1 Przyswojenie reguł rynku pracy I przyjęcie ich za oczywistość 1

2 Wkład w rynek pracy Kwalifikacje (inwestycje czasowe i finansowe przed i po wejściu na rynek pracy) Zróżnicowana aktywność w poszukiwaniu optymalnego zatrudnienia Wkład pracy zatrudnionego: wypełnianie obowiązków Nadzwyczajne starania, kreatywność, przedsiębiorczość, wysokie morale pracy, etyka osiągnięć Stopień wykorzystania sieci społecznych i kapitału kulturowego 2

3 Nagrody na rynku pracy Rozwój kariery zawodowej Zarobki Publiczna widoczność w danym środowisku Samodzielność 3

4 Mechanizmy rynku: merytokracja na rynku i sprawiedliwość dystrybucyjna Merytokracja: Czy rzeczywiście rynek pracy działa tak, że pozycje ludzi uzależnione są od kompetencji, definiowanych jako połączenie inteligencji i edukacji, weryfikowanych za pomocą obiektywnych systemów oceny? Sprawiedliwość dystrybucyjna: Czy rzeczywiście rynek pracy działa w ten sposób, że zapewnia proporcjonalną relację między wkładami a otrzymywanymi ocenami lub wynagrodzeniem? 4

5 Legitymizacja rynku pracy jako część legitymizacji rynku ogólnie Czy żyjemy w warunkach gospodarki rynkowej? Trzy ideologie rynkowe jako podstawa legitymizacji Merytokracja rynkowa 5

6 W jakim systemie funkcjonujemy? 6

7 Trzy ideologie rynkowe wg Aldridge’a; dlaczego rynek jest dobry? Rynkowy populizm, Rynkowy efektywizm Rynkowy fundamentalizm 7

8 Rynkowy populizm Rynek jest demokratyczny, każdemu daje głos i szansę, każdemu umożliwia suwerenny wybór i każdemu gwarantuje wolność Kontra: fakt nierównowagi w relacji pracodawca - niezorganizowani pracownicy: nierówności, trudne do zanegowania. 8

9 Rynkowy efektywizm Rynek jako system zapewniający największą efektywność, dynamizm, innowacyjność, dobrobyt konsumenta oraz społeczeństwa. Inne systemy takiej wydajności nie oferują Kontra: efektywność jest osiągania poprzez marginalizację i wykluczenie mniej efektywnych na rynku i z niego wykluczonych. 9

10 Rynkowy fundamentalizm W walce z innymi systemami rynkowy okazał się zwycięski, oferując ludziom wolność i dobrobyt Kontra: rynek by mógł funkcjonować bez wzbudzania konfliktów społecznych, wymaga wsparcia przez wiele instytucji korygujących, praw ochronnych i procedur rozwiązywania sporów w stosunkach pracy. 10

11 Rynkowy populizm. Argumenty badawcze 11

12 Rynkowy populizm. Argumenty badawcze c.d. 12

13 c.d. Badanie CBOS wykazało, że wyrażający opinię „tracący na zmianach” częściej są osobami starszymi, słabiej wykształconymi, najmniej zarabiającymi, źle oceniającymi swoją sytuację materialną. Częściej są to robotnicy niewykwalifikowani, rolnicy, emeryci, renciści i osoby bezrobotne (Feliksiak 2010: 3) 13

14 Rynkowy efektywizm. Argumenty badawcze 14

15 Rynkowy efektywizm. Argumenty badawcze Połowa badanych (48%) zadowolona ze sposobu funkcjonowania gospodarki rynkowej w Polsce a 39% niezadowolona (Pankowski 2009/CBOS). Badania przeprowadzone w roku 2009 poświęcone ocenie zmian stanu polskiej gospodarki od końca lat 80. u.w. - bardziej jednoznaczny wynik: wskazania na poprawę i wzrost gospodarki zdeklarowało 70% badanych (49 % określiło tę poprawę jako umiarkowaną), na pogorszenie i zmniejszenie 14% (11% trudno powiedzieć) (Boguszewski 2009/CBOS). 15

16 Rynkowy fundamentalizm. Argumenty badawcze Większość badanych obecnie deklaruje – silniej niż dekadę temu, że gospodarka rynkowa jest najlepszym systemem gospodarczym dla Polski (59%); przeciwnego zdania jest 25 % badanych. (Pankowski/CBOS 2009). 16

17 Rynkowy fundamentalizm a efektywizm 17

18 Wnioski Ogólny bilans rynku okazuje się dodatni Co prawda rynek różnicuje położenie na rynku a gospodarka rynkowa nie funkcjonuje w sposób zadowalający w Polsce, to jednak system rynkowy jest akceptowany jako taki. Argumenty leżące u podłoża ideologii fundamentalistycznej i ideologii efektywizmu są obecnie dosyć utrwalone w społeczeństwie polskim Ideologia populistyczna nie wydaje się być w podobnym stopniu przyswojona 18

19 Negatywne zjawiska na rynku pracy jako przeszkoda legitymizacji? Bezrobocie Nierówności generowane przez rynek Negatywna ocena prywatyzacji Mechanizmy nierynkowe (niemerykratyczne) 19

20 Bezrobocie Najważniejsza deklarowana zmiana na gorsze - bezrobocie (w tym: brak pracy, trudności ze znalezieniem pracy). W roku 1999 wskazało 59% badanych, a w roku 2009 – 33% (Kuźmicz 2009). Możliwość wskazania trzech zmian na gorsze, pytanie otwarte 20

21 Poczucia zagrożenia utraty pracy 21

22 Trudności ze znalezieniem innej pracy, przynoszącej dochody na zbliżonym poziomie do uzyskiwanych - ponad 70 % deklaracji 22

23 Bezrobocie jako zjawisko szkodliwe 23

24 Osobiste doświadczenie bezrobocia W roku 2010 deklarowało 41% badanych, w tym 9% w przeszłości było bezrobotnymi przez dłuższy czas, a 21% przez krótki czas (Wądołowska 2011/ CBOS) 24

25 Zabezpieczenie na wypadek bezrobocia 25

26 Państwo wobec bezrobotnego, co robi ? 26

27 Niekonsekwencje 2003 Pogląd, że rząd ma obowiązek zapewnić pracę każdemu, kto chce pracować, na niezmiennie wysokim poziomie: w roku 1999 – 83% badanych, w 2003 – aż 87%. Głębokie pęknięcie opinii dotyczyło tego, jakimi metodami ten obowiązek należy realizować Należy utrzymywać stanowiska pracy, które nie są tak naprawdę potrzebne (35%), Brak zgody na to „socjalistyczne rozwiązanie” 49%. 27

28 Nierówności generowane przez rynek Pogląd: Nie całe bogactwo wynika z gry rynkowej: ludzie bogacą się przecież z innych powodów niż poniesione starania na rynku 28

29 Zródła prywatnych fortun 29

30 30

31 Poglądy na zróżnicowanie społeczne w latach 1994 - 2010 w Polsce wg CBOS (próby reprezentatywne) 31

32 Ewolucja poglądów na zróżnicowanie społeczne w latach 1994 - 2010 w Polsce wg CBOS (próby reprezentatywne) 32

33 Preferencje dotyczące sektora zatrudnienia 33

34 34

35 Strategie „radzenia sobie” gospodarność w prowadzeniu gospodarstwa domowego (98,7%), zaciskanie pasa, zadłużanie się (79,6%), praca i podnoszenie kwalifikacji (48,8%), drobne zarobkowanie (25,2%), zdanie się na pomoc innych, wyprzedawanie rzeczy z domu (24,0%) przedsiębiorczość (15,4%), 35

36 Gospodarność w prowadzeniu gospodarstwa domowego (98,7%) własnoręcznie wykonywanie gruntownego sprzątania, prania, czyszczenia ubrania i pościeli, wykonywanie przetworów warzywnych, owocowych i mięsnych, remontowanie i odnawianie mieszkań, wykonywanie prac budowlanych, malowanie, naprawy hydrauliczne, wykonywanie instalacji elektrycznej, własnoręczne szycie, przerabianie i naprawianie ubrań, zasłon, firan, pościeli, robienie na drutach, uprawianie warzyw, owoców, hodowla drobiu, królików, pszczół, własnoręczne naprawianie sprzętu domowego i audiowizualnego, naprawianie samochodu, motocykli, maszyn rolniczych, kupowanie hurtowo żywności lub w większych ilościach na zapas, by mniej za nią płacić 36

37 Zaciskanie pasa, zadłużanie się (79,6%) ograniczanie wydatków, oszczędzanie, zaciąganie pożyczek i kredytów. typ strategii defensywnej niż ofensywnej na rynku. 37

38 Praca i podnoszenie kwalifikacji (48,8%) więcej starań i zaangażowane w głównym miejscu zatrudnienia, branie prac dodatkowych, podejmowanie się prac sezonowych i okresowych, dokształcanie się i przekwalifikowywanie oraz wyjazdy zarobkowe za granicę. wyrazista strategia działania poprzez rynek pracy, podejmowana z intencją osiągnięcia celów życiowych za pomocą pracy własnej, opartej na własnym większym zaangażowaniu, staraniach, kształceniu, większym wysiłku 38

39 Drobne zarobkowanie (25,2%) odpłatne świadczenie drobnych usług (np. remonty, naprawy, sprzątanie, opieka nad dziećmi, osobami starszymi lub chorymi, pomoc w polu), praca „na czarno”, bez umowy o pracę, uprawianie ogródka lub działki z przeznaczeniem płodów na sprzedaż, sprzedaż produktów wytworzonych w gospodarstwie domowym, zbieranie i sprzedawanie złomu, puszek, makulatury, zbieranie na sprzedaż grzybów, jagód, ziół, zajmowanie się handlem internetowym, oddawanie rzeczy pod zastaw, do lombardu, zajmowanie się handlem ulicznym, bazarowym, przydrożnym, przygranicznym (przenoszeniem towaru przez granicę) Strategia „na marginesie systemu”, niedostarczająca znaczących dochodów i skazująca na ustawiczną walkę o wiązanie „końca z końcem” 39

40 Zdanie się na pomoc innych, wyprzedawanie rzeczy z domu (24,0%) Korzystanie z pomocy rodziny, krewnych, przyjaciół, z pomocy różnych instytucji (z zapomóg, zasiłków itp.), wyprzedaż rzeczy z domu. 40

41 Przedsiębiorczość (15,4%) Rozwijaniu własnej działalności gospodarczej, obracanie pieniędzmi lub korzystnym ich lokowaniu (np. lokaty bankowe, kupno obligacji, akcji), kupowanie, inwestowanie w coś, co będzie miało większą wartość (złoto, dzieła sztuki, działki budowlane, domy, mieszkania, ziemię itp.), wynajmowanie komuś pokoju, mieszkania, domu, dzierżawienie komuś ziemi Strategia ściśle rynkowa 41

42 Strategie rynkowe Strategie pracy i podnoszenia kwalifikacji, przedsiębiorczości oraz strategia „drobnego zarobkowania” opierają się na działaniach oznaczających aktywną obecność na rynku pracy lub rynku ogólnie. Z badania wynika, że za najbardziej skuteczną są uważane: strategia przedsiębiorczości, drugą w kolejności strategia pracy i podnoszenia kwalifikacji, a trzeci strategia gospodarności rodzinnej. Stosunkowo mniej skuteczna jest strategia zadłużania i zaciskania pasa. Najmniej skuteczne strategie polegające na „drobnym” zarobkowaniu oraz na korzystaniu z pomocy zewnętrznej i wyprzedawaniu zasobów własnych rodziny 42