1 PRACA Z DZIECKIEM Z RODZINY DYSFUNKCYJNEJ

2 CO TO ZNACZY „RODZINA DYSFUNKCYJNA”? Rodzina dysfunkcyjna to rodzina, w której występują zaburzone relacje pomiędzy jej członkami. Stosunki wewnątrz rodziny opierają się na współuzależnieniu, charakteryzującym się wzajemną kontrolą, oskarżeniami, podejrzliwością, brakiem zaufania Rodzina taka nie spełnia swoich podstawowych funkcji, do których należą, miedzy innymi: funkcja opiekuńcza, funkcja miłości, funkcja socjalizacyjna, funkcja integracyjna, funkcja ekonomiczna

3 PRZYCZYNY DYSFUNKCJONALNOŚCI RODZINY Według Jadwigi Izdebskiej, dysfunkcjonalność rodziny związana jest ze zjawiskami patologicznymi obciążającymi jedno lub oboje rodziców. Należą do nich: Przestępczość Alkoholizm Zachowania destrukcyjne Dewiacyjne zachowania seksualne Zaburzenia psychiczne Niepełnosprawność Rozbicie rodziny Konkubinat Zawężone stosunki emocjonalne w rodzinie Patologiczne zachowania rodziców

4 ROLE DZIECKA W RODZINIE DYSFUNKCYJNEJ Bohater Kozioł ofiarny Niewidoczne dziecko Maskotka

5 BOHATER Dziecko „bohater” odgrywa w rodzinie role rodziców. Jest tzw. „małym rodzicem”, opiekunem, terapeutą rodziny. Przejmuje obowiązki rodziców i świetnie sobie z nimi radzi. Jest gotowy do poświęceń i rezygnacji z własnych planów na rzecz zachowania spójności rodziny. Dziecko takie w rzeczywistości żyje w ciągłym napięciu i osamotnieniu. Nie może odpuścić, przyznać się do nie mocy, mimo że obowiązki, którymi jest obciążone, nie są współmierne do jego wieku i doświadczenia Dziecko „bohater” w szkole Wzorowy uczeń, pupilek nauczycieli, nie skory do kontaktów z rówieśnikami, poważny, donoszący na kolegów Sposób reakcji nauczyciela: Rozmowa, próba zachęcenia ucznia do pracy w grupie, nawiązania bliższych reakcji

6 KOZIOŁ OFIARNY Dziecko traktowane jako osoba, na której można rozładować swoje emocje. Dziecko postrzegane jako trudne, niegrzeczne, sprawiające problemy wychowawcze rodzicom, źle się uczy, wpada w złe towarzystwo Dziecko staje się wytłumaczeniem dla problemów trawiących rodzinę. To na nie zrzucana jest odpowiedzialność na wszelkie niepowodzenia Dziecko „kozioł ofiarny” w szkole Niegrzeczne, nie słucha poleceń nauczyciela, skore do bójki, nie przykłada się do nauki Sposób reakcji nauczyciela Powierza odpowiedzialne zadania podczas pracy w grupie, chwali za dobrze wykonane zadanie, dopinguje do dalszych starań

7 NIEWIDOCZNE DZIECKO Dziecko, którego nie widać, jest wycofane, nie angażuje się w kontakty społeczne. Dziecko nie sprawia problemów wychowawczych, ale też nie wyraża swoich potrzeb, uczuć. Praca z takim dzieckiem polega na przełamaniu jego nieśmiałości, dowartościowaniu i sprawieniu żeby poczuło się ważne i potrzebne „Niewidoczne dziecko” w szkole Nie odzywa się, nie współpracuje z rówieśnikami, nie wyraża własnego zdania podczas pracy w grupie Sposób reakcji nauczyciela Zachęcenie do rozmowy, podkreślenie zdolności dziecka, zaproszenie innych dzieci do kontaktów z nieśmiałym kolegą / nieśmiałą koleżanką

8 MASKOTKA Dziecko „maskotka” jest traktowane jako antidotum na wszelkie bolączki. Jest zawsze uśmiechnięte, jest rozgrywane między rodzicami w trakcie sytuacji konfliktowych. Ukochany synuś tatusia/ ukochana córeczka mamusi. Dziecko traktowane jest w sposób niepoważny, bez względu na swój wiek. Zatraca granicę między śmiechem a płaczem. Wewnętrznie jest bardzo niepewne, przestraszone. Dziecko „maskotka” w szkole Nie słucha nauczyciela, kręci się, często jest nadpobudliwe, nie skupia uwagi na lekcjach, wygłupia się, jest roztargnione Sposób reakcji nauczyciela Traktowanie dziecka w sposób poważny, ustalenie reguł postępowania i trzymanie się ich, wsparcie, jasne artykułowanie tego co jest dobre a co złe

9 SPOSÓB POSTĘPOWANIA WOBEC UCZNIA Z RODZINY DYSFUNKCYJNEJ 1.Rozpoznanie - zauważenie problemu, mimo zapewnień rodziców, że wszystko jest w porządku -możliwość podjęcia działań zgodnie ze stanem wiedzy o problemach istniejących w rodzinach dysfunkcyjnych ( m.in.: z problemami alkoholowymi, wykorzystaniem seksualnym, przemocą) 2. Wstępna diagnoza, podjęcie kontaktu („inicjatywa”), wynikająca z obserwacji niepokojących zachowań dziecka, do których należą m.in.: -niska samoocena, unikanie kontaktu, niepokój, zamknięcie w sobie, a z drugiej strony nadpobudliwość, agresja, kłótliwość, trudności z koncentracją -jak również: nieobecność na lekcjach, niedbanie o ubiór (chodzenie wciąż w tym samym, często brudnym stroju) niechęć do przebierania się na lekcje wfu (może wynikać z ukrywania śladów przemocy), zachowania obsesyjne, sięganie po używki -Uwagę nauczyciela powinno wzbudzić też niewypełnianie obowiązków przez rodziców, związanych z kontaktem ze szkołą, powierzanie odbierania/odprowadzania dzieci osobom trzecim

10 SPOSÓB POSTĘPOWANIA WOBEC UCZNIA Z RODZINY DYSFUNKCYJNEJ Strategia informacyjna/ wsparciowa powinna się rozpocząć od rozmowy z dzieckiem, ponieważ to z nim nauczyciel ma codzienny kontakt. Podczas rozmowy nauczyciel wykazuje zainteresowanie uczniem, pyta się go o problemy, jest otwarty na pomoc i wsparcie ucznia, zapewnia go o swojej obecności podczas spotkania z rodzicami dziecka. Nauczyciel powinien dać wypowiedzieć się dziecku, pozwolić mu nazwać emocje, co czuje, co mu doskwiera. Pedagog nie może atakować dziecka, wymuszać na nim zwierzeń, obrażać, gdyż to wszystko prowadzi do „zamknięcia się” ucznia. 3. Ustalenie planu działania Nauczyciel wraz z dzieckiem ustala plan pomocy: w jaki sposób, w czym może dziecku pomóc. Obie strony zgadzają się na zaproponowane rozwiązanie i trzymają się go.

11 SPOSÓB POSTĘPOWANIA WOBEC UCZNIA Z RODZINY DYSFUNKCYJNEJ 4. Interwencja W sytuacji gdy zagrożone jest zdrowie ucznia lub jego zachowanie jest niebezpieczne dla otoczenia, nauczyciel ma obowiązek pomóc dziecku przerywając sytuację kryzysową. Najlepiej aby dziecko znalazło wsparcie w szkole, u nauczycieli, pedagogów, psychologów. Gdy szkoła nie jest w stanie zapewnić pomocy, musi poinformować instytucje zewnętrzne. Na każdym etapie interwencji wobec dziecka, nauczyciel musi być w kontakcie z jego rodzicami. Pedagog powinien zaprosić rodziców na rozmowę, opowiedzieć o swoich obawach, przedstawić sytuację w sposób obiektywny, nie atakujący ani rodziców ani dziecka. Nauczyciel powinien wskazać konkretne przykłady niepokojących zachowań dziecka. Nie powinien przy tym oskarżać ani oceniać rodziców, by nie stracić ich zaufania. Ostatecznie aby pomóc dziecku, współpraca z jego opiekunami jest niezbędna.

12 BIBLIOGRAFIA Marzenna Kucińska, „DDA czyli Dorosłe Dzieci Alkoholików” [ w: „Gdzie się podziało moje dzieciństwo?”] Wiesława Larwa, Uczeń z rodziny dysfunkcyjnej, źródło: http://www.rozaniecii.cba.pl/publikacje/dysfunkcyjna.html (dostęp: 27.09.2016). http://www.rozaniecii.cba.pl/publikacje/dysfunkcyjna.html Katarzyna Pakulska, Jak pracować z uczniem z rodziny dysfunkcyjnej.