1 PRZEDMIOT BADAŃ PSYCHOLOGII SĄDOWEJWstęp do psychologii sądowej Wykład 1

2 PSYCHOLOGIA SĄDOWA (FORENSIC PSYCHOLOGY)DEFINICJA Dziedzina zastosowań psychologii (psychologii stosowanej) zajmująca się gromadzeniem, badaniem i przedstawianiem dowodów dla celów sądowych. Podstawowym zadaniem jest wspomaganie prawa w zakresie zbierania materiałów o osobach , podejmowania decyzji i ustalania strategii postępowania - opiniowanie psychologiczne

3 Szersza definicja Każda działalność psychologa zmierzająca do rozwiązania problemu leżącego na pograniczu prawa i psychologii ( psychology and law) Badania naukowe wzajemnych konsekwencji działania ludzi na prawo i prawa na ludzi – zainteresowanie obu tych dziedzin to ludzkie zachowanie, możliwość zrozumienia go, przewidywania i określonego wpływania na nie.

4 DZIAŁY PSYCHOLOGII SĄDOWEJPSYCHOLOGIA KRYMINOLOGICZNA Psychologiczne charakterystyki sprawców przestępstw ( m.in.. motywacja, cechy osobowości , poziom intelektualny itp..) Psychologiczne portrety sprawców przestępstwa (profilowanie) Zaburzenia procesu socjalizacji – nieletni przestępcy

5 PSYCHOLOGIA KRYMINOLOGICZNAPsychologiczne charakterystyki ofiar przestępstwa (wiktymologia) Psychologiczne aspekty zeznań świadków

6 Psycholog w procesie cywilnymSytuacja rodzinna i wychowawcza małoletniego i jego rodziny – sprawy opiekuńcze i rozwodowe, Sytuacje o znaczeniu prawnym Testamenty Ubezpieczenia Ubezwłasnowolnienie Itp..

7 2. Psychologia penitencjarnaSpecyfika funkcjonowania zakładu karnego i nieformalnych struktur w nim Programy resocjalizacyjne

8 Płaszczyzny związków psychologii z prawemTWORZENIE PRAWA – funkcjonowanie norm prawnych świadomości społecznej oraz wykorzystywanie wiedzy psychologicznej w tworzeniu definicji i konstrukcji prawnych ( wina, kara, niepoczytalność itp.). STOSOWANIE PRAWA – kto i w jakich sytuacjach stosuje aktualne zasady prawne (podejmowanie decyzji przez sądy, np.. problemy ławników, ławy przysięgłych itp.)

9 Relacje psychologii z prawem3. BIEGLI SĄDOWI – rozstrzygnięcie prawne nie jest możliwe bez skorzystania z wiadomości specjalnych 4. WYKONYWANIE PRAWOMOCNYCH ROZSTRZYGNIĘĆ I ORZECZEŃ 5. DZIAŁANIA O CHARAKTERZE PROFILAKTYCZNYM

10 Relacje psychologii i prawa w dokumentach historycznychStarohinduskie „Wedy” ( ok.IX w. p. n. e) -instrukcja przesłuchania podejrzanego o trucicielstwo Galen z Pergamonu ( II w. n. e.) -sprawa o zaprzeczenie ojcostwa Daniel Defoe w 1730 r. zaleca badanie pulsu jako wskaźnika prawdomówności

11 HISTORIA PSYCHOLOGII SĄDOWEJKarl von Eckarthausen w 1791 r. „ O konieczności wiedzy psychologicznej przy badaniu przestępców” Johann, Christof Rechtapflege w 1808 r „Psychologia i jej zastosowania w obszarze prawa” Pierre, Simon de Laplace w 1812 r. „Analityczna teoria prawdopodobieństwa”-klasyfikacja zeznań w kategorii fałszu i omyłki

12 Historia psychologii sądowej4. Cesare Lombroso ( ) „ Człowiek – zbrodniarz w świetle antropologii, jurysprudencji i dyscypliny więziennej” – idea „urodzonego przestępcy” 5. Franz von Liszt ( ) laboratorium w Berlinie, w którym eksperymenty z zeznaniami świadków prowadził William Stern.

13 Historia psychologii sądowej6. Hans Gross ( ) „Podręcznik sędziego śledczego” i „Psychologia kryminalna” ( zbiór całej wiedzy psychologicznej potrzebnej kryminalistykowi w pracy) 7. Albert Binet ( ) w 1900 roku praca poświęcona sugestywności – dane empiryczne

14 Historia psychologii sądowej8. William Stern ( ) w 1902r. „ Z psychologii zeznań świadków” był pierwszym w historii psychologiem-biegłym sądowym 9. Otto Lipmann w 1914 r. „Podstawy psychologii dla prawników” – podsumował badania Bineta i Sterna dotyczące wartości dowodowej zeznań

15 Historia psychologii sądowej10. Karl Marbe ( ) w 1913 r. „Podstawowe kierunki psychologii sądowej” - Udowadniał w sądzie, że maszynista lokomotywy nie mógł w odpowiednim momencie zatrzymać pociągu i uniknąć katastrofy. Jako pierwszy występował w procesie cywilnym.

16 Historia psychologii sądowej11. Hugo Munsterberg ( ) w 1908 r. „Na ławie świadków”. Oskarżenie flamandzkich tkaczy, że dostarczyli inne w kolorze tkaniny niż zamówione. Wykorzystał badania Helmholza Największy eksperyment- rozróżnianie dźwięków z bliskiej odległości wykorzystany w procesie Lee Oswalda

17 12. William M.Marston od 1917 roku – pierwszy amerykański profesor psychologii sądowej, uczestniczył w pracach nad konstrukcją poligrafu (skurczowe ciśnienie krwi) i innymi metodami badania świadków

18 Historia psychologii sądowejPolscy badacze Romana Wiśniacka – koniec lat dwudziestych XX w. – eksperymentalne badania nad zeznaniami świadków Zofia Szymańska w 1924 r. pierwsza poradnia dla nieletnich Stefan Baley –w 1932 r. poradnia dla więźniów, badania świadków

19 Historia psychologii sądowejMaria Żebrowska – placówka badań sądowo-psychologicznych, badania uwarunkowań przestępczości nieletnich Alicja Sokołowska – zeznania świadków, opiniowanie w sprawach opiekuńczych i nieletnich przestępców. Bogusław Waligóra – psychologia penitencjarna, psychologiczne przystosowanie do warunków więziennych

20 Nowe obszary działalnościMediacja sądowa Mediacja to proces dojścia do ugodowego, satysfakcjonującego obie strony rozwiązania Konfliktu i okazja do rozładowania napięcia Prewencja psychologiczna Praca prewencyjna z kobietami (zgwałcenie) Przeciwwskazania do posiadania broni (?)

21 Kto może być biegłym Kodeks postępowania karnego – art.. 193,194,195,198,200,201,202 Specjalista – wiedza w danej dziedzinie Powołany przez organ procesowy Wymogi formalne

22 POWOŁANIE BIEGŁEGO Postanowienie sądu o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego, w którym należy wskazać: Imię i nazwisko i specjalność biegłego, Przedmiot i zakres ekspertyzy ze sformułowaniem w miarę potrzeb szczegółowych, Terminu dostarczenia opinii

23 BIEGLI Art Do pełnienia czynności biegłego jest obowiązany nie tylko biegły sądowy ,lecz każda osoba, o której wiadomo, że ma odpowiednią wiedzę w danej dziedzinie. Art..197 Przyrzeczenie : „Świadomy znaczenia moich słów i odpowiedzialności przed prawem, przyrzekam uroczyście, że powierzone mi obowiązki wykonam z całą sumiennością i bezstronnością. „

24 FORMA I TREŚĆ OPINII Opinia powinna zawierać:Imię, nazwisko i tytuł naukowy, specjalność i stanowisko biegłego …………………………………………………….. Czas przeprowadzenia badań i datę wydania opinii Sprawozdanie z przeprowadzonych czynności i spostrzeżeń oraz oparte na nich wnioski

25 Jaką wiedzę musi posiadać biegły?Szczegółową wiedzę merytoryczną ( coraz większa specjalizacja ) Umiejętności diagnostyczne Znajomość zasad etycznych Umiejętność klarownego wywodu ( tekst pisany) zgodnie z uzyskanymi danymi 2. Znajomość prawa – PROCEDURA I PRZEPISY w diagnozowanym obszarze

26 Odpowiedzialność za ekspertyzęPoziom merytoryczny ( stosowanie sprawdzonych metod badania) Użyteczność dla organu procesowego np. sposób formułowania opinii i wniosków, odpowiedź na konkretne pytania itp.. Odpowiedzialność wobec osób badanych standardy zawodowe i etyczne