1 Prawo rodzinne - charakterystyka przedmiotu dr Krzysztof Gołębiowski

2 Pojęcie rodziny prawo rodzinne oczywiście reguluje stosunki prawne związane z „rodziną” brak jest definicji legalnej rodziny – zarówno na potrzeby samego k.r.o., jak i ogólnej, na potrzeby całego systemu prawnego definicję trzeba „rekonstruować” na podstawie wielu przepisów k.r.o.

3 Pojęcie rodziny znaczenie ustalenia, czym jest rodzina w k.r.o.: – cele dydaktyczne, porządkowanie pojęć – przede wszystkim: wykładnia przepisów (np. art. 39, 45 k.r.o. – „dobro rodziny”, „potrzeby rodziny”) przykład: art. 39 k.r.o. – pozwala na uzyskanie zgody sądu na dokonanie czynności prawnej, która wymaga zgody drugiego małżonka, a małżonek ten odmawia zgody lub nie można się z nim porozumieć – sąd wyda zezwolenie, jeżeli dokonania tej czynności wymaga dobro rodziny – a więc istotne dla stosowania tej normy jest, czym jest rodzina

4 Pojęcie rodziny niektóre z przepisów k.r.o., które odwołują się do pojęcia rodziny: 10 § 1 – „dobro założonej rodziny” – a więc przez małżeństwo zakłada się coś, co ustawodawca określa mianem „rodziny” art. 23 – „rodzina, którą przez swój związek założyli” – a więc rodzina to na pewno małżeństwo art. 91 § 1 – dziecko powinno przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, jeżeli mieszka u rodziców - a więc również dzieci i rodzice tworzą rodzinę w ujęciu normatywnym – przynajmniej dopóki dzieci mieszkają z rodzicami 103 – dochód z majątku dziecka może być przeznaczony na inne uzasadnione potrzeby rodziny, a więc jego i rodziców oraz rodzeństwa

5 Pojęcie rodziny Wnioski: – przez rodzinę polski ustawodawca w k.r.o. rozumie małżonków oraz ich dzieci do czasu wspólnego zamieszkiwania z rodzicami – sporne jest, czy do rodziny wchodzą również dzieci tylko jednego z małżonków jeśli zamieszkują z małżonkami - obecnie przeważa stanowisko, że tak, – chodzi więc w k.r.o. o model tzw. małej rodziny – nie oznacza to, że więzi między krewnymi nie mają znaczenia prawnego (np. w odniesieniu do obowiązku alimentacyjnego), nie tworzą oni natomiast „rodziny” w tym znaczeniu -

6 Konkubinat konkubinat, wolny związek itp. nie stanowi rodziny w ujęciu k.r.o. rodziną jest wyłącznie więź sformalizowana w postaci małżeństwa – chodzi o małżeństwo „państwowe”, a zatem zawarte zgodnie z przepisami prawa państwowego – dlatego rodziną w znaczeniu prawnym nie są osoby, które zawarły wyłącznie małżeństwo wyznaniowe (bez „podwójnego skutku” z art. 1 § 2 k.r.o.) decyduje o tym treść przepisów prawnych względy zarówno doktrynalne, moralne, jak i praktyczne – np. kiedy mamy do czynienia z konkubinatem, a kiedy już go nie ma? – jaki ma być stopień trwałości relacji między dwoma osobami, żeby traktować ich związek jako mający określoną doniosłość prawną?

7 Konkubinat dlatego nie można stosować do konkubinatu przepisów o małżeństwie, nawet w drodze analogii – zwłaszcza o obowiązkach niemajątkowych np. brak prawnego obowiązku wierności, wzajemnej pomocy ma to duże znaczenie praktyczne w odniesieniu do relacji o charakterze majątkowym, zwłaszcza dla osób, które przez wiele lat pozostawały w takim związku i gromadziły wspólnie majątek – nie stosujemy w takim wypadku przepisów o majątku wspólnym małżonków

8 Konkubinat stosuje się ogólne reguły prawa cywilnego: – do rzeczy, które nabyli razem – przepisy k.c. o współwłasności - art. 198 i nast. np. o zniesieniu współwłasności ale zainteresowany „partner” musi udowodnić, że dana rzecz faktycznie została nabyta wspólnie – ponadto przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu np. do nakładów jednego partnera na majątek drugiego

9 Konkubinat co mogą zrobić osoby żyjące w takim związku, żeby zbliżyć swoją sytuację do małżeństwa oczywiście zawrzeć małżeństwo – ale one tego nie chcą zawrzeć umowę spółki „cywilnej” (art. 860 k.c.) – wtedy powstaje majątek wspólny na podobnych zasadach, jak między małżonkami sporządzić testamenty, w których ustanowią siebie nawzajem spadkobiercami dokumentować wydatki, zawierać umowy – ale o to trudno bez niszczenia wzajemnego zaufania

10 Więzi prawnorodzinne ze wspomnianych już przepisów odnoszących się do pojęcia rodziny wynika, że prawo rodzinne reguluje następujące więzi: – małżeństwo – pokrewieństwo ponadto reguluje też: – powinowactwo – opiekę i kuratelę, które jednak występują co do zasady bez związku z więziami czysto rodzinnymi

11 Pokrewieństwo i powinowactwo dawniej nie było legalnej definicji pokrewieństwa przyjmowano, że rozumienie tego pojęcia jest oczywiste w 2008 r. wprowadzono przepisy definicyjne art. Art. 61 7 § 1

12 Pojęcie pokrewieństwa pokrewieństwo jest co do zasady faktem biologicznym, a zatem okolicznością obiektywną krewnymi są osoby: – z których jedna pochodzi od drugiej bezpośrednio lub pośrednio a także – osoby, które nie pochodzą jedna od drugiej jednak mają wspólnego przodka

13 Pojęcie pokrewieństwa pochodzenie jednej osoby od drugiej: bezpośrednie – dziecko i rodzic pośrednie – kiedy między danymi osobami jest więcej urodzin, a więc dziadek i wnuk, prawnuk i prababcia itp.

14 Pojęcie pokrewieństwa pokrewieństwo jest co do zasady faktem biologicznym, a zatem okolicznością obiektywną jednak skutki prawne wywołuje tylko pokrewieństwo ustalone zgodnie z tzw. przepisami filiacyjnymi np. art. 61(9) k.r.o., art. 62 albo 72, albo 85 k.r.o. Art. 61 9. Matką dziecka jest kobieta, która je urodziła. Art. 85. § 1. Domniemywa się, że ojcem dziecka jest ten, kto obcował z matką dziecka nie dawniej niż w trzechsetnym, a nie później niż w sto osiemdziesiątym pierwszym dniu przed urodzeniem się dziecka, albo ten, kto był dawcą komórki rozrodczej w przypadku dziecka urodzonego w wyniku dawstwa partnerskiego w procedurze medycznie wspomaganej prokreacji.

15 Pojęcie pokrewieństwa p.a.s.c.: Art. 2. 1. Stanem cywilnym jest sytuacja prawna osoby wyrażona przez cechy indywidualizujące osobę, kształtowana przez zdarzenia naturalne, czynności prawne lub orzeczenia sądów, lub decyzje organów, stwierdzona w akcie stanu cywilnego. 2. Rejestracji stanu cywilnego dokonuje się w rejestrze stanu cywilnego w formie aktów stanu cywilnego. 3. Aktem stanu cywilnego jest wpis o urodzeniu, małżeństwie albo zgonie w rejestrze stanu cywilnego wraz z treścią późniejszych wpisów wpływających na treść lub ważność tego aktu. – Art. 3 Akty stanu cywilnego stanowią wyłączny dowód zdarzeń w nich stwierdzonych; ich niezgodność z prawdą może być udowodniona jedynie w postępowaniu sądowym.

16 Linie pokrewieństwa osoby pochodzące od siebie – jest to pokrewieństwo w linii prostej osoby posiadające jedynie wspólnego przodka, ale nie pochodzące od siebie – w linii bocznej

17 Pojęcie wstępnych i zstępnych dotyczy tylko pokrewieństwa w linii prostej – wstępnym lub zstępnym można być tylko w odniesieniu do określonej osoby wstępnymi danej osoby są ci krewni w linii prostej, od których ta osoba pochodzi zstępnymi są osoby pochodzące od danej osoby – a więc syn jest zstępnym ojca – a dziadek jest wstępnym wnuka przykład przepisu, odwołującego się do tego pojęcia to art. 932 § 1 k.c.: – w braku zstępnych spadkodawcy powołani są do spadku z ustawy jego małżonek i rodzice.

18 Pojęcie wstępnych i zstępnych Aby uznać osoby za spokrewnione, konieczne jest posiadanie jednego wspólnego przodka, nie jest natomiast wymagane, by osoby spokrewnione pochodziły od tych samych rodziców. Wystarczy, by miały jednego wspólnego rodzica. Konsekwencją tego jest przyjęcie, że pojęcie „rodzeństwo" obejmuje nie tylko rodzeństwo naturalne, lecz także przyrodnie (wyrok WSA w Lublinie z 22 listopada 2012 r., II SA/Lu 757/2012, Lexis.pl nr 7487572).

19 Stopnie pokrewieństwa oprócz linii, wyróżnia się też stopnie pokrewieństwa 61 7 § 2 generalnie: stopień określa, jak blisko porównywane osoby są spokrewnione niektóre przepisy uzależniają skutki od stopnia pokrewieństwa,

20 Stopnie pokrewieństwa stopnie oblicza się w sposób następujący: – decyduje liczba urodzin niezbędnych do powstania danego pokrewieństwa – jednak w wypadku linii prostej nie uwzględnia się urodzenia osoby, która w porównywanej parze jest wstępnym – w wypadku linii bocznej nie uwzględnia się osoby, która jest wspólnym przodkiem

21 Stopnie pokrewieństwa – przykłady: syn i matka – pierwszy stopień w linii prostej brat i siostra – drugi stopień w linii bocznej w ogóle nie ma pierwszego stopnia

22 Znaczenie prawne pokrewieństwa wiele przepisów wiąże określone skutki z pokrewieństwem między danymi osobami – materialnoprawne, np. obowiązek alimentacyjny czy zakazy zawarcia małżeństwa w k.r.o., dziedziczenie ustawowe w k.c. – procesowe – prawo odmowy zeznań, wyłączenie sędziego/innego organu rozpoznającego sprawę albo podmiotu uczestniczącego w postępowaniu

23 Znaczenie prawne pokrewieństwa Pokrewieństwo w linii bocznej może być dalekie ale skutki prawne wywołuje tylko pokrewieństwo określonego stopnia – jakiego, o tym decyduje konkretna regulacja – np. art. 48 § 1 k.p.c.: Sędzia jest wyłączony z mocy samej ustawy: (…)2) w sprawach swego małżonka, krewnych lub powinowatych w linii prostej, krewnych bocznych do czwartego stopnia i powinowatych bocznych do drugiego stopnia; skutki zbieżne z pokrewieństwem powstają w razie przysposobienia (adopcji) jednak nie jest to pokrewieństwo

24 Ustalanie i udowadnianie pokrewieństwa samo pokrewieństwo jest okolicznością obiektywną jednak trzeba ją jakoś udowodnić służą temu akty stanu cywilnego - ustawa z dnia 28 listopada 2014 r. - Prawo o aktach stanu cywilnego – ustalenie pokrewieństwa – o szczegółach m.in. art. 61 9 – 86 k.r.o. a więc samo obiektywne istnienie pokrewieństwa bez jego prawnego potwierdzenia nie wywołuje skutków prawnych

25 Pojęcie powinowactwa Art. 61 8 § 1 Z małżeństwa wynika powinowactwo między małżonkiem a krewnymi drugiego małżonka. Trwa ono mimo ustania małżeństwa. a więc między małżonkiem a krewnymi jego małżonka powstaje więź, którą ustawa określa jako powinowactwo w tym przypadku również ustala się stopień i linię – odpowiada on stopniowi i linii pokrewieństwa małżonka z daną osobą – a więc małżonek jest spowinowacony ze swoim teściem w linii prostej w 1. stopniu

26 Skutki powinowactwa konsekwencji prawnych powinowactwa jest oczywiście mniej niż pokrewieństwa też proceduralne, wyłączenie sędziego itp. – np. 14 § 1 i 144 k.r.o. – tam, gdzie wchodzą w grę potencjalnie sprzeczne interesy (np. art. 957 k.c.) – też odmowa zeznań, np. 261 § 1 k.p.c.

27 Prawo rodzinne a prawo cywilne jest częścią prawa prywatnego obecnie nie ma już wątpliwości, że stanowi część prawa cywilnego prawo rodzinne ma znaleźć się w projektowanym obecnie (?) nowym kodeksie cywilnym; nie będzie zatem już „osobnego” kodeksu rodzinnego prawo rodzinne ma jednak pewną autonomię związaną przede wszystkim z charakterem regulowanych stosunków prawnych

28 Prawo rodzinne a prawo cywilne jednak pojęcia, podstawowe terminy są cywilistyczne np. w art. 37 § 1 pkt 1 k.r.o. zwrot „nieruchomość” – jak rozumieć to pojęcie? – kodeks cywilny – art. 46 Podobnie – pojęcia takie, jak: nabycie, zbycie, obciążenie, korzystanie w art. 15 1 k.r.o. wady oświadczenia woli o zawarciu małżeństwa – – co do braku świadomości i swobody będziemy sięgać do orzecznictwa i poglądów doktryny o art. 82 k.c. też postępowanie sądowe w sprawach rodzinnych i egzekucja orzeczeń odbywa się na podstawie k.p.c.

29 Stosunki prawnorodzinne - pojęcie można na potrzeby wykładu przyjąć, że jest to szczególny rodzaj stosunku prawnego odmiana stosunku cywilnoprawnego tu chodzi o te stosunki prawne, które wynikają z regulacji k.r.o.

30 Stosunki prawnorodzinne - pojęcie przyjmuje się, że charakteryzuje je równorzędność podmiotów – nawet w stosunkach rodziców z dziećmi, gdzie jest obowiązek posłuszeństwa Art. 95. § 1. Władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw. § 2. Dziecko pozostające pod władzą rodzicielską winno rodzicom posłuszeństwo, a w sprawach, w których może samodzielnie podejmować decyzje i składać oświadczenia woli, powinno wysłuchać opinii i zaleceń rodziców formułowanych dla jego dobra.

31 Stosunki prawnorodzinne - pojęcie przy większości relacji prawnorodzinnych nie ma wątpliwości co do równorzędności podmiotów zwłaszcza między małżonkami prawa i obowiązki małżonków już dawno są uregulowane na zasadzie równości Dotyczy to obecnie nawet kwestii nazwisk małżonków po zawarciu małżeństwa

32 Stosunki prawnorodzinne - pojęcie Art. 25. § 1. O nazwisku, które każdy z małżonków będzie nosił po zawarciu małżeństwa, decyduje jego oświadczenie złożone przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego. Oświadczenie może być złożone bezpośrednio po zawarciu małżeństwa albo przed sporządzeniem przez kierownika urzędu stanu cywilnego zaświadczenia stwierdzającego brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa. § 2. Małżonkowie mogą nosić wspólne nazwisko będące dotychczasowym nazwiskiem jednego z nich. Każdy z małżonków może również zachować swoje dotychczasowe nazwisko albo połączyć z nim dotychczasowe nazwisko drugiego małżonka. Nazwisko utworzone w wyniku połączenia nie może składać się z więcej niż dwóch członów. § 3. W razie niezłożenia oświadczenia w sprawie nazwiska, każdy z małżonków zachowuje swoje dotychczasowe nazwisko.

33 Zdarzenia prawne w prawie rodzinnym ogólnie: stosunki prawne powstają, ustają, zmieniają treść w wyniku wystąpienia zdarzeń prawnych w prawie cywilnym podstawowym zdarzeniem jest umowa w prawie rodzinnym trochę inaczej, dominują specyficzne typy zdarzeń umowa ma mniejsze znaczenie 3 grupy zdarzeń kreujących stosunki rodzinnoprawne lub prowadzących do ich wygaśnięcia : – zdarzenie naturalne – oświadczenie woli – orzeczenie sądu

34 Zdarzenia prawne w prawie rodzinnym zdarzenia naturalne – specyfiką prawa rodzinnego jest to, że doniosłe w nim więzi prawne powstają na skutek zdarzeń naturalnych – przede wszystkim urodzenie i śmierć człowieka – wymaga jednak formalnego potwierdzenia, deklaratywnego – sporządzenie aktu stanu cywilnego – Art. 3 p.a.s.c.: Akty stanu cywilnego stanowią wyłączny dowód zdarzeń w nich stwierdzonych; ich niezgodność z prawdą może być udowodniona jedynie w postępowaniu sądowym.

35 Zdarzenia prawne w prawie rodzinnym – oczywiście śmierć człowieka ma też znaczenie w innych częściach systemu prawnego, np. w prawie spadkowym prawo rodzinne jest zresztą ściśle związane z prawem spadkowym, np.: Art. 940. § 1. Małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione.

36 Zdarzenia prawne w prawie rodzinnym oświadczenie woli kreuje stosunki prawnorodzinne wyjątkowo można wymieć dwa przykłady: – oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński – umowa majątkowa małżeńska (intercyza)

37 Zdarzenia prawne w prawie rodzinnym stosunki prawnorodzinne w znacznej mierze nie mogą być regulowane umownie, np. niedopuszczalna byłaby umowa o rozwiązanie małżeństwa Wprawdzie prawo rodzinne wpływa na przesłanki ważności, skutki umów, zwłaszcza zobowiązaniowych – jednak te umowy nie dotyczą stosunków prawno rodzinnych np. art. 37 k.r.o.: Art. 37. § 1. Zgoda drugiego małżonka jest potrzebna do dokonania: 1) czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości(…) § 2. Ważność umowy, która została zawarta przez jednego z małżonków bez wymaganej zgody drugiego, zależy od potwierdzenia umowy przez drugiego małżonka.

38 Zdarzenia prawne w prawie rodzinnym Poza tym porozumienie (między małżonkami, rodzicami) ma w niektórych sytuacjach doniosłość prawną, np.: Art. 58. § 1. W wyroku orzekającym rozwód sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków i kontaktach rodziców z dzieckiem oraz orzeka, w jakiej wysokości każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka. Sąd uwzględnia pisemne porozumienie małżonków o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie, jeżeli jest ono zgodne z dobrem dziecka. Rodzeństwo powinno wychowywać się wspólnie, chyba że dobro dziecka wymaga innego rozstrzygnięcia.

39 zdarzenia prawne w prawie rodzinnym orzeczenie sądu – znacznie częściej niż oświadczenie woli jest zdarzeniem prawnym – najczęściej prowadzi do ustania więzi prawnorodzinnych, ale też powstania – w szczególności dotyczące małżeństwa – rozwód 56 k.r.o., separacja (art. 61 1 § 1 k.r.o.) – przysposobienie (art. 117 k.r.o.) – zezwolenie sądu na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka

40 zdarzenia prawne w prawie rodzinnym Podsumowując – analizując prawo rodzinne od strony zdarzeń prawnych w nim regulowanych: – strony nie mają w zasadzie swobody wpływania na powstanie a zwłaszcza ustanie stosunków prawnorodzinnych. – rola umowy i w ogóle oświadczeń woli stron jest mniejsza niż w pozostałych częściach prawa cywilnego – większa jest rola „zdarzeń naturalnych” i orzeczeń sądowych

41 Cechy stosunków prawnorodzinnych cechą stosunków rodzinnoprawnych jest ich trwałość – z założenia stosunki prawnorodzinne mają trwać całe życie ich stron wynika to z ich natury lub funkcji społecznej – w szczególności stosunek pokrewieństwa trwa przez całe życie – podobnie przysposobienie (adopcja) ma trwać całe życie rozwiązanie przysposobienia dopuszczalne jest wyjątkowo – małżeństwo również z założenia ma trwać całe życie stron ochrona trwałości małżeństwa jest jedną z głównych zasad prawa rodzinnego poszczególne regulacje mają ją chronić i zapewniać

42 Cechy stosunków prawnorodzinnych Ustanie stosunku prawnorodzinnego: – ustanie stosunku prawnego w zasadzie nigdy nie jest pozostawione woli stron odmiennie jest przeważnie w pozostałych częściach prawa cywilnego – nie można zawrzeć umowy np. o skutku zniesienia pokrewieństwa – albo umowy o rozwiązanie małżeństwa

43 Cechy stosunków prawnorodzinnych – o ustaniu stosunku rodzinnoprawnego w trakcie życia stron co do zasady orzeka sąd, np. o rozwodzie strony mają tylko inicjatywę wystąpienia z takim żądaniem ale muszą wystąpić obiektywne przesłanki np. trwały i zupełny rozkład pożycia, a nie tylko sama wola stron rozwiązania tego stosunku – Art. 56. § 1. Jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd rozwiązał małżeństwo przez rozwód.

44 Cechy stosunków prawnorodzinnych brak swobody kształtowania treści stosunku rodzinnoprawnego – w prawie zobowiązań – swoboda umów art. 353 1 k.c. – w art. 58 k.c. generalna zasada swobody kształtowania treści czynności prawnej – natomiast w prawie rodzinnym strony nie mają co do zasady wpływu na treść stosunków rodzinnoprawnych lub swoboda ta jest dość ograniczona jeśli mają wpływ to tylko na ich powstanie i ewentualnie ustanie

45 Cechy stosunków prawnorodzinnych np. swoboda przy zawarciu małżeństwa: – co do samego zawarcia lub nie – i co do osoby drugiego małżonka jednak już nie ma swobody co do treści praw i obowiązków małżonków – pewnym wyjątkiem są umowy majątkowe małżeńskie (intercyzy) w związku z tym przepisy prawa rodzinnego mają przeważnie charakter bezwzględnie obowiązujący

46 Cechy stosunków prawnorodzinnych Brak swobody kształtowania treści/rozwiązywania stosunków prawnych i rola orzeczeń sądowych (konstytutywnych) wiążą się ze sobą Sąd bada czy poza wolą małżonków istnieją doniosłe społecznie czy moralnie okoliczności pozwalające na dokonanie określonej zmiany np.: – Art. 56. § 1. Jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd rozwiązał małżeństwo przez rozwód. – § 2. Jednakże mimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo jeżeli z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. – § 3. Rozwód nie jest również dopuszczalny, jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, (…)

47 Cechy stosunków prawnorodzinnych – Jednak w pewnym zakresie strony stosunków prawnorodzinnych mogą modyfikować skutki istnienia tych stosunków – zwłaszcza w sferze majątkowej – Poza wspomnianymi intercyzami można wskazać na swobodę testowania – a więc możliwe jest „pominięcie” w testamencie członków rodziny

48 Cechy stosunków prawnorodzinnych W tym zakresie jednak małżonek, rodzice i dzieci spadkobiercy są chronieni przez instytucję zachowku: Art. 991. § 1. Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału (zachowek). § 2. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

49 Istotna rola praw i obowiązków o charakterze niemajątkowym wiele stosunków prawnych regulowanych w kodeksie ma charakter niemajątkowy – natomiast generalnie w prawie cywilnym przeważają stosunki majątkowe przynamniej 3 specyficzne cechy tych obowiązków: – brak sankcji – zgodność z normami etycznymi i praktyczne pierwszeństwo tych norm – wykonywanie obowiązków rodzinnych często jest niezależne od treści regulacji prawnej

50 Istotna rola praw i obowiązków o charakterze niemajątkowym – mówi się o sankcjach pośrednich, jak np. orzeczenie rozwodu z winy danego małżonka, ale to dyskusyjne – przecież orzeczenie rozwodu nie tylko nie powoduje przymusowego wykonania obowiązku, ale też powoduje w ogóle ustanie więzi prawnej między małżonkami.

51 Przedmiot regulacji – 3 grupy stosunków prawnych Przedmiot regulacji – 3 grupy stosunków prawnych: – małżeństwo, – pokrewieństwo i powinowactwo, – opieka i kuratela; w zasadzie ściśle rodzinny charakter mają dwie pierwsze grupy, opieka i kuratela pojawiają się najczęściej poza relacjami rodzinnymi