1 Prawo pracy – ćwiczenia (VII)mgr Ilona Szwedziak – Bork WZ UW
2 OPOWIEDZIALNOŚĆ PORZĄDKOWA I MATERIALNAZ CZYM KOJARZY SIĘ SŁOWO „ODPOWIEDZIALNOŚĆ”?
3 ODPOWIEDZIALNOŚĆ STRON STOSUNKU PRACYOdpowiedzialność pracowników polega na ponoszeniu przez nich wobec pracodawcy konsekwencji materialnych lub osobistych z powodu naruszenia obowiązków pracowniczych Odpowiedzialność pracodawcy oznacza bądź występowanie po jego stronie pewnych obowiązków, bądź też ponoszenie przez niego ujemnych następstw z powodu naruszenia przepisów prawa
4 OBOWIĄZKI PRACOWNIKA (art. 100 KP)§ 1. Pracownik jest obowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę. § 2. Pracownik jest obowiązany w szczególności: 1) przestrzegać czasu pracy ustalonego w zakładzie pracy; 2) przestrzegać regulaminu pracy i ustalonego w zakładzie pracy porządku; 3) przestrzegać przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów przeciwpożarowych; 4) dbać o dobro zakładu pracy, chronić jego mienie oraz zachować w tajemnicy informacje, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę; 5) przestrzegać tajemnicy określonej w odrębnych przepisach; 6) przestrzegać́ w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego.
5 RODZAJE ODPOWIEDZIALNOŚCI PRACOWNICZEJODPOWIEDZIALNOŚĆ PORZĄDKOWA ODPOWIEDZIALNOŚĆ MATERIALNA ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA MIENIE POWIERZONE PRACOWNIKOWI ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRACOWNIKA ZA SZKODĘ WYRZĄDZONĄ PRACODAWCY
6 ODPOWIEDZIALNOŚĆ PORZĄDKOWA (I)spełnia w systemie prawa pracy funkcje: prewencyjną, represyjną i wychowawczą polega na stosowaniu wobec pracownika sankcji typu represyjnego, tj. kar za nieprzestrzeganie porządku pracy kary stanowią dla pracodawcy środek realizacji jego uprawnień kierowniczych w razie popełnienia przez pracownika wykroczenia porządkowego określonego w kodeksie pracy podstawa – zawinione naruszenie obowiązków naruszenie obowiązków: różnorodne zachowania mieszczące się w art. 100 § 1 KP wina pracownika: ujemna subiektywna ocena jego zachowania nie wystarczy samo obiektywne stwierdzenie, że np. pracownik zepsuł materiały, które zostały mu powierzone do świadczenia pracy, ale musi zostać jeszcze wykazane, że jego działanie lub zaniechanie było w danej sytuacji naganne ze względu na towarzyszące okoliczności subiektywne po stronie pracownika (umyślność, niedbalstwo)
7 ODPOWIEDZIALNOŚĆ PORZĄDKOWA (II)Kary porządkowe: Art. 108 KP przewiduje dwa rodzaje kar porządkowych: niemajątkowe: upomnienie i nagana majątkowe: kara pieniężna Kary niemajątkowe należą do środków represyjno – wychowawczych; dotykają sfery życia psychicznego człowieka. Do czego prowadzi wymierzenie takiej bądź innej kary?
8 ODPOWIEDZIALNOŚĆ PORZĄDKOWA (III)Kara pieniężna może zostać wymierzona tylko za nieprzestrzeganie przepisów bhp lub przeciwpożarowych, opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia bądź nietrzeźwość lub spożywanie alkoholu w czasie pracy - obok kary niemajątkowej. Co jest brane pod uwagę przy wymierzaniu kary? rodzaj naruszenia przez pracownika obowiązków, stopień jego winy oraz jego dotychczasowy stosunek do pracy ukaranie karą porządkową nie wyklucza innych skutków naruszenia obowiązków – np. obniżenie premii Jaką część pensji pracownika można zająć? kara pieniężna za jedno przekroczenie, jak i za każdy dzień nieusprawiedliwionej nieobecności, nie może być́ wyższa od jednodniowego wynagrodzenia pracownika, a łącznie kary pieniężne nie mogą przewyższać́ dziesiątej części wynagrodzenia przypadającego pracownikowi do wypłaty, po dokonaniu potraceń, o których mowa w art. 87 §1pkt 1–3.
9 ODPOWIEDZIALNOŚĆ PORZĄDKOWA (IV)Karę porządkową wymierza pracodawca Kara nie może być stosowana po upływie dwóch tygodni od powzięcia wiadomości o naruszeniu obowiązku pracowniczego oraz po upływie trzech miesięcy od dokonania naruszenia pracowniczego. Warunek konieczny: Uprzednie wysłuchanie pracownika – w dowolnej formie Jeśli z powodu nieobecności w pracy pracownik nie może być wysłuchany, bieg dwutygodniowego terminu nie rozpoczyna się, a rozpoczęty – ulega zawieszeniu O zastosowanej karze pracodawca informuje pracownika na piśmie – wskazuje datę i rodzaj naruszenia oraz informuje o możliwości i terminie wniesienia sprzeciwu – odpis zawiadomienia o ukaraniu składa się do akt osobowych pracownika Czy jest możliwe uchylenie kary ?
10 ODPOWIEDZIALNOŚĆ PORZĄDKOWA (V)Art. 112 KP. Jeżeli zastosowanie kary nastąpiło z naruszeniem przepisów prawa, pracownik może w ciągu 7 dni od dnia zawiadomienia go o ukaraniu wnieść sprzeciw. O uwzględnieniu lub odrzuceniu sprzeciwu decyduje pracodawca po rozpatrzeniu stanowiska reprezentującej pracownika zakładowej organizacji związkowej. Nieodrzucenie sprzeciwu w ciągu 14 dni od dnia jego wniesienia jest równoznaczne z uwzględnieniem sprzeciwu Sprzeciw może zostać wniesiony w dowolnej formie Jakie wady ma takie postępowanie? Co w przypadku wadliwego rozpoznania sprzeciwu?
11 ODPOWIEDZIALNOŚĆ PORZĄDKOWA (VI)wadliwie rozpatrzenie sprzeciwu może pociągać za sobą uchylenie kary przez sąd Co jeśli sprzeciw nie zostanie uwzględniony? pracownik może wnieść w ciągu 14 dni od zawiadomienia o odrzuceniu sprzeciwu wystąpić do sądu pracy o uchylenie zastosowanej kary Uwzględnienie sprzeciwu przez pracodawcę albo sąd powoduje, że karę uważa się za niebyłą, a wszelkie wzmianki o niej należy usunąć z akt pracowniczych Jeśli pracownik został skazany na karę pieniężną – należy mu zwrócić jej równowartość zatarcie skazania
12 ODPOWIEDZIALNOŚĆ MATERIALNA (I)Na czym polega odpowiedzialność materialna? Ta zawarta w KP polega na ponoszeniu przez pracownika ujemnych skutków majątkowych z powodu wyrządzenia szkody w mieniu pracodawcy, wskutek zawinionego naruszenia obowiązków pracowniczych odpowiedzialność materialna powstaje przede wszystkim wskutek naruszenia art. 100 § 2 pkt 4, ale także wskutek naruszenia zakazu konkurencji
13 DYGRESJA: ZAKAZ KONKURENCJI art. 1011 – 1014 KPZAKAZ KONKRURENCJI W TRAKCIE TRWANIA STOSUNKU PRACY ZAKAZ KONKURENCJI PO USTANIU STOSUNKU PRACY
14 DYGRESJA: ZAKAZ KONKURENCJI art. 1011 – 1014 KPZakaz konkurencji w trakcie trwania stosunku pracy treść zakazu konkurencji: w zakresie określonym w odrębnej umowie, pracownik nie może prowadzić działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy ani też świadczyć pracy w ramach stosunku pracy lub na innej podstawie na rzecz podmiotu prowadzącego taką działalność na piśmie
15 DYGRESJA: ZAKAZ KONKURENCJI art. 1011 – 1014 KPZakaz konkurencji po ustaniu stosunku pracy treść zakazu konkurencji: pracodawca i pracownik mający dostęp do szczególnie ważnych informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę, zawierają umowę o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy. W umowie określa się także okres obowiązywania zakazu konkurencji oraz wysokość odszkodowania należnego pracownikowi od pracodawcy na piśmie
16 DYGRESJA: ZAKAZ KONKURENCJI art. 1011 – 1014 KPwysokość odszkodowania: nie może być niższa od 25% wynagrodzenia otrzymanego przez pracownika przed ustaniem stosunku pracy przez okres odpowiadający okresowi obowiązywania zakazu konkurencji; odszkodowanie może być wypłacane w miesięcznych ratach. czas trwania zakazu: okres wskazany w umowie ale: zakaz przestaje obowiązywać przed upływem terminu, na jaki została zawarta umowa przewidziana w tym przepisie, w razie ustania przyczyn uzasadniających taki zakaz lub niewywiązywania się pracodawcy z obowiązku wypłaty odszkodowania.
17 DYGRESJA: ZAKAZ KONKURENCJI art. 1011 – 1014 KPDYSKUSJA: za czy przeciw zakazowi konkurencji w prawie pracy?
18 ODPOWIEDZIALNOŚĆ MATERIALNA (II)Jest to odpowiedzialność osobista, która przejawia się w obowiązku zapłaty odszkodowania pieniężnego Kodeks pracy wyróżnia odpowiedzialność: za szkodę wyrządzoną pracodawcy za mienie powierzone z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się dochodzenie odpowiedzialności materialnej uzależnione jest od woli pracodawcy co do zasady, wypłata odszkodowania następuje po przeprowadzonym postępowaniu sądowym, możliwe jest także zawarcie ugody
19 ODPOWIEDZIALNOŚĆ MATERIALNA (III)Dlaczego konieczne jest postępowanie sądowe?
20 ODPOWIEDZIALNOŚĆ MATERIALNA (IV)Ochrona wynagrodzenia za pracę uniemożliwia pracodawcy potrącanie odszkodowania z pensji pracownika bez stosownego tytułu prawnego
21 ODPOWIEDZIALNOŚĆ MATERIALNA (V)Art. 114 KP. Pracownik, który wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych ze swej winy wyrządził pracodawcy szkodę, ponosi odpowiedzialność materialną według zasad określonych w przepisach niniejszego rozdziału. Kodeks pracy reguluje odpowiedzialność pracownika za szkodę wyrządzoną pracodawcy z tytułu wszelkiego niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych Przypadki te muszą być zawinione
22 ODPOWIEDZIALNOŚĆ MATERIALNA (VI)Przesłanki odpowiedzialności: bezprawność wina szkoda związek przyczynowy Żeby mówić o odpowiedzialności pracownika, muszą wystąpić łącznie wszystkie cztery przesłanki
23 ODPOWIEDZIALNOŚĆ MATERIALNA (VII)Bezprawność: polega na niewykonaniu lub nienależytym wykonaniu obowiązków pracowniczych ALE pomimo wystąpienia bezprawności odpowiedzialność pracownika może zostać wyłączona, np.: art. 117 § 2. Pracownik nie ponosi ryzyka związanego z działalnością pracodawcy, a w szczególności nie odpowiada za szkodę wynikłą w związku z działaniem w granicach dopuszczalnego ryzyka. Co to jest ryzyko? Pracownikowi nie można zatem przypisać winy za powstanie szkód, które są normalnym następstwem działalności pracodawcy (np. powstanie zanieczyszczeń czy hałasu), a które nie stanowią zachowań pracowniczych stan wyższej konieczności
24 ODPOWIEDZIALNOŚĆ MATERIALNA (VIII)Wina: ujemna ocena podmiotowej strony zachowania sprzecznego z porządkiem prawnym Dwie postaci winy: umyślna i nieumyślna O czy może decydować to, czy wina jest umyślna, czy nieumyślna? Kodeks pracy nie definiuje, ani winy umyślnej ani nieumyślnej. Na potrzeby ustalenia wina umyślna ma przełożenie na zamiar bezpośredni i ewentualny, a wina nieumyślna czerpie z lekkomyślności i niedbalstwa z prawa karnego Wina umyślna – pracownik wykonuje lub nienależycie wykonuje swoje obowiązki pracownicze w celu wywołania skutku w postaci uszczerbku w majątku pracodawcy albo gdy przewidując ten skutek, godzi się na jego wystąpienie
25 ODPOWIEDZIALNOŚĆ MATERIALNA (IX)Pracownik musi obejmować swoim postępowaniem skutki i mieć zamiar Nieumyślne wyrządzenie szkody pracodawcy występuje w tych przypadkach, gdy pracownik zdawał sobie sprawę z możliwości powstania szkody, lecz bezpodstawnie przypuszczał, że jej uniknie (lekkomyślność), bądź gdy powstania szkody w ogóle nie przewidywał, chociaż mógł i powinien (niedbalstwo). Lekkomyślność jest cięższą formą winy nieumyślnej – zbliża się do zamiaru ewentualnego. Ciężar dowodu spoczywa na pracodawcy.
26 ODPOWIEDZIALNOŚĆ MATERIALNA (X) Szkoda: uszczerbek w majątku pracodawcy Jak zmierzyć rozmiar szkody? Nie będzie on szkodą, istnieją tzw. normy zużycia i normy ubytków naturalnych Art. 115 KP. Pracownik ponosi odpowiedzialność za szkodę̨ w granicach rzeczywistej straty poniesionej przez pracodawcę i tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego wynikła szkoda. Tylko szkoda rzeczywista, bez utraconych pożytków!!
27 ODPOWIEDZIALNOŚĆ MATERIALNA (XI)Związek przyczynowy: „połączenie” pomiędzy działaniem pracownika a powstaniem szkody
28 ODPOWIEDZIALNOŚĆ MATERIALNA (XII)pracownik odpowiada tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania Problem: pracodawca przyczynił się do powstania szkody bądź w jej wyrządzeniu brały udział inne osoby Przyczynienie się pracodawcy lub innych osób wyłącza odpowiedzialność pracownika w takim zakresie, w jakim to przyczynienie się miało wpływ na powstanie lub rozmiar szkody
29 ODPOWIEDZIALNOŚĆ MATERIALNA (XIII)Naprawienie szkody: podstawowe narzędzie: odszkodowanie odszkodowanie to wyrównanie uszczerbku majątkowego przez zapłatę sumy pieniężnej stanowiącej ekwiwalent wyrządzonej szkody Odszkodowanie może nie przewyższać rzeczywiście powstałej szkody Art. 119 KP. Odszkodowanie ustala się w wysokości wyrządzonej szkody, jednak nie może ono przewyższać kwoty trzymiesięcznego wynagrodzenia przysługującego pracownikowi w dniu wyrządzenia szkody.
30 ODPOWIEDZIALNOŚĆ MATERIALNA (XIV)co ze szkodą wyrządzoną z winy umyślnej? Art Jeżeli pracownik umyślnie wyrządził szkodę, jest obowiązany do jej naprawienia w pełnej wysokości. Naprawienie szkody następuje w pieniądzu Czy można żądać przywrócenia stanu poprzedniego zamiast zapłaty odszkodowania? Tak, o ile mieści się w wysokości 3 miesięcznego wynagrodzenia albo nie przekracza wysokości szkody (wina umyślna) Rozmiar szkody stanowi podstawowy miernik odszkodowania ustalonego w pełnej wysokości Wysokość szkody może być zmniejszona, gdy naprawienie szkody następuje na podstawie ugody sądowej
31 ODPOWIEDZIALNOŚĆ MATERIALNA (XV)Odpowiedzialność za mienie powierzone pracownikowi Jakie mienie można powierzyć pracownikowi? Art § 1. Pracownik, któremu powierzono z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się: 1) pieniądze, papiery wartościowe lub kosztowności, 2) narzędzia i instrumenty lub podobne przedmioty, a także środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze, odpowiada w pełnej wysokości za szkodę powstałą w tym mieniu. odpowiedzialność oparta na zasadzie winy
32 ODPOWIEDZIALNOŚĆ MATERIALNA (XVI)§ 2. Pracownik odpowiada w pełnej wysokości również za szkodę w mieniu innym niż wymienione w § 1, powierzonym mu z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się. pracodawca nie musi wykazywać, że niezwrócenie mienia powierzonego bądź niewyliczenie się z tego mienia nastąpiło z winy pracownika – dowód ciąży na pracowniku
33 ODPOWIEDZIALNOŚĆ MATERIALNA (XVII)art. 124 § 3 KP. Od odpowiedzialności określonej w § 1 i 2 pracownik może się uwolnić, jeżeli wykaże, że szkoda powstała z przyczyn od niego niezależnych, a w szczególności wskutek niezapewnienia przez pracodawcę warunków umożliwiających zabezpieczenie powierzonego mienia. Takie przyczyny, to okoliczności, którym pracownik nie może zapobiec nawet przy dołożeniu należytej staranności w wykonywaniu obowiązków pracowniczych, a więc w okolicznościach niezawinionych Pracownik z mieniem powierzonym nie ponosi odpowiedzialności za szkodę w takim zakresie, w jakim pracodawca lub inna osoba przyczyniły się do jej powstania lub zwiększenia
34 ODPOWIEDZIALNOŚĆ MATERIALNA (XVIII)Odpowiedzialność za szkodę kilku pracowników odpowiedzialność materialna kilku pracowników za jedną szkodę może przybrać formę odpowiedzialności: indywidualnej solidarnej wspólnej
35 ODPOWIEDZIALNOŚĆ MATERIALNA (XIX)odpowiedzialność indywidulana: ponoszona przez pracowników w razie wyrządzenia pracodawcy szkody wspólnie, ale z winy nieumyślnej pracownicy powinni pokryć część szkody w sposób, w jaki przyczynili się do stopnia jej powstania (odpowiednio do stopnia zawinienia) jeśli nie można określić rozmiaru przyczynienia się: pracownicy odpowiadają w częściach równych wysokość odszkodowania od każdego pracownika nie może przekroczyć trzymiesięcznego wynagrodzenia
36 ODPOWIEDZIALNOŚĆ MATERIALNA (XX)odpowiedzialność solidarna: wchodzi w grę, gdy doszło do wyrządzenia szkody w sposób umyślny przez kilku pracowników, a także przez pracownika/pracowników, który wyrządził taką szkodę wspólnie z innymi osobami każdy pracownik odpowiada za tak wyrządzoną szkodę w pełnej wysokości jest to typowa odpowiedzialność solidarna dłużników z KC
37 ODPOWIEDZIALNOŚĆ MATERIALNA (XXI)wspólna odpowiedzialność materialna uregulowana w rozporządzeniu Rady Ministrów jest to odpowiedzialność, którą ponoszą w sytuacjach określonych w tym rozporządzeniu pracownicy zatrudnieni na stanowiskach związanych z dysponowaniem mieniem w postaci towarów, surowców lub materiałów itp. w razie powstanie niedoboru – osoba wskazana w rozporządzeniu (magazynierzy, brygadziści, kelnerzy itp.) odpowiada w części określonej w pisemnej umowie o wspólnej odpowiedzialności materialnej, jaką pracodawca zawiera z nimi w związku z łącznym powierzeniem mienia
38 DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ