1 Prawo cywilne i handlowe – zajęcia nr 5Mgr Justyna Kulawik-Dutkowska

2 Tematyka zajęć: Zobowiązania (umowy) Klauzule umowneOdpowiedzialność cywilnoprawna

3 Zobowiązania (umowy) Zobowiązanie: stosunek prawny między dwoma lub więcej osobami, gdzie jedna ze stron (wierzyciel) może żądać od drugiej strony (dłużnik) określonego zachowania – działania lub zaniechania (świadczenia), a dłużnik zobowiązany jest to świadczenie spełnić Wierzytelność: uprawnienie wierzyciela do żądania spełnienia świadczenia Dług: obowiązek dłużnika do spełnienia świadczenia Strony umów: osoby prywatne, przedsiębiorcy, konsumenci, osoby prawne, jednostki naukowe itp.

4 Świadczenie Określone zachowania (działanie lub zaniechanie), do którego na mocy umowy zobowiązany jest dłużnik Świadczenie pieniężne: np. zapłata za wykonanie usługi Świadczenie niepieniężne : wykonanie takiej usługi

5 Rodzaje umów Umowa jednostronnie zobowiązująca: np. darowiznaUmowa dwustronnie zobowiązująca: każda ze stron jest jednocześnie dłużnikiem i wierzycielem Umowa wzajemnie zobowiązująca: typ umowy dwustronnie zobowiązującej, gdzie świadczenia są ekwiwalentne

6 Zasada swobody zawierania umówArt Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Swoboda stron co do: decyzji o zawarciu umowy decyzji o wyborze kontrahenta kształtowania treści umowy możliwości rozwiązania umowy za zgodą obu stron możliwości jednostronnego wypowiedzenia bądź odstąpienia od umowy

7 Ograniczenia swobody zawierania umówWłaściwość (natura) stosunku prawnego: np. gwarancja wygrania procesu w umowie dot. usługi prawnej (umowa zlecenia jako umowa starannego działania v. umowa o dzieło jako umowa rezultatu) Sprzeczność z ustawą: w odniesieniu do każdej normy prawa powszechnie obowiązującego, w różnych dziedzinach prawa Sprzeczność z zasadami współżycia społecznego: np. mechanik samochodowy wykorzystuje niewiedzę klienta Umowy adhezyjne, np. umowa ubezpieczenia samochodu (jedna strona kształtuje treść umowy)

8 Przykłady umów – umowa sprzedażyArt Przez umowę sprzedaży sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać mu rzecz, a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę. Umowa określa w szczególności przedmiot sprzedaży, cenę i sposób jej zapłaty, termin przeniesienia własności i posiadania oraz warunki dostarczenia przedmiotu umowy Forma dowolna (chyba że przepis szczególny wymaga określonej formy, np. akt notarialny dla sprzedaży nieruchomości)

9 Przykłady umów – umowa o dziełoArt Przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia. Umowa rezultatu – wykonanie konkretnego dzieła

10 Przykłady umów – umowa zleceniaArt § 1. Przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie. § 2. W braku odmiennej umowy zlecenie obejmuje umocowanie do wykonania czynności w imieniu dającego zlecenie. Przepis ten nie uchybia przepisom o formie pełnomocnictwa. Umowa starannego działania – nie zobowiązujemy się do osiągnięcia konkretnego rezultatu, np. zdanie egzaminu przez ucznia przygotowywanego przez korepetytora W praktyce również czynności faktyczne

11 Przykłady umów – umowa najmuArt § 1. Przez umowę najmu wynajmujący zobowiązuje się oddać najemcy rzecz do używania przez czas oznaczony lub nieoznaczony, a najemca zobowiązuje się płacić wynajmującemu umówiony czynsz. Szczególne przepisy dotyczące najmu lokalu

12 Klauzule umowne – kara umownaMożliwość zastrzeżenia obowiązku zapłaty oznaczonej kwoty pieniężnej w przypadku poniesienia szkody w wyniku niewykonania lub nienależytego wykonania świadczenia niepieniężnego Nie trzeba wtedy wykazywać wysokości poniesionej szkody, co w praktyce może być utrudnione Trzeba zastrzec dodatkowo, że wierzyciel może dochodzić odszkodowania przewyższającego wysokość kary umownej – co do zasady jej wysokość jest niezależna od rzeczywiście poniesionej szkody Przykład: kara umowna w wysokości zł za naruszenia zasady poufności

13 Klauzule umowne - zadatekArt § 1. W braku odmiennego zastrzeżenia umownego albo zwyczaju zadatek dany przy zawarciu umowy ma to znaczenie, że w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron druga strona może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli sama go dała, może żądać sumy dwukrotnie wyższej. § 2. W razie wykonania umowy zadatek ulega zaliczeniu na poczet świadczenia strony, która go dała; jeżeli zaliczenie nie jest możliwe, zadatek ulega zwrotowi. § 3. W razie rozwiązania umowy zadatek powinien być zwrócony, a obowiązek zapłaty sumy dwukrotnie wyższej odpada. To samo dotyczy wypadku, gdy niewykonanie umowy nastąpiło wskutek okoliczności, za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności albo za które ponoszą odpowiedzialność obie strony. Przykład: umowa przedwstępna sprzedaży nieruchomości o wartości zł, wręczono zadatek w wysokości zł Zadatek a zaliczka

14 Klauzule umowne – umowne prawo odstąpienia, odstępneArt § 1. Można zastrzec, że jednej lub obu stronom przysługiwać będzie w ciągu oznaczonego terminu prawo odstąpienia od umowy. Prawo to wykonywa się przez oświadczenie złożone drugiej stronie. § 2. W razie wykonania prawa odstąpienia umowa uważana jest za niezawartą. To, co strony już świadczyły, ulega zwrotowi w stanie niezmienionym, chyba że zmiana była konieczna w granicach zwykłego zarządu. Za świadczone usługi oraz za korzystanie z rzeczy należy się drugiej stronie odpowiednie wynagrodzenie. Art Jeżeli zostało zastrzeżone, że jednej lub obu stronom wolno od umowy odstąpić za zapłatą oznaczonej sumy (odstępne), oświadczenie o odstąpieniu jest skuteczne tylko wtedy, gdy zostało złożone jednocześnie z zapłatą odstępnego.

15 Wykonywanie umów – jakość świadczeniaArt Jeżeli dłużnik jest zobowiązany do świadczenia rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a jakość rzeczy nie jest oznaczona przez właściwe przepisy lub przez czynność prawną ani nie wynika z okoliczności, dłużnik powinien świadczyć rzeczy średniej jakości.

16 Wykonywanie umów – miejsce wykonaniaArt § 1. Jeżeli miejsce spełnienia świadczenia nie jest oznaczone ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione w miejscu, gdzie w chwili powstania zobowiązania dłużnik miał zamieszkanie lub siedzibę. Jednakże świadczenie pieniężne powinno być spełnione w miejscu zamieszkania lub w siedzibie wierzyciela w chwili spełnienia świadczenia; jeżeli wierzyciel zmienił miejsce zamieszkania lub siedzibę po powstaniu zobowiązania, ponosi spowodowaną przez tę zmianę nadwyżkę kosztów przesłania. § 2. Jeżeli zobowiązanie ma związek z przedsiębiorstwem dłużnika lub wierzyciela, o miejscu spełnienia świadczenia rozstrzyga siedziba przedsiębiorstwa.

17 Wykonywanie umów – czas wykonaniaArt Jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania.

18 Wykonywanie umów – nadzwyczajna zmiana stosunków (rebus sic stantibus)Art Jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków (np. klęska żywiołowa) spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Rozwiązując umowę sąd może w miarę potrzeby orzec o rozliczeniach stron, kierując się zasadami określonymi w zdaniu poprzedzającym.

19 Wykonywanie umów – zasada nominalizmu i waloryzacjiArt § 1. Jeżeli przedmiotem zobowiązania od chwili jego powstania jest suma pieniężna, spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominalnej, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej (np., pożyczka w wysokości zł, tyle samo zwracamy). § 2. Strony mogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości (np. wg innej waluty, średniej ceny m2 mieszkania w Warszawie itp.). § 3. W razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania (np. bardzo wysoka inflacja), sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby były ustalone w orzeczeniu lub umowie. § 4. Z żądaniem zmiany wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia pieniężnego nie może wystąpić strona prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli świadczenie pozostaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa.

20 Wykonywanie umów - odsetkiArt § 1. Odsetki od sumy pieniężnej należą się tylko wtedy, gdy to wynika z czynności prawnej albo z ustawy, z orzeczenia sądu lub z decyzji innego właściwego organu. § 2. Jeżeli wysokość odsetek nie jest w inny sposób określona, należą się odsetki ustawowe w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 3,5 punktów procentowych. § 21 Maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej nie może w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych (odsetki maksymalne). § 22 Jeżeli wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej przekracza wysokość odsetek maksymalnych, należą się odsetki maksymalne. W 2017 r. odsetki ustawowe = 5%, odsetki maksymalne = 10%.

21 Odpowiedzialność cywilnaOdpowiedzialność odszkodowawcza – z tytułu wyrządzonej szkody Szkoda – uszczerbek majątkowy lub w sferze dóbr osobistych Osoba, która doznała uszczerbku = wierzyciel Osoba, która wyrządziła szkodę = dłużnik Sprawca uszczerbku jest obowiązany naprawić szkodę Odpowiedzialność deliktowa (z tytułu czynu niedozwolonego) lub kontraktowa (z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy)

22 Przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczejZdarzenie, z którym prawo łączy obowiązek naprawienia szkody Szkoda – uszczerbek majątkowy (np. zniszczenie cudzego samochodu) lub niemajątkowy (np. naruszenie wizerunku) + utracone korzyści Związek przyczynowo-skutkowy między tym zdarzeniem a szkodą – tylko tzw. adekwatny związek przyczynowy – normalne następstwa Przykład: krawiec spóźnił się z wykończeniem ubrania, klient spóźnił się na pociąg i pojechał następnym, który uległ katastrofie

23 Szkoda - przepisy Art § 1. Zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła (adekwatny związek przyczynowy). § 2. W powyższych granicach, w braku odmiennego przepisu ustawy lub postanowienia umowy, naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono. Art Jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody, obowiązek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron. Art § 1. Naprawienie szkody powinno nastąpić, według wyboru poszkodowanego, bądź przez przywrócenie stanu poprzedniego, bądź przez zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej. Jednakże gdyby przywrócenie stanu poprzedniego było niemożliwe albo gdyby pociągało za sobą dla zobowiązanego nadmierne trudności lub koszty, roszczenie poszkodowanego ogranicza się do świadczenia w pieniądzu.

24 Zasady odpowiedzialności odszkodowawczejWina (naruszenie reguł, wina umyślna – działanie lub zaniechanie zamierzone lub nieumyślna – lekkomyślność lub niedbalstwo – niedołożenie należytej staranności) Ryzyko – niezależne od winy, np. ruch samochodu, wypadnięcie przedmiotu z balkonu Słuszność – wynika z zasad etycznych, przypadek wyjątkowy – np. art. 428 k.c.

25 Odpowiedzialność deliktowa – z tytułu czynu niedozwolonegoArt. 415: Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia. Czyn niedozwolony – każdy czyn sprzeczny z porządkiem prawnym, niekoniecznie czyn niedozwolony na gruncie prawa karnego Odpowiedzialność za własne czyny Odpowiedzialność za czyny innych osób: sprawowanie nadzoru, osoba którą się posługujemy, podwładny Odpowiedzialność za zwierzęta Odpowiedzialność za rzeczy Odpowiedzialność za mechaniczny środek komunikacji

26 Odpowiedzialność kontraktowaArt Dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania (np. niedostarczenie zamówionego towaru) lub nienależytego wykonania zobowiązania (dostarczenie innego towaru niż zamówiony), chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi (np. zalanie drogi). Art Jeżeli ze szczególnego przepisu ustawy albo z czynności prawnej nie wynika nic innego, dłużnik odpowiedzialny jest za niezachowanie należytej staranności.

27 Odpowiedzialność kontraktowaArt Dłużnik odpowiedzialny jest jak za własne działanie lub zaniechanie za działania i zaniechania osób, z których pomocą zobowiązanie wykonywa, jak również osób, którym wykonanie zobowiązania powierza. Przepis powyższy stosuje się także w wypadku, gdy zobowiązanie wykonywa przedstawiciel ustawowy dłużnika.

28 Opóźnienie a zwłoka Art Dłużnik dopuszcza się zwłoki, gdy nie spełnia świadczenia w terminie, a jeżeli termin nie jest oznaczony, gdy nie spełnia świadczenia niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela. Nie dotyczy to wypadku, gdy opóźnienie w spełnieniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

29 Opóźnienie a zwłoka Art. 481 § 1. Jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi (przyczyny niezależne od dłużnika). •Art.477 § 1. W razie zwłoki dłużnika (przyczyny zawinione przez dłużnika) wierzyciel może żądać, niezależnie od wykonania zobowiązania, naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki. •§ 2. Jednakże gdy wskutek zwłoki dłużnika świadczenie utraciło dla wierzyciela całkowicie lub w przeważającym stopniu znaczenie, wierzyciel może świadczenia nie przyjąć i żądać naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania.