1 Prawo dowodowe Problematyka wykorzystania w procesie karnym informacji niejawnych Dr Dagmara Gruszecka

2 Pojęcie informacji niejawnych ustawa z dnia 5.8.2010 r. o ochronie informacji niejawnych (Dz.U. Nr 182, poz. 1228) zastąpiła ona ustawę z 22.1.1999 r. o ochronie informacji niejawnych (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 196, poz. 1631 ze zm.), która posługiwała się terminami tajmnicy państwowej i służbowej Zamiast tego wprowadzono 4 kategorie klauzul tajności dla informacji niejawnych, wyróżniając informacje niejawne o klauzuli: tajne i ściśle tajne (jako najwyższy poziom ochrony) i tajemnice o klauzuli poufne i zastrzeżone Ochrona tych informacji ma kluczowe znaczenie dla bezpieczeństwa publicznego, co znajduje odbicie także w regulacjach postępowania dowodowego w procesie karnym

3 Pojęcie informacji niejawnych Informacjom niejawnym nadaje się klauzulę „poufne”, jeżeli ich nieuprawnione ujawnienie spowoduje szkodę dla Rzeczypospolitej Polskiej przez to, że: 1) utrudni prowadzenie bieżącej polityki zagranicznej Rzeczypospolitej Polskiej; 2) utrudnił realizację przedsięwzięć obronnych lub negatywnie wpłynie na zdolność bojową Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej; 3) zakłóci porządek publiczny lub zagrozi bezpieczeństwu obywateli; 4) utrudni wykonywanie zadań służbom lub instytucjom odpowiedzialnym za ochronę bezpieczeństwa lub podstawowych interesów Rzeczypospolitej Polskiej; 5) utrudni wykonywanie zadań służbom lub instytucjom odpowiedzialnym za ochronę porządku publicznego, bezpieczeństwa obywateli lub ściganie sprawców przestępstw i przestępstw skarbowych oraz organom wymiaru sprawiedliwości; 6) zagrozi stabilności systemu finansowego Rzeczypospolitej Polskiej; 7) wpłynie niekorzystnie na funkcjonowanie gospodarki narodowej.

4 Pojęcie informacji niejawnych Informacjom niejawnym nadaje się klauzulę „zastrzeżone”, jeżeli nie nadano im wyższej klauzuli tajności, a ich nieuprawnione ujawnienie może mieć szkodliwy wpływ na wykonywanie przez organy władzy publicznej lub inne jednostki organizacyjne zadań w zakresie  obrony narodowej,  polityki zagranicznej,  bezpieczeństwa publicznego,  przestrzegania praw i wolności obywateli,  wymiaru sprawiedliwości albo  interesów ekonomicznych Rzeczypospolitej Polskiej.

5 Pojęcie informacji niejawnych Informacjom niejawnym nadaje się klauzulę „ściśle tajne”, jeżeli ich nieuprawnione ujawnienie spowoduje wyjątkowo poważną szkodę dla Rzeczypospolitej Polskiej przez to, że: 1) zagrozi niepodległości, suwerenności lub integralności terytorialnej Rzeczypospolitej Polskiej; 2) zagrozi bezpieczeństwu wewnętrznemu lub porządkowi konstytucyjnemu Rzeczypospolitej Polskiej; 3) zagrozi sojuszom lub pozycji międzynarodowej Rzeczypospolitej Polskiej; 4) osłabi gotowość obronną Rzeczypospolitej Polskiej; 5) doprowadzi lub może doprowadzić do identyfikacji funkcjonariuszy, żołnierzy lub pracowników służb odpowiedzialnych za realizację zadań wywiadu lub kontrwywiadu, którzy wykonują czynności operacyjno-rozpoznawcze, jeżeli zagrozi to bezpieczeństwu wykonywanych czynności lub może doprowadzić do identyfikacji osób udzielających im pomocy w tym zakresie; 6) zagrozi lub może zagrozić życiu lub zdrowiu funkcjonariuszy, żołnierzy lub pracowników, którzy wykonują czynności operacyjno-rozpoznawcze, lub osób udzielających im pomocy w tym zakresie; 7) zagrozi lub może zagrozić życiu lub zdrowiu świadków koronnych lub osób dla nich najbliższych albo świadków anonimowych, lub osób dla nich najbliższych.

6 Pojęcie informacji niejawnych Klauzula „tajne” nadawana jest informacjom, jeżeli ich nieuprawnione ujawnienie spowoduje poważną szkodę dla Rzeczypospolitej Polskiej przez to, że: 1) uniemożliwi realizację zadań związanych z ochroną suwerenności lub porządku konstytucyjnego Rzeczypospolitej Polskiej; 2) pogorszy stosunki Rzeczypospolitej Polskiej z innymi państwami lub organizacjami międzynarodowymi; 3) zakłóci przygotowania obronne państwa lub funkcjonowanie Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej; 4) utrudni wykonywanie czynności operacyjno-rozpoznawczych prowadzonych w celu zapewnienia bezpieczeństwa państwa lub ścigania sprawców zbrodni przez służby lub instytucje do tego uprawnione; 5) w istotny sposób zakłóci funkcjonowanie organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości; 6) przyniesie stratę znacznych rozmiarów w interesach ekonomicznych Rzeczypospolitej Polskiej.

7 Pojęcie informacji niejawnych Ustawa o ochronie informacji niejawnych ma zastosowanie do: 1)organów władzy publicznej, w szczególności: a) Sejmu i Senatu, b) Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, c) organów administracji rządowej, d) organów jednostek samorządu terytorialnego, a także innych podległych im jednostek organizacyjnych lub przez nie nadzorowanych, e) sądów i trybunałów, f) organów kontroli państwowej i ochrony prawa.

8 Pojęcie informacji niejawnych Ustawa o ochronie informacji niejawnych ma zastosowanie do: 2) jednostek organizacyjnych podległych Ministrowi Obrony Narodowej lub przez niego nadzorowanych; 3) Narodowego Banku Polskiego; 4) innych państwowych osób prawnych; 5) jednostek organizacyjnych podległych organom władzy publicznej lub nadzorowanych przez te organy; 6) przedsiębiorców zamierzających ubiegać się albo ubiegających się o zawarcie umów związanych z dostępem do informacji niejawnych lub wykonujących takie umowy albo wykonujących na podstawie przepisów prawa zadania związane z dostępem do informacji niejawnych.

9 Pojęcie informacji niejawnych  Osoba uprawniona w powyższych organach nadaje stosowną klauzulę tajności. Dane informacje i materiały podlelegają ochronie informacji niejawnych dopiero od momentu nadania klauzuli.  Sposób oznaczania materiałów tajnych i umieszczania na nich klauzuli reguluje rozp. Prezesa Rady Ministrów z dnia 22.12.2011 r; w sprawie sposobu oznaczania materiałów i nadawania im klauzuli tajności. (Dz.U, nr 288, poz. 1692).

10 Zakazy dowodowe związane z informacjami niejawnymi W art. 179 k.p.k. zawarto zakaz dowodowy o charakterze warunkowym ograniczający dopuszczalność przesłuchania osób obowiązanych do zachowania w tajemnicy informacji niejawnych o klauzuli tajności "tajne" lub "ściśle tajne". W Art. 180 § 1. k.p.k. zawarto natomiast zakaz dowodowy warunkowy dotyczący osób zobowiązanych do zachowania w tajemnicy informacji niejawnych o klauzuli tajności "zastrzeżone" lub "poufne" lub tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji Celem jest ochrona bezpieczeństwa publicznego nawet kosztem zasady prawdy

11 Zakazy dowodowe związane z informacjami niejawnymi Nie mogą też być przesłuchiwane : klauzla tajne i ściśle tajne  Osoby obowiązane do zachowania w tajemnicy informacji niejawnych o klauzuli tajności "tajne" lub "ściśle tajne" nie mogą być przesłuchane co do okoliczności, na które rozciąga się ten obowiązek,

12 Zakazy dowodowe związane z informacjami niejawnymi Chyba że po zwolnieniu tych osób od obowiązku zachowania tajemnicy przez uprawniony organ przełożony. § 2. Zwolnienia wolno odmówić tylko wtedy, gdyby złożenie zeznania wyrządzić mogło poważną szkodę państwu. § 3. Sąd lub prokurator może zwrócić się do właściwego naczelnego organu administracji rządowej o zwolnienie świadka od obowiązku zachowania tajemnicy.

13 Zakazy dowodowe związane z informacjami niejawnymi Nie mogą też być przesłuchiwane osoby zobowiązane do zachowania : klauzula zastrzeżone i poufne tajemnica zawodowa i funkcyjna  Osoby obowiązane do zachowania w tajemnicy informacji niejawnych o klauzuli tajności "zastrzeżone" lub "poufne" lub tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji mogą odmówić zeznań co do okoliczności, na które rozciąga się ten obowiązek,

14 Zakazy dowodowe związane z informacjami niejawnymi Chyba że sąd lub prokurator dla dobra wymiaru sprawiedliwości zwolni te osoby od obowiązku zachowania tajemnicy, jeżeli ustawy szczególne nie stanowią inaczej. Na postanowienie w tym przedmiocie przysługuje zażalenie (art. 180 § 1 K.P.K.) Nie mają tego uprawnienia inne organy, np. Policja, która w danej sprawie prowadzi dochodzenie bądź powierzone śledztwo. Sąd lub prokurator wydaje postanowienie o zwolnieniu od zachowania tajemnicy

15 Przeszukanie i zatrzymanie rzeczy a materiały niejawne  Z problematyką ochrony tajemnic informacji niejawnych wiążę się ponadto kwestia dopuszczalności zajmowania dokumentów, których treść zawiera wspomniane tajemnice.  W kwestii wykorzystania dokumentów zawierających informacje niejawne lub tajemnicę zawodową, jako dowodów w postępowaniu karnym, stosuje się odpowiednio zakazy i ograniczenia określone w art. 178-181 k.p.k.

16 Przeszukanie i zatrzymanie rzeczy a materiały niejawne Art. 222 - Przeszukanie w INSTYTUCJ PAŃSTWOWEJ LUB SAMORZĄDOWEJ § 1. Przy rozpoczęciu przeszukania pomieszczenia lub miejsca zamkniętego, należącego do instytucji państwowej lub samorządowej, należy o zamierzonym przeszukaniu zawiadomić : – kierownika tej instytucji lub jego zastępcę albo organ nadrzędny – i dopuścić ich do udziału w czynności. Chodzi o konieczność zapewnienia ochrony danych, jakie mogą zostać ujawnione w związku z przeszukaniem pomieszczeń lub miejsc zamkniętych, są to dane istotne dla bezpieczeństwa publicznego

17 Przeszukanie i zatrzymanie rzeczy a materiały niejawne § 2. Przeszukanie pomieszczenia zajętego przez WOJSKO może nastąpić jedynie w obecności DOWÓDCY LUB OSOBY PRZEZ NIEGO WYZNACZONEJ. Przepis nie precyzuje o jakiego dowódcę chodzi, należy zatem przyjąć, że dotyczy to dowódcy danej jednostki wojskowej. (tak P. Hofmański) Przepis znajduje odpowiednie zastosowanie przy przeprowadzaniu przeszukania w postępowaniu w sprawach o wykroczenia

18 Przeszukanie i zatrzymanie rzeczy a materiały niejawne Ochrona informacji niejawnych i wiadomości objętych prawnie chronioną tajemnicą. Art. 225 [Ochrona tajemnicy] § 1. Jeżeli kierownik instytucji państwowej lub samorządowej albo też osoba, u której dokonano zatrzymania rzeczy lub u której przeprowadza się przeszukanie, oświadczy, że wydane lub znalezione przy przeszukaniu pismo lub inny dokument zawiera informacje niejawne lub wiadomości objęte tajemnicą zawodową lub inną tajemnicą prawnie chronioną, organ przeprowadzający czynność przekazuje niezwłocznie pismo lub inny dokument bez jego odczytania prokuratorowi lub sądowi w opieczętowanym opakowaniu.

19 Przeszukanie i zatrzymanie rzeczy a materiały niejawne Ochrona informacji niejawnych i wiadomości objętych prawnie chronioną tajemnicą. Tryb ochronny nie obowiązuje w stosunku do pism lub innych dokumentów, które zawierają informacje niejawne o klauzuli "zastrzeżone" lub "poufne" albo dotyczą tajemnicy zawodowej lub innej tajemnicy prawnie chronionej, jeżeli ich posiadaczem jest osoba podejrzana o popełnienie przestępstwa.

20 Przeszukanie i zatrzymanie rzeczy a materiały niejawne Ochrona informacji niejawnych i wiadomości objętych prawnie chronioną tajemnicą. § 1. Jeżeli kierownik instytucji państwowej lub samorządowej albo też osoba, u której dokonano zatrzymania rzeczy lub u której przeprowadza się przeszukanie, oświadczy, że wydane lub znalezione przy przeszukaniu pismo lub inny dokument zawiera informacje:  niejawne  wiadomości objęte tajemnicą zawodową  lub inną tajemnicą prawnie chronioną organ przeprowadzający czynność przekazuje niezwłocznie pismo lub inny dokument bez jego odczytania prokuratorowi lub sądowi W OPIECZĘTOWANYM OPAKOWANIU.

21 Przeszukanie i zatrzymanie rzeczy a materiały niejawne Organ dokonujący zatrzymania rzeczy lub przeszukania ma obowiązek zastosowania wymienionych rygorów w każdym wypadku złożenia oświadczenia, że pismo lub inny dokument zawiera informacje niejawne lub wiadomości objęte tajemnicą zawodową Organ dokonujący wymienionych czynności nie może weryfikować prawdziwości złożonego oświadczenia. W wypadku złożenia oświadczenia, o którym mowa w przepisie, organ przeprowadzający czynność nie może zapoznać się (odczytać) z treścią pisma lub dokumentu!!! Obowiązany jest zaś do niezwłocznego przekazania pisma lub dokumentu w opieczętowanym opakowaniu sądowi lub prokuratorowi, w zależności, który z tych organów zlecił przeprowadzenie czynności.

22 Literatura 1) T. Grzegorczyk, J. Tylman, Polskie postępowanie karne, wydanie 8, Lexis Nexis, Warszawa 2011. 2) A. Gaberle, Dowody w sądowym procesie karnym. Teoria i praktyka, 2. wydanie, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2010. 3) J. Skorupka (red.), Postępowanie karne. Część szczególna, Wolters Kluwer, Warszawa 2013. 4) S. Waltoś, P. Hofmański, Proces karny. Zarys systemu, wydanie XI, Lexis Nexis, Warszawa 2013. 5) J. Maciejewski, O. Nowaczyk (red.), Bezpieczeństwo narodowe a grupy dyspozycyjne, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2005. 6) A. Misiuk, Instytucjonalny system bezpieczeństwa wewnętrznego, Wyd. Difin, Warszawa 2013. 7) Z. Kwiatkowski, Zakazy dowodowe w procesie karnym, Kraków 2005