1 prawa autorskie dr Krystyna StaweckaIKONA MATKI BOŻEJ „KRZEW GOREJĄCY” JAKO SPOSÓB PRZEKAZU WIARY. STUDIUM Z EDUKACJI MEDIALNEJ prawa autorskie dr Krystyna Stawecka
2 Rozprawa doktorska napisana na seminarium z edukacji medialnejpod kierunkiem Ks. prof. dr hab. Tadeusza Zasępy prawa autorskie dr Krystyna Stawecka
3 prawa autorskie dr Krystyna Stawecka
4 Problemy badawcze dysertacjiTeologiczna interpretacja idei przewodnich ikony, w poszczególnych jej częściach oraz w ujęciu całościowym. Wyjaśnienie charakteru przedstawień Maryi z Emmanuelem, wraz z symboliką atrybucji umieszczonych na maforionie Bogarodzicy. Ustalenie wymowy oraz założeń, według których lokowano na ikonie schemat chórów anielskich. prawa autorskie dr Krystyna Stawecka
5 Problemy badawcze dysertacjiOdczytanie profetycznych obrazów, z określeniem ich znaczenia dla całości kompozycji. Ustalenie czynników, które spowodowały, iż powstało wyobrażenie o tak złożonym, doktrynalne syntetycznym przekazie teologicznym. prawa autorskie dr Krystyna Stawecka
6 prawa autorskie dr Krystyna StaweckaCel pomocniczy Szczegółowe opisanie programu ikonograficznego przedstawienia, z wyodrębnieniem pierwotnych schematów graficznych i kolorystycznych, a co za tym idzie wykładni teologicznej ikony. prawa autorskie dr Krystyna Stawecka
7 Cel praktyczny Ukazanie katechetycznego i liturgicznego przesłania ikony – dydaktyka wiary. prawa autorskie dr Krystyna Stawecka
8 Metodologia badań - Synteza przedstawienia w rozumieniuikonologii teologicznej. Analiza historyczna, ze szczególnym uwzględnieniem systemów badawczych historii sztuki. Wstępna inferencja źródeł ikonograficznych pod względem technologicznym. prawa autorskie dr Krystyna Stawecka
9 Poznanie o charakterze emocjonalno-estetycznymDroga ponadrozumowego zbliżenia się do prawdy. Duchowy wymiar ikony, jako pośrednika „Bosko-ludzkiego” spotkania. prawa autorskie dr Krystyna Stawecka
10 prawa autorskie dr Krystyna StaweckaW pierwszym rozdziale udokumentowana została wielowątkowa geneza merytorycznej i formalnej warstwy ikony. W następnej kolejności poddano analizie wizerunki Matki Bożej i Emmanuela, wraz z rozpatrzeniem heterodoksyjnych motywów trynitarnych, występujących na niektórych przedstawieniach. Dalsze część rozprawy poświęcone zostały angeologii ikony oraz roli Maryi w ekonomii zbawienia, z uwzględnieniem płaszczyzny symbolicznej, jak również starotestamentalnych prefiguracji historiozbawczych funkcji Maryi. prawa autorskie dr Krystyna Stawecka
11 Dziedzictwo Bizancjum „Trzeci Rzym”Szczególnie odczuwalna w XVI w., idea specjalnego powołania Rusi w dziejach ludzkości, wyznaczyła na wiele stuleci paradygmat świadomości politycznej i religijnej, czyniący z niej jedno z mocarstw imperialnych silnie złączonych z wrażliwością religijną. Wyrazem tego stała się nowa ikonosfera Cerkwi prawosławnej, w której właściwe sobie miejsce zajmują ikony określane jako teologiczno-dydaktyczne. prawa autorskie dr Krystyna Stawecka
12 Ikony teologiczno-dydaktyczneTo osobliwy język artystycznej wypowiedzi, który miał być adekwatny dla nowej roli, jaką przyjęła Moskwa. Cechą charakterystyczną ikon tego czasu staje się przedstawienie poetyckiej wizji świata chrześcijańskiego. Wyobrażenie Matki Bożej „Krzew Gorejący”, wpisuje się w zakres tematyki charakterystycznej dla okresu „dziejowego wyczekiwania”, przesyconego starotestamentowym profetyzmem. prawa autorskie dr Krystyna Stawecka
13 Wymowa przedstawienia – ustalenia badawczeW ikonie „Krzewu Gorejącego” ukazano niebiańską chwałę Bogarodzicy, Jej relację do Trójcy Świętej i rolę, jaką odegrała w realizacji Bożego planu zbawienia. Przedstawienie to ukazuje eschatologiczną wizję wieczności, w której zawarte jest oczekiwanie zbawienia, jego spełnienie w formie przebóstwienia człowieka i świata. prawa autorskie dr Krystyna Stawecka
14 „Świetlista chmura” Obraz nieba Tron BożyWewnętrzna przestrzeń gwiazdy wyobraża mandorlę, przemienioną rzeczywistość, którą wypełniają energie anielskie, adorując Matkę Emmanuela, przynoszącą zbawienie. prawa autorskie dr Krystyna Stawecka
15 Przymioty Boże Wieczny ogień, rozpalający miłość, oczyszczający i oświecający. Tęcza – znak przymierza Boga z człowiekiem. Chwała Boża w postaci obłoku. Wiatr, życiodajne tchnienie, świadczące o obecności Ducha Świętego. prawa autorskie dr Krystyna Stawecka
16 Świątynia Przybytek BogaWyobrażenia „anielskich główek” – oznaczające akt uwielbienia Boga przez całe stworzenie. prawa autorskie dr Krystyna Stawecka
17 prawa autorskie dr Krystyna StaweckaMesjasz-Król Znak narodzin Mesjasza-Króla w obrazie „Króla-Słońce”, wschodzącego z „Dziewiczego Obłoku”. Obraz Jerozolimy, będący oznaką spotkania Boga ze swym ludem, które dokonuje się w Maryi. Wizerunek Chrystusa Arcykapłana, przynosi myśl o zbawczej ofierze Chrystusa, o roli jaką odegrała w tym akcie Bogarodzica przekazując liturgiczną i ofiarniczą istotę posłannictwa Syna względem Ojca i człowieka. Wizja Syjonu, góry, uświeconego miejsca objawienia, proroczej zapowiedzi, symbol dziewiczego poczęcia i narodzenia Syna Bożego. prawa autorskie dr Krystyna Stawecka
18 prawa autorskie dr Krystyna StaweckaTo On będący źródłem przebaczenia, życia wiecznego, wypływa z Maryi, ze „źródła zapieczętowanego”, z „Czystej Matki.” Ona zaś staje się „[…] tajemniczym rajem, który zrodził niestworzonego Chrystusa, a On to zasadził na ziemi życiodajne drzewo krzyża.” Takie znaczenie ma zapewne obraz drzewa, jaki znajdujemy wśród metaforycznych przedstawień umieszczanych na szatach Maryi. prawa autorskie dr Krystyna Stawecka
19 Ośmioramienna gwiazda – symbol Chrystusaprawa autorskie dr Krystyna Stawecka
20 Znak połączenia Boga i człowieka, energii Boskich i ziemskich.Przestrzeń niebios – wyróżnia szafirowa kosmiczna głębia, nałożona na jawiącą się w czerwieniach strefę ziemską z tetramorficznymi wyobrażeniami Ewangelistów. Ich bliskości z Emmanuelem wiąże się z treścią Apokalipsy, w której Baranek Boży jest ośrodkiem niebiańskiej liturgii. Jest to znak Chrystusa i czterech Ewangelii. prawa autorskie dr Krystyna Stawecka
21 „Niech Mu oddają pokłon wszyscy aniołowie Boży!”prawa autorskie dr Krystyna Stawecka
22 List do Hebrajczyków Apokalipsa św. JanaTo najbardziej prawdopodobne źródła przedstawień energii afirmujących obraz Syna Bożego, wywyższonego ponad anioły. Zgromadzone wokół Matki Bożej z Emmanuelem chóry anielskie, stają się obrazem liturgii Kościoła, znakiem wierności Nowemu Przymierzu. W wyobrażeniu tym zawarta jest myśl ukazująca w aniołach rodzaj łączności „Przedwiecznego z Ludem Bożym” prawa autorskie dr Krystyna Stawecka
23 Przymioty ducha Mądrość, bojaźń, pobożność.Anioły żywiołów - moc oczyszczania lub objawiania. Przymioty ducha - mądrość, bojaźń, pobożność. prawa autorskie dr Krystyna Stawecka
24 prawa autorskie dr Krystyna StaweckaAnielska tęcza - jako wizja apokaliptyczna: -tron w otoczeniu tęczy, który afirmują aniołowie pod postacią czterech „Zwierząt” – symbole Ewangelistów, - błyskawice, głosy i gromy towarzyszące objawieniu. prawa autorskie dr Krystyna Stawecka
25 prawa autorskie dr Krystyna StaweckaProroctwa „Krzew Gorejący” epifania Mojżesza, w której Słowo Boże, płonący ogień jednoczy się z człowiekiem, pozostawiając mu ludzką postać. W objawieniu tym widzimy Bogarodzicę, rodzicielkę Słowa, zawsze czystą, nienaruszoną Matkę. prawa autorskie dr Krystyna Stawecka
26 prawa autorskie dr Krystyna StaweckaRodowód Mesjasza Wizerunki Dawida i Salomona, umieszczone w zwieńczeniu poziomych ramion gwiazdy, nawiązują do ziemskiego rodowodu Mesjasza oraz do symbolu świątyni z Arką Przymierza, wypełnioną chwałą Pańską w postaci obłoku, który staje się prefiguracją, obrazem Matki Bożej. prawa autorskie dr Krystyna Stawecka
27 prawa autorskie dr Krystyna Stawecka„Drzewo Jessego” Z leżącej postaci Jessego, ojca Dawida wyrasta nowa „odrośl” łaski. Pnącze łączy się z gwiazdą, wskazując na wizerunek Maryi z Emmanuelem, jako na wizję owej „różdżki”, z której zakwita kwiat-Mesjasz. Z Księgą Izajasza wiąże się również scena, ikonograficznie znacznie późniejsza, obrazująca powołanie Izajasza. Bogarodzica wyobrażona jest w niej pod postacią kleszczy, w których przychodzący od Boga serafin, trzyma rozżarzony węgiel. W nim ukryty jest Chrystus, ogień nienaruszający Dziewiczej Matki. prawa autorskie dr Krystyna Stawecka
28 prawa autorskie dr Krystyna Stawecka„Brama Ezechiela” Zamknięta „wschodnia brama”, z której wyszło „prawdziwe Światło”, uosabia dziewictwo Maryi oraz niezwykłość narodzin Zbawiciela. Jest to symbol przemiany, wejścia do Królestwa Niebieskiego oraz samego Chrystusa. prawa autorskie dr Krystyna Stawecka
29 Znak opatrzności Bożej. „Drabina Jakubowa” Znak opatrzności Bożej. Połączona metafora Matki i Syna, zespolenia rzeczywistości doczesnej i transcendentnej. Droga do nieba. prawa autorskie dr Krystyna Stawecka
30 Wyobrażenia trynitarneWymowa wizerunków trynitarnych, włączanych do kompozycji ikony, mogła służyć podkreśleniu pożądanej treści ikony. prawa autorskie dr Krystyna Stawecka
31 „Ty jesteś Kapłanem” - ofiara eucharystycznaprawa autorskie dr Krystyna Stawecka
32 „Ojcostwo” - tajemnica narodzenia Chrystusaprawa autorskie dr Krystyna Stawecka
33 „Bóg Sabaoth” - apokryficzna kultura rosyjskaprawa autorskie dr Krystyna Stawecka
34 Źródła piśmiennicze Pismo Świętem.in. Księga Rodzaju (28, 10-12), Księga Wyjścia (3, 1-5); Księga Izajasza (11, 1-2; 10); Księga Ezechiela (44, 1-3); Księga Daniela (3, 51-90; 7, 1-14) Psalmy 2, 104, 110, 135; List do Hebrajczyków; Apokalipsa. Liturgie świąt: Narodzenia Bogarodzicy, Zwiastowania oraz Narodzenia Chrystusa. Pisma teologiczne Pseudo-Dionizego Areopagity Hymn Akathistos. Literatura wspomagająca: Teksty Ojców Kościoła m.in. św. Efrema Syryjczyka, św. Germana, św. Jana Damasceńskiego prawa autorskie dr Krystyna Stawecka
35 Wprowadzenie w „lekturę” ikonyWypracowane ustalenia badawcze stanowią wartościowy materiał porównawczy i źródłowy w pracy naukowej z zakresu teologii pastoralnej, edukacji medialnej i sztuki ikony. Zasób wiedzy na temat ikonografii „Krzewu Gorejącego” będzie z pewnością przydatny we właściwym opracowaniu zabytku, jakim jest ikona w muzeum. prawa autorskie dr Krystyna Stawecka
36 Wprowadzenie w „lekturę” ikony- W pracy ewangelizacyjnej i katechetycznej, gdzie ikona wciąż pozostaje niewykorzystanym dobrem, medium niosącym wielość treści, niniejsza rozprawa może stać się swoistym wprowadzeniem w jej „lekturę”, sposobem „widzenia słowa, jego wcielenia i obecności”. prawa autorskie dr Krystyna Stawecka
37 prawa autorskie dr Krystyna StaweckaWnikliwe omówienie poszczególnych elementów składających się na ową metaforyczną wizualizację wiary, jaką jest ikona, służyć powinno w budowaniu umiejętności odczytywania i rozróżniania określonych treści, „dokonywania oceny; wartościowania”, zaś w głębszym znaczeniu „rozwijać zdolności do refleksji; rozwijać zdolności duchowe”. To one, w szerszej perspektywie pozwalają na pełniejsze rozumienie otaczającej nas rzeczywistości, uświadamiając, iż każdy obrazowy przekaz treści składa się z wielu płaszczyzn, których znaczenie winniśmy dostrzegać. prawa autorskie dr Krystyna Stawecka
38 prawa autorskie dr Krystyna StaweckaDziękuję za uwagę Krystyna Stawecka prawa autorskie dr Krystyna Stawecka