1 Prawo dowodowe - charakterystyka poszczególnych dowodów(2) dr Dagmara Gruszecka

2 Biegli Biegłym jest osoba, która posiada wiedzę specjalną w jakiejś dziedzinie nauki lub sztuki lub szczególne umiejętności (np. zawodowe) na specjalistycznym poziomie i która zostanie powołana w tym charakterze w postępowaniu. Osoba prywatna (wpisana instytucja naukowa, ale też na listę biegłych sądowych)specjalistyczna Osoba prywatna(niewpisana na listę biegłych sądowych) tzw. biegły ad hoc

3 Biegli Art. 193 [Powołanie] Wiadomości specjalne § 1. Jeżeli stwierdzenie okoliczności mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy wymaga wiadomości specjalnych, zasięga się opinii biegłego albo biegłych. Wiadomości specjalne to: okoliczności przekraczające poziom wiedzy człowieka wykształconego o odpowiednim doświadczeniu życiowym, Mogą nimi być np. charakter i stopień uszkodzenia ciała; określenie stanu technicznego pojazdu; ocena kwalifikacji kierowcy i wyboru przezeń najbardziej odpowiedniego manewru; ocena psychologiczna silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami oraz gdy konieczne są wiadomości dotyczące umiejętności praktycznych innych niż przeciętne. Do wiadomości specjalnych nie można zaliczyć wiadomości z zakresu prawa; organ procesowy sam musi posiadać takie wiadomości (wyr. SN z 12.11.1973 r.,II KR 285/72, OSNKW 1974, Nr 4, poz. 73). Do wiadomości specjalnych należy jednak zaliczyć te, które obejmują np. prawo obce i międzynarodowe.

4 Biegli Biegli nie dokonują ustaleń faktycznych, jest to wyłączna kompetencja organu procesowego. „Nie jest zadaniem biegłych odtworzenie faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, obowiązek ten spoczywa na sądzie orzekającym, przy czym opinie biegłych mogą okazać się in concreto dowodami wydatnie ułatwiającymi jego wypełnienie.(post. SN z 7.11.2005 r. V KK 91/05, OSNwSK 2005, Nr 1, poz. 2005) Dowodu z opinii biegłego nie można zastąpić innym dowodem. Dotyczy to również sytuacji, gdy inne źródło dowodowe, np. świadek posiada również wiadomości specjalne pozwalające mu wypowiedzieć się w kwestii stanowiącej przedmiot opiniowania.

5 Biegli Co do biegłych indywidualnych prezes sądu decyduje o wpisie na listę biegłych sądowych. Organ procesowy może też powołać biegłego ad hoc. Art. 195 [Obowiązek] Do pełnienia czynności biegłego jest obowiązany nie tylko biegły sądowy, lecz także każda osoba, o której wiadomo, że ma odpowiednią wiedzę w danej dziedzinie.

6 Biegli Art.. 193 § 2. W celu wydania opinii można też zwrócić się do instytucji naukowej lub specjalistycznej. Do wydania opinii mogą być powołani tzw. biegli indywidualni lub instytucje naukowe lub specjalistyczne. Ustawodawca nie różnicuje pod kątem dowodowym opinii wydanych przez biegłego indywidualnego czy instytucje. Nie ma też znaczenia ilość biegłych wydających opinię. Instytucjami naukowymi lub specjalistycznymi, uprawnionymi z mocy art. 193 § 2 KPK do wydawania opinii na użytek postępowania karnego, są np jednostki organizacyjne Akademii Nauk bądź szkół wyższych albo jednostki badawczo-rozwojowe przewidziane przepisami ustawy z 25.7.1985 r. o jednostkach badawczo-rozwojowych. opinię kryminalistyczną może też wydać Centrum Ekspertyz Kryminalistycznych Komendy Głównej Policji, jest to opinia instytutu w rozumieniu art. 193 § 2 (post. SN z 5.12.2006 r., OSNwSK 2006, Nr 1, poz. 2351).

7 Biegli Jeśli zachodzą okoliczności z art. 193 § 1 k.p.k., powołanie biegłego jest obowiązkiem sądu (por. wyr. SN z 29.4.2003 r., III KK 61/03, OSNwSK 2003, Nr 1, poz. 886; post. SN z 17.5.2007 r., II KK 333/06, OSNwSK 2007, Nr 1, poz. 1070; wyr. SN z 14.11.2008 r., V KK 137/08, Biul. PK 2009, Nr 1, poz. 45) nawet gdy sąd dysponuje wiedzą specjalną, to i tak powinien skorzystać z opinii biegłego na podstawie art. 193 § 1 (por. wyr. SN z 3.5.1982 r., I KR 319/81, OSNPG 1982, Nr 11, poz. 149). Jednakże opinia taka jest zbędna, gdy stwierdzenie owych okoliczności może nastąpić bez takich wiadomości, a w oparciu o doświadczenie i wiedzę sędziowską (post. SA w Krakowie z 16.12.1998 r., II AKz 191/98, KZS 1998, Nr 12, poz. 37; post. SA w Krakowie z 18.2.2008 r., II AKzw 44/08, KZS 2008, Nr 4, poz. 48).

8 Biegli NIE MOGĄ BYĆ BIEGŁYMI: 1) obrońca lub adwokat działający na podstawie art. 245 § 1, co do faktów, o których dowiedział się udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę, 2) duchowny, co do faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi, 3) osoba najbliższa dla oskarżonego, 4) osoba pozostająca z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym, 5) osoba, która w innej toczącej się sprawie jest oskarżona o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem, 6) osoba, której sprawa dotyczy bezpośrednio, 7) osoba, która jest małżonkiem strony lub pokrzywdzonego albo ich obrońcy, pełnomocnika lub przedstawiciela ustawowego albo pozostaje we wspólnym pożyciu z jedną z tych osób, 8) osoba, która jest krewnym lub powinowatym w linii prostej, a w linii bocznej aż do stopnia pomiędzy dziećmi rodzeństwa osób wymienionych w pkt 2 albo jest związana z jedną z tych osób węzłem przysposobienia, opieki lub kurateli, 9) osoba, która brała udział w sprawie jako prokurator, obrońca, pełnomocnik, przedstawiciel ustawowy strony, albo prowadziła postępowanie przygotowawcze. 10)osoby powołane w sprawie w charakterze świadków, a także osoby, które były świadkiem czynu. (Art. 196 § 1. )

9 Biegli § 2. Jeżeli ujawnią się przyczyny wyłączenia biegłego wymienione w § 1, wydana przez niego opinia nie stanowi dowodu, a na miejsce biegłego wyłączonego powołuje się innego biegłego. Taka opinia biegłego nie może stanowić dowodu!!! § 3. Jeżeli ujawnią się powody osłabiające zaufanie do wiedzy lub bezstronności biegłego albo inne ważne powody, powołuje się innego biegłego. Paragraf 3 przepisu dotyczy innych powodów osłabiających zaufanie do wiedzy lub bezstronności biegłego albo innych ważnych powodów. Aby można było kwestionować opinię osłabiającą bezstronność biegłego, trzeba powołać się na istniejące obiektywne okoliczności (post. SA w Rzeszowie z 13.5.1994 r., II AKz 95/94, OSA 1995, Nr 2, poz. 11).

10 Biegli Dopuszczenie dowodu z opinii biegłego – w przeciwieństwie do zasady, że dopuszczenie dowodu nie wymaga wydania postanowienia – zawsze następuje w drodze POSTANOWIENIA!!! (art. 170 § 3). Art. 194 O dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego wydaje się postanowienie, w którym należy wskazać: 1) imię, nazwisko i specjalność biegłego lub biegłych, a w wypadku opinii instytucji, w razie potrzeby, specjalność i kwalifikacje osób, które powinny wziąć udział w przeprowadzeniu ekspertyzy, 2) przedmiot i zakres ekspertyzy ze sformułowaniem, w miarę potrzeby, pytań szczegółowych, 3) termin dostarczenia opinii.

11 Biegli Postanowienie o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego w postępowaniu sądowym wydaje sąd, a w postępowaniu przygotowawczym - prokurator, Policja lub inny organ prowadzący postępowanie przygotowawcze. Niemniej jednak Policja oraz inny organ prowadzący postępowanie przygotowawcze nie może wydać postanowienia na podstawie przepisów zawartych w art. 192 § 2, art. 202 § 1 i 3, art. 203 § 2,art. 215.

12 Biegli Art. 197 [Przyrzeczenie]§ 1. Biegły składa przyrzeczenie następującej treści: "Świadomy znaczenia moich słów i odpowiedzialności przed prawem, przyrzekam uroczyście, że powierzone mi obowiązki wykonam z całą sumiennością i bezstronnością". § 2. Biegły sądowy powołuje się na przyrzeczenie złożone przy ustanowieniu go w tym charakterze. Biegli sądowi (ci wpisani na listę!) składają przyrzeczenie przed prezesem sądu okręgowego i obowiązuje ono przez cały czas trwania funkcji biegłego. OCHRONA BIEGŁEGO § 2a. Jeżeli zachodzi uzasadniona obawa użycia przemocy lub groźby bezprawnej wobec biegłego lub osoby najbliższej w związku z jego czynnościami, może on zastrzec dane dotyczące miejsca zamieszkania do wyłącznej wiadomości prokuratora lub sądu. Pisma procesowe doręcza się wówczas do instytucji, w której biegły jest zatrudniony, lub na inny wskazany przez niego adres. ",

13 Biegli „§ 3. Do biegłego stosuje się odpowiednio przepisy art. 177, 179-181, 187, 188 § 2 i 4, art. 190 oraz art. 191 § 1” Biegłego należy uprzedzić o odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania. W postępowaniu przygotowawczym podpisuje on oświadczenie stwierdzające, że został o tym uprzedzony. Złożenie przez biegłego fałszywej opinii wypełnia znamiona przestępstwa z art. 233 § 4 KK. Biegłego dotyczą regulacje zawarte w art. 180. Jeżeli jego opinia wiąże się z ujawnieniem tajemnicy służbowej lub zawodowej, prokurator lub sąd powinni na jego wniosek wydać postanowienie o zwolnieniu go z obowiązku zachowania tajemnicy. Np.całość opinii biegłego lekarza objęta jest tajemnicą lekarską i jej udostępnienie jest ograniczone do stron i na użytek konkretnego postępowania (wyr. SN z 22.4.1991 r., III KR 161/90, OSP 1992, Nr 5, poz. 113).

14 Biegli OPNIA BIEGŁEGO Opinia może być złożona pisemnie… bądź ustnie! Opinia biegłego to sprawozdanie z badań, zakończone wnioskami, które mają być sformułowane i przedstawione organowi procesowemu w taki sposób, aby mógł on samodzielnie ocenić zakres i poprawność przebiegu badań oraz trafność wniosków Ekspertyza - ogół czynności badawczych +opinia Art. 193 § 3. W wypadku powołania biegłych z zakresu różnych specjalności, o tym, czy mają oni przeprowadzić badania wspólnie i wydać jedną wspólną opinię, czy opinie odrębne, rozstrzyga organ procesowy powołujący biegłych.  Ekspertyza zespołowa a ekspertyza kompleksowa  Możliwość konfrontacji biegłych

15 Biegli Przygotowanie opinii Art. 198 § 1. W miarę potrzeby udostępnia się biegłemu akta sprawy w zakresie niezbędnym do wydania opinii i wzywa się go do udziału w przeprowadzeniu dowodów. § 2. Organ procesowy może zastrzec swoją obecność przy przeprowadzaniu przez biegłego niektórych lub wszystkich badań, jeżeli nie wpłynie to ujemnie na wynik badania. § 3. W razie potrzeby organ procesowy może wprowadzić zmiany co do zakresu ekspertyzy lub postawionych pytań oraz stawiać pytania dodatkowe.

16 Biegli Opinia składa się z części wstępnej (art. 200 § 2 pkt 1-4) oraz części sprawozdawczej, zawierającej sprawozdanie z przeprowadzonych czynności i spostrzeżeń oraz wyciągnięte na ich podstawie wnioski. Opinia powinna zawierać: 1) imię, nazwisko, stopień i tytuł naukowy, specjalność i stanowisko zawodowe biegłego, 2) imiona i nazwiska oraz pozostałe dane innych osób, które uczestniczyły w przeprowadzeniu ekspertyzy, ze wskazaniem czynności dokonanych przez każdą z nich, 3) w wypadku opinii instytucji - także pełną nazwę i siedzibę instytucji, 4) czas przeprowadzonych badań oraz datę wydania opinii, 5) sprawozdanie z przeprowadzonych czynności i spostrzeżeń oraz oparte na nich wnioski, 6) podpisy wszystkich biegłych, którzy uczestniczyli w wydaniu opinii. (art. 200 § 2 k.p.k.)

17 Biegli Podczas sporządzania opinii biegły powinien wskazać między innymi, jakich metod użył podczas sporządzania opinii, jakie współczynniki przyjął, itp… Nie wystarczy, aby biegli przedstawili swoją ostateczną konkluzję (wyr. SN z 13.10.1998 r., II KKN 225/96, OSProk. i Pr. 1999, Nr 3, poz. 13). Opinia powinna być zwięzła i jasna Opinia biegłego nie powinna natomiast zawierać sformułowań dotyczących winy oskarżonego lub oceny prawnej jego czynu, ponieważ uprawnienia w tym zakresie są wyłączną domeną sądu. W przypadku pojawienia się opinii takich sformułowań sąd nie jest nimi związany ze względu na zasadę samodzielności jurysdykcyjnej (art. 8 § 1)!!!

18 Biegli Opinia biegłego podlega sprawdzeniu przez organ procesowy, strony, pełnomocników, obrońców. Aby mogła spełniać walory dowodowe musi odpowiadać określonym wymogom, a zatem musi być pełna, jasna i niesprzeczna (por. wyr. SN z 7.10.2002 r., IV KKN 253/99, Legalis). A CO JEŻELI OPINIA NIE SPEŁNIA WYMAGAŃ…….? Art. 201 Jeżeli opinia jest niepełna lub niejasna albo gdy zachodzi sprzeczność w samej opinii lub między różnymi opiniami w tej samej sprawie, można wezwać ponownie tych samych biegłych lub powołać innych. NIEDOPUSZCZALNA jest SUPEREKSPERTYZA!!!

19 Biegli Szczególnym rodzajem sytuacji, w której potrzebna jest wiedza specjalistyczna, jest konieczność wydania opinii o stanie zdrowia psychicznego oskarżonego. W TYM CELU sąd (a w postępowaniu przygotowawczym prokurator) powołuje co najmniej dwóch biegłych lekarzy psychiatrów. Na wniosek psychiatrów do udziału w wydaniu opinii powołuje się ponadto biegłego lub biegłych innych specjalności. (ART.202 KPK)

20 § 3. Do udziału w wydaniu opinii o stanie zdrowia psychicznego oskarżonego, w zakresie zaburzeń preferencji seksualnych, sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, powołuje biegłego lekarza seksuologa. § 5. Opinia biegłych powinna zawierać stwierdzenia dotyczące zarówno po- czytalności oskarżonego w chwili popełnienia zarzucanego mu czynu, jak i jego aktualnego stanu zdrowia psychicznego, a zwłaszcza wskazanie, czy stan ten pozwala oskarżonemu na udział w postępowaniu i na pro-wadzenie obrony w sposób samodzielny i rozsądny, a w razie potrzeby także stwierdzenia co do okoliczności wymienionych w art. 93 Kodeksu karnego. Pamitaj też, że żeby zespołowość opinii nie była tylko pozorna - Biegli nie mogą pozostawać ze sobą w związku małżeńskim ani w innym stosunku, który mógłby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do ich samodzielności. (§ 4.) (Art. 202 k.p.k. ) Biegli

21 Biegli przeprowadzają badania oskarżonego w warunkach ambulatoryjnych ALE…. PRZY BARDZIEJ SKOMPLIKOWANYCH PRZYPADKACH MOŻE BYĆ KONIECZNA OBSERWACJA PSYCHATRYCZNA W ZAKŁADZIE LECZNICZYM (ART. 203 KPK) Jest to możliwe, tylko wtedy gdy: biegli zgłoszą taką konieczność – ich wniosek jest niezbędny ! zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że oskarżony popełnił przestępstwo. Nie zachodzą przesłanki, o których mowa w art. 259 § 2 k.p.k, chyba że oskarżony wnosi o poddanie go obserwacji.

22 Biegli O potrzebie obserwacji w zakładzie leczniczym orzeka, określając miejsce i czas trwania obserwacji sąd W postępowaniu przygotowawczym sąd na wniosek prokuratora jeżeli biegli nie stawiają wniosku o poddanie oskarżonego obserwacji w zakładzie leczniczym, to ani sąd, ani prokurator nie mogą sami skierować oskarżonego na obserwację. Jest to bowiem metoda badań, a dla oceny, czy jest ona niezbędna, konieczne są wiadomości specjalne (m.in. wyr. SN z 25.7.1996 r., V KKN 47/96, OSProk. i Pr. 1997, Nr 3, poz. 11 z glosą krytyczną J. Gurgula, Prok. i Pr. 1997, Nr 9, s. 85; wyr. SN z 7.2.1986 r., IV KR 15/86, OSNPG 1986, Nr 11, poz. 150; post. SA w Krakowie z 24.4.2007 r., II AKz 177/07, KZS 2007, Nr 5, poz. 43).

23 Biegli Sąd określa miejsce i czas trwania obserwacji!!! MAX 4 tygodnie; ALE na wniosek zakładu sąd może przedłużyć ten termin na czas określony, niezbędny do zakończenia obserwacji; łączny czas trwania obserwacji w danej sprawie nie może przekroczyć 8 tygodni. O zakończeniu obserwacji biegli niezwłocznie zawiadamiają sąd. Na postanowienia o skierowaniu na obserwacje jak i przedłużenie czasu jej trwania, przysługuje zażalenie. Sąd rozpoznaje zażalenie niezwłocznie. Pamiętaj też o zakazie dowodowym z art. 199 k.p.k!!!

24 Biegli Problematyka opinii prywatnych !!! Sporządzona na zlecenie stron prywatna ekspertyza nie jest opinią biegłego w rozumieniu art. 193 § 1 KPK Tak zwana prywatna opinia sporządzona przez osobę nie powołaną przez organ procesowy w charakterze biegłego może być jednak zaliczona w poczet materiału dowodowego, albowiem jest to dokument prywatny powstały dla celów postępowania karnego w rozumieniu art. 393 § 3 KPK – można więc ją odczytać na rozprawie. Strony nie mają prawa samodzielnie powoływać biegłych. ALE Dowód z „opinii” przedstawiony przez stronę może być także prze sąd oceniony jako informacja wskazująca na potrzebę powołania biegłego, ew. nowego biegłego czy wydania opinii uzupełniającej.

25 Specjaliści Specjalistami mogą być funkcjonariusze organu procesowego przeprowadzającego daną czynność procesową (najczęściej chodziło będzie o funkcjonariuszy Policji) albo też inne osoby posiadające niezbędną wiedzę fachową. Specjaliści nie są osobowymi źródłami dowodowymi, ale fachowymi pomocnikami organu procesowego przeprowadzającego oględziny, eksperyment, ekspertyzę, zatrzymanie rzeczy lub przeszukanie

26 Specjaliści Instytucja specjalistów stanowi w Kodeksie postępowania karnego nowość. Jej wprowadzenie jest przede wszystkim wynikiem ograniczenia potrzeby powoływania biegłych do udziału w czynnościach, gdy niezbędna jest nie tyle wiedza specjalna w rozumieniu art. 193 § 1, ale raczej wiedza techniczna pomocna przy czynnościach. Dopuszczenie specjalistów następuje w formie zarządzenia organu procesowego; nie jest wymagane wydanie postanowienia. Ponadto specjaliści nie sporządzają opinii. Przed dokonaniem czynności można od specjalisty odebrać przyrzeczenie zgodnie z treścią art. 205 § 2. Przyrzeczenie to może odebrać zarówno sąd, jak i prokurator, a także inny organ prowadzący postępowanie przygotowawcze. Jeżeli specjalista jest funkcjonariuszem organów procesowych, przyrzeczenia się nie odbiera.

27 Specjaliści Do specjalistów stosuje się wybrane przepisy dotyczące biegłych. Procedurę wyłączenia specjalistów, tak jak i biegłych reguluje art. 196 k.p.k. W razie potrzeby można przesłuchiwać specjalistów w charakterze świadków. Sytuacja taka może nastąpić, kiedy zeznania specjalistów mają istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy.

28 Specjaliści Art. 205 [Specjaliści] § 1. Jeżeli dokonanie oględzin, przesłuchania przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie tej czynności na odległość, eksperymentu, ekspertyzy, zatrzymania rzeczy lub przeszukania wymaga czynności technicznych, w szczególności takich jak wykonanie pomiarów, obliczeń, zdjęć, utrwalenie śladów, można do udziału w nich wezwać specjalistów. § 2. Specjalistę nie będącego funkcjonariuszem organów procesowych można wezwać, przed przystąpieniem do czynności, do złożenia następującego przyrzeczenia: "Świadomy znaczenia powierzonej mi czynności i odpowiedzialności przed prawem przyrzekam uroczyście, że powierzone mi obowiązki wykonam z całą sumiennością i bezstronnością". § 3. W protokole czynności przeprowadzonej z udziałem specjalistów należy wskazać ich imiona i nazwiska, specjalność, miejsce zamieszkania, miejsce pracy i stanowisko oraz podać rodzaj i zakres czynności wykonanych przez każdego z nich. Art. 206 ! - odpowiednie stosowanie przepisów o biegłych, poza art. 194, 197, 200 i 202

29 Tłumacz Tłumacz jest pomocnikiem organu procesowego umożliwiającym porozumienie się organu z osobą przesłuchiwaną, gdy nie włada ona językiem polskim albo gdy zachodzi potrzeba zapoznania jej z treścią pisma. Miej na uwadze też - art. 72 KPK, który statuuje prawo oskarżonego do posiadania tłumacza.! W art. 204 mowa jednak o przesłuchaniu każdej innej osoby, a (np. świadka), a ponadto przetłumaczeniu pisma na potrzeby prowadzonego postępowania. Tłumacza wzywa się gdy: ma być przesłuchana osoba głucha lub niema, a nie wystarcza porozumienie się z nim za pomocą pisma, ma być przesłuchana osoba nie władająca językiem polskim. zachodzi potrzeba przełożenia na język polski pisma sporządzonego w języku obcym lub odwrotnie albo zapoznania strony z treścią przeprowadzanego dowodu. (ART. 204 § 1 i 2)

30 Tłumacz Niewładanie językiem polskim - warunkiem uzasadniającym wezwanie tłumacza jest stwierdzenie, że osoba przesłuchiwana bądź nie rozumie w stopniu dostatecznym zadawanych jej pytań, bądź też na tle słabej znajomości języka polskiego nie może sformułować myśli odtwarzającej przebieg zdarzeń, stanowiących przedmiot postępowania (wyr. SN z 22.4.1970 r., III KR 45/70, OSNK 1970, Nr 11, poz. 150 z aprobującymi uwagami A. Kafarskiego, Przegląd, NP 1972, Nr 12, s. 1832). Samo rozumienie treści przekazywanych przez organ procesowy jest niewystarczające, bowiem osoba przesłuchiwana powinna posługiwać się językiem polskim nie powodujący problemów w komunikacji.  Wezwanie tłumacza do czynności wskazanych treścią art. 204 § 1 i 2 KPK jest obligatoryjne także wówczas, gdy funkcjonariusz organu procesowego zna określony język obcy, zatem nie może on wówczas odstąpić od wezwania tłumacza i dokonać tłumaczenia samodzielnie (wyr. SN z 28.2.1978 r., I KR 12/78, OSPiKA 1979, Nr 7, poz. 14 z glosą M. Płachty, OSPiKA 1979, Nr 9, s. 374).

31 Oględziny Art. 207 § 1. W razie potrzeby dokonuje się oględzin miejsca, osoby lub rzeczy. § 2. Jeżeli przedmiot może ulec przy badaniu zniszczeniu lub zniekształceniu, część tego przedmiotu należy w miarę możności zachować w stanie nie zmienionym, a gdy to nie jest możliwe - stan ten utrwalić w inny sposób. „Oględziny są zespołem czynności kryminalistyczno-procesowych polegających na zmysłowym zbadaniu jakiegoś miejsca, osoby lub rzeczy w celu poznania ich cech i właściwości, ujawnienia rzeczowych źródeł informacji, a także zabezpieczenia środków dowodowych.” Przedmiot oględzin: miejsce; osoba; rzecz; oraz ……zwłoki (art. 209 KPK).

32 Oględziny Funkcja oględzin - a) służą one postrzeganiu zastanego stanu rzeczy, b) pozwalają na poszukiwanie śladów przestępstwa. Działania organów przeprowadzających oględziny ukierunkowane są przede wszystkim na: 1.ujawnienie śladów; 2.zabezpieczenie śladów bądź dowodów rzeczowych przed zniekształceniem lub zniszczeniem; 3.utrwalenie wyglądu, cech, właściwości znalezionych śladów bądź dowodów rzeczowych; 4. zebranie dowodów rzeczowych (śladów) w celu poddania ich dalszym badaniom kryminalistycznym

33 Oględziny  Oględziny przeprowadza się „w razie potrzeby” – jest to jedyna przesłanka warunkująca dopuszczalność ich przeprowadzenia Oględziny mogą być - co do zasady - przeprowadzane dopiero po formalnym wszczęciu postępowania. Niemniej, w wypadkach niecierpiących zwłoki, jeśli jest to konieczne dla zabezpieczenia dowodu przed jego utratą lub zniekształceniem, oględziny mogą być dokonane także przed formalnym wszczęciem postępowania w ramach dochodzenia w niezbędnym zakresie (art. 308 § 1). Stanowią czynności, w których możliwe jest skorzystanie z pomocy specjalistów (art. 205)!!! Wymagają spisania protokołu (art. 143 § 1 pkt 3). Jeśli jest to niezbędne, do protokołu dołącza się sporządzone podczas oględzin szkice, fotografie itp.

34 Oględziny W postępowaniu przygotowawczym - organ procesowy + specjaliści/ ew. biegły W stadium jurysdykcyjnym – oględziny powinny zostać przeprowadzone przez pełny skład sądu, a jedynie wyjątkowo gdy napotyka to znaczne trudności albo gdy strony wyrażają na to zgodę, wolno wyznaczyć do tej czynności sędziego ze składu lub sąd wezwany (art. 396 § 1 KPK).  Oględziny mają z reguły niepowtarzalny charakter, toteż powinny w miarę możliwości być realizowane z udziałem stron (art. 316 KPK).

35 Oględziny Oględziny miejsca  obejmują określony teren lub jego część, a także zabudowania.  Oględziny miejsca nie są ograniczone tylko do miejsca przestępstwa – choć ono („miejsce zbrodni”) dostarcza najczęściej najwięcej śladów – może jednak też chodzić o każde miejsce, w którym mogą znajdować się dowody istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, np. przedmioty pochodzące z przestępstwa.  W przypadku oględzin pomieszczenia, mimo tego że brak jest odwołania do przepisów dotyczących przeszukania, dokonanie oględzin pomieszczenia podlega tym samym rygorom co przeszukanie pomieszczeń i innych miejsc (art. 219-224 KPK).

36 Oględziny Oględziny miejsca a WIZJA LOKALNA Wizja lokalna nie jest wyszczególniona przez Kodeks jako odrębny rodzaj czynności procesowej. W praktyce, wizja lokalna stanowi pewien szczególny rodzaj oględzin miejsca zdarzenia, jest to czynność pośrednia między oględzinami miejsca a eksperymentem procesowym. Różnice z klasycznymi oględzinami i eksperymentem nie dokonuje się z zasady zabezpieczania śladów - nie jest to czynność ukierunkowana na wykrycie dowodów rzeczowych czy śladów od eksperymentu różni ją statyczny charakter. celem wizji lokalnej jest z jednej strony upewnienie się czy obraz miejsca, opis zdarzenia, jego przebiegu podany przez świadków czy podejrzanego jest zgodny z rzeczywistością, a z drugiej pogłębienie wiedzy o miejscu popełnienia przestępstwa. Ułatwia ocenę wiarygodności zeznań.

37 Oględziny Oględziny rzeczy  obejmują przedmioty wykazujące związek z prowadzonym postępowaniem. Mogą to być przedmioty znalezione ma miejscu przestępstwa lub znalezione w trakcie przeszukania (np. narzędzia przestępstwa, przedmioty pochodzące z przestępstwa itp.)  też DOKUMENT  gdy rzecz może ulec zniszczeniu – art. 207 § 2 Dyrektywa bezpośredniości wymaga bezpośredniego przeprowadzenia dowodów przed sądem, dotyczy to również dowodów rzeczowych. Jeżeli ich właściwości nie stoją na przeszkodzie, sprowadza się je na salę rozpraw udostępnia stronom, a w razie potrzeby również świadkom i biegłym (art. 395 KPK).

38 Oględziny Oględziny osoby Oględziny osoby, w zależności od okoliczności, mają umożliwić stwierdzenie występowania na ciele obrażeń lub innych śladów albo ich braku, a także stopnia i charakteru obrażeń ciała, czasu ich powstania, sposobu powstania uszkodzenia, rodzaju narzędzia oraz kierunku siły jego działania. MOGĄ DOTYCZYĆ: oskarżonego (art. 74 § 2 pkt 1 i 2 KPK), świadka, za jego zgodą art. 192 § 4 KPK, osoby podejrzanej (art. 74 § 3 i art. 308 § 1 KPK), pokrzywdzony, który jest zobligowany do poddania się oględzinom w określonych warunkach (art. 192 § 1 KPK). Osoba, która skorzystała z prawa odmowy zeznań lub została od nich zwolniona, może jednak wyrazić zgodę na poddanie się oględzinom. Art. 208 [Oględziny ciała] Oględzin lub badań ciała, które mogą wywołać uczucie wstydu, powinna dokonać osoba tej samej płci, chyba że łączą się z tym szczególne trudności; inne osoby odmiennej płci mogą być obecne tylko w razie konieczności.

39 Oględziny Oględziny i otwarcie zwłok Art. 209 k.p.k. KIEDY? - Jeżeli zachodzi podejrzenie przestępnego spowodowania śmierci „Oględziny zwłok obejmują dokładne ich obejrzenie w celu określenia ogólnej właściwości ciała, znamion śmierci, szczególnej właściwości ciała (np. głowy, kończyn), zmian chorobowych powłok skórnych (np. sinicy, obrzęku), zmian pourazowych powłok skórnych oraz obrażeń (rozmiarów otarć lub sińców, kształtu i ich barwy)” Oględzin zwłok dokonuje: (art. 209) 1.W post. przygotowawczym: prokurator W wypadkach nie cierpiących zwłoki oględzin dokonuje Policja z obowiązkiem niezwłocznego powiadomienia prokuratora. 1.w postępowaniu sądowym sąd ZAWSZE Z UDZIAŁEM BIEGŁEGO LEKARZA, W MIARĘ MOŻNOŚCI Z ZAKRESU MEDYCYNY SĄDOWEJ. § 3. Oględzin zwłok dokonuje się na miejscu ich znalezienia. Do czasu przybycia biegłego oraz prokuratora lub sądu przemieszczać lub poruszać zwłoki można tylko w razie konieczności.

40 Oględziny Otwarcie zwłok Otwarcia zwłok dokonuje biegły lekarz, w miarę możności z zakresu medycyny sądowej, w obecności prokuratora albo sądu. W postępowaniu przed sądem przepisy art. 396 § 1 i 4 stosuje się odpowiednio. Postanowienie o otwarciu zwłok podejmuje sąd lub prokurator. O ile oględziny zwłok są czynnością kierowaną przez organ procesowy - prokuratora lub sąd, w której uczestniczy biegły lekarz, to w przypadku otwarcia zwłok, czyli sekcji to biegły kieruje tą czynnością a rola prokuratora lub sądu ogranicza się do uczestniczenia w niej. Z oględzin i otwarcia zwłok biegły sporządza opinię z zachowaniem wymagań art. 200 § 2. (ART. 209)

41 Ekshumacja Art. 210 W celu dokonania oględzin lub otwarcia zwłok prokurator albo sąd może zarządzić wyjęcie zwłok z grobu. Gdy konieczność dokonania oględzin zwłok lub ich otwarcia ma miejsce również po ich pochowaniu, Prokurator lub sąd zarządzają wyjęcie zwłok z grobu. Ekshumacja ma charakter pomocniczy wobec planowanej czynności oględzin lub otwarcia zwłok. Z czynności wyjęcia zwłok z grobu spisywany jest protokół (art. 143 § 1 pkt 4 KPK).  Nie w każdym przypadku ekshumacja musi polegać na wyjęciu całych zwłok z grobu, bowiem jak wskazuje się w doktrynie dopuszczalne wydaje się ograniczenie ekshumacji jedynie do pobrania tkanek niezbędnych do badań, jeśli właśnie wyniki tych badań mogą być miarodajne dla postępowania dowodowego w sprawie

42 Eksperyment Art. 211: W celu sprawdzenia okoliczności mających istotne znaczenie dla sprawy można przeprowadzić, w drodze eksperymentu procesowego, doświadczenie lub odtworzenie przebiegu stanowiących przedmiot rozpoznania zdarzeń lub ich fragmentów. Formy eksperymentu procesowego doświadczenie odtworzenie Ma on na celu sprawdzanie w sposób doświadczalny, czy badane zdarzenie lub podawany jego przebieg były w ogóle możliwe. Stąd też powinien być przeprowadzony w warunkach zbliżonych do tych, które zachodziły w rzeczywistości.

43 Eksperyment eksperyment procesowy może być przeprowadzony z udziałem biegłego, jeśli zachodzi taka potrzeba. jest czynnością niepowtarzalną. Z jego przeprowadzenia spisuje się protokół (art. 143 § 1 pkt 5). Można go również utrwalić za pomocą urządzenia rejestrującego obraz i dźwięk (art. 147 § 1). Art. 212: W toku oględzin lub eksperymentu procesowego można dokonywać również przesłuchań lub innych czynności dowodowych. eksperyment procesowy eksperyment rzeczoznawczy (czynność procesowa) (składowa opinii biegłego)

44 Wywiad środowiskowy Art. 213 [Zakres badań osobopoznawczych] § 1. W postępowaniu należy ustalić tożsamość oskarżonego, jego numer Powszechnego Elektronicznego Systemu Ewidencji Ludności (PESEL), a w przypadku osoby nieposiadającej numeru PESEL - numer i nazwę dokumentu stwierdzającego tożsamość oraz nazwę organu, który wydał dokument, a także wiek oskarżonego, jego stosunki rodzinne i majątkowe, wykształcenie, zawód i źródła dochodu oraz dane o jego karalności, a w miarę możliwości również Numer Identyfikacji Podatkowej (NIP). § 2.Jeżeli podejrzany był już prawomocnie skazany, dla ustalenia, czy przestępstwo zostało popełnione w warunkachart. 64 Kodeksu karnego lub przestępstwo skarbowe - w warunkach art. 37 § 1 pkt 4 Kodeksu karnego skarbowego, dołącza się do akt postępowania odpis lub wyciąg wyroku oraz dane dotyczące odbycia kary; dokumenty te dołącza się także w sprawach o zbrodnie. § 2a.Jeżeli organ prowadzący postępowanie powziął informację o prawomocnym skazaniu, przepis § 2 stosuje się odpowiednio do orzeczeń skazujących wydanych przez sąd innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej. W komentowanym przepisie zawarto nakaz zbierania danych o oskarżonym. Dotyczy on wszystkich organów procesowych. Dane osobopoznawcze po raz pierwszy zbiera się od momentu przekształcenia postępowania z fazy in rem w fazę in personam.

45 Wywiad środowiskowy Art. 214. [Wywiad środowiskowy] Środek procesowy służący ustaleniu danych co do właściwości i warunków osobistych oraz dotychczasowego sposobu życia oskarżonego. FAKULTATYWNIE A OBLIGATORYJNIE: 1.w sprawach o zbrodnie; 2.W stosunku do oskarżonego, który w chwili czynu nie ukończył 21 roku życia, jeżeli zarzucono mu popełnienie umyślnego występku przeciwko życiu (§ 2). Wywiad środowiskowy zarządza sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator w formie postanowienia

46 Wywiad środowiskowy Wywiad środowiskowy jest przeprowadzany przez kuratora lub inny uprawniony podmiot, a w szczególnie uzasadnionych przypadkach także przez Policję. Kurator bądź inny uprawniony podmiot może się zwrócić do Policji o pomoc w wykonywaniu zadań związanych z wywiadem środowiskowym w celu zapewnienia mu bezpieczeństwa. Kurator sądowy – zawodowy lub społeczny ustawa z 27.7.2001 r. o kuratorach sądowych (Dz.U. Nr 98, poz. 1071 ze zm.). Kurator sądowy jest funkcjonariuszem publicznym  Do osoby przeprowadzającej wywiad stosuje się odpowiednio przepisy o wyłączeniu sędziego. Orzeka o tym sąd, a w postępowaniu przygotowawczym - prokurator.

47 Wywiad środowiskowy § 5. Dane o osobach, które dostarczyły informacji w ramach wywiadu środowiskowego, osoba przeprowadzająca wywiad ujawnia jedynie na żądanie sądu, a w postępowaniu przygotowawczym - prokuratora. § 6. Osoby, które dostarczyły informacji w ramach wywiadu środowiskowego, mogą być w razie potrzeby przesłuchane w charakterze świadków. (art. 214) Art. 216 k.p.k. W razie potrzeby można przesłuchiwać w charakterze świadków osoby, które przeprowadziły wywiad.

48 Wywiad środowiskowy Sprawozdanie (kwestionariusz) z przeprowadzenia wywiadu środowiskowego powinno w szczególności zawierać: imię i nazwisko osoby przeprowadzającej wywiad, imię i nazwisko oskarżonego, zwięzły opis dotychczasowego życia oskarżonego, dokładne informacje o środowisku oskarżonego, w tym rodzinnym, szkolnym lub zawodowym, informacje o jego stanie majątkowym i źródłach dochodów, informacje dotyczące stanu zdrowia oskarżonego, a także o nadużywaniu przez niego alkoholu, środków odurzających, środków zastępczych lub substancji psychotropowych, własne spostrzeżenia i konkluzje osoby przeprowadzającej wywiad, zwłaszcza dotyczące właściwości i warunków osobistych oraz dotychczasowego sposobu życia oskarżonego.  ZOB. rozporządzenie Min. Sprawiedliwości z 11.6.2003 r. w sprawie regulaminu czynności w zakresie przeprowadzania wywiadu środowiskowego oraz wzoru kwestionariusza tego wywiadu (Dz.U. Nr 108, poz. 1018)

49 ... jakieś pytania?