1 Psychologia roli Big Bossa © Marian Dobrzyński Wydział Zarządzania UW

2 DOBRZYŃSKI, Psychologia roli bossa Ponura Trójca Zachowania Twardych Szefów korelują z typami osobowości, które psychologowie nazywają ponurą trójcą: narcystycznym, makiawelicznym psychopatycznym. Typy te mają cechy wspólne, ale rozwinięte w różnym stopniu: agresywność, oziębłość emocjonalną, egocentryzm, dwulicowość. 2

3 DOBRZYŃSKI, Psychologia roli bossa Ponura Trójca Atrybuty osobowości Wielkich Szefów przedstawiam w trzech wymiarach: A. wizerunek siebie – narcystyczny B. relacje z ludźmi – makiaweliczne C. dynamika zachowania - psychopatyczna. 3

4 DOBRZYŃSKI, Psychologia roli bossa A. Narcystyczny wizerunek siebie „Coraz więcej dużych korporacji oddaje stery narcyzom. Odkrywają one, że w epoce innowacji nikt ich nie zastąpi”. (Maccoby: 2006 w artykule Narcystyczni przywódcy, s.53). 4

5 DOBRZYŃSKI, Psychologia roli bossa Cechy Bossa Narcyza Generalnie zawyżona samoocena: Narcyz ma złudzenie, że jest geniuszem totalnym. Nie toleruje krytyki ani nawet propozycji, jeśli nie są przypisywane jemu samemu. Nieprzyzwoicie wysokie wynagrodzenie szefa jest potwierdzeniem jego „wielkości”. 5

6 DOBRZYŃSKI, Psychologia roli bossa Cechy Bossa Narcyza Przekonanie o wszechmocy własnej i firmy, lekceważenie ograniczeń i zagrożeń. Szef Narcyz ma wielkie wizje, więc inicjuje nierealne przedsięwzięcia i trwa przy nich mimo pogarszających się wyników, marnotrawiąc siły i środki firmy. (Smith, GM, $45 mld na fabrykę bez robotników) (papierosy bez nikotyny). 6

7 DOBRZYŃSKI, Psychologia roli bossa Cechy Bossa Narcyza Eksponowanie siebie. Wielki Narcyz lubi celebracje, gdy jest ich głównym aktorem, wystąpienia przed ważną i wielką publicznością, np. w telewizji o masowej oglądalności, chętnie wchodzi w rolę celebryty popkultury. 7

8 DOBRZYŃSKI, Psychologia roli bossa Cechy Bossa Narcyza Uleganie pochlebstwom. Narcyz oczekuje wyrazów zachwytu. Przyjmuje do wiadomości tylko pozytywy, zwiastuni kłopotów są karani. Na wzór szefa - cała organizacja ulega narcyzmowi. Goleman (2007) tak charakteryzuje organizację narcystyczną: 8

9 DOBRZYŃSKI, Psychologia roli bossa Organizacja narcystyczna Narcystyczne organizacje zachęcają skrycie do dwulicowości, chociaż pozornie proszą pracowników o szczerość i rzetelne dane. Wspólne iluzje rozkwitają proporcjonalnie do tłumienia prawdy. Osoby sprzeciwiające się samookłamywaniu i schlebianiu, zagrażają wszystkim, którzy lubią narcystyczną euforię i towarzyszący jej zanik poczucia wstydu. Osoby takie są z reguły degradowane, karcone i zwalniane. 9

10 DOBRZYŃSKI, Psychologia roli bossa Organizacja narcystyczna Narcystyczna organizacja staje się swoim własnym moralnym światem, w którym jej cele, dobro i środki nie są kwestionowane, lecz przyjmowane jak Pismo Święte. To nieustające czczenie siebie nie pozwala dostrzec jak bardzo oddalamy się od rzeczywistości. Reguły obowiązują innych, ale nie nas. 10

11 DOBRZYŃSKI, Psychologia roli bossa Organizacja narcystyczna Oto zwierzenia profesora szkoły biznesu w USA: Moi studenci rozumieją, że życie organizacyjne jest targowiskiem próżności. Ci, którzy chcą się wybić schlebiają szefom. Studenci wiedzą, że sukces w tej grze zapewnia lizusostwo i wazeliniarstwo. Pochlebstwa prowadzą do awansu. Jeśli będą musieli zatajać, bagatelizować albo zniekształcać ważne informacje, to trudno. Dzięki przebiegłości i odrobinie szczęścia przykre konsekwencje tego mydlenia oczu poniesie ktoś inny. (Schwarz: 1990). 11

12 DOBRZYŃSKI, Psychologia roli bossa B. Makiaweliczne relacje z ludźmi Makiawelicy odznaczają się inteligencją polityczną, która polega na manipulowaniu ludźmi, wykorzystywaniu wiedzy o ich słabościach, kompromitujących wydarzeniach i okolicznościach życia. Posługują się szantażem. W manipulowaniu ludźmi typowi temu pomaga empatia zimna, ograniczona do rozumienia odczuć i działań innych osób, bez wczuwania się w ich sytuację, a przy ignorowaniu ich interesów. 12

13 DOBRZYŃSKI, Psychologia roli bossa Makiaweliczne relacje z ludźmi Boss makiaweliczny ma wyraziste poczucie hierarchii społecznej. Bywa miły wobec osób, które mogą mu w czymś pomóc lub zaszkodzić, wobec których w jakiś sposób jest zależny. Natomiast wykorzystuje każdą sposobność by okazać swoją wyższość wobec osób, które są mu podporządkowane i znajdują się niżej w jego rozumieniu hierarchii społecznej. 13

14 DOBRZYŃSKI, Psychologia roli bossa Makiaweliczne relacje z ludźmi Osobnik makiaweliczny wszystko wie lepiej, toteż musi dominować w każdej sytuacji: rozkazywać, pouczać, doradzać, ale w sposób nie znoszący sprzeciwu ani wątpliwości. 14

15 DOBRZYŃSKI, Psychologia roli bossa Makiaweliczne relacje z ludźmi  Makiawelik manipuluje i kłamie, toteż jest nieufny, więc buduje system inwigilowania ludzi, intryg, konfrontowania jednych przeciw drugim, aby wytworzyć klimat niepewności ułatwiający sprawowanie władzy. Bywają instytucje, w których system donosów jest oficjalnie sformalizowany. Jeśli zauważysz, że ktoś łamie procedury, to masz obowiązek złożyć do specjalnej skrzynki swoje „complaint”. 15

16 DOBRZYŃSKI, Psychologia roli bossa Makiaweliczne relacje z ludźmi Makiawelik potrafi nawiązywać liczne i wszechstronne relacje społeczne, ale powierzchowne, nietrwałe, pozbawione więzi emocjonalnych. Jego głównym kryterium doboru znajomych jest możliwość ich wykorzystania, po czym porzuca ich, gdy przestają mu być potrzebni. 16

17 DOBRZYŃSKI, Psychologia roli bossa C. Psychopatyczna dynamika postępowania Zachowanie Bossa musi odpowiadać naturze kierowanej przez niego organizacji, a jej priorytetem jest przecież dbanie o własny interes. Toteż motorem działania Bossa jest interes osobisty, osiągany bez względu na zasady moralne, losy ludzi, zużycie zasobów firmy i środowiska. Eksploatowanie otoczenia jest głównym źródłem jego osiągnięć. 17

18 DOBRZYŃSKI, Psychologia roli bossa C. Psychopatyczna dynamika postępowania Psychopaci są pozbawieni emocji, a tym samym - odporni na stres. W sytuacjach postrzeganych przez zwykłych ludzi jako skrajnie niebezpieczne, bez wahania podejmują działania bardzo ryzykowne i dzięki temu często wygrywają w konfrontacji z otoczeniem. 18

19 DOBRZYŃSKI, Psychologia roli bossa C. Psychopatyczna dynamika postępowania Psychopatom brak empatii i rozumienia zasad moralnych. Nie wzruszają ich cierpienia ani krzywdy wyrządzane ludziom, nie mają wyrzutów sumienia, nie poczuwają się do odpowiedzialności za swoje czyny. 19

20 DOBRZYŃSKI, Psychologia roli bossa Psychopatyczna natura korporacji Robert Hare, światowy ekspert w dziedzinie psychopatii, stwierdził pełną zgodność funkcjonowania korporacji z diagnostyczną listą cech psychopaty (WHO formularz ICD) Za: J. Bakan, Korporacja. Psychopatyczna pogoń za zyskiem i władzą. Zobacz także: P. Babiak, R.D. Hare, Snakes in Suits. When Psychopaths go to Work. 20

21 DOBRZYŃSKI, Psychologia roli bossa Psychopatyczna natura korporacji Korporacje, tak jak ludzie psychopaci:  są nieodpowiedzialne, gdyż „w dążeniu do zaspokojenia swych celów wszyscy inni są narażani na niebezpieczeństwo”;  usiłują „manipulować wszystkim, łącznie z opinią publiczną”; 21

22 DOBRZYŃSKI, Psychologia roli bossa Psychopatyczna natura korporacji  przejawiają megalomanię głosząc: „to my jesteśmy najlepsi”;  wykazują brak empatii i tendencje aspołeczne, nie przejmują się losem swoich ofiar; 22

23 DOBRZYŃSKI, Psychologia roli bossa Psychopatyczna natura korporacji  są niezdolne do wykazania skruchy. Przyłapane na łamaniu prawa, płacą wysokie grzywny i dalej robią to co przedtem… Kary płacone przez korporacje są śmiesznie niskie w stosunku do ich zysków; 23

24 DOBRZYŃSKI, Psychologia roli bossa Psychopatyczna natura korporacji  ich stosunki z otoczeniem cechuje powierzchowność. Psychopaci potrafią osobistym wdziękiem maskować obsesje na punkcie swej osoby, natomiast dla korporacji rolę tę odgrywa odpowiedzialność społeczna. 24

25 DOBRZYŃSKI, Psychologia roli bossa Bibliografia: Babiak P., Hare R.D., Snakes in Suits. When Psychopaths go to Work, Harper, 2007. Bakan. J., Korporacja. Patologiczna pogoń za zyskiem i władzą, Wyd. Lepszy Świat, 2006. Delroy P., K. Williams, The Dark Triad of Personality: Narcissism, Machiavellianism and Psychopathy, „Journal of Research in Personality” 36, nr 6, 2002. Goleman D., Inteligencja społeczna, Rebis, 2007. Kramer R.M., The Great Intimidators, „Harvard Business Review”, nr 2/2006. 25

26 DOBRZYŃSKI, Psychologia roli bossa Bibliografia: Maccoby M., Narcystyczni przywódcy, w: HBR, Atrybuty przywódcy, Onepress 2006. Meyer R., Psychopatologia, GWP 2008. Sennett R., Korozja charakteru. Osobiste konsekwencje pracy w nowym kapitalizmie, MUZA 2008. Schwarz H. S. Narcissistic Process and Corporate Decay, New York University Press, 1990 26