1 Prąd elektryczny Wszystkie atomy i cząsteczki w naszym otoczeniu są w nieustannym ruchu. Ten ruch, bez względu na to, czy atomy są naładowane czy nie jeszcze nie tworzy prądu elektrycznego. Prąd pojawia się dopiero wtedy, gdy w tym ruchu chaotycznym zostanie wyróżniony jakiś kierunek, preferujący poruszanie się w jakąś stronę. Najczęściej wyróżnienie kierunku w ruchu ładunków odbywa się poprzez przyłożenie pola elektrycznego. + -

2 Umownym kierunkiem prądu jest kierunek wyznaczony przez ruch ładunków dodatnich (czyli kierunek zgodny z kierunkiem pola elektrycznego). Rzeczywisty ruch ładunków elektrycznych: metale - nośnikami prądu są elektrony - kierunek ich ruchu jest dokładnie przeciwny do umownego kierunku prądu elektrolity - nośnikami prądu mogą być jony (+ lub -). Jony te poruszają się przeciwne strony, jednak prądy jakie są z nimi związane dodają się, bo prąd jonów ujemnych jest traktowany jako przeciwny do ich ruchu; półprzewodniki - nośnikami mogą być zarówno ujemne elektrony, jak i dodatnie dziury – dziury tworzą prąd zgodny z ich kierunkiem ruchu, prąd elektronowy jest przeciwny do ruchu ładunków go tworzących;

3 Natężenie prądu Z zasady zachowania ilości ładunku – ładunek nie może wypływać z żadnego punktu przewodu ani gromadzić się – natężenie prądu ma taką samą wartość nawet dla zmieniających się przekrojów.

4 Pole magnetyczne prądu stałego Magnes trwały – ma dwa bieguny - biegun północny N i biegun południowy S. Podział magnesu nie prowadzi do rozdzielenia biegunów. Przestrzeń, w której działają siły magnetyczne nazywamy polem magnetycznym. Przyjmuje się, że zwrot linii pola magnetycznego jest ustawiony od bieguna północnego N do bieguna południowego S.

5 doświadczenie Oersteda - opiłki żelazne wokół przewodnika z prądem - linie sił pola magnetycznego

6 Pole magnetyczne przewodnika prostoliniowego pętli solenoidu

7 Właściwość przestrzeni wokół przewodnika, w którym płynie prąd elektryczny, w której na inne przewodniki lub swobodnie poruszające się ładunki elektryczne działają siły magnetyczne, nazywamy polem magnetycznym. Na ładunek próbny poruszający się w polu elektromagnetycznym działa siła Lorentza definiuje pole elektryczne definiuje pole magnetyczne – wektor indukcji pola magnetycznego

8 Jeżeli ładunek porusza się w polu magnetycznym, to wartość maksymalnej siła działającej na niego gdy Ze związku możemy określić wartość wektora indukcji w danym punkcie pola.

9 Kierunek i zwrot wektora indukcji są określone przez iloczyn wektorowy Makroskopowym przejawem siły Lorentza jest siła elektrodynamiczna – siła działająca na przewodnik, w którym płynie prąd, umieszczony w polu magnetycznym.

10 Siła elektrodynamiczna Zwrot określa reguła lewej dłoni (reguła Fleminga)

11 Elektron poruszający się z prędkością v wpada w jednorodne pole magnetyczne o indukcji B prostopadle do linii sił. Opisz ruch tego elektronu w polu magnetycznym. Elektron porusza się po okręgu Ruch ładunków w polu magnetycznym

12 Elektron poruszający się z prędkością v wpada w jednorodne pole magnetyczne o indukcji B pod kątem α do linii sił. Opisz ruch tego elektronu w polu magnetycznym.

13 Akcelerator cząstek naładowanych W polu elektrycznym cząstka naładowana zostaje przyspieszona Prędkość Pole magnetyczne powoduje zakrzywienie toru

14 Prąd indukowany Doświadczenie Faradaya Wzbudzanie prądu indukcyjnego Zmienne pole magnetyczne może wytworzyć w przewodniku prąd - prąd indukowany. Zjawisko wzbudzania prądu indukowanego – indukcja elektromagnetyczna.

15 ruch magnesu względem zwojnicy ruch elektromagnesu względem zwojnicy włączanie i wyłączanie prądu w zwojnicy zmiana natężenia prądu w elektromagnesie

16 Powstająca w obwodzie siła elektromotoryczna jest proporcjonalna do szybkości zmian w czasie strumienie indukcji pola magnetycznego obejmowanego przez obwód Reguła Lenza Prąd indukowany w obwodzie ma taki kierunek, że wytworzony przez niego strumień magnetyczny przez powierzchnię ograniczające ten obwód przeciwdziała zmianom strumienia magnetycznego, które wywołują pojawienie się prądu.

17 Pole magnetyczne rośnie Pole magnetyczne maleje Pole magnetyczne prądu indukowanego jest skierowane przeciwnie do pola pierwotnego, gdy ono narasta i zgodnie – gdy maleje.

18 Skąd się bierze naturalny magnetyzm?

19 Pole magnetyczne towarzyszy przepływowi prądu. Atomy tworzące materię zawierają krążące po orbitach zamkniętych elektrony – mikroskopijne pętle z prądem – prądy molekularne. Moment magnetyczny takiej pętli I Moment magnetyczny elektronu Wielkość momentu magnetycznego elektronu na 1 orbicie nosi nazwę magnetonu Bohra.

20 Paramagnetyzm Paramagnetyki posiadają moment magnetyczny rzędu magnetonu Bohra. Po umieszczeniu takiej substancji w zewnętrznym polu magnetycznym o indukcji B 0 na każdy moment magnetyczny będzie działał moment siły orientując je zgodnie z kierunkiem pola. Wtedy pole wewnętrzne B’ pochodzące od mikropętli będzie sumować się z polem zewnętrznym, dając pole wypadkowe wektor namagnesowania

21 Wektor namagnesowania = moment magnetyczny przypadający na jednostkę objętości materiału (analog wektora polaryzacji). Względna przenikalność magnetyczna liczba mówiąca ile razy pole magnetyczne wewnątrz próbki jest większe od pola magnetycznego próżni. Wielkość jest podatnością magnetyczną.

22 Dla paramagnetyków Wektor namagnesowania Proces ustawiania momentów magnetycznych jest zakłócany przez ruchy cieplne. Temperaturowa zależność wektora namagnesowania Prawo Curie (Piotra) C – stała Curie, zależna od rodzaju materiału.

23 Diamagnetyzm W nieobecności zewnętrznego pola magnetycznego wypadkowy moment magnetyczny = 0. Zewnętrzne pole magnetyczne wpływa na ruch elektronów w atomach, wywołując powstanie dodatkowych pętli z prądem. Generowane pole przez pętle jest zawsze skierowane przeciwnie do zewnętrznego pola – tak zachowują się diamagnetyki. Podatność magnetyczna diamagnetyków Próbka diamagnetyczna jest wypychana przez niejednorodne pole magnetyczne

24 paramagnetyk diamagnetyk

25 MateriałPodatność magnetyczna przy t = 20  C Paramagnetyki Uran Platyna Aluminium Sód Tlen (gaz) Diamagnetyki Bizmut Rtęć Srebro Węgiel (diament) Ołów Chlorek sodu Miedź 40·10 -5 26·10 -5 2.2·10 -5 0.72·10 -5 0.19·10 -5 -16.6·10 -5 -2.9·10 -5 -2.6·10 -5 -2.1·10 -5 -1.8·10 -5 -1.4·10 -5 -1.0·10 -5

26 Ferromagnetyzm Ściany domenowe

27 W strukturze ferromagnetyków można wyróżnić mikrokopowe obszary – domeny magnetyczne, w których atomowe momenty magnetyczne ustawione są zgodnie. W niezorientowanej próbce domeny są zorientowane chaotycznie względem siebie, w obecności pola magnetycznego dążą do równoległego ustawienia względem pola – domeny ustawione zgodnie z zewnętrznym polem rosną kosztem pozostałych. Całkowity moment magnetyczny pojedynczej domeny jest tysiące razy większy od magnetonu Bohra, porządkujące działanie pola zewnętrznego jest większe niż w przypadku paramagnetyków. Względna przenikalność magnetyczna ferromagnetyków osiąga wartości rzędu 10 3 – 10 5. Ferromagnetyki – żelazo, kobalt, nikiel, wiele stopów.

28 Każda próbka ferromagnetyka podgrzana powyżej pewnej temperatury krytycznej – temperatury Curie – staje się paramagnetykiem. Zanika oddziaływanie prowadzące do powstawania domen magnetycznych. Dla żelaza T C = 1043 K.

29 Krzywa namagnesowania ferromagnetyka pętla histerezy magnetyzm resztkowy Proces magnesowania i rozmagnesowywania próbki – cykliczne przeorientowywanie jej momentów – związany jest ze stratami energii dostarczanej przez zewnętrzne pole. Rośnie temperatura materiału.

30 Straty energii są tym większe im szersza jest pętla histerezy.

31 Zastosowanie ferromagnetyków Rdzenie transformatorów, elektromagnesów, silników, generatorów i innych urządzeń gdzie występują prądy zmienne – jak najwęższa pętla histerezy – tzw. miękkie żelazo. Magnesy trwałe – jak najszersza pętla histerezy, a więc jak największy magnetyzm resztkowy – stal, stop aluminium, niklu i kobaltu (Alnico). Magnetyzm resztkowy jest rzędu 1 T. Warstwy czynne dysków komputerowych, taśm magnetycznych – materiały o pośredniej szerokości – łatwe przemagnesowywanie nie wymagające stosowania silnych pól przy zapisie i kasowaniu informacji.