1 Prawo cywilne i handlowe – zajęcia nr 4Mgr Justyna Kulawik-Dutkowska

2 Tematyka zajęć: prawo rzeczoweWłasność Użytkowanie wieczyste Posiadanie Ograniczone prawa rzeczowe Prawa zastawnicze

3 Prawo rzeczowe Art. 44. Mieniem jest własność i inne prawa majątkowe.Art. 45. Rzeczami w rozumieniu niniejszego kodeksu są tylko przedmioty materialne. Art. 46. § 1. Nieruchomościami są części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (grunty), jak również budynki trwale z gruntem związane lub części takich budynków, jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności (mieszkania).

4 Prawo rzeczowe W znaczeniu podmiotowym: dotyczy rzeczy i jest prawem bezwzględnym – nikt nie może naruszyć czyjegoś prawa własności. W znaczeniu przedmiotowym: przepisy prawa cywilnego regulujące powstanie, treść, zmianę i wygaśnięcie prawa własności i innych form korzystania z rzeczy.

5 Własność Art W granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą.

6 Własność Prawo podmiotowe bezwzględne Prawo do korzystania z rzeczyPrawo do pobierania pożytków i dochodów (np. czynsz najmu) Prawo do rozporządzania rzeczą (np. sprzedaż)

7 Nabycie własności Art § 1. Umowa sprzedaży, zamiany, darowizny, przekazania nieruchomości (forma aktu notarialnego) lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy co do tożsamości oznaczonej przenosi własność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony inaczej postanowiły. § 2. Jeżeli przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, do przeniesienia własności potrzebne jest przeniesienie posiadania rzeczy. To samo dotyczy wypadku, gdy przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy przyszłe.

8 Nabycie własności od osoby nieuprawnionejArt § 1. Jeżeli osoba nieuprawniona do rozporządzania rzeczą ruchomą zbywa rzecz i wydaje ją nabywcy, nabywca uzyskuje własność z chwilą objęcia rzeczy w posiadanie, chyba że działa w złej wierze.

9 Zasiedzenie – nabycie własności wskutek upływu czasuArt § 1. Posiadacz nieruchomości niebędący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat dwudziestu jako posiadacz samoistny, chyba że uzyskał posiadanie w złej wierze (zasiedzenie). § 2. Po upływie lat trzydziestu posiadacz nieruchomości nabywa jej własność, choćby uzyskał posiadanie w złej wierze. Art § 1. Posiadacz rzeczy ruchomej niebędący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada rzecz nieprzerwanie od lat trzech jako posiadacz samoistny, chyba że posiada w złej wierze (zależy od dobrej wiary). Posiadanie samoistne – władanie rzeczą tak jak właściciel

10 Współwłasność Art Własność tej samej rzeczy może przysługiwać niepodzielnie kilku osobom (współwłasność). Art § 1. Współwłasność jest albo współwłasnością w częściach ułamkowych (przepisy kodeksu cywilnego), albo współwłasnością łączną (np. małżeńska wspólność majątkowa – kodeks rodzinny i opiekuńczy)

11 Ochrona własności Art § 1. Właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą (np. umowa najmu) (roszczenie windykacyjne). § 2. Przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń (roszczenie negatoryjne).

12 Użytkowanie wieczysteArt § 1. Grunty stanowiące własność Skarbu Państwa (…), a także grunty stanowiące własność jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków mogą być oddawane w użytkowanie wieczyste osobom fizycznym, i osobom prawnym. Art W granicach, określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego oraz przez umowę o oddanie gruntu (…), użytkownik może korzystać z gruntu z wyłączeniem innych osób. W tych samych granicach użytkownik wieczysty może swoim prawem rozporządzać.

13 Użytkowanie wieczyste – c.d.Art § 1. Budynki i inne urządzenia wzniesione na gruncie (…) przez wieczystego użytkownika stanowią jego własność. To samo dotyczy budynków i innych urządzeń, które wieczysty użytkownik nabył zgodnie z właściwymi przepisami przy zawarciu umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste. Art § 1. Oddanie gruntu (…) następuje na okres dziewięćdziesięciu dziewięciu lat. Art Wieczysty użytkownik uiszcza przez czas trwania swego prawa opłatę roczną.

14 Posiadanie Art Posiadaczem rzeczy jest zarówno ten, kto nią faktycznie włada jak właściciel (posiadacz samoistny), jak i ten, kto nią faktycznie włada jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą (posiadacz zależny). Faktyczne władztwo nad rzeczą, zgodne z prawem lub bezprawne.

15 Ochrona posiadania Art Nie wolno naruszać samowolnie posiadania, chociażby posiadacz był w złej wierze. Art § 1. Posiadacz może zastosować obronę konieczną, ażeby odeprzeć samowolne naruszenie posiadania. § 2. Posiadacz nieruchomości może niezwłocznie po samowolnym naruszeniu posiadania przywrócić własnym działaniem stan poprzedni; nie wolno mu jednak stosować przy tym przemocy względem osób. Posiadacz rzeczy ruchomej, jeżeli grozi mu niebezpieczeństwo niepowetowanej szkody, może natychmiast po samowolnym pozbawieniu go posiadania zastosować niezbędną samopomoc w celu przywrócenia stanu poprzedniego.

16 Ochrona posiadania – c.d.Art § 1. Przeciwko temu, kto samowolnie naruszył posiadanie, jak również przeciwko temu, na czyją korzyść naruszenie nastąpiło, przysługuje posiadaczowi roszczenie o przywrócenie stanu poprzedniego i o zaniechanie naruszeń. Roszczenie to nie jest zależne od dobrej wiary posiadacza ani od zgodności posiadania ze stanem prawnym, chyba że prawomocne orzeczenie sądu lub innego powołanego do rozpoznawania spraw tego rodzaju organu państwowego stwierdziło, że stan posiadania powstały na skutek naruszenia jest zgodny z prawem. § 2. Roszczenie wygasa, jeżeli nie będzie dochodzone w ciągu roku od chwili naruszenia.

17 Ograniczone prawa rzeczoweArt. 244 § 1. (…) Użytkowanie, służebność, zastaw, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu oraz hipoteka (prawa bezwzględne). Art § 1. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności (umowa). § 2. Jednakże do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości (…) forma aktu notarialnego jest potrzebna tylko dla oświadczenia właściciela, który prawo ustanawia. Art Do ochrony praw rzeczowych ograniczonych stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie własności.

18 Użytkowanie Art Rzecz można obciążyć prawem do jej używania i do pobierania jej pożytków (użytkowanie). Art § 1. Zakres użytkowania można ograniczyć przez wyłączenie oznaczonych pożytków rzeczy. § 2. Wykonywanie użytkowania nieruchomości można ograniczyć do jej oznaczonej części. Art Użytkowanie jest niezbywalne. Art Użytkowanie wygasa wskutek niewykonywania przez lat dziesięć.

19 Służebność gruntowa Art § 1. Nieruchomość można obciążyć na rzecz właściciela innej nieruchomości (nieruchomość władnąca) prawem, którego treść polega bądź na tym, że właściciel nieruchomości władnącej może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, bądź na tym, że właściciel nieruchomości obciążonej zostaje ograniczony w możności dokonywania w stosunku do niej określonych działań, bądź też na tym, że właścicielowi nieruchomości obciążonej nie wolno wykonywać określonych uprawnień, które mu względem nieruchomości władnącej przysługują na podstawie przepisów o treści i wykonywaniu własności (służebność gruntowa). § 2. Służebność gruntowa może mieć jedynie na celu zwiększenie użyteczności nieruchomości władnącej lub jej oznaczonej części. Art Służebność gruntowa powinna być wykonywana w taki sposób, żeby jak najmniej utrudniała korzystanie z nieruchomości obciążonej. Przykłady: służebność przechodu i przejazdu (w tym służebność drogi koniecznej – dostęp do drogi publicznej) oraz służebności polegające na prowadzeniu i utrzymaniu określonych przewodów zapewniających dostawę określonych mediów.

20 Służebność osobista Art Nieruchomość można obciążyć na rzecz oznaczonej osoby fizycznej prawem, którego treść odpowiada treści służebności gruntowej (służebność osobista). Przykłady: służebność przechodu, przejazdu, czerpania wody, służebność mieszkania

21 Służebność przesyłu Art Nieruchomość można obciążyć na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia, o których mowa w art. 49 § 1 (Urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej ), prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń (służebność przesyłu). Art § 1. Jeżeli właściciel nieruchomości odmawia zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu, a jest ona konieczna dla właściwego korzystania z urządzeń, o których mowa w art. 49 § 1, przedsiębiorca może żądać (od sądu) jej ustanowienia za odpowiednim wynagrodzeniem.

22 Prawa zastawnicze Zastaw (na rzeczach lub prawach) Zastaw rejestrowyHipoteka

23 Zastaw Art § 1. W celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności można rzecz ruchomą obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel będzie mógł dochodzić zaspokojenia z rzeczy (np. sprzedać) bez względu na to, czyją stała się własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy, wyjąwszy tych, którym z mocy ustawy przysługuje pierwszeństwo szczególne. Art § 1. Do ustanowienia zastawu potrzebna jest umowa między właścicielem a wierzycielem oraz, z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wydanie rzeczy wierzycielowi albo osobie trzeciej, na którą strony się zgodziły.

24 Zastaw rejestrowy Ustawa o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawówUmowa między wierzycielem a dłużnikiem + wpis do rejestru zastawów (nie ma wydania rzeczy) Rejestr zastawów prowadzą sądy rejonowe (sądy gospodarcze).

25 Hipoteka Ustawa o księgach wieczystych i hipoteceDotyczy przede wszystkim nieruchomości W razie niezrealizowania zobowiązania przez dłużnika hipotecznego wierzyciel może żądać zaspokojenia niezależnie od tego, kto jest właścicielem tej nieruchomości i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi. Ustanowienie: umowa + wpis w księdze wieczystej

26 Hipoteka przymusowa Zabezpieczenie wierzytelności na nieruchomościach dłużnika, które nie wymaga zgody dłużnika (właściciela nieruchomości). Hipoteka przymusowa zostaje wpisana do księgi wieczystej decyzją sądu podjętą na podstawie wniosku wierzyciela i dołączonego tytułu wykonawczego (np. prawomocnego wyroku sądu)