1 Rola Trybunału i Sadu Unii Europejskiej w kontroli administracji unijnej Warszawa, WPiA UW, 13 kwietnia 2016 Katarzyna Szychowska Référendaire au Tribunal de l’UE [email protected]
2 Trybunał Sprawiedliwości jako sąd administracyjny Ostrożne porównanie z rolą pełniona przez sądy administracyjne w państwach członkowskich Wielofunkcyjny Trybunał Kontrola aktów nielegislacyjnych oraz zaniechań instytucji, organów i jednostek organizacyjnych Unii Możliwość wniesienia skargi przez osoby fizyczne i prawne Kontrola legalności - contentieux objectif (procès fait à l’acte) połączona z subiektywizacją sporu na etapie badania dopuszczalności skargi Centralna rola Sądu Unii Europejskiej (« Conseil d’Etat » Unii)
3 Sąd Unii Europejskiej – ciągła ewolucja Jednolity Akt Europejski – art. 168A EWWiS « (…) Rada (…) może ustanowić przy Trybunale Sprawiedliwości sąd właściwy do rozpoznawania i orzekania w pierwszej instancji w niektórych rodzajach spraw wniesionych przez osoby fizyczne lub prawne, z zastrzeżeniem prawa odwołania się do TS ograniczonego do kwestii prawnych (…). Sad ten nie jest właściwy do rozpoznawania spraw wnoszonych przez PCz lub Wspólnotę ani do rozpoznawania pytań prejudycjalnych Decyzja Rady z 24.10.1988 – utworzenie SPI właściwego do rozpatrywania sporów pracowniczych i skarg na decyzje dotyczące naruszeń prawa konkurencji Decyzja Rady z 8.6.1993 – przekazanie do kompetencji SPI wszystkich skarg bezpośrednich (skarga o stwierdzenie nieważności aktu, skarga na zaniechanie, spory pracownicze, klauzula arbitrażowa, skarga odszkodowawcza) wniesionych przez osoby fizyczne lub prawne
4 Sąd Unii Europejskiej – ciągła ewolucja Traktat z Nicei zmiana strukturalna (art. 255 i 255 A TWE) SPI staje się sądem « powszechnym » skargi bezpośredniej – właściwy do rozpatrywania w pierwszej instancji skarg określonych w art. 230, 232, 235, 236 i 238 (skarga o stwierdzenie nieważności aktu, skarga na zaniechanie, skarga odszkodowawcza, spory pracownicze, klauzula arbitrażowa), z wyjątkiem skarg powierzonych izbom wyspecjalizowanym i zastrzeżonych na mocy Statutu dla TS możliwość przekazania do SPI innych spraw i oraz odpowiedzi na pytania prejudycjalne w określonych kategoriach spraw w razie utworzenia izb wyspecjalizowanym SPI staje się sądem odwoławczym od ich orzeczeń (+ réexamen jeśli poważna ryzyko naruszenia jedności lub spójności prawa, możliwość poddania kontroli wyroku SPI z inicjatywy 1go RG) Decyzje Rady z 16 i 26.04.2004 - zmiany w art. 51 Statutu: do kompetencji SPI przekazane są, z pewnymi wyjątkami, skargi Pcz na akty Komisji (i.e. pomoc publiczna, fudusze) i Rady (pomoc publiczna, antydumping, akty wykonawcze) Decyzja Rady z 2.11.2004 – utworzenie Sądu ds. Służby Publicznej (7 sędziów)
5 Sąd Unii Europejskiej – ciągła ewolucja Traktat z Lizbony utrwalenie piramidalnej struktury nicejskiej (art. 256 TFUE) zmiany głownie terminologiczne SPI > Sąd (General Court); izby wyspecjalizowane > sądy wyspecjalizowane możliwość zwiększenia liczby sędziów w SUE utworzenie sądów wyspecjalizowanych i zmiany w Statucie – procedura legislacyjna « komitet 255 »
6 Sąd Unii Europejskiej – ciągła ewolucja Reforma 2015 odejście od struktury piramidalnej kontekst wzrostu liczby skarg i przedłużających się postępowań dynamiczny wzrost ilości spraw (2008-629/605/1178, 2009-568/555/1191, 2010- 636/527/1300) załamanie produktywności +/- w 2010 spowodowane niestabilnością składu SUE stopniowe podwojenie liczby sędziów i wchłonięcie SSP przez SUE nieumiejętność osiągnięcia kompromisu przez PCz w sprawie mianowania sędziów do SSP i do powiększonego SUE trudności z zastosowaniem procedury réexamen problemy niewystarczające obłożenie gabinetów (nowe kompetencje w przyszości, przekazanie pytań prejudycjalnych w pewnym zakresie?) stabilność składu (problemy ze znalezieniem odpowiednich kandydatów)
7 Sąd Unii Europejskiej – ciągła ewolucja sąd « powszechny » (juridiction de droit commun) pierwszej instancji sąd administracyjny kontrola aktów instytucji (z wyjątkiem zastrzeżenia kompetencji Trybunału, art. 51 Statutu), organów i jednostek organizacyjnych Unii, w tym decyzji dotyczących pracowników (urzędnicy mianowani i inni pracownicy) kontrola zaniechań instytucji organów i jednostek organizacyjnych (z wyjątkiem zastrzeżenia kompetencji Trybunału, art. 51 Statutu) skarga odszkodowawcza o naprawienie szkody wyrządzonej przez instytucje Unii lub jej pracowników spór obiektywny - kontrola legalności (contentieux objectif) legalność zewnętrzna (brak kompetencji, naruszenie istotnych wymogów proceduralnych np. brak motywacji) legalność wewnętrzna (naruszenia Traktatów lub jakiejkolwiek reguły prawnej związanej z ich stosowaniem lub nadużycia władzy) « subiektywizacja » sporu na etapie dopuszczalności skargi – kto może doprowadzić do wszczęcia postepowania sądowoadministracyjnego
8 Sąd Unii Europejskiej –dopuszczalność skargi Badanie z urzędu przez Sąd (art. 126, 129 RegP SUE) Formalny zarzut niedopuszczalności skargi (art. 130 RegP SUE) Termin (art. 263 ust. 5) 2 m-ce od daty publikacji aktu lub jego notyfikowania skarżącemu lub od daty powzięcia przez niego wiadomości o akcie + 10 dni terminu uzwględniającego odległość (art. 60 RegP SUE) UWAGA ! Termin, w którym oryginał skargi ma wpłynąć do Sądu (C-138/14 P Faktor Gęsina/Komisja) Reprezentacja (art. 19 Statutu TS) jedynie adwokat lub radca prawny uprawniony do występowania przed sądem państwa członkowskiego lub innego państwa, EOG może reprezentować lub wspomagać stronę przed Trybunałem – UWAGA ! nie może reprezentować strony radca prawny na etacie (C- 422/11 P i C-423/11 P Prezes UKE i Polska/Komisja) Akt podlegajacy zaskarżeniu (art. 263 ust. 1) utrwalone orzecznictwo, zgodnie z którym to treść aktu a nie jego forma jest decydująca (ale sprawa Deutsche Post C-463/10 P et C-475/10 P) Interes w zaskarżeniu (intérêt à agir) skarga powinna w efekcie móc doprowadzić do poprawy sytuacji strony, która ją wniosła Legitymacja skargowa (art. 263 ust. 2, 3 i 4) kto ma prawo wszczęcia postępowania
9 Sąd Unii Europejskiej – kwestia dopuszczalności skargi – legitymacja skargowa Skarżący uprzywilejowani W tym celu Trybunał jest właściwy do orzekania w zakresie skarg wniesionych przez Państwo Członkowskie, Parlament Europejski, Radę lub Komisję, podnoszących zarzut braku kompetencji, naruszenia istotnych wymogów proceduralnych, naruszenia Traktatów lub jakiejkolwiek reguły prawnej związanej z ich stosowaniem lub nadużycia władzy. Trybunał jest właściwy, na tych samych warunkach, do orzekania w zakresie skarg wniesionych przez Trybunał Obrachunkowy, Europejski Bank Centralny i Komitet Regionów, zmierzających do zapewnienia ochrony ich prerogatyw Skarżący nieuprzywilejowani Każda osoba fizyczna lub prawna może wnieść, na warunkach przewidzianych w akapitach pierwszym i drugim, skargę na akty, których jest adresatem lub które dotyczą jej bezpośrednio i indywidualnie oraz na akty regulacyjne, które dotyczą jej bezpośrednio i nie obejmują środków wykonawczych. Osoba prawna: pojęcie nie pokrywające się z pojęciami występującymi w porządkach prawnych PC (konsorcjum utworzone z celu wzięcia udziału w przetargu, związki zawodowe pracowników UE, jednostka objęta środkami ograniczającymi w ramach walki z terroryzmem, państwo trzecie). Ciekawy kazus Frontu Polisario : kryterium przyjęte przez SUE: jednostka dysponująca statutem i strukturą wewnętrzną, które zapewniają jej autonomię konieczną do działania jako odpowiedzialna jednostka w stosunkach prawnych (sprawa T-512/12, pkt. 53, wyrok zaskarżony do TS)
10 Sąd Unii Europejskiej – kwestia dopuszczalności skargi – legitymacja skargowa Akt którego skarżący jest adresatem Akt dotyczący skarżącego bezpośrednio i indywidualnie Bezpośrednio: akt wpływa bezpośrednio na sytuację prawną podmiotu i nie pozostawia żadnego zakresu swobodnego uznania adresatom aktu, którzy są zobowiązani do wprowadzenia go w życie, wprowadzenie w życie następuje w sposób automatyczny i wynikającego z samego aktu, bez potrzeby stosowania przepisów pośrednich (C ‑ 386/96 P, Dreyfus/Komisja) Indywidualnie: zaskarżony akt ma wpływ na sytuację skarżącej ze względu na szczególne dla niej cechy charakterystyczne lub na sytuację faktyczną, która odróżnia ją od wszelkich innych osób i w związku z tym indywidualizuje w sposób podobny jak adresata (25/62, Plauman/Komisja) Rozwiązania kazuistyczne (przynależność skarżącej do ograniczonego kręgu podmiotów gospodarczych; istotny wpływ aktu na sytuację gospodarczą skarżącej; kwalifikowane uczestnictwo skarżącej w postępowaniu administracyjnym, które doprowadziło do przyjęcia zaskarżonego aktu; pozbawienie skarżącej pewnych praw nabytych w wyniku przyjęcia aktu; ochrona praw proceduralnych przysługujących skarżącej w ramach postepowania administracyjnego)
11 Sąd Unii Europejskiej – kwestia dopuszczalności skargi – legitymacja skargowa Akt regulacyjny dotyczący skarżącego bezpośrednio i nie wymagający środków wykonawczych Rozwiązanie inspirowane sprawami C ‑ 263/02 P, Komisja/Jégo Quéré i C-50/00, UPA/Rada Akt regulacyjny : kwalifikacja jako aktu legislacyjnego lub aktu regulacyjnego w świetle traktatu FUE opiera się na kryterium procedury, prawodawczej lub nie, która doprowadziła do jego przyjęcia (T-18/10, Inuit Tapiriit Kanatami/PE i Rada, pkt 65) wszelkie akty o charakterze generalnym z wyłączeniem aktów ustawodawczych (C-583/11P Inuit Tapiriit Kanatami/PE i Rada, pkt 60 i 61) Trybunał unika wypowiadanie się w sprawie czy konkretny akt jest aktem regulacyjnym i woli stwierdzić, że wymaga on przyjęcia środków wykonawczych (C-247/12P Telefonica/Komisja) Ciekawe sprawy zawisłe przed SUE : T-219/13 i T-220/13 Pietro Ferraci, Scuola Elementare Maria Montessori
12 Sąd Unii Europejskiej – kontrola legalności Kontrola legalności zewnętrznej (również ex officio) i wewnętrznej Pogłębiona kontrola pod względem prawnym i faktycznym w świetle przedstawionych przez skarżącą zarzutów, biorąca pod uwagę cały materiał dowodowy przedłożony przez skarżącą, niezależnie od tego, czy jest on wcześniejszy lub późniejszy od wydanej decyzji, czy został wcześniej przedstawiony w postępowaniu administracyjnym lub po raz pierwszy w ramach rozpatrywanej przez Sąd skargi w zakresie, w jakim dowody te są istotne dla kontroli zgodności z prawem decyzji Komisji. Należy jednak przypomnieć, że sądy Unii nie mogą w ramach kontroli zgodności z prawem, o której mowa w art. 263 TFUE, zastąpić własnym uzasadnieniem uzasadnienia sporządzonego przez autora rozpatrywanego aktu (C-603/13, Galp Energia/Komisja, pkt 72 i 73). W niektórych przypadkach (skomplikowana analiza ekonomiczna; sytuacje, w których instytucjom, organom, jednostkom organizacyjnym UE przysługuje swoboda uznania) – kontrola ograniczona do rażącego błędu w ocenie ale o tym czy analiza ekonomiczna jest skomplikowana decyduje Sąd (T-29/10 i T-33/10 Niderlandy/Komisja) w trakcie tej kontroli Sąd nie może opierać się na zakresie uznania, którym dysponuje Komisja, aby uzasadnić rezygnację z dokładnej oceny faktycznej i prawnej aktu C-272/09, KME Germany/Komisja)