1 Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego WPROWADZENIE DO EKOLOGII KRAJOBRAZU Maria Szyszkiewicz-Golis Instytut Środowiska Rolniczego i Leśnego PAN Fot. D. Mendyk

2 Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Co to jest krajobraz? „To nie tylko obraz kraju, lice ziemi, zewnętrzny wygląd pewnego obszaru, ale organiczna całość, której wszystkie składniki powiązane są ze sobą węzłami wzajemnych zależności i oddziaływań” Adam Wodziczko: 1938 rok

3 Fot. D. Mendyk Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Co to jest krajobraz? „Całość przyrody na danym odcinku powierzchni ziemi, krajobraz. (…) Krajobraz naturalny, to jeszcze wyższa organiczna całość, niż biocenoza, w której również dzięki procesom samoregulacyjnym panuje równowaga między głównymi składnikami jak gleba, roślinność i klimat i że równowaga ta jest warunkiem utrzymania zdrowia krajobrazu i jego sił produkcyjnych.” Adam Wodziczko: Projekt polskiego mianownictwa w nauce o przyrodzie ożywionej (ze Sprawozdania Poznańskiego Tow. Przyjaciół Nauk za lata 1945/46)

4 Fot. D. Mendyk Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Co to jest krajobraz? „Krajobraz, jaki wyszedł z rąk przyrody, w którym nie widać jeszcze trwałych śladów wpływu człowieka, nazywa autor pierwotnym, zaś krajobraz użytkowany, który nie zatracił jeszcze głównych cech swego pierwotnego charakteru, krajobrazem naturalnym. Gdy zmiany sięgają głębiej i naturalna równowaga krajobrazu zostaje tak zmieniona, że może być utrzymana tylko przez stałe zabiegi gospodarki człowieka, powstaje krajobraz uprawiany czyli stosowany (przez geografów nazywany kulturalnym)” Obecnie obowiązujące pojecie to krajobraz kulturowy. Adam Wodziczko: Z zagadnień biologii krajobrazu

5 KRAJOBRAZ NATURALNY Fot. A. Golis Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

6 KRAJOBRAZ KULTUROWY Fot. A. Golis Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

7 Fot. D. Mendyk Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Współczesne definicje krajobrazu Krajobraz to kompleksowy system składający się z form, rzeźby i wód, roślinności i gleb, skał i atmosfery Richling i Solon 2011 s. 18 za Zonneweld 1990

8 Fot. D. Mendyk Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Współczesne definicje krajobrazu Krajobraz to część epigosfery (zewnętrznej sfery Ziemi) stanowiącą złożony przestrzennie geokompleks o swoistej strukturze i wewnętrznych powiązaniach Richling i Solon 2011 s. 18 za Kondrackim i Richlingiem 1983

9 Fot. D. Mendyk Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Współczesne definicje krajobrazu Krajobraz stanowi heterogeniczny fragment terenu złożony z powiązanych wzajemnie ekosystemów, oraz że krajobrazy powtarzają się w przestrzeni w zbliżonej formie Richling i Solon 2011 s. 18 za Formanem i Gordonem 1986

10 Kompleksowa analiza krajobrazu Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

11 Fot. D. Mendyk Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Najważniejsze cechy krajobrazu 1.Krajobraz zajmuje wycinek przestrzeni i można go przedstawić na mapie; 2.Charakteryzuje się określoną fizjonomią, którą można przedstawić na rysunku lub fotografii; 3.Jest systemem dynamicznym, o sposobie funkcjonowania zależnym od naboru; jego części składowych, powiązań między nimi i rodzaju dominujących procesów; 4.Podlega ewolucji, czyli ma swoją historię. Richling i Solon 2011 s. 18

12 Fot. D. Mendyk Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Podsumowanie definicji krajobrazu Krajobraz to całość, która jest zorganizowana hierarchicznie, funkcjonuje zgodnie z prawami przyrody, jest obdarzona zdolnością do samoregulacji i charakteryzuje się pewnym indywidualizmem. Krajobraz w ujęciu ekologii krajobrazu obejmuje także człowieka i jego wytwory (w ujęciu strukturalnym, sprawczym i funkcjonalnym). Richling i Solon 2011 s. 20-21

13 Fot. D. Mendyk Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Na krajobraz składają się trzy hierarchie przestrzenne 1.abiotyczna, której wyrazem jest georóżnorodność 2.biotyczna, znajdująca swe odbicie w bioróżnorodności 3.społeczna, którą oddaje zróżnicowanie wprowadzone przez człowieka Richling i Solon 2011 s. 20-21

14 Fot. D. Mendyk Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Czym jest ekologia krajobrazu? Dziedziną obejmującą analizę składowych krajobrazu i zachodzących między nimi relacji, identyfikacją przyrodnicze jednostki przestrzenne, ich hierarchiczną klasyfikację oraz waloryzację układów środowiska przyrodniczego dla różnych form działalności człowieka, a także diagnozę sposobu organizacji przestrzeni przyrodniczej. Richling i Solon 2011 s. 25

15 Fot. D. Mendyk Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Ekologia krajobrazu- najważniejsze charakterystyki krajobrazu w badaniach 1.struktura – przestrzenne relacje pomiędzy jednostkami krajobrazowymi (rozmieszczenie gatunków roślin i zwierząt oraz dystrybucja materii i energii w odniesieniu do rozmiarów, kształtu, liczby, rodzaju i układu wzajemnego geo- i ekosystemów); 2.funkcjonowanie – interakcja pomiędzy przestrzennymi jednostkami krajobrazu (przepływ materii, energii i informacji, w tym migracje organizmów żywych pomiędzy ekosystemami); 3.zmienność – przekształcenia struktury i funkcji mozaiki jednostek krajobrazowych w czasie. Richling i Solon 2011 s. 24

16 Fot. D. Mendyk Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Miejsce ekologii krajobrazu w systemie nauk 1.Efekt małżeństwa geografii i biologii. Podstawowym źródłem dla danych, koncepcji, modeli i ocen w ekologii krajobrazu są: ekologia i dyscypliny pokrewne oraz nauki geograficzne. Ekologia krajobrazu twórczo korzysta z dorobku nauk geograficznych i biologicznych; 2.Związek z naukami humanistycznymi - ekologia człowieka analizująca działalność społeczną w nawiązaniu do warunków przyrodniczych; 3.Ekologia krajobrazu stanowi bazę teoretyczną dla formułowanie podstawowych wytycznych służących do racjonalnego kształtowania i użytkowania środowiska w architekturze krajobrazu, ochronie przyrody, leśnictwie, rolnictwie i planowaniu przestrzennym. Richling i Solon 2011 s. 27

17 Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Czym zajmuje się ekologia krajobrazu? Przykłady badań: podstawy funkcjonowania krajobrazu Fot. D. Mendyk

18 Integracja podstawowych procesów w obrębie głównych formacji roślinnych świata Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

19 Czym zajmuje się ekologia krajobrazu? Przykłady badań: struktura i dynamika krajobrazu i jej wpływ na inne procesy np. na możliwość przemieszczania się zwierząt. Fot. D. Mendyk

20 Różne kategorie elementów krajobrazu wpływające na możliwość przemieszczania się zwierząt Wg Solona 2004b w Rychling i Solon 2011 Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

21 Wg Formana 1997 Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

22 KOMPLEKS LEŚNY A KOMPLEKS LEŚNY B BARIERA PRZESTRZENI: ODLEGŁOŚĆ, DRAPIEŻNIK Ryc. A. Golis Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

23 Czym zajmuje się ekologia krajobrazu? Przykłady badań: procesy transformacji przestrzennej siedliska; Fot. D. Mendyk

24 PRZYKŁADY PROCESÓW ANALIZOWANYCH W EKOLOGII KRAJOBRAZU Wg Formana 1997 Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

25 Wg Formana 1997 Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

26 Czym zajmuje się ekologia krajobrazu? Przykłady badań: tzw. oceny instrumentalne np. ocena wartości zdrowotnych ze względu na bioterapeutyczny wpływ wybranych zbiorowisk leśnych Fot. D. Mendyk

27 Wpływ zbiorowisk roślinnych na kondycję zdrowotną człowieka Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

28 Fot. D. Mendyk Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Ekologię krajobrazu uprawia się na trzech poziomach: 1.bezpośrednim – gdy obiekt badań traktuje się jako zintegrowany i kompleksowy system (badania prowadzone w ramach geografii i biologii), 2.pośrednim – gdy celem badań jest rozpoznanie pojedynczych czynników krajobrazu (badania nauk wyspecjalizowanych, takich jak hydrologia, klimatologia), 3.praktycznym – prace o charakterze stosowanym wykonywane przez specjalistów o różnym wykształceniu (np. projektowanie zadrzewień). Richling i Solon 2011 s. 24

29 KRAJOBRAZ NATURALNY Fot. A. Golis Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

30 KRAJOBRAZ NATURALNY Fot. A. Golis Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

31 KRAJOBRAZ NATURALNY Fot. A. Golis Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

32 KRAJOBRAZ NATURALNY Fot. A. Golis Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

33 KRAJOBRAZ NATURALNY Fot. A. Golis Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

34 KRAJOBRAZ KULTUROWY Fot. A. Golis Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

35 KRAJOBRAZ KULTUROWY Fot. A. Golis Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

36 KRAJOBRAZ KULTUROWY Fot. A. Golis Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

37 KRAJOBRAZ KULTUROWY Fot. A. Golis Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

38 KRAJOBRAZ KULTUROWY Fot. A. Golis Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

39 KRAJOBRAZ KULTUROWY Fot. A. Golis Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

40 Fot. D. Mendyk Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Polecana literatura: Ekologia Krajobrazu. Andrzej Richling, Jerzy Solon, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011, 464 str. Podstawy i Zastosowania Ekologii Krajobrazu. Teoria i metodologia. Maciej Pietrzak, Leszno 2010, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. J.A.Komeńskiego w Lesznie, str. 161. Wprowadzenie do ekologii krajobrazu – istota krajobrazu i rozwój badań. Maciej Pietrzak, 2013. http://www.ekologia-krajobrazu.pl/index.php/ekologia-krajobrazu/75-wprowadzenie-do-ekologii-krajobrazu- istota-krajobrazu-i-rozwoj-badan http://www.ekologia-krajobrazu.pl/index.php/ekologia-krajobrazu/75-wprowadzenie-do-ekologii-krajobrazu- istota-krajobrazu-i-rozwoj-badan Przemiany krajobrazu jako efekt antropopresji. Jarosław Balon, 2013. http://www.ekologia- krajobrazu.pl/index.php/ekologia-krajobrazu/77-przemiany-krajobrazu-jako-efekt-antropopresjihttp://www.ekologia- krajobrazu.pl/index.php/ekologia-krajobrazu/77-przemiany-krajobrazu-jako-efekt-antropopresji Organizacja krajobrazu w skali globalnej, regionalnej i lokalnej. Jarosław Balon, 2013. http://www.ekologia-krajobrazu.pl/index.php/ekologia-krajobrazu/76-organizacja-krajobrazu-w-skali-globalnej- regionalnej-i-lokalnej http://www.ekologia-krajobrazu.pl/index.php/ekologia-krajobrazu/76-organizacja-krajobrazu-w-skali-globalnej- regionalnej-i-lokalnej Inne ważne linki: http://paek.ukw.edu.pl

41 Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Dziękuję za uwagę Fot. D. Mendyk