1 Prawo gospodarcze Unii EuropejskiejWykład 7 i 8

2 Swoboda przedsiębiorczości (działalności gospodarczej)Podstawy traktatowe: Art. 49 TFUE (ex art. 43 TWE): Ograniczenia swobody przedsiębiorczości obywateli jednego Państwa Członkowskiego na terytorium innego Państwa Członkowskiego są zakazane w ramach poniższych postanowień. Zakaz ten obejmuje również ograniczenia w tworzeniu agencji, oddziałów lub filii przez obywateli danego Państwa Członkowskiego, ustanowionych na terytorium innego Państwa Członkowskiego. Z zastrzeżeniem postanowień rozdziału dotyczącego kapitału, swoboda przedsiębiorczości obejmuje podejmowanie i wykonywanie działalności prowadzonej na własny rachunek, jak również zakładanie i zarządzanie przedsiębiorstwami, a zwłaszcza spółkami w rozumieniu artykułu 48 akapit drugi, na warunkach określonych przez ustawodawstwo Państwa przyjmującego dla własnych obywateli.

3 Swoboda przedsiębiorczości (działalności gospodarczej)Swoboda przedsiębiorczości (art TFUE) A. Zakres przedmiotowy a. Pojęcie przedsiębiorczości – brak definicji traktatowej; definicja orzecznicza: „…samodzielne i rzeczywiste wykonywanie działalności gospodarczej przy pomocy trwałego urządzenia w innym PC na czas nieokreślony” (sprawa C-213/89 Factortame) b. Trzy elementy „przedsiębiorczości” - samodzielność (pierwotne i wtórne prowadzenie działalności gospodarczej, w tym „tworzenie agencji, oddziałów i filii”, art.. 49 akapit 2 TFUE) - transgraniczność, ale też możliwość powołania się na art. 49 w sprawie, w której istnieje „element wspólnotowy” (sprawa 115/78 Knoors) - stałość (sprawa C-55/94 Gebhard) c) dwa rodzaje przedsiębiorczości (art. 49 akapit 2 TFUE): - prowadzenie i wykonywanie działalności na własny rachunek” (samozatrudnienie) i - „zakładanie i zarządzanie przedsiębiorstwami, a zwłaszcza spółkami”.

4 Swoboda przedsiębiorczości (działalności gospodarczej)B. Rozgraniczenie między swobodą przedsiębiorczości a innymi swobodami, w tym swoboda przepływu kapitału (art. 49 akapit 2 TFUE) C. Zakres podmiotowy a) Beneficjenci swobody przedsiębiorczości (art. 49 i TFUE): - osoby fizyczne (obywatele UE) - przedsiębiorstwa (spółki) „przynależne” do UE b) 2 kryteria „przynależności” spółki do UE (art. 54 TFUE): 1) założenie (powstanie) zgodnie z ustawodawstwem PC 2) statutowa siedziba, zarząd lub główne przedsiębiorstwo w PC c) Orzecznictwo: sprawa 81/87 Daily Mail

5 Swoboda przedsiębiorczości (działalności gospodarczej)D. Istota 1. Zakaz dyskryminacji czy zakaz ograniczeń? „Ograniczenia swobody przedsiębiorczości… są zakazane” (art. 49 akapit 1 zd. 1 TFUE) a. (szeroki) zakaz dyskryminacji bezpośredniej i pośredniej ze względu na „obywatelstwo” i przynależność” (art. 49 i 54 TFUE) – patrz wyżej b. zakaz ograniczeń – ograniczenia swobody przedsiębiorczości możliwe, gdy: 1) stosowane w sposób niedyskryminacyjny 2) uzasadnione bezwzględnymi przyczynami dotyczącymi interesu powszechnego 3) odpowiednie do zamierzonego celu 4) proporcjonalne. c. Orzecznictwo: sprawy C-212/97 Centros, C-55/94 Gebhard 2. Uprawnienia akcesoryjne (orzecznictwo + dyrektywa nr 2004/38/WE), głównie: - prawo wjazdu i pobytu - prawo pozostawania na terytorium państwa członkowskiego po zakończeniu działalności na zasadzie samozatrudnienia - możliwość korzystania ze swobody przedsiębiorczości przez obywateli państw stowarzyszonych z UE (sprawy: C-63/99 Głoszczuk, C-268/99 Jany)

6 Swoboda przedsiębiorczości (działalności gospodarczej)Art. 51 TFUE (ex art. 45 TWE): Postanowienia niniejszego rozdziału nie mają zastosowania do działalności, która w jednym z Państw Członkowskich jest związana, choćby przejściowo, z wykonywaniem władzy publicznej. Parlament Europejski i Rada, stanowiąc zgodnie ze zwykłą procedurą prawodawczą, mogą wyłączyć pewne rodzaje działalności ze stosowania postanowień niniejszego rozdziału.

7 Swoboda przedsiębiorczości (działalności gospodarczej)E. Dopuszczalne ograniczenia: a) wyjątek związany z „wykonywaniem władzy publicznej” (art. 51 akapit 1 TFUE; sprawa 2/74 Reyners) - interpretowany restryktywnie w świetle prawa UE, z uwzględnieniem zasady proporcjonalności - nie rozciąga się automatycznie na całe zawody b) wyjątki związane z „względami porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego lub zdrowia publicznego (art. 52 ust. 1 TFUE )

8 Swoboda przedsiębiorczości (działalności gospodarczej)Art. 52 TFUE (ex art. 46 TWE): 1. Postanowienia niniejszego rozdziału oraz środki podjęte na ich podstawie nie przesądzają o zastosowaniu przepisów ustawowych i administracyjnych przewidujących szczególne traktowanie cudzoziemców, uzasadnione względami porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego lub zdrowia publicznego”. 2. Parlament Europejski i Rada, stanowiąc zgodnie ze zwykłą procedurą prawodawczą, uchwalają dyrektywy w celu koordynacji powyższych postanowień.

9 Swoboda przedsiębiorczości (działalności gospodarczej)Art. 54 TFUE (ex art. 48 TWE): Na potrzeby stosowania postanowień niniejszego rozdziału spółki założone zgodnie z ustawodawstwem Państwa Członkowskiego i mające swą statutową siedzibę, zarząd lub główne przedsiębiorstwo wewnątrz Wspólnoty, są traktowane jak osoby fizyczne mające przynależność Państwa Członkowskiego. Przez spółki rozumie się spółki prawa cywilnego lub handlowego, a także spółdzielnie oraz inne osoby prawne prawa publicznego lub prywatnego, z wyjątkiem spółek, których działalność nie jest nastawiona na osiąganie zysku.

10 Swoboda przedsiębiorczości (działalności gospodarczej)Zakres swobody przedsiębiorczości a) Pojęcie przedsiębiorczości: C-221/89 Factortame II : „samodzielne i rzeczywiste wykonywanie działalności gospodarczej przy pomocy trwałego urządzenia (a fixed establishment) w innym państwie członkowskim, na czas nieokreślony” · samodzielność działalności · charakter transgraniczny (Sprawa 115/78 Knoors [1979] ECR 399) · wymóg stałości (Sprawa C-55/94 Gebhard [1995]: „w sposób stały i ciągły”)

11 Swoboda przedsiębiorczości (działalności gospodarczej)b) Pierwotne prawo przedsiębiorczości: - podjęcie samodzielnie nowej działalności w innym państwie członkowskim Wtórne prawo przedsiębiorczości - podjęcie działalności przez przedsiębiorstwo działające w jednym p. członkowskim również w innym p. członkowskim

12 Swoboda przedsiębiorczości (działalności gospodarczej)c) Przedsiębiorstwo, spółka – art. 54 TFUE przynależność przedsiębiorstwa do Wspólnoty, charakter wspólnotowy: *założenie zgodnie z prawem państwa członkowskiego (teoria powstania, inkorporacji) *posiadanie statutowej siedziby, zarządu lub głównego przedsiębiorstwa wewnątrz Wspólnoty (teoria siedziby) *nie obowiązuje teoria kontroli (decyduje prawo państwa, którego obywatelstwo mają właściciele kapitału umożliwiającego kontrolę nad przedsiębiorstwem)

13 Swoboda przedsiębiorczości (działalności gospodarczej)d) Działalność na własny rachunek, na zasadzie samozatrudnienia: ·Sprawa C-268/98 Jany: „polega na samodzielnym prowadzeniu działalności w innym państwie członkowskim przez określoną osobę na własny rachunek, na własną odpowiedzialność, bez jakiegokolwiek podporządkowania wobec osób trzecich, za wynagrodzeniem płatnym w pełnej wysokości bezpośrednio do niej”

14 Swoboda przepływu usługSwoboda przepływu usług (art TFUE) A. Zakres przedmiotowy a) Traktatowa definicja „usługi” (art. 57 akapit 1 TFUE) „świadczenia wykonywane zwykle za wynagrodzeniem w zakresie, w jakim nie są objęte postanowieniami o swobodnym przepływie towarów, kapitału i osób. - pozytywnie: „za wynagrodzeniem” - negatywnie: gdy nie objęta innymi „swobodami przepływu” b) Usługi obejmują zwłaszcza (art. 57 akapit 2 TFUE): a) działalność o charakterze przemysłowym, b) działalność o charakterze handlowym, c) działalność rzemieślniczą, d) wykonywanie wolnych zawodów”.

15 Swoboda przepływu usługArtykuł 57 TFUE definiuje usługi jako „świadczenia wykonywane zwykle za wynagrodzeniem w zakresie, w jakim nie są objęte postanowieniami o swobodnym przepływie towarów, kapitału i osób” i zawiera ich przykładowy (otwarty) katalog, w którym mieści się działalność o charakterze przemysłowym, handlowym czy też działalność rzemieślnicza oraz wykonywanie wolnych zawodów. Pojęcie „usługi” zawiera cztery elementy składowe, tj. niematerialny charakter świadczenia, transgraniczny charakter działania, czasowe ograniczenie dostarczenia usług odpłatność.

16 Swoboda przepływu usługc) 3 elementy definicji „usługi” w świetle orzecznictwa - odpłatność (sprawa C-159/90 Grogan) - transgraniczność (swoboda przepływu usług: czynna, bierna, na odległość, całość w państwie trzecim) - czasowość (sprawa C-55/94 Gebhard) d) działalność nielegalna w jednym PCz, a legalna w innym PCz: czy podlega swobodzie przepływu usług? (orzecznictwo: sprawa C- 275/92 Schindler, sprawa C-159/90 Grogan) e) Nie obejmuje przepływu usług transportowych, bankowych i ubezpieczeniowych (art. 58 ust. 1 i 2 TFUE)

17 Swoboda przepływu usługB. Rozgraniczenie swobody świadczenia usług i innych swobód: a. subsydiarność zasady swobody usług wobec swobody przedsiębiorczości (art. 57 akapit 3 TFUE) b. swoboda świadczenia usług a swoboda przedsiębiorczości (sprawa Gebhard) c. Swoboda świadczenia usług a swoboda [przepływu pracownikiów (sprawa 113/89 Rush Portuguesa) d. Swoboda świadczenia usług a swoboda przepływu towarów (sprawa 155/73 Sacchi, sprawa Schindler)

18 Swoboda przepływu usługC. Zakres podmiotowy (beneficjenci): a. obywatele UE b. podmioty gospodarcze, które mają siedzibę na obszarze UE zarejestrowane według prawa jednego z PC) c. osoby z państw trzecich (tylko jeśli występują w roli usługobiorców)

19 Swoboda przepływu usługD. Istota: a. zakaz dyskryminacji (zasada traktowania narodowego) - „ograniczenia w swobodnym świadczeniu usług wewnątrz Unii są zakazane w odniesieniu do obywateli PC mających swe przedsiębiorstwo w PC innym niż państwo odbiorcy świadczenia” (art. 56 akapit 1 TFUE); - „działalność wykonywana przejściowo przez podmiot z innego PC wykonywana na tych samych warunkach, jakie PC nakłada na własnych obywateli” (art. 57 akapit 3 TFUE) b. zakaz ograniczeń: – zakaz wydawania przepisów prawa krajowego, które utrudniają korzystanie ze swobody świadczenia usług (sprawa 76/90 Säger); - dozwolone są środki krajowe, które mają na celu ochronę interesu ogólnego, są proporcjonalne do zamierzonego celu i respektują kontrolę nad usługodawcą sprawowaną w jego kraju pochodzenia (podobne do „wymogów imperatywnych” z orzeczenia w sprawie Cassis de Dijon) c. Uprawnienia akcesoryjne (jak w przypadku swobody przedsiębiorczości)

20 Swoboda przepływu usługE. Dopuszczalne ograniczenia (jak w przypadku swobody przedsiębiorczości, art. 62 TFUE) a. wykonywanie władzy publicznej (art. 62 w zw. z art akapit 1 TFUE; sprawa Reyners) b. względy porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego i zdrowia publicznego (art. 62 w zw. z art. 52 akapit 1 TFUE); zastosowanie wymaga spełnienia testów interesu ogólnego, braku dyskryminacji, obiektywnej konieczności i proporcjonalności)

21 Swoboda przepływu usługF. Dalsza liberalizacja swobody przepływu usług w ramach Strategii lizbońskiej projekt Dyrektywy ramowej w sprawie usług (Dyrektywa usługowa) – świadczenie usług według zasady państwa pochodzenia finalny tekst Dyrektywy (dyrektywa nr 2006/123/WE w sprawie usług na rynku wewnętrznym) – zasada swobody świadczenia usług

22 Swoboda przepływu usługZgodnie z przepisami unijnymi podmiot świadczący usługę może, w celu spełnienia świadczenia, także wykonywać przejściowo działalność w państwie członkowskim świadczenia na tych samych warunkach, jakie państwo to nakłada na własnych obywateli, co stanowi realną gwarancję przeciwdziałania dyskryminacji na tle przynależności państwowej oraz swobody świadczenia pracy. Przepisy dotyczące liberalizacji usług uwzględniają również zakaz ograniczania swobodnego świadczenia usług wewnątrz Unii Europejskiej względem obywateli państw członkowskich mających swe przedsiębiorstwo w państwie członkowskim innym niż państwo odbiorcy świadczenia. Ponadto, korzyści wynikające z unijnych regulacji dotyczących swobody w zakresie usług mogą zostać rozszerzone także na obywateli państwa trzeciego świadczących usługi i mających swe przedsiębiorstwa wewnątrz Unii Europejskiej.

23 Swoboda przepływu usługSpod ogólnych regulacji dotyczących swobody przepływu usług wyłączone zostały natomiast postanowienia dotyczące transportu oraz usług bankowych i ubezpieczeniowych, związane z częścią traktatu odnoszącą się odpowiednio do transportu lub swobody przepływu kapitału. swobodny przepływ usług nie jest jeszcze w pełni zrealizowany, a przepisy w tym względzie podlegają dalszej harmonizacji, uwzględniającej coraz to nowe rodzaje usług. Co więcej, TFUE wyraźnie przewiduje, że dopóki ograniczenia w swobodnym świadczeniu usług nie zostaną zniesione, każde z państw członkowskich ma prawo stosować je do „wszystkich podmiotów świadczących usługi, o których mowa w art. 56 akapit pierwszy TFUE, bez względu na przynależność państwową lub miejsce zamieszkania.

24 Swoboda przepływu kapitału i płatnościSwobodny przepływ kapitału i płatności (art TFUE) A. Pierwotna (ex art TWE): - przepływ płatności zliberalizowany wcześniej niż przepływ kapitału - brak bezpośredniego stosowania art. 67 ust. 1 TWE - stopniowa liberalizacja przez tzw. dyrektywy kapitałowe (1960, 1963, 1988) „w zakresie niezbędnym dla prawidłowego funkcjonowania wspólnego rynku” - pełna liberalizacja wprowadzona Traktatem z Maastricht jako warunek ustanowienia UGiW B. Obecna (art. 63 ust. 1 i 2 TFUE) - pełna swoboda wewnętrzna (między PC) i zewnętrzna (między PC a krajami trzecimi)

25 Swoboda przepływu kapitału i płatnościC. Definicje „kapitału” i ”płatności” a. brak definicji „płatności” i „kapitału” w TFUE b. definicje orzecznicze: - „płatność” - transfer środków pieniężnych związany z realizacją świadczenia wzajemnego w ramach transakcji służącej wykonaniu innych swobód (charakter akcesoryjny) - „kapitał” - jednostronne przeniesienie z jednego do drugiego PC wartości, która jednocześnie stanowi pewien majątek, w celu inwestycyjnym c. przepływ kapitału a przepływ płatności – np. transfer walut obcych w celu opłacenia usług turystycznych czy medycznych płatność = przelew płatności (sprawy poł. 286/82 i 26/83 Luisi Carbone); przewóz banknotów - w zależności od celu (sprawa 203/80 Casati) d. przelew kapitału a przepływ towarów, usług czy przedsiębiorczości – monety mogą być uznane za towar, gdy nie są ustawowym środkiem płatniczym czy nie są w obiegu (sprawa Regina v. Thompson); sprzedaż losów loteryjnych, nabycie akcji czy nieruchomości – w zależności od celu/skutku (sprawy C-275/92 Schindler, C-208/00 Überseering) e. zakup nieruchomości – przepływ kapitału, gdy nieruchomość stanowi samodzielne dobro inwestycyjne f. „Nomenklatura przepływu kapitału” – dyrektywa 88/361

26 Swoboda przepływu kapitału i płatnościD. Istota i zakres - od r. na mocy Traktatu z Maastricht (art TWE); bez zmian w Traktacie z Lizbony (art. 63 TFUE) a. pełna wewnętrzna (między PC) i zewnętrzna (między PC a krajami trzecimi) swoboda przepływu kapitału (art. 63 ust. 1 TFUE) b. pełna wewnętrzna (między PC) i zewnętrzna (między PC a krajami trzecimi) swoboda przepływu płatności (art. 63 ust. 1 TFUE) c. przejaw zakazu bezpośredniej i pośredniej dyskryminacji ze względu na przynależność państwową d. ale też zakaz ograniczeń (dostępu do rynku) - np. regulacje dot. tzw. złotych akcji czy nabycia określonej liczby udziałów (sprawy C-98/01 KE/Wlk. Brytania, C-367/98 KE/Portugalia)

27 Swoboda przepływu kapitału i płatnościE. Traktatowe ograniczenie swobody przepływu kapitału (a) do/z państw trzecich (b) w zakresie inwestycji bezpośrednich (w tym zakupu nieruchomości), transferów związanych z przedsiębiorczością, usługami finansowymi lub obrotem papierami wartościowymi a. zasada standstill na /1999 r. (art. 64 ust. 1 TFUE) b. ew. szybsza liberalizacja na podstawie środków PE i Rady podjętych w drodze zwykłej procedury (art. 64 ust. 2 TFUE) c. ale także – chociaż jw. drodze specjalnej procedury (PC - jednomyślnie) „środki stanowiące krok wstecz” - deliberalizacja (art. 64 TFUE)

28 Swoboda przepływu kapitału i płatnościF. Dopuszczalne ograniczenia przepływu kapitału (art. 65 TFUE) a. przez PC w zakresie (a) prawa podatkowego dot. nierezydentów, (b) zapobiegania naruszeniom przepisów, zwłaszcza w sferze podatków i nadzoru ostrożnościowego, lub deklarowania przepływów kapitału lub dla zapewnienia porządku lub bezpieczeństwa publicznego (art. 65 ust. 1 TFUE); b. nie mogą to być środki arbitralnej dyskryminacji lub ukrytych ograniczeń (art. 65 ust. 3 TFUE c. środki takie może też podejmować KE lub Rada dla zapewnienia prawidłowego funkcjonowania rynku wewnętrznego (art. 65 ust. 4 TFUE) d. dodatkowa możliwość stosowania ograniczeń na podstawie „wymogów imperatywnych” (sprawa C-478/98 KE/ Belgia, C-367/98 KE/ Portugalia)

29 Swoboda przepływu kapitału i płatnościG. Środki ochrony UGiW (art. 66 TFUE) – super wyjątkowo: a. ograniczenie swobody przepływu kapitału do/z państw trzecich b. „w wyjątkowych okolicznościach” c. „poważne trudności” w funkcjonowaniu UGiW d. Rada (na wniosek KE i po konsultacji z EBC) „może” podjąć środki ochronne e. „na okres nieprzekraczający 6 miesięcy” f. „o ile środki te są bezwzględnie konieczne” g. ani razu nie zostały podjęte