1 Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej Marek Rymsza ISNS UW Polityka społeczna wobec starości Studium podyplomowe na Uniwersytecie Zielonogórskim Zielona Góra, 24-25 maja 2014

2 Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej 1. Starzenie się społeczeństwa jako problem społeczny. 2. Starość jako faza życia ludzkiego. W ramach obu: polityka społeczna wobec starości, seniorów i starzenia się społeczeństwa. naprzemiennie: elementy wykładu i ćwiczeń; także w części „podającej” – okazja do dyskusji.. Plan zajęć

3 Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej - Wydłużanie się średniej długości życia ludzkiego, a zwłaszcza dalszej oczekiwanej długości życia po osiągnięciu wieku emerytalnego; - Spadek współczynnika dzietności kobiet (brak pełnej zastępowalności pokoleń); - Wydłużanie się okresu zastępowalności pokoleń w wyniku opóźniania decyzji prokreacyjnych (coraz wyższy średni wiek kobiety rodzącej pierwsze dziecko); - Ukierunkowane migracje. Rezultat: zjawisko odwróconej piramidy demograficznej. Źródło: Zestawienie własne (MR). Proces starzenia się społeczeństw dobrobytu: Europa i Polska

4 Uwarunkowania starzenia się społeczeństw dobrobytu Czynniki długowieczności  Powszechny dostęp do ochrony zdrowia  Styl życia - dbanie o zdrowie  Postęp w dziedzinie medycyny Źródło: Zestawienie własne (MR). Czynniki spadku / opóźnienia dzietności  Paradoks Beckera – bogatych nie stać na dzieci  Wpływ gwarancji socjalnych na dzietność  Wydłużona edukacja  Praca zawodowa kobiet  Styl życia – orientacja na sukces indywidualny Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej

5 Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej - Czym jest problem społeczny? – cechy konstytutywne - Problemy społeczne współczesnej Polski. - Perspektywy postrzegania problemów społecznych. - Co to jest agenda setting? Zadania grupowe 1 i 2. Problem społeczny w ujęciu socjologicznym

6 Załamywanie się systemów zabezpieczenia społecznego - deficyt w repartycyjnych (i nie tylko) systemach emerytalnych, - obciążenie ochrony zdrowia, - zmiana profilu usług w pomocy społecznej; Społeczne skutki starzenia się społeczeństwa Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej

7 Profile:  Jak odwrócić proces starzenia się? – m.in. programy wsparcia rodziny, polityka migracyjna.  Jak zorganizować skuteczne wsparcie dla ludzi starszych ? – m.in. ubezpieczenie pielęgnacyjne, wielofunkcyjna infrastruktura socjalna, zakłady lecznicze.  Jak pomóc ludziom przygotować się do starości? – edukacja, profilaktyka.  Jak przeciwdziałać ewentualnej dyskryminacji osób starszych? – m.in. przepisy ochronne i antydykryminacyjne. Źródło: Zestawienie własne (MR). Polityka społeczna wobec procesu starzenia się ludności, starości i seniorów Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej

8 Trzy indywidualne strategie starzenia się Źródło: J. Halik, „Starzy lidzie w Polsce. Społeczne i zdrowotne skutki starzenia się społeczeństwa”, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2002. Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej (1) Strategia przedłużania dotychczasowej aktywności. (2) Strategia zmiany form i rodzajów aktywności. (3) Strategia stopniowego wycofywania się.

9 Praca w grupach (3 i 4) - temat 1: strategie indywidualne (zadanie jednostek) - na przykładzie mieszkania - temat 2: przezorność wspólnotowa (grupowa, zadanie samorządów lokalnych) - na przykładzie infrastruktury osiedla mieszkaniowego Jak przygotować się do starości? Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej

10 Lepiej wybrać mieszkanie jednopoziomowe niż dwupoziomowe, Jeżeli nie parter, to obowiązkowo lokal z windą, Dobra lokalizacja (blisko rodziny i infrastruktury), Bez zbędnych wolnych, niewykorzystywanych przestrzeni (koszty utrzymania), Ale i nie zagracone (poruszanie się), Przystosowane meble, uchwyty w łazience itp., Dobre efektywne ogrzewanie, Bez śliskich posadzek, nieprzytwierdzonych dywaników itp. Źródło: N. Coni, W. Davison, S. Webster, za: P. Szukalski (red.), To idzie starość, ISP, Warszawa 2008, s. 33-34. Przezorność indywidualna – podsumowanie studium przypadku (3) Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej

11 Eliminacja barier architektonicznych (wielu seniorów jest niepełnosprawnych, Możliwość odpoczynku w miejscu publicznym (ławki, tereny zielone, parki, Rozmieszczenie infrastruktury w terenie – „przestrzenna” dostępność lekarza, apteki, sklepu, itd., Dostępność usług środowiskowych (np. na telefon), Infrastruktura dla spotkań (kluby seniora, domy dziennego pobytu, świetlice, lokale dla stowarzyszeń, grup samopomocowych), Wspieranie więzi sąsiedzkich (pomocniczość służb społecznych). Źródło: zestawienie własne (MR), przy wykorzystaniu, P. Szukalski (red.) 2008, op. cit. Przezorność wspólnotowa – podsumowanie studium przypadku (4) Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej

12 Aktywizacja seniorów Dwie formuły aktywizacyjne. Aktywizacja a opieka. Gdzie aktywność? – rynek pracy, społeczność lokalna, rodzina, środowisko seniorskie. Dlaczego seniorzy nie lubią terminu aktywizacja i co z tego wynika dla animatorów? Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej

13 Aktywizacja „50+”: rynek pracy Zarządzanie wiekiem w przedsiębiorstwach – czyli jak efektywnie wykorzystać potencjał pracowników z długim stażem pracy; Klauzule ochronne (kodeks pracy) dla pracowników w wieku przedemerytalnym – grupowa ochrona zatrudnienia; Koncepcja pro-pracowniczej elastyczności – czyli promocja „nietypowego zatrudnienia wysokiej jakości” (flexicurity) – niepełny etat, elastyczny czas pracy itp.; Działania edukacyjne: czyli jak ograniczać myślenie stereotypami; Przepisy antydyskryminacyjne – przykład rekrutacji. Źródło: Zestawienie własne (MR). Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej

14 Jakie są przejawy dyskryminacji? (praca w grupach – zadanie (5) Jakie są możliwości przeciwdziałania? - regulacje prawne - dobry obyczaj, kultura - edukacja, dobre praktyki Dyskryminacja ludzi starszych na rynku pracy Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej

15 Potencjał aktywizacyjny pracy społecznej Różne twarze (i funkcje) wolontariatu: - praca społeczna w stowarzyszeniach, - działalność pro publico bono, - wolontariat służebny, - wolontariat „około-zatrudnieniowy”, - wolontariat „towarzyski”, - wsparcie bliskich. Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej

16 Samotność – doświadczenie wieku starczego Atrofia więzi rodzinnych i społecznych jako problem społeczny. Samoorganizacja środowisk seniorskich. Zjawisko samoizolacji grup kategorialnych. Samotność w wymiarze egzystencjalnym. Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej

17 Seniorzy w pracy środowiskowej Trzy rozumienia pracy środowiskowej, Organizowanie społeczności lokalnej (OSL) jako podejście środowiskowe, Seniorzy jako jedna z grup kategorialnych w OSL, Role zawodowe organizatora (animator, networker, planista), Łączymy pokolenia, Animacja a przywództwo. Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej

18 Środowiskowe usługi opiekuńcze vs opieka instytucjonalna (domy spokojnej starości); Ubezpieczenie pielęgnacyjne; Zakłady lecznicze, hospicja niestacjonarne i stacjonarne; Infrastruktura dziennego pobytu: kluby seniora, świetlice, domy dziennego pobytu, mieszkania „monitorowane” Samoorganizacja i samopomoc środowisk emeryckich; Rozwiązania z zakresu flexicurity dla pracowników opiekujących się osobami zależnymi; Źródło: Zestawienie własne (MR). Opieka nad seniorami Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej

19 na przykładzie dylematu wyboru: Między inkluzją a elitarnym ekskluzywizmem – amerykańskie osiedla seniorskie. Zadanie 6 – metoda pracy zespołowej: burza mózgów. Polityka społeczna wobec starości – dylematy Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej

20 O dobrą praktykę społeczną Pierwszeństwo adekwatnej praktyki społecznej (wsparcie „trafione”). Skutki uboczne interwencji socjalnej – każdej, ale forsowanej „na siłę” w szczególności. Potrzeba społecznej legitymizacji działań. Strategia empowerment. Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej

21 Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej Kontakt [email protected]