1 Prawo Spadkowe Prawo spadkowe. Możliwość odrzucenia spadku. Dziedziczenie wprost i z dobrodziejstwem inwentarza. Testament – forma i treść. Różnica między spadkobraniem a zapisem. Zachowek. Wydziedziczenie i uznanie za niegodnego dziedziczenia.

2 Spadek Co wchodzi w skład spadku?aktywa – ruchomości, nieruchomości, wierzytelności i inne prawa pasywa – długi spadkodawcy, ale także i inne. Co nie wchodzi w skład spadku? prawa i obowiązki publicznoprawne (grzywny, należności administracyjne, podatki) prawa i obowiązki osobiste (dożywocia, renta, prawo do grobu, obowiązek wykonania dzieła, prawo do zadośćuczynienia za krzywdę) prawa i obowiązki rodzinne (alimenty, w wyjątkiem tych już wymagalnych) prawo najmu lokalu mieszkalnego inne (co do zasady – uprawnienia z umowy ubezpieczenia, z rachunku bankowego)

3 Spadek Na jakiej podstawie można być powołanym do spadku?W którym momencie spadkobiercy nabywają spadek? Jaki sąd jest właściwy do rozpoznania spraw o spadek?

4 Koszty pogrzebu jako długi spadkoweTrzynastoletnia Ola odziedziczyła po ojcu dług. Jego rodzina żąda od dziewczynki spłaty i idzie z tym do sądu. Ojca widziała dwa razy w życiu. Zostawił rodzinę i wyjechał do Niemiec. Gdy zmarł, dziewczynka dostała po nim spadek – drewniany domek, w którym mieszka z matką, małą działkę wokół. Dostała też rachunek od rodziny ojca – 20 tysięcy złotych za transport jego zwłok do Polski i pogrzeb. To, że w ogóle taki proces dochodzi do skutku to jest jakiś skandal, to powinno być z urzędu i mocy prawa niemożliwe, żeby dziecko wstępowało w obowiązki dłużnika, zanim jeszcze osiągnęło pełnoletniość – oburza się Piotr Ikonowicz.

5 45-letni Jan J. po rozstaniu z konkubiną, z którą nie mógł się dogadać, postanowił wyjechać do Niemiec, gdzie podjął pracę. Zginął na skutek wypadku przy pracy – spadł z rusztowania. W związku z brakiem ubezpieczenia miał zostać pochowany przez niemiecką pomoc społeczną w tekturowej trumnie na lokalnym cmentarzu komunalnym. Żeby temu zapobiec jego siostra – Janina H. opłaciła transport jego zwłok do Polski oraz koszty jego pogrzebu, w tym także miejsce na cmentarzu oraz granitowy nagrobek. Jan J. jako spadek po sobie pozostawił tylko dom wartości około złotych, który w całości przypadł jego córce. Teraz Janina H. domaga się, aby córka – skoro jest jedyną spadkobierczynią – zwróciła jej koszty pogrzebu.

6 Art. 922. § 3. Do długów spadkowych należą także koszty pogrzebu spadkodawcy w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku, koszty postępowania spadkowego, obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek oraz obowiązek wykonania zapisów zwykłych i poleceń, jak również inne obowiązki przewidziane w przepisach księgi niniejszej.

7 Krąg uprawnionych spadkobiercówW jakiej kolejności nabywa się spadek? dzieci i małżonek, jeśli nie ma małżonka? jeśli nie ma dzieci? jeżeli nie ma dzieci i małżonka? jeśli nie ma dzieci i co najmniej jednego z rodziców? jeśli nie ma dzieci i rodziców, a rodzeństwo już nie żyje? jeżeli nie ma dzieci i rodziców, a rodzeństwo oraz ich dzieci już nie żyją? jeżeli nie ma małżonka, zstępnych, rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych? jeżeli dziadkowie już nie żyją? jeżeli dziadkowie już nie żyją i nie żyją żadni ich zstępni? jeżeli nie ma pasierba?

8 Kazus, który wywrócił polski system dziedziczenia ustawowegoAdam A. i Beata A. byli młodym, acz bogatym małżeństwem, posiadali jedną córkę – 2- letnią Joannę A. Wskutek tragicznego wypadku samochodowego, któremu wszyscy troje ulegli Adam A. i Beata A. zginęli na miejscu, natomiast Joanna A. zmarła w dwie godziny później w szpitalu. Adam A. i Beata A. pozostawili rodziców oraz rodzeństwo. Kto został powołany do spadku?

9 Kto jest wyłączony od dziedziczenia?spadkobierca ustawowy, który nie został w testamencie powołany do spadku, małżonek pozostający w separacji, małżonek przeciwko któremu wytoczono sprawę o rozwód lub separację z jego winy, a żądanie to było uzasadnione, osoba która zawarła umowę o zrzeczenie się dziedziczenia, osoba, która została uznana za niegodną dziedziczenia.

10 Niegodność dziedziczeniaUznanie za niegodnego dziedziczenia może być dokonane wyłącznie przez sąd i tylko w przypadkach, kiedy spadkobierca: dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciw spadkodawcy; podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z powyższych czynności; umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez kogoś podrobionego lub przerobionego.

11 30-letni Adam H. zmarł niespodziewanie 10 listopada 2014 r30-letni Adam H. zmarł niespodziewanie 10 listopada 2014 r. Pozostawił po sobie jedno dwuletnie dziecko – Joannę H. z Barbarą P. W lutym okazało się, że kolejna konkubina Adama H. jest ciąży. Po urodzeniu się dziecka (Franciszka H.) przeprowadzono badania DNA z których jednoznacznie wynika, że jego ojcem był Adam H. Kto będzie powołany do spadku po zmarłym? Czy sytuacja uległaby zmianie, gdyby w styczniu 2015 r. Sąd wydał prawomocne postanowienie w którym stwierdził, że wyłącznie powołanym do spadku była Joanna H.? Czy sytuacja uległaby zmianie, gdyby Franciszek H. został poczęty metodą in vitro już po śmierci Adama H.?

12 Jan J. zmarł 10 listopada 2006 r., ale postępowanie spadkowe po nim rozpoczęto dopiero w 2014 r. W momencie śmierci pozostawił po sobie żonę – Zofię J. oraz córkę – Annę Z. Drugie z dzieci Jana J. – Władysław J. już nie żył, żyła natomiast jego żona – Janina J. oraz dzieci: Piotr i Paweł J. W 2007 r. zmarła Anna Z. Po jej śmierci spadek nabyli – jej mąż Rafał Z. oraz syn – Michał Z. W 2012 r. zmarła Zofia J. – spadek po niej na podstawie testamentu nabył jej drugi mąż – Anatol K. Na rzecz kogo stwierdzi nabycie spadku po Janie J. sąd w 2014 r.? Kto stanie się jego faktycznym właścicielem?

13 Odrzucenie spadku Na czym polega odrzucenie spadku?Jaki jest termin na dokonanie tej czynności? Czy odrzucenie spadku jest płatne? W jakiej formie można odrzucić spadek? Jaka jest różnica między odrzuceniem spadku a zrzeczeniem się dziedziczenia? Czy można odrzucić spadek przypadający z mocy testamentu? Kto wtedy wstępuje do dziedziczenia? Czy i kiedy można się uchylić od skutków odrzucenia spadku? Kto odrzuca spadek w imieniu małoletnich? Kto nie może odrzucić spadku? Czy jest w ogóle sens odrzucania spadku?

14 Dobrodziejstwo inwentarzaJan J. zmarł pozostawiając po siebie niewielki majątek (1.000 złotych) i spore długi ( złotych). Z tego powodu jego małżonka i dzieci przyjęli spadek po nim z dobrodziejstwem inwentarza, co też zostało stwierdzone w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku. Jakież było ich zdziwienie kiedy otrzymali pozew sformułowany przez wierzycieli zmarłego, w którym żądają oni zapłaty kwoty złotych od spadkobierców. Czy żądanie takie zostanie uwzględnione? Jeżeli następca ponosi odpowiedzialność tylko z określonych przedmiotów albo do wysokości ich wartości, należy w klauzuli wykonalności zastrzec mu prawo powoływania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczoną odpowiedzialność, o ile prawo to nie jest zastrzeżone już w tytule egzekucyjnym.

15 Czy dobrodziejstwo inwentarza zawsze się opłaca?Za spis inwentarza komornik pobiera stałą opłatę w wysokości 10% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego za każdą rozpoczętą godzinę plus 23% VAT. Obecnie godzina pracy komornika nad spisem inwentarza kosztuje 450 złotych brutto. Koszt spisu inwentarza zależy od wielkości majątku spadkowego, który ma być szacowany, czyli w efekcie od liczby godzin pracy komornika. Od wniosku o sporządzenie spisu inwentarza pobiera się też opłatę stałą w wysokości 50 zł. Ponadto komornik podczas spisu inwentarza może korzystać z fachowych porad, np. biegłego sądowego, który ustali wartość pozostawionych przez spadkodawcę nieruchomości lub innych cennych rzeczy. Powstałe wówczas dodatkowe koszty ponoszą solidarnie wszyscy spadkobiercy.

16 Testament Testament zawsze ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym. Rodzaje testamentów: własnoręczny, notarialny, urzędowy. Szczególny rodzaj testamentu – testament ustny.

17 Testament własnoręcznyNie jest formą „gorszą” od testamentu notarialnego lub urzędowego – ma taką samą moc prawną. Dwa podstawowe warunki ważności: musi być w całości sporządzony pismem ręcznym, musi zawierać własnoręczny podpis, powinien zawierać datę. Nie musi być napisane, iż jest to rozporządzenie na wypadek śmierci. Nie są wymagane żadne szczególne sformułowania.

18 Testament Stefan był osoba samotną. Prowadził piętnastohektarowe gospodarstwo rolne. Po śmierci Stefana znaleziono na drzwiach stodoły wyryty ostrym narzędziem napis: „cały majątek przekazuję mojemu wujkowi Tomaszowi”. Poniżej drukowanymi literami wyryta była data oraz podpis Stefana obejmujący imię i nazwisko. Czy Tomasz został skutecznie powołany do dziedziczenia?

19 Przykładowy testamentKraków, dnia 22 maja 2017 r. Testament Powołuję do spadku po mnie, w częściach po ½: mojego syna Piotra Kowalskiego oraz moją córkę Annę Kowalską. Jan Kowalski

20 Testament Jan K. tuż przed śmiercią wysłał do swojej córki list w który zakończył słowami: „Bardzo chciałbym, abyś po mojej śmierci przejęła cały mój majątek. Całuję Tata”. Następnego dnia zmarł, kto obejmie spadek po nim, jeżeli oprócz córki pozostawił dwóch synów?

21 Dodatkowe klauzule testamentoweJeżeli kiedykolwiek wcześniej sporządziliśmy testament należy napisać: „wcześniejsze testamenty odwołuję”, Jeżeli chcemy kogoś pozbawić prawa do zachowku należy napisać: „wydziedziczam swojego syna …. z tego powodu, że ….” (koniecznie należy to uzasadnić).

22 Odwołanie testamentu Każdy testament można odwołać, poprzez zniszczenie w zamiarze pozbawienia go mocy albo poprzez odwołanie w następnym testamencie. Testament notarialny można odwołać także poprzez testament własnoręczny.

23 Odwołanie testamentu Anna sporządziła testament własnoręczny, w którym ½ spadku przeznaczyła dla fundacji „Promień Światła” pomagającej niewidomym dzieciom oraz ½ dla córki, pominęła zaś męża i syna. Kilka miesięcy później syn Anny dowiedział się, że fundacja ta zajmuje się jednak problemami zanieczyszczenia powietrza, a nie pomocą niewidomym dzieciom. Anna postanowiła więc zniszczyć testament. Nie mogła sobie jednak przypomnieć, do której książki go włożyła. Anna zmarła pięć lat po sporządzeniu testamentu. Córka Anny odnalazła testament w trakcie porządkowania rzeczy po matce. Rok po śmierci Anny córka wystąpiła z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku przez nią i fundację „Promień Światła” po ½. Ważność testamentu zakwestionowali syn i mąż zmarłej.

24 Testament notarialny Taksa notarialna – 50 zł + VAT,Jeżeli zawiera zapis lub wydziedziczenie – 150 zł + VAT, Testament notarialny także można kwestionować z tego powodu, że spadkodawca nie był w pełni władz umysłowych.

25 Zapis Joanna K. przed śmiercią pozostawiła testament następującej treści: „Cały swój majątek zapisuje mojej córce Annie K.”, nie wpływa to na ważność testamentu, ale prawidłowa formuła powinna brzmieć: „Do całości spadku po mnie powołuję moją córkę Annę K.”

26 Zapis Nie można powołać kogoś do dziedziczenia konkretnej rzeczy, np. samochodu, nieruchomości. Powołać można tylko do całości spadku albo jego ułamkowej części. Jeżeli chcemy przekazać komuś konkretną rzecz może mu ją co najwyżej zapisać. W takim wypadku formuła powinna brzmieć: „Do spadku po mnie powołuję córkę Annę K., wnuczce Joannie K. zapisuję mieszkanie”. W takim wypadku Joanna K. może żądać od Anny K., aby ta przeniosła na nią własność mieszkania.

27 Zapis windykacyjny Jeżeli chcemy uprościć procedurę musimy udać do notariusza i w swoim testamencie zawrzeć zapis windykacyjny. Taksa – 200 zł + VAT. Dzięki temu po śmierci konkretna rzecz przejdzie na własność zapisobiorcy.

28 Zachowek Procedura postępowania w sprawie o zachowek:należy uzyskać stwierdzenie nabycia spadku, dopiero później można wystąpić z powództwem o zachowek przeciwko spadkobiercy (podobnie, jak w przypadku zapisu). Komu należy się zachowek? zstępni, małżonek, rodzice – jeżeli byliby powołani do spadku z ustawy Ile wynosi zachowek? 1/2 albo 2/3 tego co przypadłoby spadkobiercy gdyby nie było testamentu.

29 Zachowek Jan K. zmarł, powołując wcześniej do spadku po sobie swoją kochankę Elżbietę K. i pozostawiając dwoje dzieci, 70-letnią żonę oraz oboje rodziców (po 90-tce). Komu i w jakiej wysokości należy się zachowek?

30 Zachowek Jan K. zmarł nie pozostawiając testamentu. Dzień przed śmiercią na mocy umowy darowizny przeniósł własność całego swojego majątku na kochankę – Elżbietę K. Pozostawił dwoje dzieci oraz żonę. Czy komuś należy się zachowek? Jak wyglądałaby sytuacja gdyby swój majątek darował kochane 10 lat przed śmiercią?

31 Wydziedziczenie Wydziedziczenie może nastąpić, gdy uprawniony do zachowku: wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci, uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.