1 Psychologiczne aspekty przeżywania choroby nowotworowej - rak szyjki macicy lek. Agnieszka Wrzesińska Projekt pn. „Równi w zdrowiu – profilaktyka i wczesne wykrywanie nowotworów oraz promocja zdrowia w powiecie kwidzyńskim” finansowany ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego 2009-2014 oraz budżetu państwa w ramach Programu PL 13 Ograniczanie społecznych nierówności w zdrowiu.

2 „Ma Pani raka…” - reakcja na diagnozę choroby nowotworowej

3 - choroba nowotworowa jest ogromnym stresem, wydarzeniem kryzysowym w życiu, -wywołuje przerażenie, lęk o życie, obawę o utratę zdrowia, okaleczenie ciała, długotrwały proces leczenia, -kojarzy się z bólem, cierpieniem, zakłóceniami w życiu zawodowym, przerwaną karierą, a nawet utratą pracy, kryzysem w życiu osobistym (zaburzona relacja z partnerem życiowym czy opieka nad dziećmi), -obawy dotyczą także relacji z dalszą rodziną, znajomymi, radzeniem sobie z poczuciem napiętnowania chorobą, osamotnienia a nawet wykluczenia, -choroba przeraża nie tylko osobę chorą, ale także jej najbliższych,

4 Na podstawie badań lekarki Elisabeth Kubler-Ross w procesie przystosowania do choroby zagrażającej życiu można wyróżnić 5 stadiów reakcji emocjonalnych: -stadium 1 – szok, niedowierzanie, -stadium 2 – gniew, bunt, -stadium 3 – układy, pertrakcje, -stadium 4 – depresja, -stadium 5 – akceptacja.

5 Stadium 1 – szok, niedowierzanie bardzo często przybiera postać zaprzeczenia: „Nie, to niemożliwe…, to na pewno pomyłka”, „Te wyniki nie mogą być moje… pomylili się”, „To nie może być rak…”, diagnoza burzy stabilną wizję świata, ustaloną hierarchię wartości, obraz siebie jako osoby zdrowej, reagując w ten sposób człowiek broni się przed załamaniem, ciężarem, który w pierwszym momencie wydaje się nie do udźwignięcia, daje sobie czas na oswojenie się z diagnozą,

6 Stadium 2 – gniew, bunt osoba chora może obwiniać siebie i innych za chorobę, może kierować pretensje i złość do wszystkich wokół: do lekarzy, że nic nie wiedzą, do rodziny, że źle się opiekuje, pojawiają się pytania: „Dlaczego właśnie ja?…”, „Czym zawiniłem?...”, „Dlaczego właśnie mnie to spotyka?...”, „To niesprawiedliwe…”, „Nie zgadzam się na to…”, poprzez odreagowanie złości chory może jednak odczuć ulgę, może również poczuć potrzebę mobilizacji do podjęcia leczenia i walki z chorobą,

7 Stadium 3 – układy, pertrakcje wzbudzona do działania energia może zostać ukierunkowana na dalsze działania zmierzające do przywrócenia stanu sprzed choroby, pojawia się nadzieja na wyleczenie, nagły zwrot wydarzeń, odwrócenie wyroków losu i swoiste „targowanie się z Bogiem”: „Jeśli tylko wyzdrowieję, to będę lepiej dbał o swoje zdrowie…”, „Jeśli wyzdrowieję, to przestanę palić…”, jednak kiedy pertrakcje nie przynoszą rezultatu i choroba postępuje, rozpoczyna się następne stadium reakcji emocjonalnych,

8 Stadium 4 – depresja czasami może dojść do załamania psychicznego, rozpaczy, depresji, bezradności, objawom emocjonalnym towarzyszą zaburzenia snu (nadmierna senność lub trudności z zaśnięciem) i łaknienia, chory w tym okresie może być niezdolny do pełnienia swoich dotychczasowych obowiązków, ról społecznych, stan ten może utrzymywać się kilka dni lub nawet tygodni,

9 Stadium 5 – akceptacja po okresie załamania, negatywnych emocji i bolesnych przeżyć większość osób zaczyna akceptować sytuację choroby, w której się znaleźli, pojawia się uspokojenie, wyciszenie i zgoda na to, co nieuniknione, chory wydaje się być pogodzony z utratą zdrowia, a nawet życia,

10 -wymienione stadia może przeżywać nie tylko osoba dotknięta chorobą nowotworową, ale i jej najbliżsi, -nie wszystkie osoby przechodzą przez kolejne stadia w podanym porządku, -nie u wszystkich też pojawia się aż 5 kolejnych faz, -należy też podkreślić, że wszystkie wymienione reakcje emocjonalne są normalne i powinny być traktowane jako element naturalnego procesu przystosowawczego,

11 Emocje towarzyszące chorobie nowotworowej – od diagnozy po zakończenie leczenia

12 Lęk towarzyszy chorym przez cały czas trwania choroby, stanowi jakby tło życia pacjenta onkologicznego, jest podstawą wielu działań profilaktycznych i często dzięki niemu dochodzi do wczesnego rozpoznania choroby, stanowi silną motywację do działania, skłania pacjentów do współpracy w procesie leczenia, zmiany dotychczasowych nawyków, obroną przed lękiem jest uruchomienie zapasów energii psychicznej niezbędnej do walki o zdrowie i życie,

13 Przygnębienie występuje równie często jak lęk, może przybierać formę jawną (płacz, użalanie się) lub utajoną (spowolnienie, apatię, utratę apetytu, bezsenność, trudności z koncentracją uwagi, pamięcią), jeśli przybierze formę rozpaczy może prowadzić do samobójstwa, izolacji od otoczenia lub odmowy leczenia,

14 Gniew pojawia się, kiedy nie można już dłużej zaprzeczać rzeczywistości (postawionej diagnozie), staje się źródłem aktywności i energii, siłą mobilizującą organizm do walki z chorobą,

15 Poczucie winy jego źródłem może być negatywne odczuwanie samego siebie (jako osoby winnej), może być też skutkiem „myślenia magicznego”, że choroba jest np.. „karą za grzechy”, wiążą się z nim poczucie niskiej użyteczności społecznej, bycia obciążeniem dla bliskich, poniżenia i upokorzenia,

16 Nadzieja chęć wiary, że cierpienie musi mieć sens, że warto wytrzymać, że jest szansa na wyzdrowienie pozwala zachować spokój, znieść uciążliwe zabiegi diagnostyczne i procedury medyczne, pozwala przetrwać kolejne dni, miesiące, lata zmagania się z chorobą,

17 Wpływ raka szyjki macicy na różne sfery życia kobiety

18 oprócz stresu jaki wywołuje sama diagnoza, choroba dotyka również takich sfer życia, jak: kobiecość, atrakcyjność, macierzyństwo, wymienione na dalszych slajdach problemy są tylko przykładami trudności, jakie spotkać mogą chorą na różnych etapach leczenia, ważne jest, aby starać się pojawiające się problemy rozwiązywać od razu, aby samotnie borykając się z nimi nie tracić energii potrzebnej do walki z nowotworem,

19 Utrata poczucia kobiecości dla wielu kobiet usunięcie macicy i jajników jest tożsame z utratą kobiecości, operacja wywołuje zaburzenie poczucia tożsamości, niepewność, zagubienie, obniżenie poczucia własnej wartości, powstaje swoiste uczucie braku, tzw. „uczucie pustego brzucha”, kobieta odczuwa niepokój o zdolność do pełnienia dotychczasowych ról – matki, żony, partnerki oraz o to, jak będą ją odbierały inne osoby,

20 Wpływ na życie intymne dla wielu kobiet samo zachorowanie na nowotwór, stres związany z nową sytuacją oraz zmęczenie leczeniem powodują rezygnację z tej sfery życia, poszczególne metody leczenia powodować mogą odwracalne lub trwałe zmiany, mogące mieć wpływ na możliwość i jakość współżycia,

21 Obawa o zachowanie płodności niektóre metody leczenia raka wywołać mogą przejściową lub trwałą utratę płodności, w przypadku wysokiego ryzyka bezpłodności warto skorzystać z porady specjalisty leczenia niepłodności, który oceni szanse na posiadanie potomstwa,

22 Wcześniejsza menopauza może być ona skutkiem leczenia onkologicznego, objawami są: rozdrażnienie, wahania nastroju, skłonność do płaczu, obniżenie libido, uderzenia gorąca, napadowe poty, świadomość utraty funkcji jajników wpływa na pogorszenie samopoczucia i spadek samooceny,

23 Zmiany w wyglądzie ciała na skutek leczenia onkologicznego może wystąpić: ubytek tkanek po operacji, obecność blizn pooperacyjnych, obrzęk i przebarwienia skóry po radioterapii, utrata wagi, wypadanie włosów po chemioterapii, posiadanie urostomii lub kolonostomii (sztucznej nerki lub sztucznego odbytu),

24 Jak oswoić raka? Metody radzenia sobie z trudną diagnozą

25 Przed wizytą u onkologa poproś kogoś z rodziny lub przyjaciół, żeby poszedł z tobą do lekarza, spiszcie listę najważniejszych pytań, żeby nie zapomnieć o najważniejszych kwestiach podczas wizyty, w poczekalni staraj się nie słuchać tego, co mówią inni pacjenci, wielu z nich nieświadomie zastrasza i przekazuje błędne informacje, przed wizytą posłuchaj muzyki jaką lubisz, zjedz coś lub wypij - głód powoduje większy stres,

26 Oczekiwanie na wyniki badań diagnostycznych jeśli po dłuższym niż zwykle czasie wciąż nie ma wyników biopsji czy innych badań – nie czekaj biernie, z pomocą rodziny postaraj się to monitorować - dzwońcie, proście, dopytujcie, rozmawiajcie,

27 Życie po diagnozie niektórym osobom pomaga skupienie się na pracy, a innym przerwa, spokój, izolacja od otoczenia; wybierz to, co czujesz, jeśli niektórzy ludzie stresują cię i męczą, masz prawo ograniczyć kontakty towarzyskie, potrzebujesz teraz konstruktywnego wsparcia rodziny i przyjaciół,

28 jeśli cierpisz z powodu zaburzeń snu, nawracających stanów lękowych, nie wahaj się skorzystać z pomocy psychoterapeuty lub psychiatry, nie warto się męczyć bez profesjonalnej pomocy i nie warto brać leków na własną rękę, nie zmuszaj się do „pozytywnego myślenia” na siłę, jeśli otoczenie skłania cię do sztucznej mobilizacji – nie jest to strategia dla wszystkich, każdy z nas ma swój indywidualny sposób radzenia sobie w sytuacjach kryzysu i przewlekłego stresu,

29 Stopniowe „oswajanie” się z chorobą najważniejsza podczas leczenia jest otwarta komunikacja z lekarzem, ale też psychoterapeutą i rehabilitantem, zawsze mów o swoich symptomach i wątpliwościach, nie ukrywaj złego samopoczucia fizycznego i/lub psychicznego, aby czuć się bezpiecznie ważne jest mentalne przygotowanie do leczenia, zapoznanie się z informacjami, broszurami na temat wybranej metody, pomocne może okazać się skorzystanie z grupy wsparcia lub po prostu rozmowa z kimś, kto przeszedł podobne leczenie,

30 „Oswajanie” lęku przed śmiercią na początek warto pozwolić sobie na tzw. próby generalne, czyli na doświadczanie całym sobą momentów przemijania – począwszy od jubileuszy urodzin, pierwszych siwych włosów, odejścia dzieci z domu, przejścia na emeryturę itd. warto pozwolić sobie na refleksje, myślenie o śmierci, gdyż powoduje to swoiste przyzwyczajenie, czyli oswajanie się ze śmiercią, I.D.Yalom uważa, że: „patrzenie śmierci prosto w twarz, jeżeli mamy przewodnika, nie tylko wycisza przerażenie, ale powoduje, że życie staje się bardziej wyraziste, cenniejsze, bardziej żywe”, „przewodnikiem” w temacie śmierci może zostać duchowny, terapeuta, członek rodziny lub po prostu przyjaciel, z którym zwyczajnie można porozmawiać o własnym lęku, przemijaniu, o kruchości życia,

31 Po leczeniu nadchodzi optymalny czas, żeby coś zmienić, coś zrobić dla siebie, a może także dla kogoś z rodziny, bardzo często przebyte długie leczenie i zmagania z chorobą skłaniają do przemyśleń egzystencjalnych, nic już nie będzie takie same, może się okazać, że zmienią się nasze priorytety,

32 Na każdym etapie choroby pozwól sobie na otwartą komunikację (z lekarzem, psychoterapeutą, rehabilitantem) – ukrywanie prawdy o chorobie prowadzi jedynie do większych problemów i cierpienia, niż otwarta rozmowa o tym, co się dzieje, otwarcie poproś rodzinę i przyjaciół o wsparcie praktyczne i emocjonalne - nie warto czekać aż się domyślą, zrezygnuj z kontaktów z osobami, które cię męczą, pozwól sobie na odpoczynek, świadomie pracuj nad sobą – nad swoim nastawieniem, redukcją stresu i wprowadzaniem optymalnych zmian,

33 Jak zachęcić do profilaktyki? - podsumowanie

34 aby postawić rozpoznanie choroby nowotworowej konieczne jest zniesienie całego szeregu procedur medycznych, w tym – zebranie szczegółowego wywiadu przez lekarza, badania fizykalnego, badań dodatkowych: laboratoryjnych (badania krwi), obrazowych (RTG, USG, TK, MRI) oraz endoskopowych i histopatologicznych (biopsja), niejednokrotnie już sam kontakt z personelem medycznym wywołuje u pacjenta silny stres, żeby temu przeciwdziałać lepiej wykonywać badania profilaktyczne – im szybciej wykryjemy chorobę, w jak najmniejszym stadium, tym większą mamy szansę na odzyskanie zdrowia i ochronienie naszego życia,

35 Profilaktyka raka szyjki macicy badaniem przesiewowym jest badanie cytologiczne wymazów z ujścia zewnętrznego szyjki macicy, adresowane jest do kobiet w wieku 25 - 59 lat, zaleca się wykonywać je raz na 3 lata, wykonywanie profilaktycznej cytologii ma udowodnioną skuteczność wyrażaną poprzez istotne zmniejszenie umieralności z powodu raka szyjki macicy w badanych populacjach,

36 Realizacja projektu „Równi w zdrowiu - profilaktyka i wczesne wykrywanie nowotworów oraz promocja zdrowia w powiecie kwidzyńskim” w ramach promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej w październiku 2015r. odbyły się m.in. szkolenia lekarzy „pierwszego kontaktu” w zakresie nowotworów, ze szczególnym uwzględnieniem raka szyjki macicy i raka płuc, wiedza ta na pewno zostanie wykorzystana w działalności przychodni POZ, w tym w zakresie prowadzenia dalszych programów profilaktycznych,

37 Dziękuję za uwagę Projekt pn. „Równi w zdrowiu – profilaktyka i wczesne wykrywanie nowotworów oraz promocja zdrowia w powiecie kwidzyńskim” finansowany ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego 2009-2014 oraz budżetu państwa w ramach Programu PL 13 Ograniczanie społecznych nierówności w zdrowiu.