1 Powstanie Wielkopolskie27 XII 1918r. – 16 II 1919r.

2 Przyczyny wybuchu powstania.P Powstanie Wielkopolskie, czyli wystąpienie zbrojne ludności, przeciwko władzom niemieckim rozpoczęło się 27 grudnia 1918 r. w Poznaniu, było odpowiedzią na demonstracje niemieckie przeciwko przyjazdowi Ignacego Jana Paderewskiego. Celem powstania było uwolnienie Wielkopolski i Pomorza spod władzy niemieckiej. fot. Ignacy Jan Paderewski w Poznaniu w 1919r.

3 Pierwszy okres walk powstańczych. Do 8 stycznia 1919r.

4 Początek Walk Walki rozpoczęły się 27 grudnia 1918 roku, kiedy to Niemcy, wzburzeni polskimi uroczystościami towarzyszącymi wizycie Paderewskiego, zorganizowali przemarsz oddziałów wojskowych przez miasto. Około godziny tego dnia przed Prezydium Policji, mieszczącym się naprzeciw budynku Teatru Miejskiego oraz w okolicach Hotelu Bazar pojawiły się polskie oddziały Straży Ludowej, POW i SSiB. Dowódcy polscy wydali rozkaz zdobycia Prezydium Policji, obsadzonego przez Niemców. W walkach o ten budynek poległ pierwszy powstaniec wielkopolski w Poznaniu, Franciszek Ratajczak (śmiertelnie ranny, zmarł po przewiezieniu do szpitala). Walki o ten budynek zakończyły się w nocy, kiedy to zawarto polsko-niemieckie porozumienie, na mocy którego Niemcy mogli opuścić Prezydium z bronią w ręku. Zastąpiły ich oddziały Straży Ludowej.

5 Komunikat Naczelnej Rady Ludowej w sprawie wydarzeń poznańskich w dnia 27 grudnia:„{...) Wczoraj po południu, na krótko przed czwartą, nadciągały do miasta ż koszar na Jeżycach oddziały uzbrojonych żołnierzy niemieckich z 6 pułku grenadierów, w liczbie około 200, z oficerem na czele, śpiewając niemieckie pieśni, wtargnęli do gmachu Naczelnej Rady Ludowej, zrywając tamże sztandary angielskie, amerykański i francuski. W dalszym pochodzie przez św, Marcin, ul, Wiktorii, Berlińską i Plac Wilhelmowski czynili to samo, wdzierając się zwłaszcza na Berlińskiej do domów prywatnych i zrywając tamże z balkonów chorągwie koalicyjne i amerykańskie, i polskie, które deptano nogami. Prowokacyjne zachowanie się gwałtowników niemieckich zwabiło nie przygotowaną na napaść i prowokację ludność polską, która wyległa na ulice. Tymczasem żołnierze niemieccy dotarli do Banku Związku, tu zdarli i znieważyli sztandary angielskie i amerykańskie i tu padł pierwszy strzał do dyrektorów, który na szczęście chybił (...). Gdy mrok zapadał, rozpoczęli żołnierze niemieccy strzelaninę z kierunku Prezydium Policji. Niemcy ustawili tutaj dwa karabiny maszynowe i wśród ogólnego popłochu skonsternowanej ludności rozpoczęli ogień w kierunku „Bazaru", między innymi w okna, gdzie mieszka Paderewski, złożony niemocą po przebytej na okręcie hiszpance (...). Ze strony polskiej zrazu nie odpowiadano, usiłowano dojść do jakiegoś porozumienia i uniknąć krwi rozlewu. Gdy jednak strzały nie ustawały, gdy szereg osób odniosło rany, Straż Ludowa poczęła odpowiadać na strzały i zarządziła środki bezpieczeństwa mające chronić przechodniów (...)"

6 28 grudnia sukcesy Polaków w trakcie walk o Poznań, opanowali oni między innymi cytadelę, redutę Grollmanna, arsenał przy Wielkich Gar-barach. Komisariat NRL mianował tymczasowym naczelnym dowódcą powstania kpt. Stanisława Taczaka. fot. Stanisław Taczak

7 29 grudnia Walki w Poznaniu, natomiast na prowincji wyzwoliły się między innymi takie miejscowości jak Kórnik, Grodzisk, Kiecko, Witkowo, Wielichowo i szereg innych. 30 grudnia Doniosły sukces polski w Poznaniu - zdobycie koszar 6 pułku grenadierów. Jednostka ta jeszcze tego samego dnia opuściła Poznań. fot. Walki powstańcze

8 31 grudnia Wyzwoliły się: Ostrów, Oborniki, Kościan, a w dniach poprzednich między innymi: Śrem, Wągrowiec, Wronki. Początek polskiej ofensywy z Gniezna pod dowództwem Pawła Cymsa w kierunku Kujaw. Odezwa komendanta okręgu ostrowskiego - 31 grudnia 1918: „Z dniem dzisiejszym objąłem komendę miasta Ostrowa i powiatu. Rozkazuję co następuje: 1. Wszelką broń i amunicję, znajdującą się pomiędzy ludnością cywilną, należy do 3 stycznia 1919 złożyć za pokwitowaniem w komendanturze miasta. Niewykonanie powyższego rozkazu pociągnie za sobą surowe kary, 2. Zabraniam wszelkich rewizji po domach prywatnych. Rewizje takie odbywać się mogą li tylko za moim przyzwoleniem. 3. Za rabunek i kradzieże będę karał śmiercią. 4. Lokale publiczne należy zamykać o godzinie 9 wieczorem. Napoi alkoholowych nie wolno wydawać. 5. Orły niemieckie należy usunąć do godz. 3 po południu ze wszelkich gmachów. 6. Komendantura miasta znajdować się będzie w dawniejszym kasynie oficerskim.”

9 1-5 stycznia Oswobodzenie wielu miejscowości, między innymi: Jarocina, Nakła, Mogilna, Strzelna, Krotoszyna, Kruszwicy, Nowego Tomyśla, Czarnkowa, Miejskiej Górki, Jutrosina, Rawicza, Wolsztyna. 6 stycznia Powstańcy zdobyli lotnisko na Ławicy. Tym samym akcja wyzwalania Poznania dobiegła końca. Wybuchły walki pod Czerskiem i Kościerzyną na Pomorzu (Prusach Zachodnich). Powstanie wykroczyło poza teren Wielkopolski. fot. Walki powstańcze

10 7 stycznia 1919 - Niemcy zdobyli Chodzież, zajętą dzień wcześniej przez powstańców.8 stycznia Bitwa pod Chodzieżą, powstańcom udało się odbić miasto. Odzyskano również Czarnków chwilowo zdobyty przez Niemców. Zwycięstwo powstańców pod Slesinem i wyzwolenie Sierakowa. Gen. Józef Dowbor-Muśnicki został mianowany wodzem powstania. fot. Gen. Józef Dowbor-Muśnicki

11 Drugi okres walk powstańczych. 8-15 stycznia 1919r.

12 9 stycznia 1919 - Powstańcy zostali zmuszeni do opuszczenia Nakła.10 stycznia Walki w południowej Wielkopolsce, w rejonie Leszna, pod Rydzyną i Kąkolewem, zdobycie przez powstańców Sarnowy. fot. Powstańcy Wielkopolscy

13 11 stycznia Bój o Szubin zakończył się zwycięstwem strony polskiej. Jego znaczenie było duże. W rękach powstańców znalazł się nie tylko Szubin, ale również i Żnin, Łabiszyn, Złotniki. Również w innych rejonach północnej Wielkopolski dała się zauważyć znaczna aktywność strony polskiej. Na zachodzie natomiast miało miejsce niepowodzenie pod Zbąszyniem, a na południu Polacy utracili Sarnowę. fot. Powstańcy

14 12 stycznia 1919 - Walki w rejonie Leszna, pod Lipnem.13 stycznia Powstańcy utracili Szamocin. 15 stycznia Nieudana operacja powstańcza pod Szamocinem. fot. Oficerowie sztabu frontu północnego

15 Trzeci okres walk powstańczych. 16 stycznia – 16 lutego 1919

16 16 stycznia 1919 - Walki w rejonie Międzychodu. Gen. J16 stycznia Walki w rejonie Międzychodu. Gen. J. Dowbor-Muśnicki objął funkcję naczelnego wodza. 17 stycznia Został ogłoszony pobór do wojska. Pod broń powołano roczniki 1897, 1898 i Ważny etap w przekształceniu ochotniczych sił powstańczych w regularną Armię Wielkopolską. 21 stycznia NRL ustanowiła tekst roty przysięgi wojsk powstańczych.

17 Tekst roty przysięgi wojsk powstańczych.„W obliczu Boga Wszechmogącego w Trójcy Świętej Jedynego ślubuję, że Polsce, Ojczyźnie mojej i sprawie całego Narodu Polskiego zawsze i wszędzie służyć będę, że kraju Ojczystego i dobra narodowego do ostatniej kropli krwi bronić będę, że Komisarzowi Naczelnej Rady Ludowej w Poznaniu i dowódcom, i przełożonym swoim mianowanym przez tenże Komisariat, zawsze i wszędzie posłuszny będę, że w ogóle tak zachowywać się będę, jak przystoi na mężnego i prawego żołnierza-Polaka, że po zjednoczeniu Polski złożę przysięgę żołnierską, ustanowioną przez polską zwierzchność państwową"

18 23 stycznia 1919 - Skuteczna powstańcza obrona Miejskiej Górki.22 stycznia Wzmogły się walki na froncie północnym - Niemcy zajęli Potulice. Natomiast na południu powstańcy odnieśli sukces pod Robczyskiem koło Leszna. 23 stycznia Skuteczna powstańcza obrona Miejskiej Górki. 25 stycznia W wyniku śmiałej akcji siły powstańcze zajęły Kargowę i Babimost. fot. Rewia Wojsk Wielkopolskich

19 28 stycznia Niemcy podjęli ofensywę na froncie północnym, w rejonie Bydgoszczy i Nakła. W dniach następnych ciężkie walki toczyły się pod Rynarzewem. 3 lutego Rozwijająca się pomyślnie ofensywa niemiecka na północy za łamała się. Wróg został wyparty za Noteć. Powstańcy odbili Rynarzewo i odnieśli zwycięstwo pod Kcynią. W dniu następnym odzyskano Szubin. 4 lutego Działania zaczepne na południu. Powstańcy dotarli do przed mieść Rawicza, jednak zostali odparci. Ciężkie walki na tym odcinku toczyły się również w następnych dniach.

20 10 lutego 1919 - Odparcie natarcia niemieckiego pod Rawiczem.7 lutego Ciężkie walki o Kolno, które przechodziło z rąk do rąk. Komisariat NRL mianował 122 podoficerów Polaków z byłej armii pruskiej na stopień podporucznika. 9 lutego Na zachodzie w rejonie Trzciela powstańcy odparli niemieckie natarcie. 10 lutego Odparcie natarcia niemieckiego pod Rawiczem. Ilustracja przedstawiająca walki powstańcze.

21 12 lutego Natarcie niemieckie przy wsparciu pociągów pancernych na Kargowę i Babimost odniosło sukces. Atak niemiecki został powstrzymany pod Kopanicą. 14 lutego Niemcy przenieśli siedzibę naczelnego dowództwa do Kołobrzegu, co świadczyło o planach ofensywy przeciwko Wielkopolsce. 16 lutego W Trewirze został przedłużony rozejm Niemiec z państwami Ententy. Obejmował on również front wielkopolski. Tym samym armia powstańcza została uznana za wojsko sprzymierzone.

22 Niespokojny rozejm i pokój (16 lutego - styczeń 1920)17 lutego Mimo rozejmu pod Rynarzewem, nad Notecią i pod Nową Wsią Zbąską zacięte walki. 18 lutego Powstańcy pod Rynarzewem zdobyli niemiecki pociąg pancerny. Do końca lutego - Starcia zbrojne pod Margoninem, Bydgoszczą, Chodzieżą, Nakłem, Kępnem, Krotoszynem, Ostrzeszowem. 9 marca Kompania ochotnicza powstańców wyruszyła do Małopolski w celu walki z Ukraińcami. 24 kwietnia Dalsza rozbudowa armii powstańczej. Komisariat NRL powołał pod broń roczniki 1891, 1892, 1893, 1894, 1901. 30 maja Straż Ludowa została przekształcona w Obronę Krajową. 6 czerwca Starcia w rejonie Bydgoszczy. 18 czerwca Walki pod Rynarzewem. 28 czerwca Niemcy podpisały traktat wersalski, w wyniku którego do Polski powróciła - z wyjątkiem skrawków prawie cała Wielkopolska. Czyn zbrojny Wielkopolan zakończył się sukcesem.

23 1 lipca 1919 - Ogień artylerii na froncie wielkopolskim. 2 lipca Niemcy pod Kąkolewem koło Leszna zabili dwóch polskich oficerów. II półrocze Mimo podpisania traktatu pokojowego na linii frontu wielkopolskiego dochodziło jeszcze do sprowokowanych przez Niemców zajść. 10 stycznia W życie wszedł traktat wersalski, na mocy którego armia powstańcza miała przejąć Pomorze oraz te miejscowości Wielkopolski, które do tej pory pozostawały w rękach niemieckich, np. Leszno i Rawicz. 13 stycznia Dowództwo frontu wielkopolskiego wydało rozkaz do rozpoczęcia przejmowania zajmowanych dotąd przez Niemców terytoriów. 17 stycznia Początek akcji przejmowania. 8 marca Likwidacja frontu wielkopolskiego - koniec ery Powstania Wielkopolskiego. fot. Obszar Wielkiego Księstwa Poznańskiego z zaznaczonymi uregulowaniami terytorialnymi po rozejmie w Trewirze i granicami województwa poznańskiego po traktacie wersalskim.

24 Fragment Pomnika Powstania Wielkopol- skiego w Poznaniu

25 Marcin Mikołajczak – uczestnik powstania.

26 Marcin Mikołajczak urodził się 8. 10. 1898r. w Boguszynce (powMarcin Mikołajczak urodził się r. w Boguszynce (pow. Jarocin). Z tejże miejscowości został wcielony do armii niemieckiej. Kiedy przyjechał w pełnym umundurowaniu niemieckim na urlop, w Jarocinie już tworzyły się oddziały powstańcze. Marcin Mikołajczak nie wrócił już do armii. Wstąpił do powstańców Z Jarocina oddziały doszły do Kawcza gdzie stacjonowano. W tym czasie Marcin zapoznał się z Zofią Mikołajewską z Szurkowa. Później wyruszył razem z innymi powstańcami, aby dalej walczyć o wolność. Po zakończeniu powstania wrócił do Szurkowa, wziął ślub z Zofią i mieszkał tu do śmierci. Został odznaczony Orderem Odrodzenia Polski i Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym.

27 Marcin Mikołajczak w mundurze niemieckim.

28 Zdjęcie ślubne Marcina i Zofii.

29 Dowód osobisty Marcina Mikołajczaka.

30

31 Legitymacja członkowska Kółka Rolniczego w Szurkowie

32

33 Niemieckie dokumenty M. Mikołajczaka

34

35 Niemiecka książeczka wojskowa M. Mikołajczaka

36

37 Wielkopolski Krzyż PowstańczyWielkopolski Krzyż Powstańczy został ustanowiony dekretem Rady Państwa w dniu 1 lutego 1957 roku w celu nagrodzenia zasług uczestników powstania wielkopolskiego 1918 – 1919. Wielkopolski Krzyż Powstańczy był nadawany osobom, które z bronią w ręku lub w inny aktywny sposób uczestniczyły w walkach przeciwko zaborcom niemieckim w powstaniu wielkopolskim. Odznaczenie nadawała Rada Państwa na podstawie wniosków Związku Bojowników o Wolność i Demokrację. Mógł być nadawany pośmiertnie. Krzyż M. Mikołajczaka niestety nie zachował się.

38 Pismo o nadaniu Wielkopol - skiego Krzyża Powstańczego MPismo o nadaniu Wielkopol - skiego Krzyża Powstańczego M. Mikołaj - czakowi.

39 Dokument mianowania M. Mikołajczaka na stopień podporucznika i Order Odrodzenia Polski – Polonia Restituta.

40 Źródła z których korzystałam: Relacja Marianny Spurtacz – córka Marcina Mikołajczaka Zbiory domowe

41 Prezentację wykonała Monika SpurtaczKl. III c