1 Program szkoleń dla pacjentówZ cukrzycą na Ty Program szkoleń dla pacjentów

2

3 Co to jest cukrzyca? Zrozumienie czym jest cukrzyca zaczyna się wraz ze zrozumieniem mechanizmów działania własnego ciała. Każdy narząd zbudowany jest z milionów komórek. Pracując razem, komórki spełniają wszystkie funkcje konieczne do życia. Podobnie jak maszyny, komórki potrzebują energii, by móc działać. Uzyskują ją z jedzenia, którym się odżywiasz. Spożywany pokarm dostaje się do układu pokarmowego, w skład którego wchodzą żołądek, wątroba, trzustka i jelita. To właśnie tu ulega on rozdrobnieniu na podstawowe składniki, tak małe, że komórki mogą je wchłonąć. Proces trawienia przekształca: Węglowodany złożone w węglowodany proste - glukozę Białka w aminokwasy Tłuszcze w kwasy tłuszczowe Strawiony pokarm z jelit dostaje się do krwioobiegu, a stąd do komórek organizmu. Dlatego tuż po posiłku stężenie glukozy we krwi wzrasta. Aby zapewnić stałą obecność glukozy we krwi, wątroba uwalnia ją ze swoich zapasów. Glukoza, czyli cukier prosty znajdujący się we krwi, ma dla organizmu szczególne znaczenie. Jest to główne źródło energii dla komórek, które pozbawione jej przestają pracować. Ale komórki nie potrafią samodzielnie wchłaniać glukozy - niezbędna jest im pomoc. Tę rolę spełnia insulina. Insulina jest hormonem wydzielanym przez trzustkę (komórki beta wysp trzustkowych). Działa jak klucz, który "otwiera drzwi" komórki, przez które wejść może glukoza. Bez insuliny komórka "zamknięta na klucz" - głoduje.

4 Glukoza Energia Funkcjonowanie organizmuGlukoza jako paliwo Glukoza Energia Funkcjonowanie organizmu INSULINA Komórki naszego organizmu potrzebują paliwa, by sprawnie funkcjonować i żyć. Tak jak silnik samochodu potrzebuje benzyny. Tym paliwem dla komórek jest glukoza (czyli mówiąc potocznie: cukier). Insulina działa jak klucz, ponieważ umożliwia glukozie wejście do komórki, tak jak klucz otwiera drzwi. Po dostaniu się do komórki, glukoza jest zamieniona na energię niezbędną do życia dla komórki. Dzięki temu nasze organy funkcjonują prawidłowo: możemy myśleć, widzieć, słyszeć, poruszać się, mówić itp. Przy braku insuliny, mimo wysokiego stężenia glukozy we krwi, nie może być ona wykorzystana przez komórki, które wtedy głodują.

6 Typy cukrzycy (1) Cukrzyca typu 1 Cukrzyca typu 2Typ 1 - trzustka nie produkuje w ogóle insuliny. Jest to całkowita zależność od insuliny. Ten typ cukrzycy dotyczy głównie osób młodych. Leczenie: insulina. Typ 2 - trzustka produkuje insulinę, ale albo jest jej za mało albo organizm jest na nią oporny (insulinooporność). Dotyczy to zwykle osób starszych, z nadwagą Leczenie: dieta, leki doustne, insulina. Typ 1 - trzustka nie produkuje w ogóle insuliny. Jest to całkowita zależność od insuliny. Ten typ cukrzycy dotyczy głównie osób młodych, szczupłych. Przyczyna nie jest poznana. Typ 2 - trzustka produkuje insulinę, ale albo jest jej za mało, albo organizm jest na nią odporny (insulinooporność). Jeśli stosowanie właściwej diety i regularnego wysiłku fizycznego nie wystarcza, stosuje się doustne leki hipoglikemizujące, które pobudzają trzustkę do wydzielania insuliny, a tym samym obniżają glukozę we krwi, bądź leki zmniejszające oporność na insulinę. Jeśli to nie wystarcza, by osiągnąć pożądane wartości cukru we krwi, następnym etapem leczenia jest podawanie insuliny. Cukrzyca typu 2

10 Leczenie insuliną Lekarz ustala dawkowanie insulinySzybkie wydzielanie insuliny w czasie posiłków, wydzielanie podstawowe insuliny pomiędzy posiłkami i w nocy Insulina obniża stężenie glukozy we krwi. Zapotrzebowanie organizmu na insulinę jest następujące - szybkie wydzielanie insuliny w czasie posiłków, wydzielanie podstawowe insuliny pomiędzy posiłkami i w nocy. Insulinoterapia konwencjonalna: Leczenie insuliną polegające na jedno- lub częściej dwukrotnym wstrzyknięciu insuliny w ciągu doby. Stosuje się insulinę o przedłużonym okresie działania, podając ją 1 raz w godzinach wieczornych lub rannych (2/3 dobowej dawki) i wieczornych (1/3 dawki). Ten sposób insulinoterapii wymaga zachowania stałych godzin spożywania posiłków ale pomimo tego i tak nie zapobiega poposiłkowym wzrostom stężenia glukozy. Ten sposób leczenia może być stosowany u osób starszych i osób o zapotrzebowaniu dobowym na insulinę poniżej 40 jednostek. Insulinoterapia intensywna: Polega na wielokrotnym stosowaniu wstrzyknięć podskórnych insuliny ludzkiej lub analogów insuliny celem zapewnienia występowania jak najczęściej prawidłowych wartości glikemii (tzw. normoglikemia) lub prawie prawidłowych jej wartości (okołonormoglikemia). Schemat tej insulinoterapii wygląda następująco: insulina podstawowa (tzw. basal - do zapewnienia podstawowego zapotrzebowania na insulinę) - to insulina o przedłużonym działaniu, podawana w godzinach wieczornych zwykle w ilości  % dobowego zapotrzebowania na insulinę. Insulina o krótkim okresie działania (lub analog insuliny) podawana przed głównymi posiłkami w ilościach: % dziennego zapotrzebowania przed śniadaniem % przed obiadem i % przed kolacją. Insulinoterapia funkcjonalna: To elastyczny schemat podawania insuliny lub najlepiej analogów insuliny, uzależniony od wyników wielokrotnych oznaczeń poziomu glukozy we krwi w ciągu dnia, planowanego w tym dniu rodzaju posiłku i poziomu aktywności. Wymaga bardzo znacznego zaangażowania chorego w proces leczniczy, ale dzięki przy tym sposobie leczenia najrzadziej dochodzi do rozwoju powikłań cukrzycy. Pewną formą tego sposobu insulinoterapii jest stosowanie pompy insulinowej. Leczenie pompą insulinową

11 Czas działania różnego rodzaju insulinPodawanie insuliny Dawka podstawowa pokrywa podstawowe zapotrzebowanie organizmu na insulinę niezależne od posiłków. Nie jest ono stałe na przestrzeni doby, lecz podlega wahaniom: jest najniższe w nocy i podczas wysiłku fizycznego. Czas działania różnego rodzaju insulin Przed podaniem insuliny należy upewnić się, że mamy właściwy preparat, pomyłkowe podanie insuliny krótko- zamiast długo działającej i odwrotnie może mieć poważne konsekwencje. Chorzy powinni mieć zamiennie różne peny do insuliny nocnej i dziennej, by byli w stanie odróżnić je nawet w ciemności. Jeśli wygląd preparatu jest niepokojący, nie należy go stosować. Zawsze trzeba też sprawdzać datę ważności. Po umieszczeniu wkładu w penie, insulinę mętną należy wymieszać 30 razy (we wkładzie znajduje się szklana kuleczka, która przemieszczając się miesza insulinę). Igłę do wstrzykiwacza należy zakładać zachowując zasady aseptyki – zakażenia tkanki podskórnej powodują jej przerost i deformację. Należy też mieć na uwadze własne bezpieczeństwo. Zawsze należy przed podaniem insuliny usunąć 1-2 jednostki, by pozbyć się powietrza zalegającego w igle. Należy następnie ustawić odpowiednią dawkę leku. W razie jakichkolwiek wątpliwości związanych z dawką lub preparatem, należy skontaktować się z lekarzem. Zapotrzebowanie na insulinę w ciągu doby jest kwestią indywidualną. Na początku leczenia pompą insulinową, zapotrzebowanie na insulinę zostanie określone indywidualnie przez lekarza i wprowadzone do pamięci pompy na podstawie badań poziomu cukru we krwi. Pompa insulinowa będzie dostarczać insulinę zgodnie z zaprogramowanym schematem przez 24 godziny na dobę. Przygotowanie wstrzykiwacza z insuliną: Sprawdzić nazwę insuliny i termin ważności leku. Umieścić wkład z insuliną we wstrzykiwaczu. Insulinę mętną wymieszać 30 razy ruchem wahadłowym (nie wolno mieszać insuliny przezroczystej!). Założyć igłę do wstrzykiwacza z uwzględnieniem zasad aseptyki - niezbędna jest dezynfekcja gumowego korka. Przepchnąć tłok usuwając 1-2 jednostki insuliny, aby odprowadzić powietrze i wypełnić przestrzeń w igle. Ustawić właściwą dawkę do podania. Podać insulinę. Zdjąć brudną igłę i wrzucić ją do plastikowego pojemnika przeznaczonego na materiał biologicznie skażony. Insulinę w penie przechowujemy w temperaturze pokojowej do 25 stopnia Celsjusza do 4 tygodni, natomiast zapasowe fiolki insuliny w lodówce 2- 8 stopni Celsjusza.

12 Miejsca podawania insulinyInsulina krótkodziałająca, szybkodziałająca Insulina o przedłużonym działaniu, analog długodziałający Mieszanki insulinowe, analogi dwufazowe Z uwagi na szybsze wchłanianie insuliny z okolicy brzucha i ramienia, miejsca te są optymalne do podawania insulin o krótkim czasie działania, Natomiast insuliny długo działające powoli i równomiernie wchłaniają się z okolicy uda lub pośladków. Iniekcja w mięsień udowy powoduje szybsze Wchłanianie insuliny, niż podanie jej podskórnie, natomiast podanie insuliny w brzuch, niezależnie od tego czy igła trafi na tkankę tłuszczową czy mięsień będzie równie szybkie -porównywalne do szybkości do zastrzyku domięśniowego w udo. Wchłanianie insuliny z okolicy pośladka ma pośrednią szybkość pomiędzy udem i brzuchem. Im grubsza jest podskórna tkanka tłuszczowa, tym wchłanianie insuliny przebiega wolniej. Nie powinno się podawać insuliny krótko działającej w udo, zwłaszcza w godzinach popołudniowych, ponieważ ze względu na jej wolniejsze wchłanianie może to spowodować hipoglikemię we wczesnych godzinach nocnych. Miejsce podania insuliny zależy od czasu jej działania: Insulinę krótko działającą/szybko działającą należy podawać w okolice brzucha lub ramienia Insulinę o przedłużonym działaniu/analog długo działający - w uda lub pośladki Mieszanki insulinowe/analogi dwufazowe - w okolice brzucha, ramienia i uda Technika: Miejsca podania insuliny: •przednio-boczna część ramienia (powierzchnia ramienia rozpoczynająca się 4 palce nad stawem łokciowym i kończąca się 4 palce pod stawem ramiennym), •brzuch (fałd po obydwu stronach pępka w odległości 1-2 cm od pępka na szerokość dłoni chorego; wstrzyknięcie w pozycji siedzącej), •uda (przednio-boczna powierzchnia uda rozpoczynająca się na szerokość dłoni poniżej krętarza dużego i tak samo odległa od stawu kolanowego; wstrzyknięcie w pozycji siedzącej), •pośladki (dzielimy w myśli pośladek na cztery części, prowadząc linię pionową przez jego środek, a linię poziomą na wysokości szpary pośladkowej; wstrzyknięcie wykonujemy w górną zewnętrzną część pośladka), •łopatka (ujmując fałd skórny od dolnego kąta łopatki w kierunku linii pachowej).

13 Doustne leki przeciwcukrzycoweW leczeniu cukrzycy typu 2 najczęściej stosowane są doustne leki przeciwcukrzycowe. Jest to grupa leków w postaci tabletek. Różnią się one pod względem mechanizmu działania i profilu farmakologicznego, ale ich wspólną cechą jest zasadniczy efekt działania – obniżanie stężenia glukozy we krwi (działanie hipoglikemizujące, zmniejszenie wahań glikemii na czczo i poposiłkowej, obniżenie poziomu lipidów). Poszczególne grupy preparatów charakteryzują się zróżnicowanym mechanizmem działania, wpływając na wydzielanie insuliny, zmniejszając insulinooporność oraz obniżając hiperglikemię na czczo i poposiłkową. Często stosowane są leki z grupy pochodnych sulfonylomocznika, które wpływając na proces uwalniania insuliny z aktywnych jeszcze wysp trzustkowych pozwalają na leczenie przy użyciu endogennej (własnej) insuliny, co jest korzystne dla chorego. Mają zatem znikome działanie uboczne i są dobrze tolerowane. Leki z innej grupy (pochodne biguanidu) mogą być gorzej tolerowane. Natomiast ich zaletą jest działanie obniżające insulinooporność i hiperglikemię oraz dodatkowo poziom tłuszczy, co wpływa korzystnie na redukcję masy ciała.

15 Normy glikemii na czczo i po posiłkuCukrzyca typu 1 i krótkotrwała cukrzyca typu 2 – glikemia po posiłku podczas samokontroli do 140 mg/dl HbA1c: Cukrzyca typu 1 i krótkotrwała cukrzyca typu 2: ≤ 6,5% U chorych w wieku > 70 lat z wieloletnią cukrzycą (> 20 lat), u których współistnieją istotne powikłania o charakterze makroangiopatii (przebyty zawał serca i/lub udar mózgu) ≤ 8,0% Pozostali chorzy: ≤ 7% Glikemia na czczo i przed posiłkami w osoczu żylnym mg/dl Pozostali chorzy – glikemia po posiłku podczas samokontroli do 160 mg/dl Dla każdego pacjenta należy indywidualnie określać docelowe wartości glikemii. * Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę, 2012

16 Normy glikemii na czczo i po posiłkuDla każdego pacjenta należy indywidualnie określić docelowe wartości glikemii: Dla każdego pacjenta należy indywidualnie określać docelowe wartości glikemii: Dzieci. Kobiety ciężarne. Osoby w podeszłym wieku. Chorzy z ciężkimi epizodami hipoglikemii.

17 Określenie celów w leczeniu cukrzycy (1)Należy dążyć do osiągnięcia wszystkich wartości docelowych dotyczących: Ciśnienia tętniczego Należy dążyć do osiągnięcia wszystkich wartości docelowych dotyczących gospodarki węglowodanowej, lipidowej oraz ciśnienia tętniczego. Często mogą to być cele, które nawet nieosiągnięte, mogą poprawić – przez dążenie do nich – stopień wyrównania w porównaniu ze stanem poprzednim. Gospodarki węglowodanowej Gospodarki lipidowej

18 Określenie celów w leczeniu cukrzycy (2)Kryteria wyrównania gospodarki lipidowej: Stężenie cholesterolu całkowitego: < 175 mg/dl Stężenie cholesterolu frakcji LDL: < 100 mg/dl Stężenie cholesterolu frakcji LDL u chorych na cukrzycę i chorobę niedokrwienną serca: < 70 mg/dl Stężenie cholesterolu frakcji HDL: > 40 mg/dl (dla kobiet wyższe o 10 mg/dl) Stężenie cholesterolu „nie HDL”: < 130 mg/dl Stężenie triglicerydów: < 150 mg/dl * Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę, 2012

20 Określenie celów leczenia w cukrzycy (4)Rzucenie palenia tytoniu Regularna aktywność fizyczna Kontrola masy ciała Obwód pasa Dodatkowe zalecane cele leczenia dla chorych na cukrzycę i chorobę niedokrwienną serca: Rzucenie palenia tytoniu konieczne Regularna aktywność fizyczna (min/d.) Kontrola masy ciała BMI (kg/m2) < 25 W przypadku nadwagi redukcja masy ciała (%) 10 Obwód pasa (optymalny – w cm) Mężczyźni < 94 Kobiety < 80

21 Określenie celów w leczeniu cukrzycy (5)Spożycie soli (g/dziennie) < 6 Spożycie tłuszczu (% dziennej energii): Nasycone < 10 Tłuszcze trans < 2 Wielonienasycone n-6 4-8 Wielonienasycone n-3 2g/d. kwasu linolenowego i 200 mg/d. kwasów tłuszczowych Zwyczaje żywieniowe: Spożycie soli (g/d.) < 6 Spożycie tłuszczu (% dziennej energii) Nasycone < 10 Tłuszcze trans < 2 Wielonienasycone n Wielonienasycone n-3 2 g/d. kwasu linolenowego i 200 mg/d. kwasów tłuszczowych o bardzo długim łańcuchu

22 Zalecenia żywieniowe Dieta chorego na cukrzycę powinna być zgodna z zasadami prawidłowego żywienia Dla pacjentów z otyłością zawartość kalorii powinna być ograniczona i skonsultowana z lekarzem prowadzącym Dieta chorego na cukrzycę powinna być zgodna z zasadami prawidłowego żywienia, tzn. powinna spełniać zalecenia dietetyczne zdrowego żywienia, niezależnie od współistnienia jakichkolwiek chorób. Skład diety: Na stężenie glukozy we krwi wpływa zarówno ilość węglowodanów (w gramach), jak i ich rodzaj. W leczeniu cukrzycy nie zaleca się stosowania diet ubogowęglowodanowych. Dorosłym z nadwagą lub otyłością (BMI ≥ 30 kg/m2) zaleca się zmniejszenie masy ciała. Podstawową metodą zmniejszania masy ciała są zmiany stylu życia, które obejmują zmniejszenie podaży kalorii i zwiększenie aktywności fizycznej. Dla większości pacjentów z otyłością zawartość kalorii powinna być ograniczona i skonsultowana z lekarzem prowadzącym.

23 Węglowodany 45-50% zapotrzebowania energetycznegoWęglowodany złożone o niskim indeksie glikemicznym Węglowodany proste o wysokim indeksie glikemicznym 45-50% wartości energetycznej diety powinny zapewnić węglowodany o niskim indeksie glikemicznym (< 50). Do diety należy włączać węglowodany pochodzące z pełnego ziarna zbóż, owoców, warzyw i mleka z małą zawartością tłuszczu. Wskazane jest ograniczenie sacharozy w diecie. Substancje słodzące (słodziki) mogą być stosowane w dawkach zalecanych przez producenta. Chorzy leczeni insuliną powinni dostosowywać dawki insuliny do ilości i składu spożywanych posiłków. Zawartość błonnika w diecie powinna wynosić ok g/d. Każdego dnia należy przyjmować podobną zawartość węglowodanów w diecie.

24 Tłuszcze 30-35% zapotrzebowania energetycznegoTłuszcze pochodzenia zwierzęcego Tłuszcze pochodzenia roślinnego 30-35% wartości energetycznej diety powinny zapewnić tłuszcze Mniej niż 10% wartości energetycznej diety powinny stanowić tłuszcze nasycone Spalanie 1 g tłuszczu dostarcza organizmowi 9 kcal podczas, gdy spalanie 1 g cukru lub białka – tylko 4 kcal Produkty spożywcze zawierające niemal sam tłuszcz to: masło, margaryna, smalec, olej, słonina Tłuszcz znajduje się również w innych produktach: mięso, wędliny, nabiał Należy wykluczyć z diety słoninę, boczek i smalec Do przygotowywania gorących posiłków zaleca się korzystanie z oliwy z oliwek i oleju rzepakowego

25 Białka 15-20% zapotrzebowania energetycznegoBiałko pochodzenia zwierzęcego Białko pochodzenia roślinnego Udział białek w diecie powinien wynosić 15-20%, przy czym stosunek białka zwierzęcego do białka roślinnego powinien wynosić co najmniej 50:50 U chorych z wyrównaną cukrzycą spożywanie białka nie powoduje wzrostu poziomu cukru U chorych z niewyrównaną cukrzycą zapotrzebowanie na białko może być większe niż u chorych z wyrównaną cukrzycą Dieta wysokobiałkowa może prowadzić do szybkiego zmniejszenia masy ciała i poprawy wyrównania glikemii

26 Witaminy i mikroelementyNie ma przekonujących dowodów wskazujących na korzyści wynikające z suplementacji witamin lub mikroelementów u chorych, u których nie stwierdza się ich niedoborów. Witaminy i mikroelementy powinny pochodzić z przyjmowanych pokarmów, a nie z suplementów diety. Wyjątek stanowi suplementacja kwasu foliowego w okresie planowania ciąży i w czasie ciąży w profilaktyce wad wrodzonych u płodu oraz wapnia w profilaktyce chorób kości (osteoporozy).

27 Wymiennik węglowodanowy1 wymiennik węglowodanowy (1 WW) to ilość produktu spożywczego, która zawiera 10 gramów węglowodanów Zjedzenie 1 WW, czyli 10 gramów węglowodanów podnosi glikemię o około 40 mg/dl Pojęciami stosowanymi powszechnie przez dietetyków są wymienniki węglowodanowe i indeks glikemiczny. Są to pojęcia określające ilość węglowodanów w produkcie i jego wpływ na stężenie glukozy we krwi. Wymiennik węglowodanowy odpowiada 10 gramom węglowodanów przyswajalnych. Znajomość ilości wymienników w poszczególnych produktach ułatwia tworzenie zróżnicowanej diety z jednoczesnym zachowaniem podobnej zawartości węglowodanów i dobór adekwatnych dawek insuliny. Dla przykładu 1 wymiennik węglowodanowy to: 1 kwadratowa kromka chleba razowego wielkości 10 x 10 cm, 10 paluszków, 3 krakersy, 1 ziemniak wielkości jajka, 3 łyżki ugotowanego makaronu, szklanka mleka, 1 małe jabłko, 1/2 banana. U każdego pacjenta jest możliwość indywidualnego wyliczenia, jak zwiększa się glikemia po spożyciu 1 WW - średnio szacuje się, że jest to około 40 mg/dl.

28 Indeks glikemiczny (IG)Określa zdolność węglowodanów do podwyższenia stężenia glukozy we krwi IG produktu powyżej 60 powoduje gwałtowny wzrost glikemii Obróbka pokarmu zwiększa IG Indeks glikemiczny jest próbą określenia wpływu różnych posiłków na stężenie glukozy we krwi. Podawana jest określona ilość węglowodanów, najczęściej 50 g, a następnie mierzy się przez 2 godziny powierzchnię pod krzywą stężenia glukozy we krwi. Uzyskane wartości odnoszą się do białego chleba, którego indeks glikemiczny wynosi 100. Im większy indeks glikemiczny, tym większy wzrost glikemii w ciągu 2 godzin od posiłku. Produktami, które mają wysoki IG są dla przykładu: glukoza, miód, płatki kukurydziane, muesli, frytki, biały pszenny chleb, puree ziemniaczane. Niski indeks glikemiczny mają z kolei: jabłka, jogurt, soczewica, soja. Obróbka pokarmu zwiększa IG, np. ziemniak gotowany ma IG 80, natomiast puree to IG 98, ryż gotowany - IG 68, a ryż prażony 132.

29 Ogólne zasady prawidłowego żywieniaNależy dzielić dzienną rację kalorii na 5-6 posiłków Posiłki należy spożywać o stałych porach i w jednakowych ilościach każdego dnia Ostatni posiłek należy zjeść krótko przed snem, aby zapobiec spadkowi poziomu cukru podczas snu Nie należy się przejadać Zaleca się urozmaicanie diety Zawsze należy mieć przy sobie cukierki lub coś słodkiego, aby spożyć je w przypadku niedocukrzenia Należy dzielić dzienną rację kalorii na 5-6 posiłków Posiłki należy spożywać o stałych porach i w jednakowych ilościach każdego dnia Ostatni posiłek należy zjeść krótko przed snem, aby zapobiec spadkowi poziomu cukru podczas snu Nie należy się przejadać Zaleca się urozmaicanie diety poprzez stosowanie wymienników węglowodanowych Zawsze należy mieć przy sobie glukozę lub cukier lub napój słodzony, aby spożyć je w przypadku niedocukrzenia

30 Spalanie 1g alkoholu dostarcza organizmowi 7,1 kcalWiększe ilości alkoholu zaburzają pracę wątroby, co grozi głębokim niedocukrzeniem Spalanie 1g alkoholu dostarcza organizmowi 7,1 kcal Spożycie do 20 g/d. alkoholu przez kobiety i do 30 g/d. przez mężczyzn nie musi prowadzić do pogorszenia wyrównania cukrzycy Alkohol jest dla chorych na cukrzycę bardzo szkodliwy Większe ilości alkoholu zaburzają pracę wątroby, co grozi głębokim niedocukrzeniem Spalanie 1 g alkoholu dostarcza organizmowi 7 kcal Należy unikać słodkich win, likierów oraz mocniejszych trunków, np. wódki, koniaku Spożycie do 20 g/d. alkoholu przez kobiety i do 30 g/d. przez mężczyzn nie musi prowadzić do pogorszenia wyrównania cukrzycy

31 Wysiłek fizyczny (1) Początkowo aktywność umiarkowanaJest integralną częścią leczenia Powinien być regularny Przed wysiłkiem wykonaj rozgrzewkę Każdy rodzaj wysiłku jest korzystny dla zdrowia Wysiłek fizyczny jest integralną częścią prawidłowego, kompleksowego postępowania w leczeniu cukrzycy. Początkowo aktywność fizyczna powinna być umiarkowana i uzależniona od możliwości pacjenta. Wysiłek fizyczny powinien być regularny, np. co 2-3 dni (najlepiej jednak codziennie). Rozpoczynając wysiłek fizyczny należy wykonywać trwające 5-10 minut ćwiczenia rozgrzewające, a na końcu ćwiczenia uspokajające. Warto wiedzieć, że jeśli u chorego w czasie wysiłku lub po nim pojawiają się bóle głowy, drżenie, rozdrażnienie, uczucie głodu lub senność, drętwienie wargi, trzeba natychmiast przerwać ćwiczenia i wypić szklankę mocno osłodzonej herbaty lub innego słodkiego napoju. Wynika z tego wniosek, że soki, herbatę, tabletki glukozy należy zawsze nosić przy sobie, szczególnie jeśli planujemy wysiłek. Jeśli ćwiczymy zespołowo - np. grając w koszykówkę, trzeba uprzedzić partnerów o naszej chorobie i podać im najważniejsze informacje dotyczące postępowania w przypadku niedocukrzenia. Jako ogólną zasadę należy przyjąć, że lepiej jest ćwiczyć z inną osobą. Może to być np. inny pacjent lub po prostu nasz znajomy, który pomoże nam w przypadku nieprzewidzianych okoliczności. Zwiększenie ilości energii, jaką zużywamy podczas wysiłku, pomaga zrzucić zbędne kilogramy. Przekonano się, że to zwiększenie nie występuje tylko podczas ćwiczeń, ale również w czasie spoczynku. Jeśli więc ćwiczy się regularnie, to mięśnie spalają dodatkowe kalorie nawet podczas poobiedniej drzemki. Ważne jest też łączenie diety i kontrolowanego wysiłku, by zrzucić nadwagę. Nigdy nie jest się za starym, grubym, słabym na to, aby zacząć ćwiczyć. Osoby w podeszłym wieku mogą przecież wykonywać ćwiczenia siedząc. Przed rozpoczęciem ćwiczeń konieczna jest wizyta u lekarza, który razem z pacjentem ustali optymalny zakres wysiłku i plan ćwiczeń. Będzie to zależało od: aktualnego stężenia cukru, cholesterolu i triglicerydów we krwi, ciśnienia tętniczego krwi, otyłości lub jej braku, stężenia hemoglobiny, ogólnej sprawności fizycznej i wydolności układu krążenia. Podczas ćwiczeń, a także przed i po wysiłku wskazane jest picie płynów. Zapobiega to odwodnieniu i pomaga odbudować zapas płynów, jak również innych składników odżywczych, które tracimy podczas treningu. Jest to szczególnie ważne w przypadku cukrzycy. Bogatokaloryczny napój zapobiega bowiem także niedocukrzeniu (hipoglikemii).

32 Wysiłek fizyczny (2) Regularny wysiłek w postaci zaplanowanych kontrolowanych ćwiczeń może odegrać pozytywną rolę w przebiegu i leczeniu cukrzycy. Kiedy ćwiczymy, nasze mięśnie lepiej wykorzystują znajdującą się we krwi glukozę - główne "paliwo" spalane w komórkach. Badania wykazały, że dzięki regularnemu wysiłkowi obniża się stężenie glukozy, spala się nadmiar tłuszczu znajdujący się w podskórnej tkance, a strata zbędnych kilogramów pozwala insulinie lepiej działać. Po wysiłku zużyte zapasy muszą zostać odbudowane. Po to, by odtworzyć glikogen, mięśnie pobierają glukozę z krwi. Jeśli po zakończonym treningu glukozy jest zbyt mało, to trzeba pamiętać, że w tym właśnie momencie pojawia się niebezpieczeństwo hipoglikemii (niedocukrzenia). Istnieje ono szczególnie u chorych na cukrzycę typu 1. Należy wtedy odpowiednio zmniejszyć dawkę insuliny lub przed zaplanowanymi ćwiczeniami zjeść kanapkę. Wysiłek pomaga w kontroli cukrzycy, a w przypadku cukrzycy typu 2 pozwala często razem z zastosowaniem diety na zupełne wyrównanie poziomów glukozy we krwi. Może się to wydawać nieco paradoksalne, ale do rozpoczęcia ćwiczeń niezbędne jest wstępne dobre wyrównanie cukrzycy. Nie można zacząć ćwiczeń, kiedy stężenie glukozy we krwi jest wysokie, a glukoza jest obecna w dużych ilościach w moczu. Dokładny program i rodzaj ćwiczeń powinien określić lekarz prowadzący chorego. Konsultacja taka jest szczególnie ważna u pacjentów z retinopatią – czyli powikłaniem długotrwałej cukrzycy dotyczącym zmian w siatkówce. Zalecane są sporty i ćwiczenia dynamiczne, w przeciwieństwie do niepożądanych wysiłków statycznych, takich jak np. dźwiganie ciężarów. Pacjenci mogą więc pływać, tańczyć, grać w piłkę czy po prostu spacerować. Wszystko zależy od indywidualnych upodobań chorego. Nie trzeba przez cały czas trzymać się jednego rodzaju ćwiczeń. Przeciwnie, zalecane jest jak największe urozmaicenie. Oprócz korzystnego efektu zdrowotnego, taka rotacja zapobiega nieuniknionemu znużeniu przy wykonywaniu ciągle tych samych czynności. Wysiłek fizyczny korzystnie wpływa na wrażliwość na insulinę, ciśnienie tętnicze i profil lipidowy osocza Aktywność fizyczna może zwiększyć ryzyko ostrej lub opóźnionej hipoglikemii. Alkohol może zwiększać ryzyko wystąpienia hipoglikemii po wysiłku fizycznym. Podczas wysiłku fizycznego nie można dopuszczać do odwodnienia organizmu. Należy pamiętać o ryzyku uszkodzenia stóp podczas wysiłku fizycznego.

33 Powikłania Cukrzyca z powodu najczęściej wieloletniego przebiegu może prowadzić do powstania przewlekłych powikłań cukrzycy Przewlekłe powikłania cukrzycy to uszkodzenia różnych tkanek i narządów, prowadzące do ich nieprawidłowej funkcji Ryzyko wystąpienia i postęp przewlekłych powikłań zależą głównie od kontroli metabolicznej cukrzycy. Osoby, u których cukrzyca na przestrzeni wielu lat była dobrze wyrównana, mają małą szansę rozwinięcia przewlekłych powikłań Oprócz przewlekłych powikłań cukrzycy mogą wystąpić powikłania ostre, które charakteryzują się podniesionym poziomem cukru we krwi i niedoborem insuliny Cukrzyca z powodu najczęściej wieloletniego przebiegu może prowadzić do powstania przewlekłych powikłań cukrzycy Przewlekłe powikłania cukrzycy to uszkodzenia różnych tkanek i narządów, prowadzące do ich nieprawidłowej funkcji Ryzyko wystąpienia i postęp przewlekłych powikłań zależą głównie od kontroli metabolicznej cukrzycy. Osoby, u których cukrzyca na przestrzeni wielu lat była dobrze wyrównana, mają małą szansę rozwinięcia przewlekłych powikłań Oprócz przewlekłych powikłań cukrzycy mogą wystąpić powikłania ostre, które charakteryzują się podniesionym poziomem cukru we krwi i niedoborem insuliny

34 Ostre powikłania cukrzycyDo najczęstszych początkowych objawów narastających zaburzeń metabolicznych zalicza się: Wielomocz Gwałtowne chudnięcie Osłabienie Nudności i wymioty prowadzące do rozwoju śpiączki Silne pragnienie Do najczęstszych początkowych objawów narastających zaburzeń metabolicznych zalicza się: Gwałtowne chudnięcie. Silne pragnienie. Wielomocz. Osłabienie. Nudności i wymioty prowadzące do rozwoju śpiączki. Wyróżniamy następujące rodzaje kwasic cukrzycowych: Cukrzycowa kwasica ketonowa (śmiertelność – ok. 5%). Kwasica hiperosmotyczna (śmiertelność – ok. 15%). Kwasica mleczanowa (śmiertelność – ok. 50%). Objawy te mogą sugerować wystąpienie kwasic cukrzycowych

36 W wyniku uszkodzenia kłębuszków nerkowych w moczu pojawia się białkoNefropatia Nefropatia występuje u 25-40% osób chorych na cukrzycę Białko w ilości ponad 200 mg/l moczu może świadczyć o uszkodzeniu nerek spowodowanym przez cukrzycę To upośledzenie funkcji nerek prowadzące do ich niewydolności (konieczność leczenia dializami lub przeszczepem) Ważna jest kontrola glikemii i ciśnienia tętniczego oraz 1 x na ½ roku badanie w kierunku mikroalbuminurii W wyniku uszkodzenia kłębuszków nerkowych w moczu pojawia się białko Nefropatia cukrzycowa to upośledzenie funkcji nerek prowadzące do ich niewydolności (konieczność leczenia dializami lub przeszczepem) W wyniku uszkodzenia kłębuszków nerkowych w moczu pojawia się białko Białko w ilości ponad 200 mg/l moczu może świadczyć o uszkodzeniu nerek spowodowanym przez cukrzycę Nefropatia występuje u 25-40% osób chorych na cukrzycę W celu zmniejszenia ryzyka wystąpienia nefropatii należy zoptymalizować kontrolę glikemii i ciśnienia tętniczego oraz raz w roku wykonywać badanie w kierunku mikroalbuminurii

37 Retinopatia Retinopatia to uszkodzenie naczyń krwionośnych gałki ocznej Raz w roku należy wykonywać badanie oczu, które obejmuje m.in.: Badanie ostrości barw Badanie rozpoznawania barw Badanie dna oka Retinopatia to uszkodzenie naczyń krwionośnych gałki ocznej Główne czynniki sprzyjające powstaniu tego schorzenia to: hiperglikemia, nadciśnienie tętnicze oraz stres Raz w roku należy wykonywać badanie oczu, które obejmuje m.in.: Badanie ostrości barw Badanie rozpoznawania barwa Badanie dna oka Główne czynniki sprzyjające powstaniu tego schorzenia to: hiperglikemia, nadciśnienie tętnicze oraz stres

38 Neuropatia cukrzycowa nie jest pojedynczą jednostką chorobowąNeuropatia cukrzycowa to grupa zespołów klinicznych, które dotyczą różnych części układu nerwowego – jednej lub kilku jednocześnie Neuropatia cukrzycowa nie jest pojedynczą jednostką chorobową Może przebiegać skrycie i długi czas pozostawać nierozpoznana lub ujawniać się objawami podmiotowymi i przedmiotowymi Neuropatia to stan chorobowy dotyczący nerwów - struktur przekazujących impulsy do różnych części organizmu poza mózgiem i rdzeniem kręgowym - określany bywa mianem neuropatii obwodowej lub zapalenia nerwów obwodowych. Uszkodzenie lub stan zapalny zaburza przewodzenie informacji ruchowych i czuciowych wzdłuż włókien nerwowych i oprócz bólu wywołuje takie objawy, jak drętwienie, mrowienie, palenie kończyn, wrażenie osłabienia kończyn. Niezbyt nasilone objawy uszkodzenia nerwów obwodowych mogą wystąpić u osób pracujących zbyt długo w tej samej pozycji, np. w kucki lub na kolanach w czasie robót ogrodniczych. Natomiast uraz nerwu w czasie wypadku, uszkodzenie podczas zabiegu chirurgicznego, choroby zakaźne, alkoholizm, zatrucie, ołowiem lub innymi substancjami toksycznymi mogą prowadzić do ciężkiej, trudnej do leczenia neuropatii. Częstą przyczyną prowadzącą do rozwinięcia się neuropatii w obrębie dłoni i stóp bywa cukrzyca. Neuropatia cukrzycowa to grupa zespołów klinicznych, które dotyczą różnych części układu nerwowego - jednej lub kilku jednocześnie Może przebiegać skrycie i długi czas pozostawać nierozpoznana lub ujawniać się objawami podmiotowymi i przedmiotowymi, które nie są charakterystyczne, narastają powoli i mogą przypominać objawy występujące w wielu innych chorobach Neuropatia cukrzycowa nie jest pojedynczą jednostką chorobową, lecz obejmuje kilka różnych zespołów, od utajonych do jawnych klinicznie, w zależności od typu zajętych włókien nerwowych

40 Na co zwracać uwagę przy analizie wyników pomiarów?Osocze Krwinki białe Płytki krwi Krwinki czerwone Krew pełna Krew to płynna tkanka ludzka. Składa się z komórek (krwinki białe i czerwone, płytki krwi, inne składniki) oraz osocza, czyli części płynnej. Kiedy mierzysz poziom cukru we krwi, możesz otrzymać wynik w odniesieniu do krwi pełnej lub osocza. Zależy to od rodzaju glukometru, którego używasz. To tak, jakbyś mierzył stężenie makaronu w zupie pomidorowej lub w samej wodzie na zupę. Stężenie makaronu w zupie, w której jest także włoszczyzna, pomidory i przyprawy będzie proporcjonalnie mniejsze niż gdybyś zmierzył stężenie identycznej ilości makaronu w samej wodzie na zupę. Tak samo jest z pomiarem stężenia glukozy we krwi. Ta sama ilość cząsteczek glukozy podawana w przeliczeniu na krew pełną będzie miała mniejsze stężenie niż w osoczu. Mówiąc o porównywaniu wyników z glukometru z wynikami pomiaru w laboratorium, nie można zapomnieć o zjawisku GLIKOLIZY. Zjawisko to zachodzi wówczas, gdy próbka krwi pobrana z żyły „na skrzep” do pomiaru analizatorem laboratoryjnym, nie trafia tam od razu, ale jest przetrzymywana aż np.: zbierze się więcej próbek lub jest przewożona z gabinetu zabiegowego do oddalonego laboratorium. W takich przypadkach, w próbce krwi ilość glukozy spada o ok.10 mg/dl z każdą godziną dzielącą moment pobrania krwi od rozpoczęcia analizy w laboratorium. Zmiana ta wynika ze zużywania glukozy znajdującej się w próbówce przez erytrocyty. Tak więc, jeśli w tym samym czasie wykonano pomiar z nakłucia palca na glukometrze oraz pobrano krew z żyły w gabinecie zabiegowym do pomiaru na analizatorze, a następnie przekazano próbkę do laboratorium dopiero po 3 godzinach od pobrania, wynik z laboratorium będzie o ok. 30 mg/dl niższy niż na glukometrze. Glikoliza oznacza spadek glukozy w próbce „na skrzep” o ok. 10 mg/dl na godzinę.

41 Na co zwracać uwagę przy wykonywaniu pomiarów - najczęstsze błędyPróbka krwi nieodpowiedniej wielkości Pomiar wykonywany kilka razy z tego samego nakłucia Przyczyną uzyskiwania przez pacjentów błędnych wyników mogą być również takie czynniki, jak: Nieprawidłowa kalibracja lub brak kalibracji. Próbka krwi nieodpowiedniej wielkości (za mała próbka krwi w stosunku do wymagań określonych przez producenta glukometrów). Wykonywanie pomiarów kilka razy pod rząd z tego samego nakłucia – podczas wyciskania krwi z palca pojawia się więcej płynu, czyli osocza. Przeterminowane paski testowe. Wyczerpana bateria. Źle założona igła, korzystanie ze starej, stępionej igły, którą trudno jest wykonać nakłucie, w związku z czym pacjent kilka razy próbuje nakłuć to samo miejsce. Przeterminowane paski testowe Przeoczenie instrukcji dotyczących sposobu wymiany igieł w nakłuwaczach

42 Przygotowanie do zabiegów (1)Celem działań przygotowujących do zabiegu operacyjnego jest: Sprawdzenie ogólnego stanu zdrowia pacjenta. Wprowadzenie działań zapobiegawczych, które zapewnią maksymalne bezpieczeństwo podczas zabiegu lub badania diagnostycznego. Zasady dotyczące zabiegów chirurgicznych: Planowane zabiegi chirurgiczne powinny być wykonywane wtedy, gdy cukrzyca jest dobrze kontrolowana. Zabiegi operacyjne powinny być wykonywane tylko w ośrodkach, w których jest możliwość stałej konsultacji diabetologa. Należy zaprzestać podawania doustnych leków przeciwcukrzycowych na 2 dni przed zabiegiem.

43 Przygotowanie do zabiegów (2)Niezbędne badania laboratoryjne, które chory powinien wykonać przed zgłoszeniem się do szpitala: Dobowy profil glikemii (7 oznaczeń w ciągu doby, w tym w godz w nocy) Morfologia krwi obwodowej i liczba płytek krwi Stężenie w surowicy krwi kreatyniny, elektrolitów, białka całkowitego, aktywność aminotransferaz Równowaga kwasowo-zasadowa (gazometria) krwi Badanie ogólne moczu Ocena dna oka Badanie EKG spoczynkowe Badanie RTG klatki piersiowej Niezbędne badania laboratoryjne, które chory powinien wykonać przed zgłoszeniem się do szpitala: Dobowy profil glikemii (7 oznaczeń w ciągu doby, w tym w godz w nocy) Morfologia krwi obwodowej i liczba płytek krwi. Stężenie w surowicy krwi kreatyniny, elektrolitów, białka całkowitego, aktywność aminotransferaz. Równowaga kwasowo-zasadowa (gazometria) krwi. Badanie ogólne moczu. Ocena dna oka. Badanie EKG spoczynkowe. Badanie RTG klatki piersiowej.

44 Przygotowanie do zabiegów (3)Dokumenty i inne rzeczy niezbędne, które należy mieć ze sobą przy zgłoszeniu się do szpitala: Wyniki badań laboratoryjnych, glukometr, paski testowe, sprzęt do podawania insuliny, dzienniczek samokontroli Leki stosowane przewlekle Nie zabierać ze sobą: Dokumenty i inne rzeczy niezbędne przy zgłoszeniu się do szpitala: Wyniki badań laboratoryjnych, glukometr, sprzęt do podawania insuliny, dzienniczek samokontroli. Leki stosowane przewlekle. Piżama, kapcie, przybory toaletowe. Nie zabierać ze sobą: Biżuterii. Drogich zegarków i innych cennych przedmiotów. Zmyć lakier z paznokci.

45 Przygotowanie do zabiegów (4)Przygotowanie farmakologiczne zależy od typu cukrzycy i dotychczas stosowanego leczenia, rodzaju zabiegu i stopnia wyrównania metabolicznego. Zawsze należy przestrzegać następujących zasad: Nie przyjmować stałych pokarmów od północy Płyny można przyjmować do czterech godzin przed zabiegiem (ale po uzgodnieniu z anestezjologiem) Co godzinę wykonywać pomiar poziomu cukru przy użyciu glukometru Tak zwane małe zabiegi operacyjne (ekstrakcje zębów, nacięcie ropnia, zdjęcie paznokcia itp.) prowadzone w znieczuleniu miejscowym nie wymagają zmiany dotychczasowej terapii Przygotowanie farmakologiczne zależy od typu cukrzycy i dotychczas stosowanego leczenia, rodzaju zabiegu i stopnia wyrównania metabolicznego. Zawsze należy przestrzegać następujących zasad: Nie przyjmować stałych pokarmów od północy Płyny można przyjmować do czterech godzin przed zabiegiem (ale po uzgodnieniu z anestezjologiem) Co godzinę wykonywać pomiar poziomu cukru przy użyciu glukometru Tak zwane małe zabiegi operacyjne (ekstrakcje zębów, nacięcie ropnia, zdjęcie paznokcia itp.) prowadzone w znieczuleniu miejscowym nie wymagają zmiany dotychczasowej terapii.

46 Nie jesteś sam Wszystkie glukometry Abbott Diabetes Care objęte są Bezterminową Gwarancją. Odeślij do nas wypełnioną gwarancję i pamiętaj, że jeśli tylko potrzebujesz pomocy w obsłudze swojego glukometru lub chciałbyś otrzymać materiały edukacyjne, nasz Dział Obsługi Klienta służy pomocą pod bezpłatnym numerem

47 Z cukrzycą na Ty program szkoleń dla pacjentów© 2011 Abbott