1 Proces budowy modeli ekonomicznych F. Neal, R. Shone Anna Bagińska

2 Wprowadzenie Ekonomia „opisowa” i „normatywna”. Zasadniczą cechą ekonomii opisowej jest rozróżnienie między stwierdzeniem faktu (nawet gdy jest ono fałszywe) a wyrażeniem opinii. Hipotezy powinny być sformułowane w taki sposób, aby ich następstwa można było poddać odpowiednim testom (wykazującym np. fałszywość). Nie odpowiada na pytania typu: „co powinno być”.

3 Wprowadzenie c.d. Metoda naukowa – uogólniony zestaw reguł, który społeczność naukowa uważa za wystarczający do wykazania prawdziwości wysuwanych hipotez oraz do zdobycia pewnego zasobu wiedzy. Termin ten odnosi się do reguł i procedur stosowanych w celu zweryfikowania danych mających potwierdzić wysunięte hipotezy lub teorie.

4 Plan 1. Czym jest nauka? 2. Wyjaśnienie naukowe 3. Prawda i logika 4. Prawa nauki 4.1. Prawa przyczynowo- skutkowe 4.2. Hierarchia praw 4.3. Prawa i uogólnienia empiryczne 4.4. Prawa i nadrzędna konieczność 5. Hipotezy 6. Teorie 7. Modele: pierwsza analiza 8. Prawa i hipotezy probablistyczne 9. Wnioski

5 Czym jest nauka? W najszerszym rozumieniu termin „nauka” oznacza wiedzę. W węższym – proces systematycznego gromadzenia wiedzy w danej dziedzinie. W rzeczywistości celem nauki jest wyjaśnianie tego, co obserwujemy, i przewidywanie tego, co zaobserwujemy w okolicznościach, które dotąd nie zaistniały.

6 Wyjaśnienie naukowe „ Wyjaśnienie” jest próbą wytłumaczenia tego, co na pierwszy rzut oka nie jest zrozumiałe. Wyjaśnienie naukowe jest jedną z form wyjaśnienia. Wyjaśnienie może być: praktyczne (np. opis zmiany koła w samochodzie), opisowe (np. opis skoku na spadochronie) i heurystyczne (upraszcza problem tak, by był zrozumiały dla laika). Wyjaśnienie naukowe nie zadowala się stwierdzeniem, że pewne szczególne zdarzenie w przyrodzie nastąpiło, ale wykazuje, że musiało ono nastąpić, że było konieczne i nieuniknione. Dany fakt rozpatruje w kontekście ogólniejszej klasy zdarzeń, którymi są empirycznie uzasadnione prawa. Tłumaczy dane zjawiska przez logiczne wnioskowanie z uwzględnieniem pewnych praw ogólnych. Czym nie jestCzym jest

7 Przykład A: „Dlaczego ogień zgasł?” B: „Ponieważ przewód kominowy jest zatkany”. A: „Dlaczego zatkanie przewodu kominowego powoduje zgaśnięcie ognia?” B: „Spalanie wymaga tlenu, a ponieważ zatkanie przewodu kominowego spowodowało odcięcie dopływu tlenu, ogień zgasł ”. A: „Ale dlaczego spalanie wymaga tlenu?”

8 Wyjaśnienie naukowe c.d. W najściślejszym rozumieniu tego terminu przybiera formę znaną jako dedukcyjno- nomologiczny wzorzec wyjaśniania. Wyjaśnienie naukowe rozpatruje fakty w ramach pewnych teorii po to, by je zrozumieć (dostrzec to, że zdarzenia musiały zajść) i zinterpretować.

9 Prawda i logika Nauka formułuje sądy o zależnościach między zjawiskami. Jeżeli te zależności są regularne to regularność tę możemy wyrazić w postaci uogólnienia empirycznego. Np. zdanie: „Drzewa liściaste jesienią tracą liście”. Wszyscy ludzie są śmiertelni. John Brown jest człowiekiem. John Brown jest śmiertelny. przesłanki wniosek Jeżeli wniosek wynika z przesłanek, to jest to sylogizm.

10 Prawda i logika c.d. Wniosek może być słuszny z logicznego punktu widzenia, ale jednocześnie może nie odpowiadać naszym doświadczeniom (np. gdy przesłanki są fałszywe). Wszyscy ekonomiści są nieomylni. Fred jest ekonomistą. Fred jest nieomylny. Każde zdanie, którego prawdziwość można ustalić na podstawie samego znaczenia użytych słów to zdanie analityczne. Zdania, których prawdziwość zależy od zbadania pewnych zjawisk w naszym otoczeniu to zdania syntetyczne.

11 Prawa nauki 1. Czysta woda zamarza zawsze w temperaturze 0°C. 2. Rtęć krzepnie w temperaturze – 38,87°C. 3. Dodanie soli do wody obniża jej temperaturę zamarzania. 4. Miedź rozszerza się, gdy jest podgrzewana. 5. 6. a- stała

12 Prawa przyczynowo-skutkowe Są one opisami: opisują wzajemne związki między danymi wielkościami. Jeżeli wystąpi A, to wystąpi B, przy czym B nigdy nie poprzedza A. Według Johna Stuarta Milla przyczyną zdarzenia jest zestaw warunków wystarczających do tego, by ono zaszło.

13 Hierarchia praw Warunki początkowe – wskazują okoliczności, w których dane prawo nauki może być stosowane w sposób uzasadniony. Explanandum (kategoria wyjaśniana) - fakt lub fakty, które mają być wyjaśnione Explanans (kategoria wyjaśniająca) – zestaw zdań wykorzystywanych w procesie wyjaśniania Przesłanki przyjęte w wyjaśnianiu prawa nauki same są prawami nauki. W wyjaśnianiu prawa nauki nie trzeba formułować warunków początkowych. Prawo nauki jako explanandum jest dedukowane z innych praw nauki.

14 Przykład 1. Czysta woda zamarza w temperaturze 0  C. 2. Dodanie soli do wody obniża jej temperaturę zamarzania. 3. Temperatura zanotowana ostatniej nocy wynosiła –2  C. 4. Woda w stawie zawiera sól. 5. Woda nie zamarzła. prawa warunki początkowe

15 Prawa i uogólnienia empiryczne Uogólnienie odnosi się do wszystkich elementów danej klasy zdarzeń, a nie tylko do pojedynczego zdarzenia. Podmiot – rzecz, której przypisuje się jakąś właściwość Orzecznik – cecha, którą przypisuje się podmiotowi Twierdzenie ogólne – dotyczy każdego elementu pewnej klasy rzeczy Przypadkowe uogólnienie – jeśli zdanie ogólne głosi istnienie pewnego realnego związku

16 Przykład Wszystkie kruki są czarne. podmiotorzecznik twierdzenie ogólne Dla każdego x, jeżeli x jest krukiem, to x jest czarne. poprzedniknastępnik Ogólne twierdzenie warunkowe

17 Prawa i nadrzędna konieczność Prawo nauki musi wyrażać więcej niż przypadkowe uogólnienie. Konieczność nadrzędna – konieczność wyrażana w takich zwrotach jak „konieczność fizyczna” lub „naturalna kolej rzeczy”, sięgająca wyżej niż obserwowana zależność między rzeczami. Warunkowe twierdzenie ogólne jest wówczas prawem nauki. Konieczność nadrzędna wiążąca poprzednik i następnik odzwierciedla pogląd, że taki związek jest konieczny, czyli że musi on istnieć.

18 Hipotezy Hipotezę można określić jako stwierdzenie, że coś jest prawdziwe. Hipoteza jest pożytecznym sposobem patrzenia na świat, gdyż wzbogaca nasz obraz rzeczywistości. Hipoteza głosi, że coś rzekomo istnieje, a zaakceptowanie tego stwierdzenia może w rzeczywistości nastąpić na podstawie obserwacji prowadzonej za pomocą nieuzbrojonych zmysłów lub eksperymentu. Dotyczy tego co nie było dotąd obserwowane i można poddać odpowiednim testom.

19 Przykład Jeśli H jest prawdziwa, to I jest prawdziwe. I jest fałszywe. H jest fałszywa. Jeśli H jest prawdziwa, to I jest prawdziwe. I jest prawdziwe. H jest prawdziwa. przesłanki wniosek Jeśli przesłanki są prawdziwe, to wniosek też jest logicznie prawdziwy. Choć możemy stwierdzić, że hipoteza jest fałszywa to nie możemy wykazać, że jest ona prawdziwa.

20 Teorie 1. Charakteryzują się wysokim stopniem ogólności. 2. Operują pojęciami, które nie są obserwowalne i nabierają znaczenia jedynie w ramach definicji używanych w tej teorii (obejmują pojęcia teoretyczne). 3. Umiejscawiają prawa nauki i hipotezy w pewnych ramach. 4. Mogą być odrzucone, jeśli nie wyjaśniają nowych problemów (nawet gdy mogą wytłumaczyć stare). 5. Poszczególne prawa nauki i hipotezy mieszczące się w ramach danej teorii często pozostają w mocy nawet, gdy zaniechano już tej teorii.

21 Modele: pierwsza analiza  Model bada tylko niektóre aspekty jakiegoś problemu i świadomie pomija te, które nie są związane z istotą sprawy.  Cel: zrozumienie mechanizmu danego zjawiska w krótszym czasie i mniejszym kosztem.  Rzeczywiste zjawisko może być zbyt duże i zbyt złożone.  „Operacjonalizacja teorii” – teoria powinna odnosić się do rzeczywistych zjawisk, które można obserwować bezpośrednio lub za pomocą eksperymentu.  „Reguły odpowiedniości” – ich spełnienie pozwala na ukazanie związku teorii z przeprowadzonym eksperymentem lub obserwacjami.  Modele powinny mieć postać matematyczną.

22 Prawa i hipotezy probablistyczne Zdanie probablistyczne – odnosi się do grupy, a nie do konkretnego członka zbiorowości Prawo deterministyczne – wiemy, że są na pewno i nie dopuszczają żadnych wyjątków. Wyjasnienie probablistyczne – gdy zdanie probablistyczne wprowadzimy do sylogizmu Prawdopodobieństwo zachorowania na raka płuc wśród palaczy jest wysokie. John pali papierosy. John zachorował na raka płuc.

23 Podsumowanie Prawa stanowią część przesłanek, z których za pomocą logicznego rozumowania wyciąga się wnioski. Wnioski weryfikowane są przez fakty. Fakty nasuwają pytania typu: „dlaczego”. Celem teorii ekonomii jest uporządkowanie mnóstwa pojedynczych zdarzeń, tak by stały się zrozumiałe i prognozowały przebieg przyszłych zdarzeń. Prognozy umożliwiają racjonalniejszą kontrolę procesów gospodarczych.

24 Podsumowanie c.d. W ekonomii jest mnóstwo uogólnień empirycznych. Czasami mówi się o nich jako o „prawach ekonomicznych”. Nie jest to jednak słuszne w kontekście „konieczności nadrzędnej”. W zagadnieniach natury gospodarczej nie ma odpowiednika stałej fizycznej. Teoria ekonomii pozwala wyjaśnić wiele złożonych zjawisk.