1 Prawo osobowe i małżeńskie XIX – XX w.

2 Prawo osobowe

3 Kodeks Napoleona (Code civil) Księga I. O osobach Art. 7. Używanie praw cywilnych nie jest zawisłe od stanu obywatela [...] Art. 8. Każdy Francuz używać będzie praw cywilnych. Art. 22. Skazanie na kary, których skutek odbiera skazanemu wszelkie uczestnictwo praw cywilnych niżej wyrażonych, śmierć cywilną pociągają za sobą. Art. 25. Przez śmierć cywilną traci skazany własność wszystkich dóbr, które posiadał; spadek otworzony jest dla wszystkich dziedziców po nim […] Nie może ani rozporządzać dobrami swymi, w całości lub w części; bądź przez darowizny między żyjącymi, bądź przez testamenta […]

4 Kodeks Napoleona (Code civil) Nie może być opiekunem […] Nie może być świadkiem […] Nie może stawać w sądzie […] Jeżeli zawarł pierwej związek małżeński, ten się rozwiązuje co do wszelkich skutków cywilnych […] Art. 144. Mężczyzna nie skończywszy lat osiemnastu, a kobieta piętnastu, nie mogą małżeństwa zawierać. Art. 148. Syn przed skończonym dwudziestym piątym rokiem wieku swego, a córka przed skończonym dwudziestym pierwszym nie mogą zawierać małżeństwa bez zezwolenia ojca swego i matki; w przypadku różnicy zdań dość jest na zezwoleniu ojca.

5 Kodeks cywilny austriacki (ABGB) Część pierwsza. O prawie osób. §. 16. Człowiek każdy ma prawa przyrodzone, rozumem samym jasno wskazane; a zatem uważany być ma jako osoba sama w sobie. §. 17. To wszystko, co zgodne jest z prawami natury przyrodzonymi, tak długo poczytywane być powinno za stałe i trwałe, póki nie jest dowiedzione, że te prawa ustawami krajowymi ograniczone są. §. 18. Każdy jest zdolny prawa na siebie nabywać pod warunkami przez ustawy przypisanymi.

6 Kodeks cywilny austriacki (ABGB) §. 21. Ci, którzy dla braku lat, dla wad umysłu, lub z innych przyczyn nie są zdolni sami, o własnych interesach przyzwoite mieć staranie, są pod szczególną ustaw opieką. Do tych należą: dzieci, które siódmego; niedorośli, którzy czternastego; małoletni, którzy dwudziestego czwartego roku życia swego jeszcze nie przyszli; tudzież szaleni, na zmysłach pomieszani (wariaci) i na umyśle niedołężni (głupi) [...] oraz ci, którym sędzia jako uznanym marnotrawcom dalszego majątkiem swym zarządzania zabronił; [...] §. 22. Dzieci nawet nie narodzone od momentu poczęcia ich, zostają pod opieką praw. [...]

7 Kodeks cywilny niemiecki (BGB) Księga pierwsza. Część ogólna. Rozdział pierwszy. Osoby. Tytuł pierwszy. Osoby fizyczne. § 1. Zdolność prawna człowieka rozpoczyna się z chwilą urodzenia się. § 2. Pełnoletniość osiąga się z chwilą ukończenia dwudziestego pierwszego roku. § 6. Można pozbawić własnej woli tego: 1. kto wskutek choroby umysłowej lub słabości umysłowej nie potrafi załatwić spraw własnych; 2. kto przez marnotrawstwo naraża siebie i swoją rodzinę na niebezpieczeństwo niedostatku; 3. kto wskutek nałogu pijaństwa nie potrafi załatwić własnych spraw.

8 Kodeks cywilny niemiecki (BGB) § 21. Stowarzyszenie, nie mające na celu prowadzenia spraw gospodarczych, uzyskuje zdolność prawną przez wpis do rejestru stowarzyszeń właściwego sądu powiatowego. § 22. Stowarzyszenie, którego celem jest zarobkowe prowadzenie spraw gospodarczych, uzyskuje zdolność prawną, w braku szczególnych przepisów ustawowych, przez nadanie ze strony państwa. § 80. Do powstania fundacji, mającej zdolność prawną, potrzebne jest prócz aktu fundacyjnego, zatwierdzenie państwa.

9 Kodeks cywilny niemiecki (BGB) Rozdział trzeci. Czynności prawne. Tytuł pierwszy. Zdolność do działania. § 104. Do działania niezdolnym jest: 1. kto nie ukończył siedmiu lat; [...] § 105. Oświadczenie woli, złożone przez osobę do działania niezdolną jest nieważne […] § 106. Małoletni, który skończył siódmy rok życia, ma ograniczoną zdolność do działania [...] § 107. Małoletni potrzebuje zezwolenia swego ustawowego zastępcy do oświadczenia woli, nie przynoszącego mu wyłącznie korzyści prawnej.

10 Prawo małżeńskie

11 Dekret o rozwodzie (Konwentu) z 20-22. IX. 1792 r. § 1. Przyczyny rozwodu 1. Małżeństwo rozwiązuje się przez rozwód. 2. Rozwód następuje w wyniku obustronnej zgody małżonków. 3. Jeden z małżonków może żądać orzeczenia rozwodu na podstawie zwykłego zapewnienia o niezgodności usposobienia lub charakteru.

12 Dekret o rozwodzie (Konwentu) z 20-22. IX. 1792 r. 4. Każdy z małżonków może również żądać orzeczenia rozwodu z następujących przyczyn [...]: 1) niepoczytalności [...]; 2) skazania małżonka na kary cielesne lub hańbiące; 3) przestępstwa, złego obchodzenia się lub ciężkich krzywd popełnionych przez jednego małżonka wobec drugiego; 4) rozwiązłości obyczajowej [...]. 7. Nie wolno w przyszłości orzekać separacji. Małżonkowie mogą być rozłączeni jedynie przez rozwód.

13 Kodeks Napoleona (Code civil) Art. 75. W dniu przez strony oznaczonym, po upłynionym czasie od zapowiedzi, urzędnik stanu cywilnego w domu gminnym, w przytomności czterech świadków [...] oświadczą strony jedna po drugiej, iż chcą się pobrać za małżonków i urzędnik w imieniu prawa wyrzecze: iż są złączeni małżeńskim związkiem i akt do tego stosowny natychmiast spisze. [...]

14 Kodeks Napoleona (Code civil) Art. 213. Mąż winien obronę dla żony, a żona posłuszeństwo dla męża. Art. 215. Żona stawać w sądzie nie może bez upoważnienia od męża swojego, [...] Art. 371. Dziecię w każdym wieku powinno część i uszanowanie ojcu swemu i matce. Art. 372. Zostaje pod ich władzą aż do pełnoletniości albo usamowolnienia. Art. 373. Sam tylko ojciec taką władzę w czasie małżeństwa sprawuje.

15 Kodeks cywilny austriacki (ABGB) §. 44. [...] Mocą umowy ślubnej oświadczają prawnie dwie osoby płci różnej wolę swoją; [...] §. 50. Małoletni z nieprawego łożą spłodzeni, aby ważne śluby małżeńskie zawrzeć mogli, powinni mieć, oprócz deklaracji swego opiekuna, jeszcze zezwolenie sądowej zwierzchności. §. 63. Między Chrześcijanami i osobami, które wiary chrześcijańskiej nie wyznają, umowa małżeńska ważnie zawartą być nie może. §. 80. Aby trwały dowód pozostał zawartego małżeństwa, przełożeni parafii obowiązani są umowę ślubną w osobno na to przeznaczonej księdze ślubów zapisać. [...]

16 Kodeks cywilny austriacki (ABGB) §. 91. Mąż jest głową familii. [...] mężowi szczególniej prawo przystoi, rządem domowym kierować. §. 103. Sąd powinien małżonkom rozłączenia od stołu i łoża (separacji) [...] dozwolić, gdy oboje tak na rozłączenie [...] między sobą się zgodzą. §. 111. Między katolickimi osobami ważnie zawarty związek małżeński śmiercią tylko jednego małżonka rozrywa się. [...]

17 Systemy prawa małżeńskiego wyznaniowy – Rosja (Zwód praw z 1835), Królestwo Polskie (od 1836), II Rzeczpospolita (b. zabór rosyjski) mieszany – Austria (Ehepatent Józefa II z 1783, ABGB) Prusy (Landrecht pruski), Królestwo Polskie (KCKP z 1825), II Rzeczpospolita (b. zabór austriacki) laicki – Francja (dekret z 1792, Kodeks Napoleona), Niemcy (BGB), II Rzeczpospolita (b. zabór pruski) PRL (dekret z 1945 )

18 System wyznaniowy małżeństwo jest umową cywilną i sakramentem na mocy prawa państwowego stosunek małżeński regulują przepisy prawa kanonicznego ślub kościelny małżeństwo podlega jurysdykcji kanonicznej (sądom kościelnym) niedopuszczalność rozwodu dla katolików

19 System mieszany małżeństwo jest umową cywilną prawo państwowe reguluje stosunek małżeński zgodnie z przepisami prawa kanonicznego ślub kościelny małżeństwo podlega jurysdykcji cywilnej (sądy państwowe) niedopuszczalność rozwodu dla katolików

20 System laicki małżeństwo jest umową cywilną prawo państwowe reguluje stosunek małżeński ślub cywilny, fakultatywny kościelny małżeństwo podlega jurysdykcji cywilnej (sądy państwowe) dopuszczalność rozwodu, zakaz separacji