Policji, ABW, AW, SKW, SWW, Służby Celnej lub CBA o występki – gdy osobą podejrzaną jest funkcjonariusz Straży Granicznej, ŻW, finansowego organu postępowania przygotowawczego lub organu nadrzędnego nad finansowym organem postępowania przygotowawczego, w zakresie spraw należących do właściwości tych organów lub o występki popełnione przez tych funkcjonariuszy w związku z wykonywaniem czynności służbowych o występku, w których nie prowadzi się dochodzenia Śledztwo fakultatywne: w sprawach o występku, w których prowadzi się dochodzenie, jeżeli prokurator tak postanowi ze względu na wagę lub zawiłość sprawy Dochodzenie prowadzi się w sprawach o przestępstwa należące do właściwości sądu rejonowego: zagrożone karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności, z tym że w wypadku przestępstw przeciwko mieniu tylko wówczas, gdy wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub grożąca nie przekracza zł dochodzenia nie prowadzi się jednak w sprawach o przestępstwa wskazane w art b § 2 m.in. art. 155, 156 § 2, 157a § 1, 168, k.k., w sprawach o przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu (z wyjątkiem art i 300 k.k.) oraz przeciwko obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi przewidziane w art. 159, 254a i 262 § 2 k.k. przewidziane w art. 279 § 1, 286 § 1 i 2 k.k. oraz w art. 289 § 2 k.k., jeżeli wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub grożąca nie przekracza zł UWAGA! Uchylono art. 325c k.p.k. – nie ma już dochodzenia prowadzonego ze względów podmiotowych tj. szczególne warunki podejrzanego

20 Organy prowadzące śledztwo i dochodzenieŚledztwo (art. 311) Dochodzenie (art. 325a) Śledztwo zasadniczo prowadzi prokurator. Prokurator może powierzyć prowadzenie śledztwa Policji (innym uprawnionym organom z art. 312): w całości ważne! Nawet przekazanie śledztwa w całości nie obejmuje niektórych czynności np. tych z art. 180 § 1 czy 184, w określonym zakresie dokonanie poszczególnych czynności Powierzenie śledztwa nie może obejmować: wydania postanowienia o wszczęciu śledztwa (art. 305 § 3) W przypadku śledztwa prowadzonego ze względu na osobę podejrzaną (podejrzanego) prokurator może powierzyć jedynie dokonanie poszczególnych czynności śledztwa. Prokurator może również zastrzec do osobistego wykonania jakąkolwiek czynność śledztwa. Zasadniczo – Policja lub organy wskazane w art. 312 Prokurator może przejąć dochodzenie do własnego prowadzenia ze względu na szczególną wagę lub zawiłość sprawy raczej nie korzysta z tego uprawnienia Art. 325d – podmioty uprawnione, obok Policji, do prowadzenia dochodzeń oraz organy uprawnione do wnoszenia i popierania oskarżenia przed sądem I instancji określone w rozporządzeni MS z dnia 22 września 2015 r.

21 Statystyki prokuratorskie

22 Organy prowadzące śledztwo i dochodzenie z art. 312Uprawnienia Policji przysługują także w zakresie ich właściwości organom (§ 1): Straży Granicznej, ABW, Służby Celnej, CBA, Żandarmerii Wojskowej. Inne uprawnione organy określone w przepisach szczególnych (§ 2) to np.: finansowe organy postępowania przygotowawczego z k.k.s. (urzędy skarbowe, urzędy celne oraz inspektorów kontroli skarbowej); Straż Leśna na podstawie ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach gdy przedmiotem czynu jest drzewo z lasu państwowego (art. 47 ust. 2 pkt 7 tej ustawy); Państwowa Straż Łowiecka na podstawie ustawy z dnia 13 października 1995 r. - Prawo łowieckie, gdy przedmiotem czynu jest zwierzyna (art. 39 ust. 2 pkt 7)

23 Organy prowadzące dochodzenie, które na mocy rozporządzenia MS z dnia z dnia 22 września 2015 r. w sprawie organów uprawnionych obok Policji do prowadzenia dochodzeń oraz organów uprawnionych do wnoszenia i popierania oskarżenia przed sądem pierwszej instancji w sprawach, w których prowadzono dochodzenie, jak również zakresu spraw zleconych tym organom organy Inspekcji Handlowej - w sprawach o ujawnione przez nie w czasie przeprowadzanych kontroli przestępstwa przewidziane w art. 43 ust. 1 i 2 oraz art. 453 ust. 1 u.w.t.p.a. oraz w art ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o Inspekcji Handlowej organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej w sprawach o przestępstwa z art ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia oraz z art. 14 ust. 3 ustawy z dnia 30 marca 2001 r. o kosmetykach i z art. 34, 34b, 34c, 34d i 34f ustawy z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych; ta ostatnia ustawa utraciła wprawdzie swą moc po wejściu ustawy dnia 25 lutego 2011 r. o substancjach chemicznych i ich mieszaninach w której odpowiednikami wskazanych wyżej przepisów ustawy z 2001 r. są przepisy art. 31, 32, 33, 34 i 36 nowej regulacji, ale do tej pory nie zostało zmienione rozporządzenie wykonawcze do k.p.k., o jakim mowa w art. 325d, które nadal wskazuje na określone przestępstwa z ustawy z 2001 r., a to ono - a nie ustawy z 2001 i 2011 r. - upoważnia Inspekcję Sanitarną do ścigania przestępstw z określonych przepisów wskazanej ustawy; urzędy skarbowe i inspektorzy kontroli skarbowej w sprawach o przestępstwa z art. 77, 78 ust. 1 i art. 79 ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości Prezes Urzędu Regulacji Telekomunikacji i Poczty w sprawach o przestępstwa z art ust. 1 ustawy z dnia 16 lipca 2004 r. - Prawo telekomunikacyjne; Straż Graniczna w sprawach o przestępstwa z art. 137, 264, 270, 273 i k.k. oraz z art ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach i z art. 125 ustawy z dnia 13 czerwca r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej Uprawnienia wskazanych wyżej organów wygasają, jeżeli akt oskarżenia wnosi i popiera prokurator (§ 2 ust. 3 rozporządzenia).

24 Czas trwania Śledztwo DochodzeniePowinno zostać ukończone w ciągu 3 miesięcy. Prokurator nadzorujący śledztwo lub bezpośrednio przełożony wobec prokuratora, który prowadzi śledztwo może – w uzasadnionych wypadkach - przedłużyć je na dalszy czas oznaczony, ale nie dłuższy niż rok. Prokurator nadrzędny nad prokuratorem nadzorującym lub prowadzącym śledztwo może je przedłużyć na dalszy czas oznaczony. Powinno być ukończone w ciągu 2 miesięcy. Prokurator może przedłużyć ten okres do 3 miesięcy a w uzasadnionych wypadkach na dalszy czas oznaczony. Prokurator bezpośrednio przełożony nad prokuratorem prowadzącym lub nadzorującym dochodzenie może – w wyjątkowych wypadach, uzasadnionych szczególnymi okolicznościami – przedłużyć jego okres na dalszy czas oznaczony.

25 Czas trwania Śledztwo Dochodzenie podstawowy czas trwania śledztwa3 miesiące podstawowy czas trwania śledztwa do roku może przedłużyć prokurator nadzorujący lub bezpośrednio przełożony nad prokuratorem prowadzącym śledztwo „uzasadnione wypadki” dalszy czas oznaczony właściwy prokurator nadrzędny „szczególnie uzasadnione wypadki” 2 miesiące podstawowy czas trwania dochodzenia Prokurator może przedłużyć do 3 miesięcy a w „uzasadnionych wypadkach” do 1 roku Na dalszy czas oznaczony może przedłużyć prokurator bezpośrednio przełożony nad prokuratorem prowadzącym lub nadzorującym dochodzenie „wyjątkowe wypadki, uzasadnione szczególnymi okolicznościami”

26 Statystyki prokuratorskieSprawy niezakończone w r. - ogółem: czas trwania powyżej 3 – 6 miesięcy: 6 miesięcy – 1 rok: 1 rok – 2 lata: 2 – 5 lat: 833 powyżej 5 lat: 173

27 Uproszczenia proceduralne w dochodzeniuart. 325e § 1 – postanowienie o wszczęciu dochodzenia, odmowie wszczęcia dochodzenia, umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw, umorzeniu dochodzenia oraz zawieszeniu dochodzenia mogą zostać zamieszczone w łącznym protokole (art. 304a) i nie wymagają uzasadnienia. Organ powinien ustnie podać powody rozstrzygnięcia. art. 325g § 1 – nie jest wymagane sporządzenie postanowienia o przedstawieniu zarzutów oraz wydanie postanowienia o zamknięciu dochodzenia, chyba że podejrzany jest tymczasowo aresztowany. art. 325g § 2 – przesłuchanie osoby podejrzanej zaczyna się od powiadomienia jej o treści zarzutu wpisanego do protokołu przesłuchania. Od chwili rozpoczęcia przesłuchania uważa się tę osobę za podejrzanego. art. 325h zd. 1 – możliwość ograniczenia zakresu dochodzenia do „ustalenia czy zachodzą wystarczające podstawy do wniesienia aktu oskarżenia albo innego zakończenia postępowania” art. 325h – protokół ograniczony - Utrwalenie innych czynności dowodowych następuje w formie protokołu ograniczonego do zapisu najbardziej istotnych oświadczeń osób biorących udział w czynności

28 Z uzasadnienia wyroku TK z dnia 25 marca 2014 r.; SK 25/13Niezależnie od oceny konstytucyjności zakwestionowanej regulacji dokonanej przez Trybunał w rozpatrzonej sprawie, w pełni aktualny pozostaje pogląd Trybunału, przytoczony zresztą obszernie w uzasadnieniu skargi, dotyczący roli uzasadnienia rozstrzygnięcia danego organu jako komponentu prawa do sądu w aspekcie sprawiedliwości proceduralnej. W związku z tym jeszcze raz należy podkreślić, że brak wymogu sporządzenia uzasadnienia postanowienia o umorzeniu dochodzenia czy postanowienia o odmowie wszczęcia dochodzenia nie oznacza całkowitego ustawowego zwolnienia od uzasadnienia, lecz stwarza tylko organowi taką możliwość, której nie musi wykorzystać. Wręcz wskazane jest, aby w sytuacjach, w których dane rozstrzygnięcie oparte jest w dużej mierze na subiektywnej ocenie organu (np. na przesłance procesowej znikomej społecznej szkodliwości czynu), takie uzasadnienie zostało sporządzone. Z pewnością ujawnienie motywów, jakimi kierował się organ, podejmując określoną decyzję procesową, uwiarygodni zapadłe rozstrzygnięcie, a przez to przyczyni się do wzmocnienia zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa.

29 Nadzór prokuratora nad postępowaniem przygotowawczymProkurator jest „panem” postępowania przygotowawczego (dominus litis) Gdy prokurator nie prowadzi bezpośrednio całego postępowania przygotowawczego, to – wykonując osobiście niektóre czynności procesowe, zatwierdzając postanowienia albo czynności innych organów ścigania, rozpatrując zażalenia – w określonym zakresie kontroluje jego przebieg. Ogólny nadzór: art. 15 § 1 – Policja i inne organy w zakresie postępowania karnego wykonują m.in. polecenia prokuratora oraz pod nadzorem prokuratora prowadzą śledztwo lub dochodzenie konieczność zatwierdzenia przez prokuratora niektórych decyzji (rozstrzygnięć) wydawanych w postępowaniu przygotowawczym np. postanowienie o umorzeniu dochodzenia prowadzonego przeciwko osobie; postanowienie o zawieszeniu dochodzenia (art. 325e § 2); postanowienie o zawieszeniu śledztwa (art. 325) Prokurator rozpoznaje część zażaleń – tzw. horyzontalna kontrola postępowania przygotowawczego (art. 302)

30 Nadzór prokuratora nad postępowaniem przygotowawczymProkurator sprawuje nadzór nad postępowaniem przygotowawczym, w zakresie w jakim sam go nie prowadzi. Może również objąć nadzorem tzw. czynności sprawdzające (art. 307) Ponadto, ma obowiązek czuwać nad prawidłowym i sprawnym przebiegiem całego postępowania. W ramach sprawowanego nadzoru prokurator powinien zadbać by zostały zrealizowane cele z art. 297 k.p.k., czuwać nad zgodnością przebiegu postępowania z przepisami prawa, w szczególności z zachowaniem praw podejrzanego, pokrzywdzonego i innych uczestników postępowania oraz udzielać organom ścigania pomocy w rozstrzyganiu kwestii prawnych.

31 Nadzór prokuratora nad postępowaniem przygotowawczymFormy wykonywania nadzoru: Zaznajamianie się z zamierzeniami prowadzącego postępowanie, wskazywanie kierunków postępowania oraz wydawanie co do powyższych kwestii zarządzeń. Żądanie przedstawienia materiałów zbieranych w postępowaniu przygotowawczym. Uczestniczenie w czynnościach dokonywanych przez prowadzących postępowanie, osobiste przeprowadzanie niektórych czynności albo przejęcie sprawy do swojego prowadzenia. Wydawanie postanowień, zarządzeń lub poleceń oraz zmienianie i uchylanie postanowień i zarządzeń wydanych przez prowadzącego postępowanie. Ważne! Prokurator nie bardzo ma możliwość sprawowania nadzoru nad wszystkimi czynnościami, bo nie o wszystkich wie. Por.: art. 325 i umorzenie rejestrowe.

32 Nadzór prokuratora nad postępowaniem przygotowawczymFormy nadzoru to również: podjęcie na nowo umorzonego postępowania (art. 327 § 1) wznowienie prawomocnie umorzonego postępowania (art. 327 § 2) uchylenie przez PG prawomocnego postanowienia o umorzeniu (art. 328)

33 Podjęcie na nowo umorzonego postępowaniaart. 327 § 1 Postępowanie przygotowawcze może być podjęte na nowo w każdym czasie – aż do przedawnienia karalności przestępstwa jeżeli nie będzie toczyć się przeciw osobie, która w poprzednim postępowaniu występowała w charakterze podejrzanego. Postępowanie podejmuje prokurator – może być nim także ten, który wydał lub zatwierdził postanowienie o umorzeniu albo inny prokurator, w tym prokurator nadrzędny przepis nie wprowadza ograniczeń w tym zakresie.

34 Wznowienie prawomocnie umorzonego postępowaniaart. 327 § 2 Możliwość ponownego prowadzenia postępowania przeciwko osobie, która w prawomocnie umorzonym postępowaniu występowała w charakterze podejrzanego. Warunek – ujawnienie nowych istotnych faktów lub dowodów nieznanych w poprzednim postępowaniu albo wystąpienie okoliczności z art. 11 § 3. takie fakty i dowody, które zwiększają prawdopodobieństwo wniesienia aktu oskarżenia przeciwko konkretnej osobie; nowe fakty, czyli takie które nie były znane w poprzednim postępowaniu ale mogą pochodzić zarówno z nowych źródeł dowodowych jak i z tych, które występowały w poprzednim postępowaniu nowym dowodem będzie także dowód znany stronie, ale nieznany organowi Wznowić postępowanie może prokurator nadrzędny nad tym, który wydał lub zatwierdził postanowienie o umorzeniu.

35 art. 327 § 1 czy art. 327 § 2? Prokurator Prokuratury Rejonowej w ………………………………. M.K. postanowił: umorzyć śledztwo w sprawie dokonanego w (kiedy) r. w (gdzie) w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, za pośrednictwem strony internetowej, wprowadzenia w błąd (kogo), co do zawartości zamówionej przez niego przesyłki w ten sposób, że pokrzywdzony zamówił 6 płyt DVD, a otrzymał 6 płyt CD ze starymi utworami, wskutek czego został doprowadzony do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w kwocie 580 zł przez Andrzeja M., tj. o przestępstwo z art. 286 § 1 k.k. wobec braku znamion czynu zabronionego, tj. art. 17 § 1 pkt 1 umorzyć śledztwo przeciwko Andrzejowi M. podejrzanemu o to, że w (kiedy) r. w (gdzie) w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, za pośrednictwem strony internetowej, wprowadził w błąd (kogo), co do zawartości zamówionej przez niego przesyłki w ten sposób, że pokrzywdzony zamówił 6 płyt DVD, a otrzymał 6 płyt CD ze starymi utworami, wskutek czego został doprowadzony do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w kwocie 580 zł, tj. o przestępstwo z art. 286 § 1 k.k. wobec braku znamion czynu zabronionego, tj. art. 17 § 1 pkt 1

36 Uchylenie przez PG prawomocnego postanowienia o umorzeniuMożliwość ponownego prowadzenia postępowania przygotowawczego przeciwko osobie, która w prawomocnie umorzonym postępowaniu występowała w charakterze podejrzanego, jeżeli umorzenie to było niezasadne. niezależenie od pojawienia się nowych faktów lub dowodów; możliwość naprawienia błędów postępowania Prokurator Generalny Nie dotyczy to wypadku, gdy sąd utrzymał w mocy postanowienie o umorzeniu (rozpoznając wniesione zażalenie). Uznanie umorzenia za niezasadne, wtedy gdy: prokurator niewłaściwie zinterpretował dowody i uznał, że nie wystarczały do sporządzenia aktu oskarżenia prokurator niewłaściwie zinterpretował przepisy, przyjmując, że czyn nie zawiera znamion przestępstwa albo mylnie przyjął, że nastąpiło przedawnienie karalności. „Wzruszenie” postępowania na niekorzyść podejrzanego możliwe tylko przez 1 rok Po upływie roku od daty uprawomocnienia się postanowienia o umorzeniu PG może uchylić lub zmienić postanowienie albo jego uzasadnienie jedynie na korzyść podejrzanego. Wydłużono okres nowelizacją z r. z 6 miesięcy do 1 roku

37 Konsumpcja skargi publicznejPostanowienie SA w Katowicach z r., II AKz 416/11 W sytuacji, gdy prawomocne umorzenie w fazie in rem postępowania przygotowawczego, doprowadziło do wygaśnięcia skargi publicznej, a nie zastosowano instytucji procesowych pozwalających na jej odzyskanie, prokurator nie dysponuje prawem do oskarżania pomimo tego, że co do zasady jest on uprawniony z mocy prawa do wnoszenia i popierania skargi w sprawach z oskarżenia publicznego. Uprzednie prawomocne umorzenie postępowania było bowiem wyrazem rezygnacji z tego uprawnienia i bez zastosowania instytucji przewidzianych w art. 327 § 1 i 2 k.p.k. oraz art. 328 k.p.k. - prokurator nie dysponuje prawem do skargi publicznej i nie może go odzyskać w sposób dorozumiany w drodze kontynuowania czynności procesowych w ramach dotychczasowego postępowania lub ich przeprowadzenia w innym postępowaniu. Nieodzyskanie tego prawa w opisany wyżej sposób stanowi jedną z ujemnych przesłanek procesowych - wymienioną w art. 17 § 1 pkt 9 k.p.k.

38 Konsumpcja skargi publicznejWyrok SN z r., V KK 252/08 W świetle dyspozycji art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k. zasadnicze znaczenie - z punktu widzenia ujemnych przesłanek procesowych w postaci powagi rzeczy osądzonej i zawisłości sprawy - ma procesowe pojawienie się w postępowaniu osoby podejrzanego w rozumieniu art. 71 § 1 k.p.k., i dopiero od tego momentu powstaje również procesowa przeszkoda do wszczęcia i prowadzenia innego postępowania o ten sam czyn i przeciwko temu samemu oskarżonemu. Samo wszczęcie postępowania w sprawie, a następnie umorzenie go po przeprowadzeniu czynności niewykraczających poza fazę in rem, których wyniki nie stwarzały jeszcze przesłanek do postawienia zarzutów konkretnej osobie, nie powoduje stanu powagi rzeczy osądzonej. Postępowanie umorzone w tym stadium może bowiem zostać podjęte w każdym czasie, co wprost wynika z dyspozycji art. 327 § 1 k.p.k. Norma ustawowa regulująca zasady powrotu do postępowania prawomocnie umorzonego w fazie in rem jest bardzo wyraźna i nie pozostawia w tym względzie żadnych wątpliwości. Jedyną przewidzianą przez ustawę formą ponownego otwarcia tak umorzonego procesu - jest wydanie postanowienia o podjęciu na nowo takiego postępowania przez prokuratora (art. 327 § 1 k.p.k.). Po prawomocnym umorzeniu postępowania przygotowawczego prokurator - bez zastosowania instytucji przewidzianych w art. 327 § 1 i 2 k.p.k. oraz art. 328 k.p.k. - nie dysponuje prawem do skargi publicznej i nie może go odzyskać w sposób dorozumiany w drodze kontynuowania czynności procesowych w ramach dotychczasowego postępowania lub ich przeprowadzenia w innym postępowaniu. W sytuacji, gdy brak jest decyzji procesowej stosownej do stadium, w którym wcześniej umorzono postępowanie, a przewidzianej w ww. przepisach, wniesiony przez prokuratora akt oskarżenia trzeba traktować jako pochodzący od osoby, która skutecznie wyzbyła się swego uprawnienia. Prawo do skargi, z której oskarżyciel przecież zrezygnował, nie zostało bowiem odzyskane w sposób przewidziany przez procedurę. Są zatem podstawy do przyjęcia, że brak tego rodzaju stanowi jedną z ujemnych przesłanek procesowych, np. wymienioną w art. 17 § 1 pkt 9 k.p.k.

39 Konsumpcja skargi publicznejWyrok SN z r., V KK 252/08 Podjęcie postępowania przygotowawczego na nowo nie następuje ani w wyniku czynności przedstawienia podejrzanemu zarzutu i przesłuchaniu go w charakterze podejrzanego, ani w wyniku samych intencji prokuratora, wyrażających się wniesieniem aktu oskarżenia. Norma ustawowa, regulująca zasady powrotu do postępowania prawomocnie umorzonego w fazie in rem, jest bardzo wyraźna i nie pozostawia w tym względzie żadnych wątpliwości. Jedyną przewidzianą przez ustawę formą ponownego otwarcia tak umorzonego procesu jest wydanie postanowienia o podjęciu na nowo takiego postępowania przez prokuratora (art. 327 § 1 k.p.k.). Po prawomocnym umorzeniu postępowania w fazie in rem akcja publiczna może odżyć w sposób procesowo poprawny i skuteczny jedynie przy zachowaniu warunków i wymagań określonych w ustawie. Po prawomocnym umorzeniu postępowania przygotowawczego prokurator - bez zastosowania instytucji przewidzianych w art. 327 § 1 i 2 k.p.k. oraz art. 328 k.p.k. - nie dysponuje prawem do skargi publicznej i nie może go odzyskać w sposób dorozumiany w drodze kontynuowania czynności procesowych w ramach dotychczasowego postępowania lub ich przeprowadzenia w innym postępowaniu. W sytuacji, gdy brak jest decyzji procesowej stosownej do stadium, w którym wcześniej umorzono postępowanie, a przewidzianej w ww. przepisach, wniesiony przez prokuratora akt oskarżenia trzeba traktować jako pochodzący od osoby, która skutecznie wyzbyła się swego uprawnienia.

40 Rola sądu w postępowaniu przygotowawczymArt. 298 § 2 k.p.k. - określone w ustawie czynności w postępowaniu przygotowawczym przeprowadza sąd. K.p.k. przyznaje sądowi szereg uprawnień w toku postępowania przygotowawczego. W żadnym wypadku nie oznacza to, że sąd prowadzi postępowanie przygotowawcze. Ingerencja sądu jest dopuszczalna tylko wtedy, gdy k.p.k. tak stanowi, ze względu na gwarancje procesowe stron pierwszego stadium procesu oraz zwiększenie wiarygodności dowodów uzyskanych w tym etapie. Zwiększenie czynnika sądowego w pierwszym stadium procesu ma przede wszystkim znaczenie gwarancyjne i kontrolne. Pośredni i bezpośredni wpływ na przebieg postępowania przygotowawczego pośredni – ocena materiału dowodowego zebranego w postępowaniu przygotowawczym podczas rozprawy głównej; „Stopień bezpośredniego oddziaływania sądu na postępowanie przygotowawcze jest zawsze miarą stopnia wolności obywatelskich” S. Waltoś, Proces Karny, Warszawa 2009,s. 504

41 Czynności sądu w postępowaniu przygotowawczymBezpośredni wpływ sądu na postępowanie przygotowawcze: podejmowanie decyzji w I instancji; np.: stosowanie tymczasowego aresztowania; zwolnienie z tajemnicy z art. 180 § 2; zarządzenie kontroli i utrwalania rozmów lub zatwierdzenie takiego postanowienia Wykonywanie działań korygujących za pomocą decyzji wydawanych w wyniku wniesionych środków odwoławczych. Sąd rozpoznaje m.in. zażalenia na: postanowienia o odmowie wszczęcia/umorzenie śledztwa lub dochodzenia w przedmiocie stosowania nieizolacyjnych środków zapobiegawczych, jeżeli decyzję tę wydał prokurator w przedmiocie zabezpieczenia majątkowego zatrzymanie osoby podejrzanej Przeprowadzenie czynności dowodowych w toku postępowania przygotowawczego gdy zachodzi niebezpieczeństwo, że świadka nie będzie można przesłuchać na rozprawie – art § 3 art. 185a – 185c  przesłuchanie pokrzywdzonego i świadka, którzy nie ukończyli 15 lat oraz pokrzywdzonych przestępstwami przeciwko wolności seksualnej i obyczajności

42 Porządek czynności w śledztwie i dochodzeniuS. Waltoś, Proces karny, Warszawa 2011, s. 493

43 Porządek czynności w śledztwie i dochodzeniuCzynności poprzedzające formalne wszczęcie postępowania przygotowawczego czynności sprawdzające (art. 307) czynności w niezbędnym zakresie (art. 308) Formalne wszczęcie śledztwa/dochodzenia w sprawie (faza in rem) Przedstawienie zarzutów (faza in personam) i modyfikacja zarzutów Czynności dowodowe Zakończenie postępowania przygotowawczego Sposoby zakończenia postępowania przygotowawczego  umorzenie (różne wersje) albo skierowanie sprawy do sądu

44 Wszczęcie postępowania przygotowawczegoArt. 303 k.p.k. Postępowanie przygotowawcze wszczyna się z urzędu lub na skutek zawiadomienia, jeżeli istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa. Postępowanie wszczyna się w sprawie (faza in rem) organy nie wiedzą jeszcze kto jest podejrzanym, zbierają informacje, które pozwoliłyby na postawienie zarzutów konkretnej osobie Uzasadnione podejrzenie popełnienie przestępstwa to tzw. faktyczna podstawa wszczęcia śledztwa lub dochodzenia Konieczne jest posiadanie danych, na podstawie których można zasadnie podejrzewać, że miało miejsce przestępstwa

45 Wszczęcie postępowania przygotowawczego - źródła informacji o przestępstwieInformacje własne organów procesowych („spostrzeżenia własne”) Zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa Samooskarżenie Wiadomości z radia, prasy, telewizji Wyniki działań operacyjnych Anonim w przypadku anonimu konieczne jest szczególnie dokładne zweryfikowanie jego treści, jeżeli informacje w nim zawarte w ogóle wydają się wiarygodne Najmniej „pewne” źródło informacji

46 Obowiązek zawiadomienia o przestępstwieSPOŁECZNY PRAWNY Art. 304 § 1 – każdy dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub Policję Za naruszenie społecznego obowiązku zawiadomienia o przestępstwie nie ponosi się odpowiedzialności prawnej Szczególna postać obowiązku zawiadomienia o przestępstwie; naruszenie wiąże się z ponoszeniem odpowiedzialności karnej (lub dyscyplinarnej). Dotyczy: art. 304 § 2 –instytucji państwowych i samorządowych, które w związku ze swoją działalnością dowiedziały się o popełnieniu przestępstwa art. 240 § 1 k.k. – każdy ma prawny obowiązek zawiadomić o przestępstwach wyliczonych w tym przepisie. Są to m.in. ludobójstwo, zdrada, zamach stanu, zabójstwo, bezprawne pozbawienie wolności, przestępstwa o charakterze terrorystycznym UWAGA NA: Art. 240 § 2 – kontratyp „nie popełnia przestępstwa” Art. 240 § 3 – klauzula niekaralności „nie podlega karze” Prawny obowiązek z art. 240 § 1 nie dotyczy także osób z art. 178 k.p.k. Oprócz niezwłocznego zawiadomienia, instytucje z art. 304 § 2 są obowiązane przedsięwziąć niezbędne czynności do czasu przybycia organu powołanego do ścigania przestępstw lub wydania przez ten organ zarządzenia, aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów przestępstwa

47 Zawiadomienie o przestępstwieNiezwłocznie po otrzymaniu zawiadomienia o przestępstwie organ powołany do prowadzenia postępowania przygotowawczego jest obowiązany wydać postanowienie o: LUB Odmowie wszczęcia wszczęciu Jeżeli organ procesowy nie znajduje dostatecznej podstawy (w świetle wymagań z art. 303) do wszczęcia postępowania, ale jednocześnie możliwość popełnienia przestępstwa nie jest wykluczona, k.p.k. dla takich sytuacji przewiduje instytucję czynności sprawdzających – art. 307 k.p.k. O wszczęciu lub odmowie wszczęcia zawiadamia się osobę lub instytucję państwową, samorządową lub społeczną, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie. Jeżeli nie zostaną oni w ciągu 6 tygodni powiadomieni o wydaniu odpowiedniego postanowienia, mogą wnieść zażalenie do prokuratora nadrzędnego albo powołanego do nadzoru nad organem, któremu złożono zawiadomienie.  tzw. skarga na bezczynność

48 Czynności sprawdzające art. 307Organy postępowania mogą sprawdzać własne informacje o przypuszczeniu popełnienia przestępstwa albo te, zawarte w zawiadomieniu. Czynności sprawdzające wyprzedzają postępowanie karne, ponieważ toczą się przed jego wszczęciem. Powinny być ograniczone do zbadania dopuszczalności wszczęcia śledztwa (dochodzenia). Można żądać uzupełnienia danych zawartych w zawiadomieniu o przestępstwie lub dokonać w tym zakresie sprawdzenia faktów. Uzupełnienie danych – np. przekazanie dodatkowej informacji Sprawdzenie faktów – przeprowadzenie rozmów, wywiadów i obserwacji przez Policję

49 Czynności sprawdzające art. 307W postępowaniu sprawdzającym nie przeprowadza się dowodu z opinii biegłego ani czynności wymagających spisania protokołu! Wyjątek! Art. 307 § 2 i 3  przyjęcie ustnego zawiadomienia o przestępstwie i przesłuchanie w charakterze świadka osoby zawiadamiającej utrwalane w formie protokołu Pozostałe czynności nie są protokołowane, nie mają charakteru czynności procesowych a ich wyniki nie nabierają mocy dowodowej w postępowaniu karnym Utrwala się je w formie notatek urzędowych (por. art. 143 § 2) Czynności sprawdzające powinny być ukończone w ciągu 30 dni. Po tym okresie należy: albo wszcząć śledztwo (dochodzenie) albo odmówić wszczęcia

50 Wszczęcie postępowania przygotowawczegoPoza uzasadnionym podejrzeniem popełnienia przestępstwa niezbędna jest również prawna dopuszczalność ścigania, czyli brak przeszkód prawnych w ściganiu danego czynu Warunki dopuszczalności procesu  art. 17 § 1 ważne – na art. 17 § 2 .Do chwili otrzymania wniosku lub zezwolenia władzy, od których ustawa uzależnia ściganie, organy procesowe dokonują tylko czynności nie cierpiących zwłoki w celu zabezpieczenia śladów i dowodów, a także czynności zmierzających do wyjaśnienia, czy wniosek będzie złożony lub zezwolenie będzie wydane

51 Z orzecznictwa… Postanowienie SN z 18.08.2009 r., WSP 4/09Sędziemu, przeciwko któremu prokurator - wbrew postanowieniom art. 17 § 2 k.p.k. - prowadzi faktyczne śledztwo, przysługują uprawnienia podejrzanego. Postanowienie SA w Katowicach z r., II Akz 427/15 Przepis art. 17 § 2 k.p.k. nakłada na organy prowadzące postępowanie obowiązek wyjednania zgody na ściganie, zaś do chwili otrzymania wniosku lub zezwolenia władzy, od których ustawa uzależnia ściganie, organy procesowe dokonują tylko czynności nie cierpiących zwłoki w celu zabezpieczenia śladów i dowodów, a także czynności zmierzających do wyjaśnienia, czy wniosek będzie złożony lub zezwolenie będzie wydane. Uchwała SN z r., SNO 55/16 Możliwość konwalidacji braku, o którym mowa w art. 17 § 1 pkt 10 k.p.k. wynika z art § 2 in fine k.p.k., który przewiduje, że w razie nieistnienia takiego zezwolenia sąd, rozstrzygający w przedmiocie procesu, podejmuje czynności zmierzające do wyjaśnienia, czy zezwolenie będzie wydane. Oznacza to również obowiązek oczekiwania przez ten sąd na rezultat postępowania wpadkowego zainicjowanego wnioskiem o zezwolenie na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności, gdy wniosek został złożony. Unormowanie określone w art. 17 § 2 k.p.k. świadczy o tym, że wskazana negatywna przesłanka dopuszczalności procesu głównego ma charakter względny, to znaczy, przeszkoda ta, uniemożliwiająca jego wszczęcie albo kontynuowanie, jest usuwalna.

52 POSATNOWIENIE O: ŚLEDZTWO DOCHODZENIEDOCHODZENIE WSZCZĘCIU śledztwa lub dochodzenia NIEZASKARŻALNE WYDAJE WYŁĄCZNIE PROKURATOR (art. 305 § 3)  Postanowienie z uzasadnieniem 1. CO DO ZASADY - POLICJA LUB INNY UPRAWNIONY ORGAN nie ma obowiązku zawiadamiania prokuratora 2. MOŻE WYDAĆ PROKURATOR JEŻELI PROWADZI DOCHODZENIE Nie trzeba sporządzać uzasadnienia Na wniosek strony organ podaje ustnie powody rozstrzygnięcia ODMOWIE WSZCZĘCIA ZASKARŻALNE 1. PROKURATOR 2. Jeżeli postanowienie wydaje POLICJA (LUB INNY UPRAWNIONY ORGAN) WYMAGA ZATWIERDZENIA PRZEZ PROKURATORA uzasadnienie WYDAJE POLICJA LUB INNY UPRAWNIONY ORGAN WYMAGA ZATWIERDZENIA PRZEZ PROKURATORA (art. 325e § 2 – poza umorzeniem rejestrowym) Nie trzeba sporządzać uzasadnienia, wystarczy podać ustnie powody rozstrzygnięcia Wyjątek! Art. 325e § 1a Zażalenie - art. 306 § 1 k.p.k.

53 Wszczęcie postępowania przygotowawczegoZgodnie z art. 303 (oraz 325e w zw. z art. 303) śledztwo lub dochodzenie mogą zostać wszczęte po wydaniu formalnej decyzji przez organ prowadzący postępowanie. Wydaje się postanowienie Formalne wszczęcie postępowania jest bardzo istotną czynnością. Rozgranicza etap przedprocesowy od procesowego i wskazuje, które czynności organów stanowią już część postępowania karnego

54 Czynności w niezbędnym zakresie (art. 308)Wtedy, gdy konieczne jest natychmiastowe wszczęcie postępowania, bezpośrednio po ujawnieniu przestępstwa a zwłoka może skutkować utratą lub zniekształceniem dowodów. Faktyczne wszczęcie postępowania przygotowawczego  „papierek” czyli odpowiednie postanowienie zostanie wydane później W wypadkach niecierpiących zwłoki W granicach koniecznych dla zabezpieczenia śladów i dowodów przestępstwa przed ich utratą, zniekształceniem lub zniszczeniem W przeciwieństwie do czynności sprawdzających, są częścią postępowania przygotowawczego

55 Czynności w niezbędnym zakresie (art. 308)Prokurator lub Policja może w każdej sprawie, przed wydaniem postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia, przeprowadzić w niezbędnym zakresie czynności procesowe, a zwłaszcza dokonać oględzin (w razie potrzeby z udziałem biegłego), przeszukania, czynności wymienionych w art. 74 § 2 pkt. 1 w stosunku do osoby podejrzanej a także przedsięwziąć wobec niej inne niezbędne czynności. Można przesłuchać osobę podejrzaną w charakterze podejrzanego Czynności w niezbędnym zakresie mogą być dokonywane tylko w ciągu 5 dni od dnia pierwszej tego rodzaju czynności. Czas trwania śledztwa lub dochodzenia liczy się od dnia pierwszej dokonanej czynności. Mają pełną moc dowodową Po upływie 5 dni należy wydać postanowienie o wszczęciu śledztwa albo o umorzeniu (jeżeli nie istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa).

56 Czynności sprawdzające a czynności w niezbędnym zakresieArt. 308 k.p.k. Art. 307 k.p.k. Organ nie wie czy wszcząć postępowanie czy nie; sprawdza posiadane informacje. Mogą trwać do 30 dni - Nie wlicza się do czasu trwania postępowania przygotowawczego Nie przeprowadza się czynności wymagających spisania protokołu wyjątki: art. 307 § 2 i 3 Nieformalne czynności, utrwalane w formie notatek urzędowych. Po zakończeniu czynności sprawdzających wydaje się postanowienie o wszczęciu śledztwa (dochodzenia) albo o odmowie wszczęcia Faktyczne wszczęcie postępowania przygotowawczego. Mogą trwać max. do 5 dni Wlicza się do czasu trwania postępowania przygotowawczego Przeprowadza się czynności, które mają pełną wartość dowodową art. 308 § 1 i 2 Po zakończeniu czynności w niezbędnym zakresie wydaje się postanowienie o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia albo postanowienie o umorzeniu śledztwa (dochodzenia). Umorzenie postępowania mimo że nie zostało ono formalnie wszczęte

57 Przedstawienie zarzutówPrzekształcenie postępowania z fazy in rem w fazę in personam Postępowanie przygotowawcze od chwili przedstawienia zarzutów zaczyna toczyć się przeciwko osobie Art. 313 § 1 – jeżeli dane istniejące w chwili wszczęcia śledztwa lub zebrane w jego toku uzasadniają dostatecznie podejrzenie, że czyn popełniła określona osoba, sporządza się postanowienie o przedstawieniu zarzutów, ogłasza się je niezwłocznie podejrzanemu i przesłuchuje go, chyba że ogłoszenie postanowienia lub przesłuchanie nie jest możliwe z powodu ukrywania się podejrzanego lub jego nieobecności w kraju.

58 Przedstawienie zarzutów w śledztwie i dochodzeniuŚledztwo Dochodzenie Zasada  wydaje się postanowienie o przedstawieniu zarzutów (art. 313 § 1) Wyjątek  przesłuchanie osoby podejrzanej w charakterze podejrzanego bez uprzedniego wydania postanowienia (art. 308 § 2) Trzeba wydać „po fakcie” postanowienie o przedstawieniu zarzutów Zasada  przesłuchanie osoby podejrzanej w charakterze podejrzanego (art. 325g § 1 i 2) nie trzeba wydawać postanowienia Wyjątek  jeżeli podejrzany jest tymczasowo aresztowany, konieczne jest wydanie postanowienia o przedstawieniu zarzutów

59 Przedstawienie zarzutówW uzasadnieniu postanowienia o przedstawieniu zarzutów należy wskazać jakie fakty i dowody zostały przyjęte za podstawę zarzutów. Uzasadnienie nie może być ogólnikowe. Tylko znajomość faktów i dowodów, które – zdaniem organów procesowych – są wystarczające dla skierowania postępowania przeciwko konkretnej osobie pozwala jej na podjęcie realnej i efektywnej obrony. Przejaw jawności wewnętrznej postępowania przygotowawczego. Od chwili przedstawienia zarzutów określona osoba staje się stroną postępowania przygotowawczego, z czym wiąże się szereg korzyści, ale również ciężarów procesowych. Najważniejsze - formalnie od chwili przedstawienia zarzutów podejrzanemu przysługuje prawo do obrony

60 Przedstawienie zarzutówCzynność przedstawienia zarzutów składa się z 4 etapów: Sporządzenia postanowienia Ogłoszenia go podejrzanemu Pouczenia go o prawach i obowiązkach – art. 300 § 1 i 313 § 3 Art. 313 § 2 – prawo do żądania ustnego uzasadnienia stawianych zarzutów oraz prawo do otrzymania pisemnego uzasadnienia zarzutów w ciągu 14 dni od dnia zgłoszenia takiego żądania Ustnego podania podstaw zarzutów można żądać do momentu zaznajomienia się z materiałami postępowania przygotowawczego – art. 321 Przesłuchania go Podejrzany może skorzystać z prawa do odmowy składania wyjaśnień. Przesłuchanie może ograniczyć się jedynie np. do jego oświadczenia co do zrozumienia przedstawionych mu zarzutów i powołania się na prawo do nieskładania wyjaśnień. Może też oświadczyć, że złoży wyjaśnienia, ale jedynie w obecności swojego obrońcy. Wszystkie czynności muszą następować bezpośrednio po sobie, we wskazanej kolejności W sytuacji wskazanej w art. 308 § 2 treść zarzutu wpisuje się do protokołu przesłuchania

61 Przedstawienie zarzutówCo powinno zawierać postanowienie o przedstawieniu zarzutów? Wskazanie podejrzanego Dokładne określenie zarzucanego mu czynu tj. czasu, miejsca i okoliczności jego popełnienia, i to w taki sposób, aby wykazać, że wypełnia on znamiona określonego przestępstwa Kwalifikację prawną czynu Opis czynu + kwalifikacja prawna = zarzut Uzasadnienie postanowienia o przedstawieniu zarzutów sporządza się na żądanie podejrzanego. O tym uprawnieniu należy go pouczyć

62 Przedstawienie zarzutówInstytucja przedstawienia zarzutów ma charakter gwarancyjny. Ma zapobiegać sytuacjom, w których organy procesowe taktycznie odwlekają moment formalnego przekształcenia postępowania w sprawie w postępowanie przeciwko osobie. „Nie ponosi odpowiedzialności karnej na podstawie art. 233 § 1 k.k. osoba, która przesłuchana została w charakterze świadka wbrew wynikającemu z art. 313 § 1 k.p.k. nakazowi przesłuchania jej jako podejrzanego.”  uchwała SN z dnia 26 kwietnia r. Uchwała została wydana w związku z niedopuszczalną – w świetle art. 313 – praktyką, gdzie organy ścigania, mimo że dysponowały wystarczającymi dowodami, uzasadniającymi przedstawienie zarzutów konkretnej osobie, wzywały ją na przesłuchanie w charakterze świadka. Określenie zarzucanego czynu gwarantuje również podejrzanemu, że postępowanie będzie przebiegało w wytyczonych w ten sposób granicach. Zarzut z 313 § 1 (ewentualnie później zmodyfikowany) zakreśla ramy postępowania. Szczególnie ważne jest dokładne określenie czynu zarzucanego podejrzanemu. Całe postępowanie może toczyć się wyłącznie w związku z tym zachowaniem Ciekawe zagadnienie – problematyka tożsamości czynu

63 Postanowienie o przedstawieniu zarzutów – deklaratoryjne czy konstytutywne?Uchwała SN z r., I KZP 4/07 Postanowienie SN r., I KZP 7/13 Nie można twierdzić, że osobą podejrzaną jest także osoba, wobec której - z naruszeniem tego przepisu - zwleka się z wydaniem postanowienia o przedstawieniu zarzutów, i jest nią aż do czasu wydania tego postanowienia. (…) Można też nie mieć wątpliwości, że osoba podejrzana może być - bez naruszenia prawa - przesłuchana w charakterze świadka, jednakże tylko do chwili, kiedy stan dowodów obciążających ją osiągnie poziom wskazany w art. 313 § 1 k.p.k. Nie ma normatywnych podstaw do przyjęcia, że wszczęcie postępowania przeciwko osobie następuje przed wydaniem postanowienia o przedstawieniu jej zarzutów. (…) W szczególności nie wywołuje takiego skutku samo podjęcie czynności dowodowej nakierowanej na jej ściganie z powodu popełnienia przestępstwa. (…) Utożsamienie wszczęcia postępowania przeciwko osobie z samym faktem dokonania czynności dowodowych zanim przedstawiono jej zarzuty burzyłoby model postępowania karnego. (…) Nie jest zatem dopuszczalne w aktualnie funkcjonującym modelu postępowania karnego relatywne pojmowanie instytucji wszczęcia postępowania przeciwko osobie, w szczególności przez oderwanie od niej warunku przedstawienia zarzutu popełnienia czynu zabronionego.

64 Modyfikacja zarzutów – art. 314Jeżeli w toku śledztwa okaże się, że podejrzanemu należy zarzucić: czyn nieobjęty uprzednio postanowienie o przedstawieniu zarzutów (rozszerzenie lub uzupełnienie zarzutów); czyn w zmienionej w istotny sposób postaci; takie zmiany, które wiążą się z istotą czynu, przedmiotem ochrony, przedmiotem zamachu, rodzajem czynności wykonawczej, a także datą, czasem i miejscem przestępstwa, rodzajem i rozmiarem szkody czy osobą pokrzywdzonego, mając wpływ na odpowiedzialność karną podejrzanego Lub też, że: czyn należy zakwalifikować z surowszego przepisu Wydaje się niezwłocznie nowe postanowienie, ogłasza się je podejrzanemu i przesłuchuje go. Podejrzany może żądać podania ustnie podstaw zarzutów oraz żądać sporządzenia pisemnego uzasadnienia w terminie 14 dni, o czym należy go pouczyć

65 Zawieszenie postępowaniaArt. 22 – gdy zachodzi długotrwała przeszkoda uniemożliwiająca prowadzenie postępowania, w szczególności: Nie można ująć oskarżonego Nie może on brać udziału w postępowaniu z powodu choroby psychicznej lub innej ciężkiej choroby Na postanowienie o zawieszeniu postępowania przysługuje zażalenie W czasie zawieszenia postępowania należy dokonać odpowiednich czynności w celu zabezpieczenia dowodów przed ich utratą lub zniekształceniem. Organ uprawniony do wydania postanowienia o zawieszeniu: W śledztwie  prokurator lub inny organ Konieczne zatwierdzenie przez prokuratora W dochodzeniu  Policja lub prokurator jeżeli prowadzi dochodzenie Konieczne zatwierdzenie przez prokuratora (art. 325e § 2 k.p.k.)

66 Czynności związane z zakończeniem postępowania przygotowawczegoZaznajomienie z aktami postępowania przygotowawczego podejrzanego i obrońcy Czynność fakultatywna; Na wniosek uprawnionego podmiotu Nie przeprowadza się w przypadku umorzenia postępowania Po nowelizacji z r. pokrzywdzony stracił prawo do uczestniczenia w czynności końcowego zaznajomienia. „Ekwiwalentem” tego uprawnienia jest możliwość przejrzenia akt postępowania z art. 156 § 5 (prokurator nie może odmówić dostępu do akt postępowania) Wydanie postanowienia o zamknięciu postępowania przygotowawczego

67 Czynności związane z zakończeniem postępowania przygotowawczegoOrgany procesowe w toku śledztwa (dochodzenia) zmierzają do realizacji celów określonych w art. 297 § 1. Jeżeli dojdą one do wniosku, że zgromadzone materiały są wystarczające do zamknięcia śledztwa – na wniosek podejrzanego lub obrońcy lub o końcowe zaznajomienie się z materiałami postępowania – powiadamia się wnioskującego o możliwości przejrzenia akt i wyznacza termin do zapoznania się z nimi. Końcowe zaznajomienie z aktami postępowania  czynność FAKULTATYWNA Stronę, obrońcę lub pełnomocnika poucza się o prawie do składnia wniosków dowodowych w terminie 3 dni od dnia zapoznania się z materiałami postępowania. w tym kontekście ważne uprawnienie pokrzywdzonego z art. 156 § 5 – jak ma inaczej złożyć wnioski dowodowe, jeżeli nie wie co jest w aktach sprawy? Pouczenie odnotowuje się w protokole końcowego zapoznania z aktami sprawy.

68 Czynności związane z zakończeniem postępowania przygotowawczegoNieusprawiedliwione niestawiennictwo podejrzanego lub obrońcy w wyznaczonym terminie mimo prawidłowego doręczenia im zawiadomienia nie tamuje dalszego postępowania. Usprawiedliwiona nieobecność – art. 117 Zasady doręczania pism procesowych – 129 – 142. niestawiennictwo nie będzie np. tamowało czynności w postaci wydania postanowienia o zamknięciu śledztwa Termin zapoznania się podejrzanego i obrońcy z materiałami śledztwa (dochodzenia) powinien być tak wyznaczony, aby od dnia doręczenia zawiadomienia upłynęło co najmniej 7 dni.

69 Czynności związane z zakończeniem postępowania przygotowawczegoArt. 321 § 5  Jeżeli nie zachodzi potrzeba uzupełnienia śledztwa, wydaje się postanowienie o jego zamknięciu. Postanowienie o zamknięciu śledztwa wydaje prokurator. Od tej daty liczony jest termin do sporządzenia aktu oskarżenia. Wydanie tego postanowienia nie jest konieczne, jeżeli: Postępowanie jest umarzane – art. 322 § 1 W dochodzeniu – chyba że podejrzany jest tymczasowo aresztowany O wydaniu postanowienia o zamknięciu śledztwa zawiadamia się podejrzanego i jego obrońcę.

70 Sposoby zakończenia postępowania przygotowawczegoUMORZENIE SKIEROWANIE SPRAWY DO SĄDU Umorzenie z art. 322 („zwykłe”) umorzenie z powodu negatywnej przesłanki procesowej umorzenie absorpcyjne (art.11) niewykrycie sprawcy Umorzenie rejestrowe – art. 325f . Akt oskarżenia Wniosek z 335 § 1 Wniosek o umorzenie postępowania i zastosowanie środków zabezpieczających Wniosek o warunkowe umorzenie postępowania W trybie przyspieszonym – wniosek o rozpoznanie sprawy w trybie przyspieszonym Umorzenie postępowania przez prokuratora Uprawomocnienie się postanowienia o umorzeniu Skierowanie wniosku do sądu o orzeczenie przepadku Rozwiązanie pośrednie

71 Sprawy zakończone w 2016 r.

72 Umorzenie postępowania przygotowawczego – „zwykłe” (art. 322)jeżeli postępowanie nie dostarczyło podstaw do wniesienia aktu oskarżenia i nie zachodzą warunki określone w art. 324 (skierowanie do sądu wniosku o umorzenie postępowania wobec sprawcy, który popełnił przestępstwo w stanie niepoczytalności i orzeczenie środków zabezpieczających) umarza się śledztwo (lub dochodzenie) bez konieczności uprzedniego zapoznania z materiałami postępowania i jego zamknięcia. Postanowienie o umorzeniu musi zawierać: określenie czynu, którego postępowanie dotyczyło, określenie kwalifikacji prawnej czynu, określenie podstawy i przyczyny umorzenia, a więc wskazanie przepisu prawnego, na podstawie którego dochodzi do umorzenia, a jeżeli następuje w postępowaniu, w którym występuje już podejrzany, także imię i nazwisko podejrzanego oraz - w razie potrzeby - inne dane o jego osobie o charakterze indentyfikacyjnym.

73 Umorzenie postępowania przygotowawczego – „zwykłe” (art. 322)Prokurator Inny organ prowadzący postępowanie Postanowienie wymaga wtedy zatwierdzenia przez prokuratora Postanowienie wraz z uzasadnieniem śledztwo Można odstąpić od sporządzania uzasadnienia, ale na żądanie strony należy podać ustnie motywy rozstrzygnięcia Dochodzenie Prokurator – jeżeli prowadzi dochodzenie Policja (inny uprawniony organ) Wymagane zatwierdzenie przez prokuratora

74 Umorzenie postępowania przygotowawczego – „zwykłe”Przesłanki umorzenia: Postępowanie nie dostarczyło podstaw do wniesienia aktu oskarżenia i nie istnieją podstawy do zastosowania środków zabezpieczających. Zachodzi negatywna przesłanka procesowa – art. 17 § 1 Art. 11 § 1 – tzw. umorzenie absorpcyjne Inna podstawa np. abolicja, art. 9 ustawy o świadku koronnym Umorzenie postępowania może nastąpić zarówno w fazie in rem jak i in personam Istotne konsekwencje prawne w zależności od stadium postępowania, w którym doszło do umorzenia Por. art. 327 § 1 i 2 oraz 328

75 Umorzenie postępowaniaW razie umorzenia śledztwa prokurator wydaje postanowienie co do dowodów rzeczowych Por. art. 230 – 233 Na postanowienie co do dowodów rzeczowych przysługuje zażalenie podejrzanemu, pokrzywdzonemu i osobie, której określone przedmioty odebrano lub która zgłosiła do nich roszczenie Po uprawomocnieniu się postanowienia o umorzeniu, w razie istnienia podstaw określonych w art. 45a k.k. lub art. 43 § 1 i 2 oraz art. 47 § 4 k.k.s. występuje do sądu z wnioskiem o orzeczenie przepadku. Jeżeli umorzenie następuje z powodu niewykrycia sprawcy wniosek o orzeczenie przepadku może być skierowany tylko wtedy, gdy przepis szczególny dopuszcza taką możliwość.

76 Tzw. umorzenie rejestroweSzczególny sposób zakończenia dochodzenia  niedopuszczalny w śledztwie Art. 325f Jeżeli dane uzyskane w toku czynności w niezbędnym zakresie (art. 308 § 1) lub dochodzenia prowadzonego przez okres co najmniej 5 dni nie stwarzają dostatecznych podstaw do wykrycia sprawcy w drodze dalszych czynności procesowych, można wydać postanowienie o umorzeniu dochodzeniu i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw. Postanowienie nie wymaga zatwierdzenia prokuratora Po wydaniu postanowienia o umorzeniu rejestrowym Policja prowadzi dalsze czynności w celu wykrycia sprawcy i uzyskania dowodów Czynności pozaprocesowe, prowadzone na podstawie odrębnych przepisów (m.in. ustawy o Policji) Jeżeli zostaną ujawnione dane pozwalające na wykrycie sprawcy, Policja wydaje postanowienie o podjęciu na nowo dochodzenia. Zawiadamia się osoby, instytucje państwowe, samorządowe lub społeczne, które złożyły zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa oraz ujawnionego pokrzywdzonego. Nie trzeba zawiadamiać prokuratora o podjęciu na nowo „rejestrowo” umorzonego dochodzenia Art. 325f § 3  nie stosuje się art. 327 § 1 Podjęcie na nowo rejestrowo umorzonego dochodzenia to wyjątek od zasad dotyczących podejmowania na nowo postępowania przygotowawczego określonych w art. 327 § 1

77 Umorzenie w statystykach

78 Umorzenie postępowania – uprawnienia stron (i innych osób)O umorzeniu zawiadamia się osobę lub instytucję państwową, samorządową lub społeczną, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie, ujawnionego pokrzywdzonego oraz podejrzanego Na postanowienie o umorzeniu śledztwa (dochodzenia) przysługuje zażalenie: Stronom Instytucji państwowej lub samorządowej, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie Osobie, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie określonym w art. 228 – 231, 233, 235, 236, 245, 270 – 277, 278 – 294 k.k. lub art. 296 – 306 k.k. jeżeli postępowanie karne wszczęto w wyniku jej zawiadomienia a wskutek przestępstwa doszło do naruszenia jej praw M.in. Przestępstwa przeciwko wiarygodności dokumentów, składanie fałszywych zeznań, przestępstwa korupcyjne „pośrednio pokrzywdzony” Osobom uprawnionym do wniesienia zażalenia przysługuje prawo przejrzenia akt postępowania (art. 306 § 1b  nie ma ograniczeń z art. 156 § 5)

79 Umorzenie postępowania – uprawnienia stron (innych osób)Zażalenie wnosi się w terminie 7 dni od dnia otrzymania postanowienia o umorzeniu do sądu powołanego do rozpoznania sprawy w I instancji za pośrednictwem prokuratora prowadzącego lub nadzorującego śledztwo (dochodzenie). Jeżeli nie uwzględni zażalenia – kieruje je do sądu. Sąd może: Utrzymać w mocy postanowienie Uchylić postanowienie o umorzeniu i przekazać sprawę do dalszego prowadzenia Uchylając postanowienie o umorzeniu sąd wskazuje powody uchylenia a w miarę możliwości także okoliczności, które należy wyjaśnić lub czynności, które należy przeprowadzić. Wskazania sądu są wiążące dla organu postępowania przygotowawczego Taka sama procedura przy zaskarżaniu postanowienia o odmowie wszczęcia postępowania! Jeżeli organ nadal nie znajduje postaw do wniesienia aktu oskarżenia, wydaje ponownie postanowienie o umorzeniu postępowania lub odmowie jego wszczęcia, pokrzywdzony, który wcześniej zaskarżył postanowienie (wykorzystał uprawnienia z art. 306 § 1 i 1a może wnieść do sądu subsydiarny akt oskarżenia. Należy pokrzywdzonego pouczyć o prawie wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia.

80 Subsydiarny akt oskarżeniaArt. 55 § 1 W razie powtórnego wydania postanowienia o odmowie wszczęcia lub umorzeniu postępowania w wypadku, o którym mowa w art. 330 § 2, pokrzywdzony może w terminie miesiąca od doręczenia mu zawiadomienia o postanowieniu wnieść akt oskarżenia do sądu dołączając po jednym odpisie dla każdego oskarżonego oraz dla prokuratora. Termin prekluzyjny ma charakter gwarancyjny dla domniemanego sprawcy przestępstwa Akt oskarżenia wniesiony przez pokrzywdzonego powinien być sporządzony i podpisany przez pełnomocnika. Warunki formalne subsydiarnego aktu oskarżenia – art. 332 i 333 § 1 Pokrzywdzony może złożyć wniosek o wyznaczenie pełnomocnika z urzędu, który sporządzi akt oskarżenia Miesięczny termin z art. 55 § 1 ulega zawieszeniu na czas rozpoznania wniosku o przyznanie pomocy prawnej z urzędu. W przypadku wyznaczenia pełnomocnika z urzędu termin do dokonania czynności procesowej przez wyznaczonego przedstawiciela procesowego rozpoczyna bieg od daty doręczenia mu postanowienia lub zarządzenia o tym wyznaczeniu Bardzo ważna zmiana! Ciekawe orzeczenie TK  wyrok z dnia 8 stycznia 2013 r., K 18/10

81 Subsydiarny akt oskarżeniaSubsydiarny akt oskarżenia wnosi się w sprawach ściganych z oskarżenia publicznego To nadal publiczny akt oskarżenia (skarga publiczna) tylko, że wnoszony przez inny podmiot „Przyznanie uprawnienia pokrzywdzonemu do działania zamiast oskarżyciela publicznego na podstawie art. 55 § 1 k.p.k. ma na celu przeciwdziałanie prokuratorskiemu oportunizmowi i zapewnienie pokrzywdzonemu możliwości realizacji jego uprawnień wynikających z faktu bezpośredniego naruszenia lub zagrożenia jego dobra prawnego przez przestępstwo w sytuacji, w której oskarżyciel publiczny nie działa, a istnieje uzasadnione podejrzenie, że do takiego naruszenia doszło. Prawo pokrzywdzonego do złożenia zażalenia na postanowienie prokuratora o odmowie wszczęcia postępowania lub o umorzeniu postępowania przygotowawczego i rozpoznanie tego zażalenia przez sąd prowadzi do „wymuszenia” dodatkowych czynności na prokuraturze, co skutkować może zmianą stanowiska prokuratury i wniesieniem aktu oskarżenia” Wyrok TK z dnia 2 kwietnia 2001 r., sygn. SK 10/00

82 Subsydiarny akt oskarżenia – procedura wnoszeniaPostanowienie o umorzeniu/odmowie wszczęcia Zażalenie  zaskarżenie postanowienia przez pokrzywdzonego Sąd uchyla postanowienie o umorzeniu/odmowie wszczęcia Prokurator nadal nie widzi podstaw do wniesienia aktu oskarżenia Pokrzywdzony może w terminie 1 miesiąca od doręczenia powtórnego postanowienia o umorzeniu/odmowie wszczęcia wnieść akt oskarżenia

83 Skierowanie sprawy do sąduSkarga oskarżyciela Zasada skargowości – art. 14 § 1  wszczęcie postępowania sądowego następuje na żądanie uprawnionego oskarżyciela publicznego lub innego uprawnionego podmiotu Obowiązek oskarżyciela publicznego – art. 10 § 1 k.k. (zasada legalizmu) Oskarżycielem przed wszystkimi sądami jest prokurator Inny organ może być uprawniony do pełnienia funkcji oskarżyciela publicznego na mocy przepisów szczególnych – konieczne dokładne określenie zakresu uprawnień nieprokuratorskich organów upoważnionych do wniesienia aktu oskarżenia M.in. Inspekcja Handlowa, Państwowa Inspekcja Sanitarna, urzędy skarbowe i inspektorzy kontroli skarbowej, Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej Inne uprawnione podmioty to m.in. pokrzywdzony, który wnosi subsydiarny akt oskarżenia subsydiarny akt oskarżenia  wcześniejsze slajdy

84 Skierowanie sprawy do sąduPodstawową formą jest wniesienie przez oskarżyciela publicznego aktu oskarżenia Inne skargi to: Wniesienie wniosku z art. 335 § 1 (samoistny wniosek o skazanie bez rozprawy) Wniesienie wniosku o warunkowe umorzenie postępowania Wniesienie wniosku o umorzenie postępowania i zastosowanie środków zabezpieczających Wniosek o rozpoznanie sprawy w trybie przyspieszonym

85 Skierowanie sprawy do sądusprawy przesłane do sądu w 2016 r.: akty oskarżenia: z wnioskiem z 335 § 2: z art. 156 § 1 k.k.s. (dobrowolne poddanie się karze): 186 wniosek z 335 § 1: wniosek o warunkowe umorzenie: wniosek o umorzenie postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy: 1 429 wniosek o rozpoznanie sprawy w trybie przyspieszonym: 252 wniosek o ukaranie do sądu wojskowego: 43

86 Akt oskarżenia a tryby konsensualne

87 Akt oskarżenia W ciągu 14 dni od daty zamknięcia śledztwa lub od dnia otrzymania aktu oskarżenia sporządzonego przez Policję w dochodzeniu, prokurator sporządza akt oskarżenia lub zatwierdza akt oskarżenia sporządzony przez Policję i wnosi go do sądu Chyba że podejmuje inną decyzję i sam wydaje postanowienie o umorzeniu, zawieszeniu albo uzupełnieniu śledztwa lub dochodzenia Organy z art. 325d mogą wnieść akt oskarżenia bezpośrednio do sądu Gdy podejrzany jest tymczasowo aresztowany  akt oskarżenia wnosi się w terminie 7 dni Terminy instrukcyjne, ale powinny zostać zachowane ze względu na sprawny tok postępowania.

88 Akt oskarżenia Warunki formalne  119 + 332 + 333Oprócz ogólnych warunków pisma procesowego (art. 119) akt oskarżenia powinien zawierać (art. 332): Imię i nazwisko oskarżonego, inne dane o jego osobie, dane o zastosowaniu środka zapobiegawczego oraz zabezpieczenia majątkowego Dokładne określenie zarzucanego oskarżonemu czynu ze wskazaniem czasu, miejsca, sposobu i okoliczności jego popełnienia oraz skutków, a zwłaszcza wysokości powstałej szkody Wskazanie, że czyn został popełniony w warunkach wymienionych w art. 64 lub 65 k.k. albo 37 § 1 k.k.s. (recydywa) Wskazanie przepisów ustawy karnej, pod które zarzucany czyn podpada Wskazanie sądu właściwego do rozpoznania sprawy i trybu postępowania Do aktu oskarżenia należy dołączyć uzasadnienie, gdzie wskazuje się fakty i dowody, na których opiera się oskarżenie oraz podstawę prawną oskarżenia a także – okoliczności, na które powołuje się oskarżony w swojej obronie. W dochodzeniu – uzasadnienie aktu oskarżenia fakultatywne

89 Akt oskarżenia Akt oskarżenia powinien także zawierać:1) listę osób, których wezwania oskarżyciel żąda; 2) wykaz innych dowodów, których przeprowadzenia na rozprawie głównej domaga się oskarżyciel. §  2. Prokurator może wnieść o zaniechanie wezwania i odczytanie na rozprawie zeznań świadków przebywających za granicą lub mających stwierdzić okoliczności, którym oskarżony w wyjaśnieniach swych nie zaprzeczył, a okoliczności te nie są tak doniosłe, aby konieczne było bezpośrednie przesłuchanie świadków na rozprawie. Nie dotyczy to osób wymienionych w art. 182

90 Akt oskarżenia Wraz z aktem oskarżenia do sądu przesyła się materiały zebrane w postępowaniu przygotowawczym wraz z załącznikami – całość akt 1) załącznik adresowy do akt sprawy; 2) po jednym odpisie tego aktu dla każdego oskarżonego, a w przypadku określonym w art. 335 § 2 także dla każdego pokrzywdzonego. art. 334 §  3. O przesłaniu aktu oskarżenia do sądu oraz o treści przepisów art. 343 i art. 343a oskarżyciel publiczny zawiadamia oskarżonego i ujawnionego pokrzywdzonego, a także osobę lub instytucję, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie. Pokrzywdzonego należy pouczyć o treści przepisu art. 49a, a także o prawie do złożenia oświadczenia o działaniu w charakterze oskarżyciela posiłkowego.

91 Akt oskarżenia Do aktu oskarżenia można dołączyć wniosek z art. 335 § 2 – wniosek o skazanie bez rozprawy. Prokurator może dołączyć do aktu oskarżenia wniosek o wydanie na posiedzeniu wyroku skazującego i orzeczenie uzgodnionych z oskarżonym kar lub innych środków przewidzianych za zarzucany mu występek, uwzględniających też prawnie chronione interesy pokrzywdzonego. Przesłanki: okoliczności popełnienia przestępstwa i wina oskarżonego nie budzą wątpliwości, oświadczenia dowodowe złożone przez oskarżonego nie są sprzeczne z dokonanymi ustaleniami, postawa oskarżonego wskazuje, że cele postępowania zostaną osiągnięte. Do wniosku stosuje się odpowiednio przepisy § 1 zdanie piąte i § 3 zdanie drugie. Do aktu oskarżenia nie stosuje się przepisów art. 333 § 1 i 2.

92 Art. 335 § 1 – samoistny wniosek o skazanie bez rozprawypamiętać o trybie rozpoznaniu wniosku – art. 343! oskarżony przyznaje się do winy w świetle jego wyjaśnień okoliczności popełnienia przestępstwa i wina nie budzą wątpliwości, jego postawa oskarżonego wskazuje, że cele postępowania zostaną osiągnięte, można zaniechać przeprowadzenia dalszych czynności. Jeżeli zachodzi potrzeba oceny wiarygodności złożonych wyjaśnień, czynności dowodowych dokonuje się jedynie w niezbędnym do tego zakresie. W każdym jednak wypadku, jeżeli jest to konieczne dla zabezpieczenia śladów i dowodów przestępstwa przed ich utratą, zniekształceniem lub zniszczeniem, należy przeprowadzić w niezbędnym zakresie czynności procesowe, a zwłaszcza dokonać oględzin, w razie potrzeby z udziałem biegłego, przeszukania lub czynności wymienionych w art. 74 § 2 pkt 1 w stosunku do osoby podejrzanej, a także przedsięwziąć wobec niej inne niezbędne czynności, nie wyłączając pobrania krwi, włosów i wydzielin organizmu. Prokurator, zamiast z aktem oskarżenia, występuje do sądu z wnioskiem o wydanie na posiedzeniu wyroku skazującego i orzeczenie uzgodnionych z oskarżonym kar lub innych środków przewidzianych za zarzucany mu występek, uwzględniających również prawnie chronione interesy pokrzywdzonego. Uzgodnienie może obejmować także wydanie określonego rozstrzygnięcia w przedmiocie poniesienia kosztów procesu.

93 Skierowanie wniosku z artSkierowanie wniosku z art. 335 § 1 zamiast aktu oskarżenia – skazanie bez rozprawy Nowa instytucja wprowadzona ustawą z dnia 20 lutego 2015 r. Interesujące rozwiązanie jeżeli porówna się treść § 1 i 2 Przesłanki: Przyznanie się Oświadczenia w świetle ustalonych okoliczności sprawy nie budzą wątpliwości Postawa oskarżonego wskazuje, że cele postępowania zostaną osiągnięte

94 Wniosek o warunkowe umorzenie postępowaniaArt. 336 k.p.k. Wniosek o warunkowe umorzenie postępowania zastępuje akt oskarżenia Przesłanki warunkowego umorzenia postępowania – art. 66 k.k. Warunki formalne wniosku – § 1 pkt. 1, 2 i 4 -6. Imię i nazwisko oskarżonego, inne dane o jego osobie, dane o zastosowaniu środka zapobiegawczego oraz zabezpieczenia majątkowego Dokładne określenie zarzucanego oskarżonemu czynu ze wskazaniem czasu, miejsca, sposobu i okoliczności jego popełnienia oraz skutków, a zwłaszcza wysokości powstałej szkody Wskazanie przepisów ustawy karnej, pod które zarzucany czyn podpada Wskazanie sądu właściwego do rozpoznania sprawy i trybu postępowania Uzasadnienie można ograniczyć do wskazania dowodów świadczących o tym, że wina oskarżonego nie budzi wątpliwości oraz wskazać na okoliczności, które przemawiają za warunkowym umorzeniem. Prokurator może wskazać proponowany okres próby, obowiązki, które należy nałożyć na oskarżonego i stosownie do okoliczności wnioski co do dozoru Dołącza się listę ujawnionych osób pokrzywdzonych Wniosek o warunkowe umorzenie można złożyć bez wiedzy oskarżonego. Z perspektywy ekonomii postępowania zasadne byłoby jednak poinformować go o chęci warunkowego umorzenia postępowania. Oskarżony może nie zgodzić się na warunkowe umorzenie, wtedy prokurator musi uzupełnić wniosek o warunkowe umorzenie m.in. o listę dowodów, których przeprowadzenia domaga się na rozprawie.

95 Wniesienie wniosku o umorzenie postępowania i orzeczenie środków zabezpieczającychJeżeli zostanie ustalony, że podejrzany dopuścił się czynu w stanie niepoczytalności, a istnieją podstawy do zastosowanie środków zabezpieczających, prokurator po zamknięciu śledztwa kieruje sprawę do sądu z wnioskiem o umorzenie postępowania i zastosowanie środków zabezpieczających. O przekazaniu wniosku do sądu informuje się ujawnionego pokrzywdzonego Sąd rozstrzyga o umorzeniu postępowania ewentualnie – jeżeli nie widzi podstaw – przekazuje sprawę prokuratorowi do dalszego prowadzenia

96 Pytania z listy ProfesoraCele procesu karnego Zasada działania z urzędu Zasada kontradyktoryjności i zasada inkwizycyjności Zasada legalizmu pierwszego i drugiego stopnia Oportunistyczne instytucje procesu karnego Cele i funkcje postępowania przygotowawczego Rozpoczęcie postępowania przygotowawczego Organy postępowania przygotowawczego i ich kompetencje Śledztwo Przedstawienie zarzutów Czynności niepowtarzalne w postępowaniu przygotowawczym Dochodzenie Czynności sądowe w postępowaniu przygotowawczym