1 Prawo finansów publicznych Wprowadzenie Wykład I Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

2 1. Pojęcie finansów publicznych 2. Finanse publiczne a finanse prywatne 3. Funkcje finansów publicznych 4. Pojęcie prawa finansowego 5. Działy prawa finansowego 6. Związki prawa finansowego z innymi gałęziami prawa Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

3 Pojęcie finansów publicznych Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

4 Pojęcie finansów łac. finare- kończyć zakończenie sprawy orzeczeniem sędziego, samo świadczenie, ustalone takim orzeczeniem. świadczenie dokonywane w postaci pieniężnej. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

5 Finanse publiczne- definicje 1.Zjawisko ekonomiczne związane z mechanizmem podziału dochodu narodowego poprzez gromadzenie dochodów i dokonywanie wydatków przez podmioty publiczne (prof. W. Wójtowicz) 2.Zasoby pieniężne, operacje tymi zasobami oraz normy prawne je regulujące (Prof. C. Kosikowski) 3.Prawo regulujące funkcjonowanie finansów publicznych Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

6 Finanse publiczne zjawiska związane z gromadzeniem i wydatkowaniem przez różne podmioty środków pieniężnych Sensu largo: Własność publiczna= własność przynależna podmiotom publicznym (sektora publicznego) (państwo, samorząd terytorialny, przedsiębiorstwa, banki państwowe/samorządowe) Sensu stricto: Własność publiczna= własność jednostek posiadających status podmiotów prawa publicznego (państwo, j.s.t., zakłady publiczne) Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

7 Pojęcie finansów publicznych w Konstytucji RP „Finanse publiczne” to tytuł Rozdziału X, Konstytucji RP. Finanse publiczne nie są jednak w Konstytucji zdefiniowane Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

8 Pojęcie finansów publicznych w ustawie o finansach publicznych Art. 3 Finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowywaniem (…) Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

9 Działalność finansowa Proces polegający na gromadzeniu środków pieniężnych oraz ich wydatkowaniu Może być prowadzona przez: -podmioty prywatne -podmioty prawa publicznego Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

10 Gromadzenie dochodów Budżet Państwa, budżety lokalne, fundusze Podatek X Podatek Y Podatek Z Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

11 Dokonywanie wydatków Budżet Zdrowierolnictwo Kultura i nauka Przemysł Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

12 Ulpian w Digestach Justyniana (D.1,1,6,1) [...] publicum ius est quod ad statum rei Romanae spectat, privatum quod ad singulorum utylitatem: sunt enim quaedam publice utilia quaedam privatim. [...] prawem publicznym jest to, które dotyczy ustroju państwa rzymskiego, [prawem] prywatnym to, które dotyczy korzyści jednostek, są bowiem pewne [normy] ogólnie użyteczne, pewne prywatne. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

13 Publicznoprawny charakter Oparte jest na władztwie finansowym podmiotów prawa publicznego (państwa i samorządu) Możliwość zastosowania przymusu państwowego Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

14 W jakich formach organizacyjnych działają organy i instytucje publiczne? W jakim trybie mogą wydatkować publiczne środki? Jak są określane kierunki wydatków państwowych i poszczególnych podmiotów sektora publicznego? Kto ustala wydatki jednostek publicznych? Kto je kontroluje? Jakie są rodzaje dochodów publicznych? Jak się je gromadzi? Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

15 Jakie zdarzenia są przedmiotem opodatkowania? Jak powstają i wygasają zobowiązania podatkowe? Jak Skarb Państwa i samorząd terytorialny zaciągają zobowiązania i spłacają długi? Jak udzielają gwarancji? Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

16 Prawo budżetowe Prawo dochodów publicznych (podatki, opłaty, cła) Publiczne prawo bankowe Prawo dewizowe Prawo finansowe Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

17 Zakres prawa budżetowego Zagadnienia ustrojowe i proceduralne związane z kompetencjami organów państwa i samorządu w zakresie przygotowywania i uchwalania budżetu, określania jego treści, wykonywania i kontroli budżetu. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

18 Zakres prawa dochodów publicznych Ze względu na różnorodny charakter dochodów publicznych można wyodrębnić: -prawo podatkowe -prawo dotyczące innych rodzajów dochodów (np. ceł, opłat) Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

19 Zakres prawa bankowego Dwojaki charakter regulacji prawnych w ramach prawa bankowego a)Regulacje dotyczące czynności i umów bankowych- charakter cywilnoprawny- są częścią prawa prywatnego b) Regulacje dotyczące form prawnych finansowania banków, ich kompetencji, funkcji w gospodarce, zagadnienia związane z bezpieczeństwem obrotu i nadzorem bankowym- mają charakter publicznoprawny. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

20 Zakres prawa dewizowego - Reguluje dokonywanie czynności z użyciem zagranicznych środków płatniczych i innych wartości uznawanych za dewizowe -Charakter publicznoprawny, oparte jest na władztwie finansowym. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

21 Prawo konstytucyjne -Rozdział X Konstytucji RP- Finanse publiczne -W Konstytucji zawarty jest zespół zasad i standardów w dziedzinie finansów publicznych, który zastępuje brak części ogólnej prawa finansowego -ustrój NBP, prawo dewizowe (waluta) -Konstytucja normuje ustrój terytorialny państwa (budżety j.s.t) Prawo administracyjne - Inny rodzaj regulowanej materii -Wspólne instytucje ustrojowe -Wspólne organy -Oparcie postępowania w sprawach finansowych na modelu postępowania administracyjnego Prawo finansowe a inne gałęzie prawa Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

22 Prawo cywilne -Prawo podatkowe ingeruje w konstytucyjne prawo własności -Zasadniczo większość należności podatkowych jest związana z czynnościami prawa cywilnego -Prawo finansowe posługuje się instytucjami wywodzącymi się z prawa cywilnego (zagadnienie autonomii prawa finansowego) -Stosunek cywilnoprawny zakłada równorzędną pozycję prawną uczestników. W stosunkach prawnofinansowych występuje przymus. Prawo pracy -Finansowanie płac pracowników zatrudnionych w jednostkach państwowych (tzw. wydatki sztywne) -Zasiłki dla bezrobotnych i inne należności, np. tzw. becikowe- jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka Prawo karne Niektóre naruszenia norm prawnofinansowych uznane są za przestępstwa i podlegają sankcjom karnym. Przedmiot przestępstwa musi być określony w powiązaniu z normami prawa finansowego -ustawa z dnia 10 września 1999 r. Kodeks Karny Skarbowy, (tekst jedn. z 2007 r., Dz. U. Nr 111, poz. 765) - Przestępstwa i wykroczenia z zakresu prawa podatkowego, celnego, dewizowego, akcyza w oddzielny sposób.

23 Finanse publiczne a finanse prywatne Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

24 Finanse publiczneKryteriumFinanse prywatne Podmiotu prowadzącego działalność interesu celu Charakteru gromadzenia środków Jednostki sektora finansów publicznych Podmioty prywatne sensu stricto (osoby fiz., gospodarstwa domowe) Przedsiębiorstwa i banki państwowe Podmioty grupowe (stowarzyszenia, fundacje, kościoły) Interes jednostki (prywatny) Interes publiczny Powstają na podstawie czynności cywilnoprawnych Tworzone w oparciu o władztwo finansowe podmiotu publicznego Osiąganie i maksymalizacja zysku Optymalne zaspokajanie potrzeb publicznych Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

25 Finanse publicznekryteriumFinanse prywatne Jawności Zarządzania Zakres Nieporównywalnie mniejszy wpływ na procesy społeczne i gospodarcze Są jawne art. 33 u.f.p. Objęte sferą prywatności Art.. 47 Konstytucji RP Scentralizowane Zindywidualizowane 30-60% PKB, ale nieporównywalnie większy wpływ na procesy społeczne i gospodarcze Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

26 Funkcje finansów publicznych = zadania jakie stawia się przed nimi w kształtowaniu stosunków społecznych. W doktrynie wskazuje się na 4 podstawowe funkcje finansów publicznych 1.Funkcja fiskalna 2.Funkcja stymulacyjna 3.Funkcja redystrybucyjna 4.Funkcja informacyjno-kontrolna Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

27 Funkcja fiskalna (alokacyjna) Funkcja podstawowa Wiąże się z pobieraniem i gromadzeniem środków pieniężnych przez państwo po to, aby realizować zadania, które państwo ma do spełnienia. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

28 Funkcja redystrybucyjna (rozdzielcza) Celowe, świadome wykorzystywanie instytucji prawno-finansowych do powtórnego podziału tworzonego w państwie produktu krajowego brutto. Realizowane są w ten sposób przyjęte założenia polityki finansowej państwa Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

29 Funkcja stymulacyjna Związana z oddziaływaniem na poszczególne podmioty za pomocą obietnic korzyści finansowych (np. ulgi podatkowe) lub zagrożeń dolegliwościami finansowymi (np. odsetki związane z nieterminową realizacją zobowiązań publicznoprawnych) Np. specjalne strefy ekonomiczne, zwiększenie pomocy publicznej itp., zwiększenie podatków, zmniejszenie podatków. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

30 Kryteria redystrybucji a)W płaszczyźnie terytorialnej- między regionami i w ramach lokalnych jednostek podziału terytorialnego b)W płaszczyźnie podmiotowej- między dysponentami środków budżetowych, między podmiotami własności lub krajem i zagranicą c)W płaszczyźnie przedmiotowej- między sferą produkcji i spożycia, spożycia i inwestycji lub oszczędności, gałęziami gospodarki, zadaniami budżetowymi d)W płaszczyźnie czasowej- między kolejnymi budżetami, wieloletni programami, interesami długofalowymi a doraźnymi Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

31 Funkcja informacyjno-kontrolna Funkcja uboczna W warunkach gospodarki centralnie sterowanej funkcja ta miała wyraźnie kontrolny charakter Obecnie: charakter informacyjno- ewidencyjny Polega na sygnalizowaniu pozytywnych i negatywnych wyników procesów gospodarczych Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

32 Pojęcie i charakter prawa finansowego Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

33 Przyczyny trudności w sformułowaniu definicji: Różnorodność materii regulowanej przez prawo finansowe Zmieniający się charakter ingerencji podmiotów prawa publicznego w sferę życia gospodarczego Wyodrębnianie poszczególnych dziedzin w ramach prawa finansowego Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

34 3 grupy definicji 1.Prawo finansowe sensu largo reguluje wszelkie kwestie- ustrojowe, materialnoprawne, proceduralne- dotyczące stosunków finansowych. Obejmuje: prawo budżetowe, daninowe, reguluje zasady wydatków podmiotów prawa publicznego, prawo dotyczące ustroju pieniężnego, publiczne prawo bankowe, dewizowe, prawo dotyczące systemu ubezpieczeń społecznych i wynagrodzeń sfery budżetowej oraz zasad funkcjonowania podmiotów należących do sektora finansów publicznych. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

35 2. Prawo finansowe sensu stricto Obejmuje jedynie te regulacje, które bezpośrednio dotyczą finansów państwa i samorządu terytorialnego, czyli odnoszą się do publicznej działalności finansowej. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

36 3. Negacja jednolitego pojęcia prawa finansowego Należy odrębnie traktować poszczególne dziedziny prawa (prawo budżetowe, podatkowe, celne, dewizowe, bankowe) ze względu na: Różnorodność aktów prawnych regulujących te dziedziny Autonomiczność Różny stopień powiązania z innymi dziedzinami prawa Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

37 Prawo finansowe- jest gałęzią prawa publicznego, która reguluje prowadzenie przez podmioty prawa publicznego działalności finansowej. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

38 Stosunki prawne (metody) prawa finansowego Metoda bezzwrotna - budżetowa Metoda kredytowa Metoda ubezpieczeniowa Powiązania wielorakie przedsiębiorstw Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

39 Stosunek prawny wydatku - metoda budżetowa - bezzwrotna Budżet Dotacja celowa Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

40 Stosunek prawny wydatku - metoda budżetowa - bezzwrotna Budżet Dotacja przedmiotowa Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

41 Metoda budżetowa – bezzwrotna, stosunek prawny wydatku budżetowego Budżet Dotacja Subwencja Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

42 Metoda budżetowa – bezzwrotna stosunki podatkowoprawne Budżet Podatnik Podatki Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

43 Stosunek prawny kredytu bankowego – metoda zwrotna BankKredytobiorca Kredyt Spłaty rat kretytów …. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

44 Stosunek prawny ubezpieczenia– metoda zwrotna Instytucja ubezpieczeniowa Składki ubezpieczeniowe Likwidacja szkody Spłaty rat kretytów …. Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki

45 Powiązania wielorakie przedsiębiorstw Podmiot gospodarczy Wpłaty podatków do budżetu DotacjeKredyt bankowy Wydatkowanie środków własnych Prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski Kierownik Katedry Prawa Finansowego Uniwersytet Łódzki