1 Prawo dowodowe Osobowe źródła dowodu - oskarżony Dr Dagmara Gruszecka

2 Oskarżony jako źródło dowodu Oskarżony pełni w postępowaniu karnym rolę dwoistą: stroną postępowania -Jest stroną postępowania, i to tą, której dotyczy odpowiedzialność karna! źródłem dowodowym -Jest źródłem dowodowym dostarczającym różnych środków dowodowych: środków rzeczowych, osobowych, gdy składa wyjaśnienia gdy jest poddawany oględzinom i badaniom Może też być przedmiotem okazania – art. 173 k.p.k.

3 Oskarżony jako źródło dowodu Oskarżony jako źródło dowodów osobowych. WYJAŚNIENIA OSKARZONEGO W prawie polskim oskarżony nie może występować w roli świadka (inaczej niż np. w procesie anglosaskim)

4 Oskarżony jako źródło dowodu

5  Oskarżony nie może być zmuszany przez organ procesowy do składania wyjaśnień, przy czym chodzi tu nie tylko o niedozwolone formy nacisku na jego osobę wskazane w art. 171 § 4-5 k.p.k., lecz również o negatywne konsekwencje będące wynikiem jego biernej postawy. Oskarżony może oświadczyć w każdym stadium postępowania, że korzysta z przysługującego mu prawa do odmowy składania wyjaśnień lub odmowy odpowiedzi na poszczególne pytania, jak również później odwołać swoje oświadczenie i złożyć wyjaśnienia

6 Oskarżony jako źródło dowodu Skorzystanie z prawa do odmowy zeznawania jest wyrazem nieskrępowanej woli oskarżonego a odstąpienie od nich nie może podlegać wymuszeniu przez organ procesowy. Ponadto milczenie oskarżonego nie może być traktowane jako dorozumiane przyznanie się do winy czy jakakolwiek okoliczność obciążająca, wskazująca na brak chęci współdziałania z organami wymiaru sprawiedliwości. Konieczność respektowania prawa do milczenia jest szczególnie mocno podkreślana w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu

7 Oskarżony jako źródło dowodu Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku - II Wydział Karny z dnia 11 kwietnia 2013 r. II AKa 62/13 Nie można poczytywać za okoliczność obciążającą braku skruchy ze strony oskarżonego. Trudno jest wymagać od oskarżonego, który realizując swoje prawo do obrony nie przyznał się do winy, aby wyrażał jakąkolwiek skruchę. Byłoby to rażąco sprzeczne zarówno z treścią art. 74 § 1 KPK, jak i art. 175 § 1 KPK.

8 Oskarżony jako źródło dowodu POUCZENIE OSKARŻONEGO O PRZYSŁUGUJĄCYCH MU PRAWACH – ISTOTNA FUNKCJA GWARANCYJNA W post. przygotowawczym - Art. 300 Przed pierwszym przesłuchaniem należy pouczyć podejrzanego o jego uprawnieniach na piśmie z koniecznością uzyskania podpisu oskarżonego. Ponadto: Art. 301 [Przesłuchanie z udziałem obrońcy] Na żądanie podejrzanego należy przesłuchać go z udziałem ustanowionego obrońcy. Niestawiennictwo obrońcy nie tamuje przesłuchania. - Czyli oskarżony może uzależnić złożenie wyjaśnień od udziału obrońcy ustanowionego w sprawie, albo tego, którego zamierza ustanowić bądź obrońcy z urzędu, o którego wnosi! W post. sądowym art. 386 !

9 Oskarżony jako źródło dowodu  Oskarżony co do zasady składa wyjaśnienia ustnie do protokołu – w post. przygotowawczym protokół przesłuchania podejrzanego (art. 143 § 1 pkt 2 k.p.k, a w przypadku rozprawy jest to protokół rozprawy (art. 143 § 1 pkt 11 k.p.k) ALE… Art. 176. § 1. W postępowaniu przygotowawczym oskarżonemu należy, na jego żądanie lub jego obrońcy, umożliwić w toku przesłuchania złożenie wyjaśnień na piśmie. Przesłuchujący podejmie w tym wypadku środki zapobiegające porozumieniu się oskarżonego z innymi osobami w czasie spisywania wyjaśnień. § 2. Przesłuchujący może z ważnych powodów odmówić zgody na złożenie przez oskarżonego wyjaśnień na piśmie. § 4. Pisemne wyjaśnienia oskarżonego, podpisane przez niego, z zaznaczeniem daty ich złożenia, stanowią załącznik do protokołu.

10 Oskarżony jako źródło dowodu  Oskarżony w ramach składania wyjaśnień nie jest związany tajemnicą ustawowo chronioną (państwową, służbową, zawodową i funkcyjną) w zakresie, w jakim jej ujawnienie niezbędne jest do realizacji prawa do obrony.  Wówczas oskarżony w razie ujawnienia informacji niejawnych lub tajemnicy zawodowe lub funkcyjnej, gdy ujawnienie to miało miejsce podczas składania wyjaśnień, nie podlega odpowiedzialności z 266 i 267 k.k.  Nie jest również konieczne uzyskanie zgody właściwego organu na zwolnienie z zachowania tych tajemnic, bowiem przepisy regulujące tę kwestię odnoszą się do dowodu z zeznań świadka a nie do wyjaśnień oskarżonego.

11 Oskarżony jako źródło dowodu  prawo do milczenia - W orzecznictwie SN wskazuje się, że odmowa złożenia wyjaśnień lub udzielenie odpowiedzi na pytania nie może być z powodu zasady domniemania niewinności za milczące przyznanie się do winy lub wzmocnieni podejrzenia popełnienia przestępstwa, jak też uznana za okoliczność obciążającą przy wymiarze kary (wyr. SN z 4.11.1977 r., V KR 176/77, OSNK 1978, Nr 1, poz. 7). - Przyjęcie przez oskarżonego formy obrony w postaci milczenia, jak wskazuje się w judykaturze jest pochodną zakazu samooskarżenia, co oznacza, że z samego faktu milczenia nic ujemnego dla oskarżonego w procesie nie może wynikać, jednakże podlega ono ocenie organu procesowego choćby w kontekście przemilczenia przez oskarżonego pewnych szczegółów, sposobie jego reagowania (wyr. SA w Krakowie z 19.9.2002 r., II AKa 191/02, KZS 2002, Nr 11, poz. 12).

12 Oskarżony jako źródło dowodu Szczególne rodzaje wyjaśnień oskarżonego to: pomówienie alibi przyznanie się Postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 7 maja 2014 r. II KK 81/14 Dowód z obciążających wyjaśnień współoskarżonego, choćby jedyny w sprawie, nie traci przez to na swej wartościowości, jest to jednak dowód wymagający przenikliwości przy jego ocenie i weryfikacji.

13 Oskarżony jako źródło dowodu Nieprzyznawanie się oskarżonego do winy może polegać na przedstawieniu alibi. Wyróżnia się alibi sensu stricto, tj. wykazywanie niemożności popełnienia przestępstwa z uwagi na przebywanie „gdzie indziej” oraz alibii sensu largo obejmujące także wykazywanie innych faktów i okoliczności uzasadniających fizyczną niemożność popełnienia zarzucanego czynu. (M. Kucharczyk) Ocena samego alibi jak i konsekwencji alibi nieprawdziwego musi być zawsze dokonywana w perspektywie przysługującego oskarżonemu prawa do obrony. Podważenie przez organ procesowy wiarygodności alibi oskarżonego nie sprawia, że okoliczność ta będzie traktowana jako obciążająca go poszlaka (wyr. SA w Krakowie z 5.10.2010 r; II AKa 115/10; Prok. i Pr. 2011 nr 9, poz. 32)

14 Oskarżony jako źródło dowodu Kłamliwe wyjaśnienia oskarżonego Problem istnienia „prawa do kłamstwa”  Nie jest przejawem realizacji prawa do składania wyjaśnień prawo do kłamstwa ze strony oskarżonego, bowiem kłóci się to nadrzędną zasada procesu - zasadą prawdy materialnej, która obejmuje również oskarżonego.  Ustawa karna nie sankcjonuje jednak nieprawdziwych wyjaśnień w taki sposób, jak to jest przewidziane dla nieprawdziwych zeznań – art. 233 § 1 k.k. - zatem oskarżony nie poniesie za nie odpowiedzialności karnej

15 Oskarżony jako źródło dowodu Kłamliwe wyjaśnienia oskarżonego Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi - II Wydział Karny z dnia 24 kwietnia 2014 r. II AKa 19/14 Prawem oskarżonego jest złożenie w sprawie takich wyjaśnień, jakie uznaje za najbardziej korzystne z punktu widzenia swojej obrony. Oskarżony walcząc z zarzutem, może uciec przed nim nawet w świat fikcji. Tak długo jednak oskarżony może skutecznie w ten sposób realizować swoje uprawnienia procesowe, a sąd zobowiązany interpretować wątpliwości na jego korzyść, jak długo oskarżony nie popadnie w sprzeczność z obiektywnie ustalonymi w oparciu o przeprowadzone dowody faktami, wskazaniami wiedzy i doświadczenia życiowego. Nieprawdziwe wyjaśnienia oskarżonego nie mogą wprawdzie pogarszać jego sytuacji procesowej, oskarżony ma bowiem zastrzeżone prawo do obrony nawet w taki sposób, jednakże wykrętne przedstawienie jakiegoś istotnego fragmentu wydarzeń czy zdarzenia uprawnia do szczególnie krytycznej oceny takiego dowodu z wyjaśnień oskarżonego.

16 Oskarżony jako źródło dowodu Kłamliwe wyjaśnienia oskarżonego  Kłamstwo oskarżonego ma jednak swoje granice tam, gdzie rozpoczyna się ochrona innych osób i gdzie następuje wyjście poza wykonywanie prawa do obrony.  Oskarżony może ponosić odpowiedzialność karną za przestępstwo fałszywego oskarżenia (art. 234 k.k.) lub zniesławienia (art. 212 § 1 k.k.).  Słuszne jest stanowisko Sądu Najwyższego, że prawo do obrony, zapewniając oskarżonemu swobodę wypowiedzi co do zarzuconego mu czynu zabronionego i chroniąc zarazem przed poniesieniem odpowiedzialności karnej z powodu ich treści, nie legalizuje innych zachowań oskarżonego o znamionach czynu zabronionego, choćby zmierzały one do uniknięcia bądź złagodzenia odpowiedzialności za czyn zarzucony

17 Literatura 1) T. Grzegorczyk, J. Tylman, Polskie postępowanie karne, wydanie 8, Lexis Nexis, Warszawa 2011. 2) A. Gaberle, Dowody w sądowym procesie karnym. Teoria i praktyka, 2. wydanie, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2010. 3) J. Skorupka (red.), Postępowanie karne. Część szczególna, Wolters Kluwer, Warszawa 2013. 4) M. Klejnowska, Oskarżony jako osobowe źródło informacji o przestępstwie, Zakamycze, Kraków 2004. 5) A. Lach, Granice badań oskarżonego w celach dowodowych, TNOiK, Toruń 2011. 6) M. Błoński, Wyjaśnienia oskarżonego w polskim procesie karnym, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2011.