1 Przestępczość przeciwko życiu i zdrowiuWykład specjalizacyjny 2014/15 Dr Ewa Habzda-Siwek Katedra Kryminologii UJ
2 Przestępczość przeciwko życiu i zdrowiuWykład specjalizacyjny (ECTS-4) Cel wykładu uzupełnienie/ rozszerzenie podstawowego kursu kryminologii przybliżenie studentom warsztatu kryminologicznego: analiza i interpretacja statystyk przestępczości, studium przypadku, opis przestępczości w oparciu o badania kryminologiczne, weryfikacja hipotez badawczych
3 Przestępczość przeciwko życiu i zdrowiuPrawo stacjonarne (30h): środa, godz – 13.00, s. 223, ul. Olszewskiego 2 Prawo niestacjonarne (21h) piątek, godz – 13.15, s.219, ul. Olszewskiego 2 zakres egzaminu taki sam!
4 Przestępczość przeciwko życiu i zdrowiuWykłady dla studiów niestacjonarnych w terminach zjazdów tj. w dniach: 6 marca 2015, 20 marca 2015, 10 kwietnia 2015, 24 kwietnia 2015, 15 maja 2015, 29 maja 2015 oraz 12 czerwca 2015
5 Terminy egzaminów (sesyjne):17 czerwca 2015 r. środa, g.15.00, s. 218 19 czerwca 2015 r. piątek, g.9.00, s.219 24 czerwca 2015 r. czwartek, g.15.00, s.218 8 września 2015 r. czwartek, g.9.00, s.223 Egzaminy przedterminowe: 10 czerwca 2015: godz , sala 223
6 Warunki zaliczenia przedmiotuObligatoryjnie: - uczestnictwo w wykładzie - zaliczenie egzaminu końcowego Fakultatywnie: -zapoznanie z pracą Oddziału Psychiatrii Sądowej Szpitala Neuropsychiatrycznego im. Babińskiego
7 Egzamin Zakres egzaminu: - wykład- materiały udostępnione (slajdy, teksty, tabele) Forma egzaminu: test jednokrotnego wyboru: 30 pytań, próg zaliczenia 60 % (dla chętnych możliwość odpowiedzi na pytanie dodatkowe) Punktacja: 18 – 20 pkt = dst pkt = +dst pkt = db pkt = +db pkt = bdb
8 Kontakt z wykładowcą Dyżury wykładowcy: Środa (w każdym tygodniu):godz – 14.00, s.127 Piątek (w terminach zjazdów): godz – 10.45, s.127 Mail:
9 Literatura do wykładu (uzupełniająca)K. Badźmirowska-Masłowska. Młodociani zabójcy, Zakamycze, Kraków 2000 J. Błachut, A.Gaberle, K.Krajewski: Kryminologia, Wyd. Arche, Gdańsk 1999 J. Brzezińska: Dzieciobójstwo. Aspekty prawne i etyczne, Monografie Lex, 2013 J.K. Gierowski: Motywacja zabójstw, Wyd. UJ 1989 J.K. Gierowski (red): Zabójcy i ich ofiary, Wyd. IES, Kraków 2002 J.K.Gierowski, L.K.Paprzycki, Niepoczytalność i psychiatryczne środki zabezpieczające: zagadnienia prawno-materialne, procesowe, psychiatryczne i psychologiczne, wyd. C.H.Beck, Warszawa 2013 J. Gilligan, Wstyd i przemoc, Media Rodzina 2001, s
10 Literatura do wykładu c.d.R. Hare: Psychopaci są wśród nas, Wydawnictwo Znak , Kraków 2006 E. Habzda-Siwek: Kilka uwag o przestępstwach przeciwko życiu i zdrowiu z rozdziału XIX kodeksu karnego w oparciu o dane ze statystyk policyjnych, w: P.Kardas, T.Sroka, W.Wróbel (red.): Państwo prawa i prawo karne. Księga Jubileuszowa Profesora Andrzeja Zolla, Wydawnictwo UJ i Wolters Kluwer, Warszawa 2012, s M.Grzyb, E. Habzda-Siwek, Płeć a przestępczość. O problemie dysproporcji płci wśród sprawców przestępstw z użyciem przemocy, archiwum Kryminologii, t.XXXIII, w materiałach udostępnionych T. Jaśkiewicz-Obydzińska, E. Wach, Sprawczynie zabójstw, w: Zabójcy i ich ofiary, Kraków 2002
11 Literatura do wykładu c.d.M. Kowalczyk, Zabójcy i mordercy. Czynniki ryzyka i możliwości oddziaływań resocjalizacyjnych, Oficyna Impuls 2010 K. Krajewski, Bójki i pobicia. Analiza kryminologiczna, Kraków 1988, UJ. A. Księżopolska-Breś, Odpowiedzialność karna za dzieciobójstwo w prawie polskim, Wolters Kluwer 2010. Z. Lasocik, Zabójca zawodowy i na zlecenie, Zakamycze, Kraków 2003 Z. Majchrzyk, Motywacje zabójczyń. Alkohol i przemoc w rodzinie., Warszawa 1995, Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Z. Majchrzyk: Nieletni, młodociani i dorośli sprawcy zabójstw, Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa 2001
12 Literatura do wykładu c.d.Z. Majchrzyk: Zabójczynie i zabójcy. Osobowość, motywy, uwarunkowania sytuacyjne. Analiza z perspektywy psychologicznego orzecznictwa sądowego, Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Wyszyńskiego, Warszawa 2008 K. Marzec-Holka, Dzieciobójstwo, Bydgoszcz 2004, Wyd. Akad.Bydg., s.42-72 A. Moir, D.Jessel: Zbrodnia rodzi się w mózgu. Zagadka biologicznych uwarunkowań przestępczości, Książka i Wiedza 1998 K. Olszak : Bójka i pobicie. Aspekty wykrywacze i dowodowe, Oficyna a Wolters Kluwer business 2009. A.Siemaszko (red): Atlas przestępczości w Polsce 4, Oficyna Naukowa, Warszawa 2009 M.Szwed, L.Wieczorek: Dzieciobójstwo. Od przepisu prawa do indywidualnego przypadku, Oficyna Wydawnicza „ Humanitas”, Sosnowiec 2009 A.Wolska, Model czynników ryzyka popełnienia zabójstwa, Wyd. Usz., Szczecin 2001
13 Wprowadzenie w problematykę wykładuPrzestępczość przeciwko życiu i zdrowiu: definicje, możliwe sposoby rozumienia (ujęcie prawnokarne i kryminologiczne) mala per se i mala prohibita zakres kryminalizacji w kodeksie karnym Systematyka rozdziału XIX kodeksu karnego (PPŻZ a przestępczość z użyciem przemocy >przemoc jako tło sytuacyjne i motywacyjne) Ciemna liczba przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu
14 Wykład 2. Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu w ujęciu statystycznym- rozmiary i udział PPŻZ (przestępstw z r. XIX kk) w ogólnej strukturze przestępczości - dane ze statystyk policyjnych (rozmiary przestępczości stwierdzonej, wykrywalność) - dynamika przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu (ogółem i w poszczególnych kategoriach) - podejrzani o przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu: struktura płci i wieku - osoby skazane za przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu
15 Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu w ujęciu statystycznym c.d.Obraz statystyczny poszczególnych typów/kategorii przestępstw : zabójstwo (dokonane vs. usiłowane; zabójstwo kwalifikowane i uprzywilejowane) – art. 148 k.k. tzw. dzieciobójstwo (art. 149 k.k.) uszczerbek na zdrowiu/ naruszenie czynności ciała ( art. 156 i 157 k.k.) przestępstwa ze skutkiem śmiertelnym jako kategoria statystyczna (m.in. Eurostat) udział w bójce lub pobiciu (art. 158 i 159 k.k.) pozostałe przestępstwa z r. XIX k.k.
16 Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu w ujęciu statystycznym c.d.Struktura i dynamika przestępstw z rozdziału XIX kodeksu karnego ( kk) Sprawcy przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu - struktura płci - problem nieletnich sprawców Problem wykrywalności przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu
17 Wykład 3-5. Zabójstwa (art. 148 k.k.): perspektywa kryminologicznaZabójstwo: - ujęcie prawnokarne - ujęcie kryminologiczne Typologia zabójstw: problemy definicyjne (zabójstwo a morderstwo) zabójstwa dokonane vs usiłowane zabójstwo "zwykłe" a kwalifikowane (“ciężkie”) (zabójstwo ze szczególnym okrucieństwem) zabójstwo pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami ("w afekcie") – problemy kwalifikacyjne i orzecznicze
18 Problematyka zabójstw c.d.Fenomenologia zabójstw: zabójstwo w rodzinie zabójstwo z zazdrości zabójstwo tyrana domowego zabójstwa “na zlecenie” zabójstwa seryjne vs zabojstwa masowe zabójstwa na tle seksualnym
19 Problematyka zabójstw c.d.Sprawcy zabójstw i ich ofiary: Przedstawienie wyników badań psychologicznych i kryminologicznych (Gierowski, Wolska, Majchrzyk) Psychologiczny portret sprawców zabójstwa (płeć, wiek, status społeczno-ekonomiczny (SSE), zmienne osobowościowe, środowisko wychowawcze, model rodziny) Motywacja sprawców zabójstw: typologia zabójców ze względu na dominujące motywy Sylwetka psychologiczna i psychospołeczna ofiar
20 Problematyka zabójstw c.d.Relacja sprawcy i ofiary (syndrom wyuczonej bezradności) Profilowanie - typowanie sylwetki psychologicznej sprawców zabójstw Kobiety - sprawczynie zabójstw Etiologia zabójstwa: problem motywacji Czynniki sytuacyjne jako tło motywacyjne zabójstw Rola alkoholu w etiologii zabójstwa
21 Wykład 6. Dzieciobójstwo (art. 149 k.k.)Dzieciobójstwo jako fenomen społeczny Dzieciobójstwo w świetle badań kryminologicznych (Księżopolska-Breś, Brzezińska) Modele prawnokarnej reakcji na przestępstwo dzieciobójstwa Motywacja sprawczyń: problemy orzecznicze Studium przypadku
22 Wykład 7-8: Bójka i pobicie (art. 158, art.159 k.k)Kwestie definicyjne (rozumienie potoczne i prawnokarne bójki i pobicia; problemy orzecznicze) Obraz statystyczny przestępstw z art. 158 i 159 kk (struktura, wskaźniki, dynamika,) Bójka i pobicie z użyciem niebezpiecznego narzędzia (wykładnia pojęcia "niebezpieczne narzędzie" i “inny podobnie niebezpieczny przedmiot”)
23 Wykład 7-8: Bójka i pobicie c.d.Obraz fenomenologiczny bójek i pobić w świetle badań (Skarżyński, Krajewski, Olszak): >czas i miejsce zdarzenia >okoliczności zdarzenia (motywy) >uczestnicy/ sprawcy bójek i pobić >kontekst wpływu społecznego >kontekst kulturowy Specyficzne formy bójek: "ustawki" Nieletni uczestnicy bójek i pobić Zjawisko „Happy slapping”
24 Wykład 9. Uszczerbek na zdrowiu (art.156 k.k., art. 157 k.k.)Spowodowanie uszczerbku na zdrowiu (art.156, 157 i 157a kk) Przestępstwa z art.156, 157 i 157a kk - uszczerbek na zdrowiu, naruszenie czynności ciała, rozstrój zdrowia - problemy orzecznicze Obraz statystyczny (struktura, dynamika) przestępstw z art. 156 i 157 kk
25 Wykład 9. cd.Pozostałe przestępstwa z r. XIX k.k.Art. 160 i 161kk: narażenie na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia człowieka/ na zarażenie wirusem HIV lub chorobą zakaźną) (Casus Simone Mol'a) Art. 150 kk: zabójstwo eutanatyczne Art.151 kk: pomoc do samobójstwa Art. 152 – 154 kk: kryminalizacja przerwania ciąży z naruszeniem przepisów ustawy Art. 155 kk: nieumyślne spowodowanie śmierci
26 Wykład 10. Przestępstwa p-ko życiu i zdrowiu z perspektywy wiktymizacyjnej oraz tzw. sprawiedliwości naprawczej Perspektywa wiktymizacyjna: "Wyrównanie szkody" w odniesieniu do przestępstw p-ko życiu i zdrowiu (Taeter-Opfer Vergleich) Czy mediacja oraz kompensacja jest możliwa? - możliwości implementacji reguł sprawiedliwości naprawczej w odniesieniu do przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu Problem relacji rodzinnych sprawcy i ofiary (VOR) Status i rola ofiary w procesie karnym – aktualne problemy
27 Wykład 11-12. Wybrane teorie kryminologiczne wyjaśniające przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiuNowe modele zachowania i teoretyczne koncepcje wyjaśniające (podejście integracyjne): ogólna teoria napięcia Roberta Agnew (Strain Theory of Delinquency) Koncepcje wyjaśniające zróżnicowane w aktywności przestępczej kobiet i mężczyzn (gendered theory of crime) - dyskusja o możliwościach wykorzystania tych teorii w wyjaśnianiu i zapobieganiu przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu
28 Wykład 11-12. Wybrane teorie kryminologiczne wyjaśniające przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiuModel wieloczynnikowy zachowania człowieka Koncepcje biologiczne (rola uszkodzeń mózgu, możliwości diagnostyczne fMRI) Ujęcie psychoanalityczne (J.Gilligan) Koncepcja osobowości nieprawidłowej, konstrukt psychopatii (H.Cleckley, R.Hare) Inne czynniki/ determinanty osobowościowe - renesans koncepcji H.J.Eysencka?
29 Wykład 13. Reakcja prawnokarna wobec przestępstw przeciwko życiu i zdrowiuZagadnienia kryminalno-polityczne Wymiar kary i możliwości indywidualizacji Konstrukcja ograniczenia i wyłączenia poczytalności w polskim prawie karnym > model stosowania środków zabezpieczających Kierunek nowelizacji prawa karnego: rewolucja czy ewolucja?
30 Reakcja prawno-karna c.d.Programy resocjalizacyjne wobec sprawców przestępstw z użyciem przemocy Funkcjonowanie systemu terapeutycznego wykonania kary pozbawienia wolności Możliwości realizacji „therapeutic jurisprudence” Perspektywa salutogenetyczna w kryminologii (poczucie koherencji: A.Antonovsky)
31 Wykład 14. Strategie zapobiegania przestępstwom przeciwko życiu i zdrowiuMetody w ramach strategii destruktywnej i konstruktywnej Problem powrotności do przestępstwa w kontekście PPŻZ Zarządzanie ryzykiem (kwestionariusze oceniających ryzyko powrotności do przestępstwa/ ryzyko ponownego popełnienia przestępstwa przez sprawcę niepoczytalnego/ dopuszczającego się przemocy (skala PCL- R: VRAG: Violence Risk Appraisal Guide):)
32