1 prof. UAM dr hab. Jacek PyżalskiPrzemoc rówieśnicza – podstawowe informacje prof. UAM dr hab. Jacek Pyżalski Projekt współfinansowany z Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

2 Typologie agresji (Aronson, 1997)Kryterium Typy agresji Bodziec Reaktywna /Proaktywna Kontakt sprawcy i ofiary Bezpośrednia/ Pośrednia Rodzaj działań agresywnych Fizyczna/Werbalna Aktywność sprawcy Czynna/Bierna Intencjonalność sprawstwa Instrumentalna/afektywna Liczba sprawców Indywidualna/grupowa

3 Agresja rówieśnicza Agresja realizowana jest różnymi sposobamiCzęsto różne formy towarzyszą sobie wzajemnie

4 rówieśnicza Agresja Fizyczna Werbalna Relacyjna Cyber

5 Fizyczny Werbalny Relacyjny CyberBicie, kopanie, popychanie, szarpanie Uwaga: Zalicza się tu także mobbing behawioralny nie polegający na biciu ofiary, lecz np. na niszczeniu przedmiotów należących do niej. Nadawanie niechcianych przezwisk, dogadywanie, obrażanie, ośmieszanie, plotki. Wykluczanie z grupy, ignorowanie, oddalanie się, gdy ofiara podchodzi, manipulowanie innymi osobami, tak by zachowywały się wrogo wobec ofiary. Realizowany za pomocą komunikacji zapośredniczonej (głównie różnych instrumentów internetowych

6 W niektórych przypadkach w specyficznym kontekście przyjmuje ona poważną formę – bullyingu (nękania)

7

8 Intencjonalność Powtarzalność Bullying Nierównowaga sił

9 Zmiany rozwojowe Wraz z wiekiem dzieciRośnie częstotliwość agresji werbalnej i relacyjnej Maleje częstotliwość agresji fizycznej

10 Różnice płciowe Wśród chłopców częściej występuje agresja fizycznaWśród dziewcząt – relacyjna Chłopcy jako ofiary wybierają chłopców i dziewczęta. Dziewczęta znajdują ofiary zwykle wewnątrz swojej grupy.

11 Konsekwencje (metaanaliza)Depresja Zaburzenia psychosomatyczne Poczucie bezradności Fobia szkolna/odmowa chodzenia do szkoły Niższe wyniki w nauce W szczególnie ostrych przypadkach: myśli samobójcze, próby samobójcze

12 Cyberagresja rówieśniczaAgresja elektroniczna to rodzaj zbiorczego określenia dla wszystkich aktów agresji, w których narzędziem jej realizacji są nowe technologie komunikacyjne - telefony komórkowe lub Internet (David-Ferdon, Feldman Herz, 2007; Pyżalski, 2009) 12

13 Bullying a cyberbullyingPublikowanie Nieskończona/niewidoczna publiczność (D. Boyd) Trwałość Mechanizmy: związane z komunikacją zapośredniczoną, np. rozhamowanie Mechanizmy te występują jedynie potencjalnie 13

14 Sporo technicznych rozwiązańNajbardziej znane, ale też Happy slapping Outing Podszywanie się Badania wskazują na rózne efekty długo- i krótkotrwałe

15 Cyberbullying (pol. mobbing elektroniczny)Nawiązanie do tradycyjnych badań nad bullyingiem (Dan Olweus) Głośne medialne przypadki tragedii ofiar Nierównowaga sił, powtarzalność, intencja – w niektórych przypadkach inne rozumienie kryteriów (np. cyberbullying jest często realizowany bez złych intencji) Konsekwencje bywają poważne – chociaż póki co wnioski wyciągamy głównie z badań nad tradycyjnym bullyingiem – nakładanie się zjawisk (często ci sami uczniowie są sprawcami i ofiarami bullyingu i cyberbullyingu)

16 Nie tylko cyberbullyingAgresja elektroniczna Wobec celebrytów Wobec nieznajomych Wobec idei/poglądów Cyberbullying

17 Silne powiązane z tradycyjnymi przyczynami (Pyżalski, 2012)Bullying Cyber Niezaangażowany Sprawca Ofiara Sprawco-ofiara 829 68 26 12 % 88,66% 7,27% 2,78% 1,28% 287 239 14 31 50,26% 41,86% 2,45% 5,43% 156 22 51 17 63,41% 8,94% 20,73% 6,91% 159 86 65 44,04% 23,82% 14,13% 18,01%

18 Zaangażowani w przemoc rówieśniczą – nie myślmy jedynie o ofiarach i sprawcachOfiary Sprawcy Sprawco-ofiary Świadkowie (ok. 70%) Konsekwencje dotyczą wszystkich

19 Bullying jako proces Wpisanie w rolęPojedyncze konfrontacje Grupa, stygmatyzacja, utrwalenie działań Wpisanie w rolę

20 Mechanizmy psychologiczneStygmatyzacja Dysonans poznawczy Błędne koło (związane także z działaniami ofiary)

21 Jak sensownie przeciwdziałać?Wczesna diagnoza Integracja nowej grupy + reguły grupowe Rola świadków przemocy Praca ze sprawcą i ofiarą Współpraca z rodzinami uczniów Edukacja dotycząca bullyingu Raportowanie przypadków bullyingu i kontrola + rozwiązania prawne

22 Wczesna diagnoza ObserwacjaSocjometria (uwaga na kwestie etyczne!!! Jak się nie wie jak, lepiej nie prowadzić) Badania kwestionariuszowe (uwaga na jakość psychometryczną narzędzi!!!) Zgłaszanie przez uczniów – rola rozmowy z ofiarą

23 Integracja nowej grupy (np. zespołu klasowego)Poznawanie (się) uczniów Wprowadzanie nowych uczniów do grupy Wspieranie uczniów „nietypowych” Aktywizowanie komunikacji między uczniami Partycypacja w tworzeniu i egzekwowaniu reguł grupowych Zadania zespołowe

24 Rola świadków przemocy rówieśniczejŚwiadomość problemu przed faktem Promocja aktywnego przeciwdziałania, wspierania ofiary, poszukiwania pomocy (zgłoszenie) lub na poziomie minimum brak wspierania sprawcy

25 Praca ze sprawcą i ofiarąPierwsza rozmowa z każdym ze sprawców osobno Asertywność, zdecydowanie nauczyciela Jasne decyzje i monitorowanie efektów rozmowy Wsparcie ofiary, deklaracja pomocy ze strony nauczyciela, analiza zachowania ofiary w sytuacjach doświadczania nieprzyjemnych działań rówieśników, monitorowanie efektów rozmowy

26 Współpraca z rodzinami uczniówW każdym z poważniejszych przpadków Informacja o podjętych działaniach Bez obwiniania Przepływ informacji

27 Edukacja dotycząca bullyinguDostosowana do wieku uczniów W grupach gdzie nie ma bullyingu Dotycząca mechanizmów (szczególnie tych, które sprawiają, iż można stać się sprawcą bez złych intencji) Promowanie cywilnej odwagi sprawców

28 Interwencja prawna Świadomość przepisów (m.in. Ustawa o postępowania w sprawach nieletnich) Uwaga na nadużywanie prawa Zawsze prymat działań wychowawczych lub działania komplementarne

29 Literatura Lawner E.K., Terzian M.A (2013). What works for bullying programs: lessons from experimental evaluations of programs and interventions, Child Trends, October, 1-9. Pyżalski J. (2011) Agresja elektroniczna wśród dzieci I młodzieży, GWP. Pyżalski J. Agresja elektroniczna i cyberbullying jako nowe ryzykowne zachowania młodzieży. Pyżalski J., Roland E. (red.) (2011) Bullying a specjalne potrzeby edukacyjne. Podręcznik metodyczny. Łódź, WSP w Łodzi (bezpłatny materiał online: filmy instruktażowe, teksty, scenariusz zajęć do szkolenia nauczycieli).

30 Dziękuję www.jacekpyzalski.plProjekt współfinansowany z Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego