1 Środki reakcji karnej związane z poddaniem sprawcy próbie Wykład

2 Pojęcie probacji W klasycznym ujęciu systemu anglo- amerykańskiego probacja polegała na zawieszeniu orzeczenia kary lub warunkowym uwolnieniu w celu nałożenia na sprawcę obowiązków próby i poddania go dozorowi kuratora.

3 Formy probacji Polski ustawodawca przewidział w Kodeksie z 1997 r. instytucje, które nawiązują do różnych systemów probacji: - warunkowe zawieszenie wykonania kary, zgodnie z którym sąd wymierza karę, zawieszając jej wykonanie na okres próby; rozwiązanie zawarte w Kodeksie przewiduje zawieszenie wykonania kary z dozorem i obowiązkami okresu próby, - warunkowe umorzenie postępowania, sprawcy umarza się warunkowo postępowanie na okres próby z możliwością stosowania dozoru oraz innych obowiązków, - warunkowe przedterminowe zwolnienie stosowane na etapie wykonawczym i polegające na warunkowym zwolnieniu sprawcy – na okres próby – od reszty kary. W nauce prawa karnego występują wątpliwości, czy można zaliczyć warunkowe przedterminowe zwolnienie do instytucji probacyjnych, nie stanowi ono bowiem reakcji na przestępstwo.

4 Warunkowe umorzenie postępowania Istotą warunkowego umorzenia postępowania, jest odstąpienie – na próbę – od skazania i kary. Stosowanie tej instytucji opiera się na założeniu, że czyn i wina sprawcy są niekwestionowane.

5 Charakter prawny warunkowego umorzenia postępowania Problem charakteru prawnego (istoty prawnej) warunkowego umorzenia wywoływał spory w doktrynie. Wyróżniono dwa stanowiska: 1) warunkowe umorzenie jest orzeczeniem skazującym (choć bez wymierzenia kary) 2) warunkowe umorzenie nie jest skazaniem.

6 Warunkowe umorzenie postępowania – przesłanki stosowania Przesłanki można podzielić na: 1) związane z czynem sprawcy, 2) związane z osobą sprawcy, 3) mające charakter procesowy.

7 Warunkowe umorzenie postępowania – przesłanki stosowania Przesłanki związane z czynem sprawcy: a) stopień winy i społecznej szkodliwości nie jest znaczny, b) zarzucany czyn nie jest zagrożony karą wyższą niż 5 lata pozbawienia wolności.

8 Warunkowe umorzenie postępowania – przesłanki stosowania Przesłanki związane z osobą sprawcy: a) niekaralność sprawcy za przestępstwo umyślne, b) dodatnia prognoza kryminologiczna.

9 Warunkowe umorzenie postępowania – przesłanki stosowania Przesłanki związane z osobą sprawcy: a) niekaralność sprawcy za przestępstwo umyślne, b) dodatnia prognoza kryminologiczna (ocena postawy, właściwości i warunków osobistych sprawcy, a także dotychczasowego tryby życia).

10 Warunkowe umorzenie postępowania – przesłanki stosowania Przesłanką o charakterze procesowym jest „brak wątpliwości co do okoliczności popełnienia przestępstwa”.

11 Warunkowe umorzenie postępowania – okres próby Warunkowe umorzenie postępowania następuje na okres próby, który wynosi od roku do 3 lat i biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia (art. 67 § 1 k.k.). W okresie próby sąd może oddać sprawcę pod dozór kuratora, osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym (art. 67 § 2 k.k.).

12 Warunkowe umorzenie postępowania – obowiązki próby Do fakultatywnych obowiązków nakładanych na sprawcę należą obowiązki wymienione w art. 72 § 1 pkt 1–3, 5-6b lub 7a lub 7b k.k., a zatem: 1) informowanie sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby, 2) przeproszenie pokrzywdzonego, 3) wykonanie ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby, 4) powstrzymanie się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających, 5) poddania się terapii uzależnień, terapii, w szczególności psychoterapii lub psychoedukacji, uczestnictwa w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych, 6) powstrzymanie się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób lub zbliżania się do pokrzywdzonego lub innych osób, 7) opuszczenie lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym.

13 Warunkowe umorzenie postępowania – obowiązki próby Innymi dolegliwościami stosowanymi w okresie próby są: 1) świadczenie pieniężne, 2) zakaz prowadzenia pojazdów do 2 lat, 3) przepadek (art. 45a k.k.). Nakładając na sprawcę przestępstwa popełnionego z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej wobec osoby najbliższej obowiązek wymieniony w art. 72 § 1 pkt 7b, sąd określa sposób kontaktu sprawcy z pokrzywdzonym.

14 Warunkowe umorzenie postępowania – obowiązki próby Obligatoryjnie sąd zobowiązuje sprawcę do naprawienia szkody w całości lub w części, a w miarę możliwości również obowiązek zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, albo zamiast tych obowiązków orzeka nawiązkę (art. 67 § 3 k.k.).

15 Podjęcie postępowania warunkowo umorzonego – fakultatywne Sąd może podjąć postępowanie (art. 68 § 2 i 3 k.k.), jeżeli sprawca w okresie próby: 1) rażąco narusza porządek prawny, w szczególności gdy popełnił inne przestępstwo niż określone w § 1 art. 68 k.k.; 2) uchyla się od dozoru; 3) uchyla się od wykonania nałożonych obowiązków lub orzeczonego środka karnego, środka kompensacyjnego lub przepadku; 4) nie wykonuje zawartej z pokrzywdzonym ugody; 5) po wydaniu orzeczenia o warunkowym umorzeniu, lecz przed jego uprawomocnieniem, rażąco narusza porządek prawny, a w szczególności w tym czasie popełnia przestępstwo.

16 Podjęcie postępowania warunkowo umorzonego – obligatoryjne Sąd zobowiązany jest podjąć postępowanie karne, jeżeli sprawca w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które został prawomocnie skazany (art. 68 § 1 k.k.). Podjęcie postępowania może nastąpić tylko w okresie próby i w ciągu 6 miesięcy od zakończenia okresu próby (art. 68 § 4 k.k.)

17 Warunkowe zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności – przesłanki stosowania 1.orzeczona kara jest karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą roku; 2. sprawca w czasie popełnienia czynu nie był skazany na karę pozbawienia wolności; 3.orzeczenie kary z warunkowym zawieszeniem jest wystarczające dla osiągnięcia celów penalnych; 4.istnieje pozytywna prognoza kryminologiczna w stosunku do sprawcy, wyrażająca się w przekonaniu, że sprawca będzie przestrzegał porządku prawnego, a w szczególności nie popełni ponownie przestępstwa; 5.orzeczona kara jest karą pozbawienia wolności w wymiarze do 5 lat – w ustawowo określonych wypadkach (art. 60 § 5 k.k.) związanych z zorganizowaną przestępczością.

18 Warunkowe zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności Wobec sprawcy występku o charakterze chuligańskim oraz sprawcy przestępstwa określonego w art. 178a § 4 k.k. sąd może warunkowo zawiesić wykonanie kary jedynie w szczególnie uzasadnionych wypadkach.

19 Warunkowe zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności – okres próby Okres próby wynosi: 1) w wypadku orzeczenia kary pozbawienia wolności – od roku do 3 lat; 2) w wypadku orzeczenia kary pozbawienia wolności wobec sprawcy młodocianego oraz sprawcy, który popełnił przestępstwo z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej od 2 do 5 lat; 4) w wypadkach orzeczenia kary pozbawienia wolności w sytuacjach określonych w art. 60 § 3 i 4 k.k. – do 10 lat. Sąd może w okresie próby oddać skazanego pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym.

20 Warunkowe zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności – obowiązki próby Zgodnie z art. 72 § 1 k.k. sąd może zobowiązać sprawcę do: 1) informowania sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby; 2) przeproszenia pokrzywdzonego; 3) wykonywania ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby; 4) wykonywania pracy zarobkowej, nauki lub przygotowania do zawodu; 5) powstrzymywania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających; 6) poddania się terapii uzależnień, terapii, w szczególności psychoterapii lub psychoedukacji; 7) uczestnictwa w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych; 8) powstrzymywania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach; 9) powstrzymywania się od kontaktowania z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób lub zbliżania się do pokrzywdzonego lub innych osób; 10) opuszczania lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym; 11) innego stosownego postępowania w okresie próby, jeżeli może to zapobiec popełnieniu przestępstwa; - przy czym orzeka przynajmniej jeden z ww obowiązków 12) naprawienia szkody w całości lub w części, chyba że został w wyroku orzeczony jako środek kompensacyjny; 13) uiszczenia świadczenia pieniężnego.

21 Zarządzenie wykonania kary – obligatoryjne - jeżeli skazany w okresie próby popełnił podobne przestępstwo umyślne, za które orzeczono prawomocnie karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania, - jeżeli skazany za przestępstwo popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej wobec osoby najbliższej lub innej osoby małoletniej zamieszkujących wspólnie ze sprawcą w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, ponownie używając przemocy lub groźby bezprawnej wobec osoby najbliższej lub innej osoby małoletniej zamieszkujących wspólnie ze sprawcą, - jeżeli skazany w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności gdy popełnił inne przestępstwo niż określone w § 1 art. 75, albo jeżeli uchyla się od uiszczenia grzywny, od dozoru, wykonania nałożonych obowiązków lub orzeczonych środków karnych, środków kompensacyjnych lub przepadku - po udzieleniu skazanemu pisemnego upomnienia przez sądowego kuratora zawodowego, chyba że przemawiają przeciwko temu szczególne względy.

22 Zarządzenie wykonania kary – fakultatywne - jeżeli skazany w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności gdy popełnił inne przestępstwo niż określone w § 1, albo jeżeli uchyla się od uiszczenia grzywny, od dozoru, wykonania nałożonych obowiązków lub orzeczonych środków karnych, środków kompensacyjnych lub przepadku, - jeżeli skazany po wydaniu wyroku, lecz przed jego uprawomocnieniem się, rażąco narusza porządek prawny, a w szczególności gdy w tym czasie popełnił przestępstwo.

23 Kara zastępcza Zgodnie z art. 75a k.k.: „§ 1. Wobec skazanego na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, który w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności gdy popełnił inne przestępstwo niż określone w art. 75 § 1, albo jeżeli uchyla się od uiszczenia grzywny, od dozoru, wykonania nałożonych obowiązków lub orzeczonych środków karnych, środków kompensacyjnych lub przepadku, sąd może, jeżeli cele kary zostaną w ten sposób spełnione, mając na względzie wagę i rodzaj czynu zabronionego przypisanego skazanemu, zamiast zarządzenia wykonania kary pozbawienia wolności zamienić ją na karę ograniczenia wolności w formie obowiązku wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne, przyjmując, że jeden dzień kary pozbawienia wolności równa się dwóm dniom kary ograniczenia wolności, albo na grzywnę, przyjmując, że jeden dzień kary pozbawienia wolności równa się dwóm stawkom dziennym grzywny. Kara ograniczenia wolności nie może trwać dłużej niż 2 lata, a grzywna nie może przekroczyć 810 stawek dziennych”.

24 Zatarcie skazania Skazanie ulega zatarciu z mocy prawa z upływem 6 miesięcy od zakończenia okresu próby. W wypadku, o którym mowa w art. 75a, zatarcie skazania następuje z upływem okresów przewidzianych w art. 107 § 4 (3 lata) i 4a (jeden rok). Jeżeli wobec skazanego orzeczono grzywnę, środek karny, przepadek lub środek kompensacyjny, zatarcie skazania nie może nastąpić przed ich wykonaniem, darowaniem albo przedawnieniem ich wykonania.

25 Warunkowe przedterminowe zwolnienie Warunkowe przedterminowe zwolnienie jest rezygnacją z wykonania części (reszty) kary pozbawienia wolności i poddaniem sprawcy próbie.

26 Warunkowe przedterminowe zwolnienie – przesłanki stosowania Przesłanka materialna – pozytywna prognoza kryminologiczna (ocena postawy sprawcy, właściwości i warunków osobistych, sposobu życia przed popełnieniem przestępstwa, okoliczności jego popełnienia oraz zachowanie po popełnieniu przestępstwa i w czasie odbywania kary); Przesłanka formalna - czas odbycia przez skazanego kary pozbawienia wolności: 1) połowę kary, 2) dwie trzecie – wobec skazanych określonych w art. 64 § 1 k.k., 3) trzy czwarte – wobec skazanych określonych w art. 64 § 2, 4) 15 lat – wobec skazanych na 25 lat pozbawienia wolności, 5) 25 lat – wobec skazanych na karę dożywotniego pozbawienia wolności.

27 Warunkowe przedterminowe zwolnienie – okres próby 1) nie może być krótszy niż 2 lata ani dłuższy niż 5 lat (art. 80 § 1 k.k.); 2) jeżeli skazanym jest wielokrotny recydywista (art. 64 § 2 k.k.) oraz osoba określona w art. 65 § 1 i 2 k.k. – okres próby nie może być krótszy niż 3 lata (art. 80 § 2 k.k.); 3) w razie warunkowego przedterminowego zwolnienia osoby skazanej na karę dożywotniego pozbawienia wolności – okres próby wynosi 10 lat (art. 80 § 3 k.k.). Jeżeli w okresie próby i w ciągu 6 miesięcy od jej zakończenia nie odwołano warunkowego zwolnienia, karę uważa się za odbytą z chwilą warunkowego zwolnienia.

28 Warunkowe przedterminowe zwolnienie Sąd penitencjarny może nałożyć na skazanego obowiązki określone w art. 72 § 2 k.k., a jeżeli szkoda wyrządzona przestępstwem, za które skazany odbywa karę, nie została naprawiona, orzec obowiązek określony w art. 72 § 2 k.k. Wobec skazanego za przestępstwo określone w art.197- 203 k.k., popełnione w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych, młodocianego sprawcy przestępstwa umyślnego, sprawcy określonego wart. 64 k.k., a także wobec skazanego na karę dożywotniego pozbawienia wolności oddanie pod dozór jest obowiązkowe.

29 Warunkowe przedterminowe zwolnienie Warunkowo zwolniony, który został zobowiązany do wykonywania obowiązków związanych z okresem próby i nie został oddany pod dozór, jest obowiązany do: 1) bezzwłocznego, a najpóźniej w ciągu 7 dni od zwolnienia z zakładu karnego, zgłoszenia się do sądowego kuratora zawodowego sądu rejonowego, w którego okręgu będzie miał miejsce stałego pobytu, 2) zgłaszania się do sądowego kuratora zawodowego w określonych przez niego terminach i udzielania wyjaśnień co do przebiegu okresu próby, 3) niezmieniania bez zgody sądu miejsca stałego pobytu, 4) wykonywania nałożonych na niego obowiązków - o czym sąd poucza warunkowo zwolnionego (art. 159 k.k.w.).

30 Odwołanie warunkowego przedterminowego zwolnienia – obligatoryjne (art. 160 k.k.w.) - jeżeli zwolniony w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które orzeczono prawomocnie karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania, - jeżeli zwolniony, skazany za przestępstwo popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej wobec osoby najbliższej lub innej osoby małoletniej zamieszkujących wspólnie ze sprawcą, w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, ponownie używając przemocy lub groźby bezprawnej wobec osoby najbliższej lub innej osoby małoletniej zamieszkujących wspólnie ze sprawcą, - jeżeli zwolniony w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności popełnił inne przestępstwo lub została orzeczona kara inna niż określona w § 1 albo gdy uchyla się od dozoru, wykonania nałożonych obowiązków lub orzeczonych środków karnych, przepadku lub środków kompensacyjnych - po udzieleniu skazanemu pisemnego upomnienia przez sądowego kuratora zawodowego, chyba że przemawiają przeciwko temu szczególne względy.

31 Odwołanie warunkowego przedterminowego zwolnienia - fakultatywne - jeżeli zwolniony w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności popełnił inne przestępstwo lub została orzeczona kara inna niż określona w § 1 art. 160 k.k.w. albo gdy uchyla się od dozoru, wykonania nałożonych obowiązków lub orzeczonych środków karnych, przepadku lub środków kompensacyjnych.

32 Skrócenie kary ograniczenia wolności Skazanego na karę ograniczenia wolności, który odbył przynajmniej połowę orzeczonej kary, przy czym przestrzegał porządku prawnego, jak również wykonał nałożone na niego obowiązki, orzeczone środki karne, środki kompensacyjne i przepadek, sąd może zwolnić od reszty kary, uznając ją za wykonaną.

33 Skrócenie wykonywania środków karnych Sąd może po upływie połowy okresu, na który orzeczono środki karne wymienione w art. 39 pkt 1-3, uznać je za wykonane, jeżeli skazany przestrzegał porządku prawnego, a środek karny był w stosunku do niego wykonywany przynajmniej przez rok.

34 Skrócenie wykonywania środków karnych Są to następujące środki: 1) pozbawienie praw publicznych, 2) zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej, 2a) zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub z opieką nad nimi, 2b) obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami, zakaz zbliżania się do określonych osób lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu, 2c) zakaz wstępu na imprezę masową, 2d) zakaz wstępu do ośrodków gier i uczestnictwa w grach hazardowych, 2e) nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym, 3) zakaz prowadzenia pojazdów,