1 Psychologia zdrowia i choroby Zależności somatopsychiczne Między lękiem, panika a zawałem serca Jagoda Różycka

2 Podsumowując poprzednie informacje … i.Choroba psychosomatyczna: występowanie objawów somatycznych w etiologii których pojawiają się czynniki psychologiczne i.Zaburzenia występujące pod postacią somatyczną: dominujące przekonanie o występowaniu objawów fizycznych przy braku ich obiektywnego uzasadnienia

3 BÓL JAKO ZJAWISKO PSYCHOSOMATYCZNE SUBIEKTYWNE PRZYKRE WRAŻENIE ZMYSŁOWE I EMOCJONALNE POWSTAJĄCE POD WPŁYWEM BODŹCÓW USZKADZAJĄCYCH TKANKĘ (TZW. NOCYCEPTYWNYCH) LUB ZAGRAŻAJĄCYCH ICH USZKODZENIEM. NALEŻY PODKRESLIĆ, ŻE BÓL JEST ODCZUCIEM SUBIEKTYWNYM, DLATEGO JEST NIM WSZYSTKO TO, CO CHORY W TEN SPOSÓB NAZYWA, BEZ WZGLĘDU NA OBIEKTYWNE OBJAWY Z NIM ZWIĄZANE.

4 Zjawisko bólu  Perspektywa neurofizjologiczna - receptory bólu i ośrodki bólowe w mózgu:  Sygnały uszkodzenia tkanki powodują podrażnienie wolnych zakończeń nerwowych  Impulsy przez rdzeń nerwowy do mózgu  Rola tworu siatkowatego i wzgórza  Świadoma interpretacja w korze mózgowej (Bishop, 2007)

5 Źródło: http://www.szkolnictwo.pl

6 Zjawisko bólu  Znaczenie opiatów endogenne, szczególnie endorfiny i enkefaliny. substancje naturalne występujące w mózgu, rdzeniu kręgowym i innych organach, które mają działanie przeciwbólowe. Przykład: uraz podczas wykonywania rzeczy ryzykownych, przyjemnych i ekscytujących np. sportowcy

7 Doświadczenie bólu jako połączenie odczuć ciała i spojrzenie psychiki Sensoryczny komponent bólu Oceniający komponent bólu

8 Całościowe ustosunkowanie się człowieka do doznań bólowych Pytania o to co się dzieje, jakie to zagrożenie, jakie będą skutki Towarzyszenie różnych emocji jak lęk, złość, rozdrażnienie Uruchomienie reakcji alarmowej stresu

9 Bóle psychogenne Jedno z zaburzeń konwersyjnych Doświadczenie przewlekłego bólu nie mającego żadnych określonych podstaw fizycznych Występuje w reakcji na potrzeby psychiczne pacjenta Nadmierna troska o samopoczucie Znaczenie oddziaływań stresu, konfliktów rodzinnych, ważnych emocjonalnie wydarzeń, poziomu lęku

10 Radzenie sobie z bólem Przebywanie wśród innych ludzi – mniejsze odczuwanie bólu w towarzystwie (Price, 1988) Warunkowanie instrumentalne sytuacji bólowej (analizowanie bólu, skarżenie się na ból, rozpamiętywanie, bezruch, pozostawanie w łóżku – zachowania sprzyjające koncentracji na bólu) Odwracanie uwagi i ukierunkowywanie jej na bodźce przyjemne, doznania i oczekiwania pozytywne Trening relaksacyjny – obniżanie napięcia psychicznego Metody terapii poznawczej – inny sposób myślenia o bólu

11 Zależności somatopsychiczne Badanie problemów choroby somatycznej Badanie problemów człowieka chorego somatycznie Obszar psychologii lekarskiej, psychologii medycznej i psychologii zdrowia

12 Jak choroba wpływa na nasze życie? 1.Droga bezpośrednia – Toksyczne działanie na CUN: temperatura, zaburzenia metaboliczne, mocznik, cukier, zaburzenia krążenia – W efekcie: stany splątania, zmącenia, śpiączki (Sęk, 2007)

13 Jak choroba wpływa na nasze życie? 2. Droga pośrednia: – Choroba jako źródło stresu, kryzysu – sytuacja trudna emocjonalnie – Choroba jako zadanie – zachowanie ukierunkowane na cele zdrowotne – Poznawczy obraz choroby – Reakcje na chorobę – zaprzeczanie, wzrost poziomu lęku – Radzenie sobie z dolegliwościami – Indywidualna odporność na sytuację – Wtórne zyski z choroby powodujące utrwalenie objawów (Sęk, 2007)

14 Choroba jako stresor Złożone odczucia dyskomfortu Poczucie zmęczenia, ociężałości Zmieniony stan ciała – opuchnięcie, uszkodzenie, poczucie zranienia wewnętrznego Trudności wynikające z zaburzonego przebiegu funkcji narządów

15 Choroba jako stresor Trudności wynikające z zaburzonego przebiegu funkcji narządów: – Zaburzenia widzenia – Szumy w uszach – Ból głowy – Kłopoty w oddychaniu – Trudności ruchowe – Zawroty głowy

16 Zachowania adaptacyjne w chorobie Zdobywanie informacji o chorobie Realne odnoszenie się do sytuacji Ujawnianie negatywnych emocji Rozładowanie napięcia emocjonalnego Szukanie pomocy i wsparcia innych Rozwiązanie problemu choroby etapami Świadomość stanu znużenia i potrzeby odpoczynku Aktywność w wybranych dziedzinach życia Kontrola uczuć Realna ocena sytuacji, która determinuje wybór działania Motywacja do zmian Zaufanie do siebie i innych (Kubacka-Jasiecka, 1987)

17 Zachowania nieadaptacyjne Zaprzeczanie sytuacji Brak aktywnego badania sytuacji problemowej Wypieranie negatywnych uczuć lub zaprzeczanie ich istnieniu Oskarżenia innych za własne kłopoty Dezorganizacja codziennego życia Brak panowania nad sobą – wybuchy gwałtownych emocji Brak szukania pomocy w innych – brak akceptacji oferowanej pomocy Stereotypowe reagowanie na problemy – poczucie przytłoczenia (Kubacka-Jasiecka, 1987)

18 ATAK SERCA CZY ATAK PANIKI ? Stany psychosomatyczne i somatopsychiczne

19 Serce i jego trudności Wzrost chorób cywilizacyjnych w XXI wieku powoduje zwiększony odsetek ludzi chorujących na choroby wieńcowe, często utożsamiane z chorobą niedokrwienną serca Odkładanie się cholesterolu LDL („złego cholesterolu”) i innych tłuszczów w wewnętrznej ścianie tętnicy – odczucia dławicy piersiowej przy wysiłku czy zdenerwowaniu – pierwsze oznaki problemów

20 Serca i jego trudności Powstanie blaszki miażdżycowej poprzez cholesterol na tętnicach doprowadza do zwężenia światła tego naczynia i ogranicza przepływ krwi Zwiększenie ryzyka powstania zawału serca

21 Zawał mięśnia sercowego Martwica mięśnia sercowego spowodowana jego niedokrwieniem na skutek zamknięcia tętnicy wieńcowej doprowadzającej krew do obszaru serca Postać choroby niedokrwiennej serca Najczęściej przyczyną zakrzep, który rozwija się w miejscu zwężonym Organizm w trybie przewlekłego procesu zapalnego wskutek uszkodzonych naczyń

22 Jak tworzy się zakrzep i zawał serca? Chorobowe złogi cholesterolowe nie tylko zwężają naczynie, ale powodują również spustoszenia w jego ścianie. Gdy w końcu warstwa wewnętrzna pęka, krew wpływa do szczeliny, gromadzą się płytki krwi i uruchomiony zostaje proces krzepnięcia. Tak tworzy się niebezpieczny zakrzep. Jeśli wskutek tych zmian średnica naczynia zostanie zwężona powyżej 2/3 - 3/4 jego średnicy (krytyczne zwężenie tętnicy wieńcowej) wówczas zwykle dokonuje się zawał mięśnia sercowego w obszarze zaopatrywanym przez dane naczynie.

23 Tętnice wieńcowe Źródło: http://www.dbajoserce.pl

24 Proces dynamiczny i długotrwały Cholesterol LDL na ścianach tętnicy Zakrzep i zwężenie tętnicy wieńcowej Zawał mięśnia sercowego

25 Źródlo:http://www.dbajoserce.pl

26 Źródło: http://www.przychodnia.pl

27 Czynniki ryzyka zawału serca Wiek – u mężczyzn 32-50, u kobiet 45-70 Płeć męska Palenie tytoniu Nadciśnienie tętnicze Przerost lewej komory serca Wysoki poziom cholesterolu Niedobory witaminy B Brak aktywności fizycznej Marskość wątroby i zaburzenia metaboliczne Cukrzyca Predyspozycje rodzinne i genetyczne Otyłość Przebyty zawał serca w przeszłości

28 LCA= LEWA TĘTNICA WIEŃCOWA RCA= PRAWA TĘTNICA WIEŃCOWA 1 = MIEJSCE ZAMKNIĘCIA TĘTNICY 2 = OBSZAR NIEDOKRWIENIA

29 Objawy zawału serca Dolegliwości bólowe w klatce piersiowej Nierówna i niemiarowa praca serca Kołatanie serca Poczucie uogólnionego lęku Ucisk i dławienie w piersi Silna duszność bez wysiłku fizycznego Bóle stawów łokciowych lub barkowych

30 Objawy zawału serca Silny ból w górnej części brzucha Nudności lub wymioty Bóle żuchwy lub krtani Bladość Pobudzenie ruchowe Wysoka temperatura Silne zabarwienia rąk, stóp i warg

31 Objawy trwające dłużej niż 30 min sprawiające znaczne cierpienie – konieczność udania się na oddział!

32 Nastrój a choroby serca Pozytywna odpowiedź na pytanie, czy w ciągu ostatniego miesiąca „czułeś się smutny, zniechęcony, bez nadziei lub miałeś tyle problemów, że zastanawiałeś się, czy wszystko warto?” wskazywała na dwukrotny wzrost ryzyka choroby wieńcowej serca (Bętkowska-Korpała, 2007) Układ krążenia jako podstawowy układ powiązany z emocjami (Tylka, 2000)

33 Poczucie wyczerpania Jeden z elementów zespołu depresyjnego Wskaźnik podwyższonego ryzyka zachorowania na chorobę wieńcową Prowadzi do wypalenia życiowego, co zwiększa ryzyko nowych incydentów wieńcowych (Appels, Mulder, 1988) Depresyjność ma wpływ na pogorszenie rokowania choroby podstawowej (Frasure- Smith i inni, 1995)

34 Mechanizmy patofizjologiczne (Dudek, 2005) Związki zaburzeń depresyjnych, stanów bezradności i beznadziejności ze schorzeniami układu krążenia – Zwiększona aktywność układu sympatycznego – Zmniejszona aktywność układy parasympatycznego – Zmiany koagulacji – Zmiany fibrynogenezy

35 Mechanizmy patofizjologiczne (Dudek, 2005) Aktywizacja osi układ limbiczny-podwzgórze- przysadka-nadnecza Skutkiem uszkodzenie śródbłonka, arytmia, kurcz naczyń, aktywacja płytek

36 Mechanizmy behawioralne (Glassman i inni, 1990) Nieprzestrzeganie zaleceń lekarskich - trudności w zerwaniu z nałogiem Nadmierna męczliwość Drażliwość i wzrost napięcia Zaburzenia snu Niepodejmowanie zwykłych aktywności codziennych Rzadsze kontakty społeczne Zaniedbanie higieny Zmniejszenie obszaru zainteresowań Trudności w radzeniu sobie ze stresem

37 Trudność osób z chorobą wieńcową do przyjęcia informacji o przeżywaniu stanów depresyjnych: Uczucie zmęczenia Utrata energii Niespecyficzne objawy somatyczne Nietypowe bóle w klatce piersiowej Duszności Kołatanie serca

38 Lęk jako stan zagrożenia Normalna reakcja w sytuacjach trudnych i stresowych Zbliżone objawy lęku do objawów schorzeń kardiologicznych: – Napięcie – Zaciskanie w klatce piersiowej – Przyspieszenie oddechu – Czynności serca i tętna wyczuwalne świadomie – Zawroty głowy – Wrażenie tracenia przytomności, zasłabnięcia – Podwyższenie ciśnienia krwi lub nagły jego spadek

39 Napady paniki jako stany zagrożenia Niespodziewany atak lęku wraz z towarzyszącymi objawami ze strony układu autonomicznego – Spłycenie oddechu – Strach przed śmiercią – Nagła potrzeba ucieczki – Subiektywne uczucie napięcia – Ból w klatce piersiowej – Pocenie się, dreszcze, uczucie gorąca – Derealizacja i depersonalizacja – Nudności, bóle brzucha (Hale, 1998)

40 Napady paniki Goldberg i wsp. (1990): zaburzenia układu krążenia jako konsekwencje paniki – szybkie bicie serca, ból w klatce piersiowej Objawy paniki u 33-43% osób kardiologicznie zdrowych (Tylka, 2000)

41 Lęk jako stan zagrożenia Jako najczęstsza reakcja towarzysząca chorobom i ze względu na charakter wegetatywno-motywacyjny wpływa na proces leczenia (Sosnowski, Wrześniewski, 1983) Zmiana poziomu lęku w zależności od sytuacji i etapu leczenia

42 Lęk jako cecha osobowości Nadmierna koncentracja na zdrowiu Ograniczanie aktywności życiowej Sprzyjanie mechanizmowi zaprzeczania chorobie Niestosowanie się do zaleceń profilaktycznych (Bętkowska-Korpała i inni, 2000)

43 1.Osoby z pierwszym zawałem serca częściej doświadczają stanów lękowych. 2.Osoby z kolejnym zawałem częściej cierpią z powodu zaburzeń depresyjnych. (Cay, 1990; za: Tyka, 1998)

44 Lęk jako przyczyna zaburzeń Zaburzenia biochemiczne - podwyższony poziom noradrenaliny i kortyzolu, hiperglikemia – w konsekwencji podwyższonego napięcia Stany przewlekłego lęku generują zaburzenia czynności organizmu i organicznych uszkodzeń narządów lub układów

45 Lęk jako składnik incydentów sercowo-naczyniowych Lęk przy duszności i arytmii serca Niedostateczny stan ukrwienia poprzez drogi nerwowe wprowadza organizm w stan zagrożenia i czujności, wzmagając lęk Stan fizjologiczny związany z lękiem wzmaga ból, który podnosi poziom lęku Związki lęku z obniżoną zmiennością częstości akcji serca, wzrostem stymulacji układu współczulnego i innymi czynnikami ryzyka nagłego zgonu (Rozansky i inni, 1999)

46 Różnice w symptomach NAPAD PANIKI Łomotanie serca Kilkanaście minut trwania Możliwy przed zagrażającym zdarzeniem Ból w klatce piersiowej przychodzący i odchodzący Hiperwentylacja ATAK SERCA Możliwy po znacznym wysiłku lub zagrażającym zdarzeniu Ból w klatce piersiowej trwający, duszący i nasilający się Okolice lewego ramienia Możliwość wymiotów

47 Wnioski Ważne kontekst doznawania objawów somatycznych Ważny czas i intensywność ich trwania Objawy zaburzeń rytmu serca mogą powodować postanie stanów lękowych i napadów paniki Ważne przerwanie błędnego koła: Problemy sercowe  lęk  nasilenie objawów sercowych

48 Dziękuję za uwagę ;-)