1 PRYMUSI I MARUDERZY WYKORZYSTANIE FUNDUSZY EUROPEJSKICH PRZEZ DOLNOŚLĄSKIE GMINY (2004-2012) Dr Arkadiusz Babczuk Dr Marian Kachniarz XV Dolnośląskie Forum Samorządu Terytorialnego Kudowa Zdrój, 10-11 kwietnia 2014 r.

2 30% wydatków ogółem sektora publicznego (około 15% PKB), 60% wydatków inwestycyjnych sektora publicznego Jest to najwyższy wskaźnik w całej Unii Europejskiej. Stosunek kwoty brutto, zainwestowanej w środki trwałe do wydatków ogółem wynosi: - dla rządu centralnego 8%, - dla samorządów ok. 22%. Rząd natomiast mając do dyspozycji blisko 300 mld zł inwestuje ok. 15 mld zł (5%) Samorządy dysponując w skali rocznej blisko 180 mld. zł, na inwestycje przeznaczają prawie 24%. EUROSTAT, Government statistics, http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/statistics/search_database, 15 września 2013 r. Samorząd terytorialny – największy inwestor

3 Zróżnicowanie w wykorzystaniu środków UE Badania wskazują, że poziom wykorzystania środków pomocowych UE przez jednostki samorządu terytorialnego w Polsce jest w ujęciu regionalnym wyraźnie zróżnicowany [Famulska (red.) 2006, Stawicki i in. 2009, Dusza i in. 2009]. Rodzi się zatem pytanie, jak przedstawia się obraz w ujęciu intraregionalnym? Jaki jest stopień zróżnicowania aktywności inwestycyjnej na terenie Dolnego Śląska oraz jakie są jego przyczyny?

4 Metodologia prac Pierwszy etap prac polegał na charakterystyce klasycznych cech: -wydatków inwestycyjnych w przeliczeniu na 1 mieszkańca (2004-2012), -wydatków inwestycyjnych do dochodów własnych (2004- 2012) W drugim etapie prac skonstruowano, w oparciu o wcześniej charakteryzowane 3 cechy wskaźnik syntetyczny w postaci miary skumulowanej. W zamierzeniu miała ona bardziej kompleksowo charakteryzować zaangażowanie gmin w działalność inwestycyjną, poprzez uwzględnienie ich uwarunkowań finansowych.

5 Wydatki inwestycyjne na 1 mieszkańca (2004-2012)

6 Po pierwsze, czołowa pozycja gmin wynikała z reguły z dobrze wykorzystywanych walorów położenia (aglomeracja wrocławska, obszar LGOM, obszary turystyczne czy tereny wojskowe Borów Dolnośląskich). Liderami okazały się Kobierzyce i Karpacz. W latach 2004- 2012 wydano tam na inwestycje odpowiednio 16 784 oraz 16 692 zł/mieszkańca. Kolejne miejsca zajęły: Świeradów Zdr. (13 498 zł), Grębocice (12 906 zł), Osiecznica (12 863 zł), Polkowice (11 092 zł.), Krośnice (10 971 zł), Wrocław (10 186 zł) i Rudna (10 102 zł).

7 Po drugie, renta geograficzna nie jest gwarantem wysokich nakładów inwestycyjnych, co świadczy o tym, że nie wszystkie gminy umiejętnie wykorzystują walory swego położenia. We wspomnianych wcześniej obszarach koncentracji bogatych gmin, znajdowały się także i takie, które wypadały słabiej. Do takich gmin można zaliczyć Szklarską Porębę (5 953 zł), Żurawinę (3 299 zł), Oborniki Śl. (3 633 zł), czy Miękinię (4 403 zł).

8 Po trzecie, o ile czołówka gmin wpisywała się w pewną rejonizację, o tyle gminy najsłabsze były rozproszone po terenie województwa nie tworząc wyraźnej reguły terytorialnej. Znajdowały się tu zarówno położone u stóp Karkonoszy Piechowice (2 016 zł), Kowary (2 067 zł), zlokalizowany przy A4 Domaniów (2 172 zł), jak i położone na Nizinie Śląskiej Jaworzyna Śl. (2 087 zł), Łagiewniki (2 295 zł), oraz Kamieniec Ząbkowicki (2 364 zł).

9 Przedstawienie wielkości wydatków inwestycyjnych świadczy nie tyle o aktywności danej gminy co o jej bogactwie. Im bogatsza gmina tym relatywnie większe wydatki inwestycyjne. ale… czy wydatki inwestycyjne wzrastają proporcjonalnie do wartości dochodów? By to zbadać należy pokazać: - jaką część swych wydatków gminy przeznaczają na inwestycje, - jaka jest relacja inwestycji do dochodów własnych

10 Wydatki inwestycyjne jako % wydatków ogółem (2004-2012)

11 Wydatki inwestycyjne jako % dochodów własnych (2004-2012)

12 By przedstawić kompleksowy obraz sytuacji skonstruowano wskaźnik syntetyczny uwzględniający trzy pokazane wcześniej cechy: - wydatki inwestycyjne na 1 mieszkańca, - relację wydatków inwestycyjnych do wydatków ogółem, -relację wydatków inwestycyjnych do dochodów własnych), Zostały one wpierw poddane standaryzacji. Średnią dla wszystkich gmin reprezentuje wartość 0. Wyniki dodatnie oznaczają lepszą pozycję gminy a ujemne odwrotnie. W miarę oddalania się od zera rośnie ponadprzeciętna pozycja gminy zarówno in plus, jak i in minus.

13 Wskaźnik syntetyczny aktywności inwestycyjnej dolnośląskich gmin (2004-2012)

14 Podobnie jak w przypadku inwestycji na 1 mieszkańca liderami zestawienia są Kobierzyce (9,67) i Karpacz (7,44), Osiecznica (6,65), Krośnice (5,98), Długołęka (5,62), Świeradów Zdrój (5,49) i Grębocice (5,29). Jednak przewaga tej grupy jest w tym zestawieniu zdecydowanie mniejsza. Oznacza to, że wzrost bazy dochodowej nie przekłada się wprostproporcjonalnie na wzrost wydatków inwestycyjnych (np. siła związku pomiędzy dochodami własnymi a wydatkami inwestycyjnymi wynosi tylko 0,2775). Wnioski (1)

15 Wnioski (2) Znamienny jest brak w grupie liderów Polkowic (0,21) oraz Bogatyni (-0,67), które pomimo wysokich wartości inwestycji na 1 mieszkańca, w tym zestawieniu lokują się wśród gmin przeciętnych. Do grupy najaktywniejszych inwestycyjnie gmin, dołączyły także i takie, które są zlokalizowane poza tradycyjnymi rejonami bogactwa. Należy do nich Męcinka (3,74), Stronie Śl. (3,65), Stara Kamienica (3,08) czy Bardo (1,88). Outsiderami tego zestawienia zostały Piechowice (-6,63), Walim (-6,39), Wałbrzych (-6,38), Domaniów (-6,21), Niechlów (-6,16) oraz Boguszów Gorce (-6,00).

16 W przypadku takiego zestawienia można nawet wyodrębnić pewne regiony stagnacji. Tworzą je większe zgrupowania gmin. Do takich zaliczyć można z pewnością okolice Ząbkowic Śląskich i Dzierżoniowa, południowe części Kotlin Sudeckich – Kłodzkiej, Kamiennogórskiej i Jeleniogórskiej, rejon Lubania, a także północne rubieże województwa w okolicach Góry i Milicza. Wnioski (3)

17 Wnioski (4) Zaskakuje generalnie słaba pozycja dużych miast. Okazuje się, że radzą sobie one relatywnie słabiej od wielu mniejszych, położonych w dodatku peryferyjnie gmin. Z grupy powiatów grodzkich i tzw. miast prezydenckich (powyżej 40 tys. mieszk.), jedynie Wrocław (1,69), Bolesławiec (1,45) osiągnęły nieco lepsze wyniki. Przeciętnie wypadły Jelenia Góra (0,36), Głogów (-0,28) czy Lubin (-0,64), co zwłaszcza w tych dwóch ostatnich wypadkach może być sporym zaskoczeniem. Znamienna jest pozycja Legnicy (-1,43) a szczególnie, wspominanego już wcześniej Wałbrzycha (-6,38).

18 W tradycyjnie ujętych zestawieniach, prezentujących wydatki inwestycyjne gmin w przeliczeniu na 1 mieszkańca, przodują gminy o bogatej bazie dochodowej. Wydają dużo bo są bogate. Żadna w tym zasługa zarządzających, a często w różnych rankingach są za to promowani. Konkluzje

19 Skumulowany wskaźnik demaskuje pozorną przewagę bogatych gmin i zwraca większą uwagę na wysoki stopień ich konsumpcji. Wyrażony jest on relatywnie większym zużyciem swoich zasobów na wydatki bieżące. W konsekwencji stosunkowo mniej przeznaczają na inwestycje. W takim ujęciu, wyprzedzają je często gminy o słabszej bazie dochodowej ale bardziej zorientowane na efektywne wykorzystanie środków. Może nie zaskakiwać niska pozycja Wałbrzycha, ale Bogatynia, Polkowice wydają na inwestycje mniejszą część swych dochodów niż wiele przeciętnych gmin. W pewnym sensie marnują swój potencjał, pławiąc się w stosunkowo wysokiej konsumpcji.

20 Wyraźnie wyodrębnia się grupa gmin, w których panuje zastój inwestycyjny. Może to wynikać z bardzo słabej bazy ekonomicznej, która nie generuje dochodów pozwalających na zaspokojenie podstawowego poziomu świadczenia usług publicznych. Tym bardziej nie starcza im na inwestycje. Z drugiej jednak strony, może to wynikać ze złego zarządzania tymi jednostkami, opartego jedynie na bieżącym administrowaniu. Takie gminy często, pomimo braku inwestycji, także wpadają w wysoki pułap zadłużenia.

21 Dziękuję za uwagę