1 PRZESTĘPCZOŚĆ NIELETNICH I MŁODOCIANYCHWstęp do psychologii sądowej Wykład 5

2 Podstawy prawne Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich z r ( Dz. U. nr 11 poz. 109 z 2002 roku) Cele ustawy i rodzaje sprawców: - zapobieganie i zwalczanie demoralizacji – w stosunku do osób przed 18 rokiem życia - postępowanie o czyny karalne – od 13 do 17 roku życia

3 Podstawy prawne Wykonywanie środków wychowawczych i poprawczych nie dłużej niż do ukończenia 21 roku życia. Od 15 lat jak dorośli ( art..10§2 k.k) Młodociani – w momencie czynu przed 21, a w czasie orzekania 1 instancji 24 lat 2) Specyfika postępowania: wychowywanie, opieka, karanie ( art.. 3§1)

4 Podstawy prawne Art.. 3§2 W postępowaniu z nieletnim bierze się pod uwagę osobowość nieletniego, a w szczególności wiek, stan zdrowia, stopień rozwoju psychicznego i fizycznego, cechy charakteru, a także zachowanie się oraz przyczyny i stopień demoralizacji, charakter środowiska oraz warunki wychowania nieletniego.

5 Środki stosowane wobec nieletnichUpomnienie Zobowiązanie do określonego postępowania ( np.. naprawienie szkody, prace na rzecz poszkodowanego, udział w terapii, podjęcie nauki itp..) Nadzór odpowiedzialny rodziców lub opiekuna Nadzór organizacji młodzieżowej …lub osoby godnej zaufania poręczającej za nieletniego

6 Środki stosowane wobec nieletnich5. Nadzór kuratora 6. Ośrodek kuratorski lub instytucja terapeutyczna, wychowawcza itp.. 7. Zakaz prowadzenia pojazdów 8. Przepadek rzeczy uzyskanych z przestępstwa 9. Ośrodek szkolno-wychowawczy, rodzina zastępcza, placówka opiekuńczo-wychowawcza 10.Zakład poprawczy

7 Rok Zabójstwo zdrowie pobicie gwałt rozbój kradzież 1999 28 2.943 1.571 137 11.104 24.847 2000 16 3.256 1.782 191 12.900 23.069 2001 20 2.853 1.727 166 10.838 16.814 2002 21 2.877 1.697 118 9.537 13.704 2003 7 2.835 1.923 237 9.472 11.238 2004 11 3.260 2.175 95 9.558 10.989 2005 3.016 2.147 116 8.081 11.052 2006 19 3.429 2.694 148 8.154 9.419 2007 3.534 126 7.511 9.185 2008 9 3.384 3.242 92 8.161 8.229

8 Warunki diagnostyki psychologicznejOpinie psychologiczne obligatoryjne tylko w przypadku umieszczenia w placówce opiekuńczo-wychowawczej, innej placówce lub zakładzie poprawczym. Zamknięte – schronisko dla nieletnich , jeśli są okoliczności wymagające umieszczenia go w zakładzie poprawczym Ambulatoryjne - RODK

9 Przedmiot diagnozy Asocjalność nieletniego1) Przejawy nieprzystosowania społecznego Kradzieże, używanie narkotyków, picie alkoholu, agresywność, wagary, problemy z nauką, ogólne problemy z zachowaniem 2) częstotliwość, nasilenie i stopień szkodliwości zachowań

10 Zaburzenia procesu socjalizacjiCzynniki istotne dla procesu socjalizacji Wyposażenie biologiczne Środowisko rodzinne Środowisko szkolne i rówieśnicze Aktywność własna jednostki

11 Czynniki sprzyjające demoralizacji w rodzinieDeprywacja potrzeb psychicznych bezpieczeństwa, przynależności, miłości 2. Zaburzenia więzi uczuciowej 3. Negatywne wzorce zachowań – przemoc, alkoholizm, przestępczość 4. System wychowawczy – oczekiwania i wymagania wobec dziecka, nagrody i kary 5. Status społeczno-zawodowy rodziny, -niski poziom wykształcenia rodziców, brak kwalifikacji zawodowych

12 Niepowodzenia szkolneTrudności w nauce, klasa I-II (czytanie i pisanie) Brak motywacji do nauki Brak zainteresowań poznawczych Powtarzanie klas, wagary Wczesne zakończenie lub przerwanie edukacji szkolnej Niewykorzystane możliwości intelektualne

13 Znaczenie grupy rówieśniczejZłudzenie bezpieczeństwa-podejmowanie działań ryzykownych Zbiorowe racjonalizowanie działalności Wiara w nadprzyrodzoną moralność grupy (dobre jest to do czego dąży nasza grupa) Stereotyp innych, obcych, wrogich-słabszy, głupszy

14 Działania w grupie Wewnętrzna presja grupy na dostosowanie się do norm grupowych Indywidualna autocenzura przekonań, myśli, poglądów odbiegających od panujących w grupie ( skuteczne formy kontroli) Złudzenie jednomyślności decyzji Znaczenie hierarchii grupowej i liderów

15 AGRESYWNOŚĆ NIELETNICHAgresywność to stały ,powtarzający się wzór zachowania w relacjach społecznych jest ona istotnym elementem przestępczości nieletnich. Źródła agresywności: -wzorce rodzinne -wzorce rówieśnicze -stereotyp osoby silnej, przebojowej

16 Badane zmienne to: 1.Agresywność na którą składają się agresja fizyczna, werbalna, pośrednia, negatywizm, uraza, podejrzliwość 2. Lęk 3. Samoocena były przypisywane sobie pozytywne i negatywne przymiotniki. 4. Spożywanie alkoholu przez badanych – pytania w ankiecie 5. Inteligencja emocjonalna

17 OSOBY BADANE I badanie – 60 nieletnich przebywających w zakładzie poprawczym . Zostali podzieleni na 2 grupy według wyników ankiety dotyczącej spożycia alkoholu ( średnia dla całej grupy 8,73 przy maksimum 15 punktach ). 26 osób poniżej średniej i 34 powyżej. II badanie – 30 wychowanków zakładu poprawczego i 30 licealistów

18 WNIOSKI Uzyskano potwierdzenie większej agresywności nieletnich niż licealistów, ponadto nieletni pijący alkohol są bardziej agresywni od swoich mniej pijących kolegów. Poziom lęku jest istotnie wyższy u wychowanków zakładów poprawczych niż u uczniów

19 W grupie nieletnich lęk koreluje z emocjonalnymi komponentami agresywności ( uraza, podejrzliwość, poczucie winy) natomiast w grupie licealistów ogólny wskaźnik agresywności koreluje z lękiem, a także bezpośrednie przejawy agresji. Młodzież z zakładu poprawczego cechuje się istotnie niższym poziomem inteligencji emocjonalnej niż młodzież z liceum. Inteligencja emocjonalna koreluje ujemnie z ogólnym wskaźnikiem agresji, ale tylko u nieletnich.

20 Samoocena a agresywność1. Pozytywny obraz siebie koreluje dodatnio z skłonnością do irytacji i urazą 2. Negatywny obraz siebie koreluje z agresja słowną oraz poczuciem winy

21 Kiedy analizujemy czynniki ryzyka?Prognoza społeczno – kryminologiczna w przypadku nieletnich Prognoza dotycząca powrotności do przestępstwa ( recydywy ) szczególnie agresji i przemocy wobec innych ludzi Prognoza i decyzje dotyczące zabójców – niepoczytalnych przebywających w zakładach psychiatrycznych

22 Czynniki ryzyka jako podstawa prognozyPodstawowe założenia: Osoby mające podobne cechy i podobna historię życia, przebywając w podobnych warunkach będą wykazywać tendencje do podobnych zachowań Zachowanie poszczególnych ludzi wykazuje pewną stałość

23 Pomiar czynników ryzyka u nieletnich (Arkusz Oceny Ryzyka Wystąpienia Zachowań o Charakterze Przemocy u Młodzieży) R. Borum, P. Bartel, A. Forth 4 kategorie czynników: Historia doświadczeń z przemocą zachowania agresywne we wczesnym okresie życia doznawanie przemocy Przestępczość bez przemocy Próby nadzoru czy interwencji bez powodzenia Samouszkodzenia czy próby samobójcze Obserwowanie przemocy w domu Przestępczość rodziców Trudności szkolne

24 Społeczne czynniki ryzykakontakty z grupą przestępczą, odrzucenie przez rówieśników, przeżywanie sytuacji stresowych, i słabe mechanizmy radzenia sobie z nimi brak wsparcia społecznego, (osobistego) niekonsekwentne oddziaływania wychowawcze rodziców, przebywanie w społeczności patologicznej

25 Indywidualne czynniki ryzykaNegatywne postawy ( akceptowanie przemocy) skłonność do podejmowania ryzyka, (zachowania impulsywne) brak empatii i wyrzutów sumienia, problemy z nadużywaniem alkoholu, narkotyków, nieumiejętne radzenie sobie ze złością ( gniew, irytacja, wrogość) ADHD Słaba motywacja do poddania się oddziaływaniom reedukacyjno - leczniczym Małe zainteresowanie nauką szkolną

26 Czynniki ochronne, zapobiegawczeZachowania prospołeczne, Silne wsparcie społeczne, silne więzi uczuciowe, pozytywna postawa wobec oddziaływań korekcyjnych i autorytetów motywacja osiągnięć, Ponadprzeciętna inteligencja, Cechy dojrzałości i elastyczności

27 Czynniki ryzyka analiza rozwojowaFaza rozwoju cele Czynniki ryzyka okołoporodowa Rozwój fizyczny i neurologiczny Uzależnienie rodziców Wczesna ciąża Problemy przy porodzie Niewłaściwa opieka w ciąży

28 Czynniki ryzyka niemowlęctwo Przywiązanie Regulacja afektuObraz siebie Rozwój autonomii Zaburzenie przywiązania Izolacja społeczna Nieadekwatne rodzicielstwo Okres przedszkolny Separacja od matki Przygotowanie do szkoły Rówieśnicy Problemy z zachowaniem Trudności w kontaktach z rówieśnikami Impulsywność, zaburzenia uwagi

29 Czynniki ryzyka Okres szkolny-podstawowa Adaptacja do szkołyRelacje rówieśnicze Doświadczenie sukcesu i porażki niepowodzenia szkolne Brak troski rodziców Niekonsekwentna dyscyplina Odrzucenie przez rówieśników adolescencja Określenie tożsamości Rozwój autonomii w kontekście rówieśniczym System wartości Relacje intymne Ciąża Zachowania ryzykowne Bezrobocie Antyspołeczni rówieśnicy Brak wsparcia rodziców

30 Teorie przestępczościKONCEPCJE BIOLOGICZNE „przestępca z urodzenia” Carl Lombroso- autor pracy „Człowiek-zbrodniarz w świetle antropologii, jurysprudencji i dyscypliny więziennej „ 1876 r. – pomiary antropologiczne ciała, zwłaszcza czaszki -cofnięte w tył czoło, deformacja czaszki,, silne szczęki i kości policzkowe, małe lub duże uszy itp.. Cechy psychiczne: otępienie uczuciowe i moralne, niska inteligencja, impulsywność, okrucieństwo, próżność i lenistwo Znaczenie dodatkowego chromosomu Y – lata 60-te XX wieku

31 KONCEPCJE PSYCHOANALITYCZNETeoria Freuda dwa instynkty przeciwstawne instynkty: Eros – instynkt życia Thanatos – instynkt śmierci Freud utożsamiał przestępczość z agresywnością Agresja jest niezbędna do przetrwania, do utrzymania gatunku. Jest to instynkt walki.

32 INSTYNKT ŚMIERCI Działa w kierunku samozniszczenia- może zostać skierowany przeciwko innym ludziom : skłonność do niszczenia, sadyzm, wrogość Mc Dougall ( 1926 ) instynktowi walki towarzyszy uczucie gniewu

33 Koncepcja Fromma „Anatomia ludzkiej destrukcyjności”u człowieka skala agresji uległa ogromnemu rozszerzeniu : * Antycypacja zagrożeń *Szeroki zakres interesów własnych do obrony Agresja instrumentalna Agresja konformistyczna

34 Koncepcja Fromma Pseudoagresja – przypadkowa bez złych intencjiAgresja złośliwa uwarunkowana charakterologicznie, ukształtowana w procesie socjalizacji - sadystyczna – intensywne pragnienie kontrolowania, krzywdzenia i poniżania innych ludzi - nekrofiliczna – upodobanie do tego co martwe, rozkładające się itp.. Społeczne ograniczenie agresji poprzez zaspakajanie potrzeb

35 Alexander, Healy, Dixon, FriedlanderPrzestępstwo jako efekt konfliktu wewnętrznego, nierozwiązanego „kompleksu Edypa”, wysokiego poziomu narcyzmu

36 Osobowościowe determinanty przestępczościKONCEPCJA EYSENCKA Przestępców cechuje wysoka ekstrawersja i neurotyczność mniejsza łatwość warunkowania nie reaguje lękiem na zachowania antyspołeczne Ponadprzeciętna labilność emocjonalna Wysoki poziom psychotyczności – podatność biologiczna na zaburzenia psychotyczne

37 TEORIA KONTROLI W.C. RECKLESSAstopień odporności na pokusę możliwość zarażenia się przestępczością „pociągacze” tzn. wzorce zachowań, normy (legalne drogi osiągania sukcesu),wzorce zaspakajania dążeń i aspiracji „popychacze” tzn.czynniki psychologiczne jak motywy, poglądy, agresywność, lęki, niepokoje, przeciwstawianie się autorytetom, odraczanie garfyfikacji, zaburzenia emocjonalne itp..

38 kontrola Zewnętrzna czynniki środowiskoweNormy prawne i moralne i sankcje Zinstytucjonalizowane cele i oczekiwania społeczne Wewnętrzna Samokontrola wykształcona w procesie socjalizacji Wskaźniki: obraz siebie, cele życiowe, identyfikacja z normami

39 Koncepcje socjologiczneKoncepcja anomii Emila Durkheima Anomia- stan załamania struktury społecznej, kiedy przestają obowiązywać stare normy – są nieodpowiednie do sytuacji a nie ma jeszcze nowych

40 . Koncepcja Mertona Cele godne zdobycia i środki służące ich zdobyciuStan anomii – ostry rozdźwięk między normami i celami kulturowymi a stworzonymi możliwościami ich zdobycia. Sposoby przystosowania człowieka: Niedewiacyjne: konformizm - cele i środki akceptowane społecznie Rytualizm – cele nieatrakcyjne, ale środki akceptowane społecznie

41 Dewiacyjne formy adaptacjiInnowacja to :akceptacja celów, ale odrzucenie środków pozwalających je uzyskać Wycofanie się polega na odrzuceniu zarówno celów jak i środków Bunt to: odrzucenie celów i środków ich realizacji, ale przyjęcie nowego systemu wartości oraz sposobów ich zdobywania

42 Teoria stygmatyzacji LemetraStygmatyzacja pierwotna i wtórna Pierwotna to społeczna reakcja na dewiację ( przestępczość) - postępowanie sądowe, W momencie rozpoczęcia kary a i potem –naznaczanie wtórne, które prowadzi do zmian postaw jednostki wobec świata zewnętrznego i uznaniu siebie za innego, identyfikacja z rola przestępczą, akceptacja odmienności statusu, samoobrona i atak wobec osób i instytucji piętnujących.