1 Rozpoznanie i interwencjaKrzywdzenie dziecka Rozpoznanie i interwencja

2 Jak rozpoznać, że dziecko jest krzywdzone?Osoby, które z racji wykonywanego zawodu mają kontakt z dziećmi i ich rodzicami, mogą uzyskać informacje świadczące wprost o krzywdzeniu dziecka Dziecko zwierzy się nauczycielce, pedagogowi szkolnemu lub innej osobie Krzywdzenie ujawnia matka, która szuka pomocy dla siebie i dzieci Częściej jednak do pedagoga, pracownika socjalnego lub kuratora sądowego docierają jedynie niepokojące sygnały, które mogą wskazywać na to, że dziecko jest krzywdzone Źródłem sygnałów może być: dziecko jego rodzic osoba z bliższej i dalszej rodziny osoba obca Konieczne jest wnikliwe sprawdzenie wszystkich sygnałów, ponieważ ich zbagatelizowanie może narazić dziecko na dalsze krzywdzenie. Rozróżnienie źródeł, z których mogą pochodzić sygnały krzywdzenia dziecka jest ważne, od tego zależy bowiem sposób ich weryfikacji.

3 Sprawdzanie sygnałów krzywdzeniaAby sprawdzić sygnały krzywdzenia dziecka musimy zebrać więcej informacji Źródła informacji: Dziecko Inne dzieci z tej samej rodziny Rodzice dziecka Inne osoby z rodziny Inne osoby z otoczenia- mogą zauważyć, że: dziecko jest pozostawiane bez opieki, ktoś widział je, jak zaczepiało obcych mężczyzn jego rodzice są widywani w stanie nietrzeźwym słychać awantury w jego mieszkaniu sąsiedzi słyszą, jak dziecko krzyczy

4 Pracownicy szkoły/ przedszkolaW przypadku wykrycia sygnałów krzywdzenia dziecka w szkole, przedszkolu, można je zweryfikować zbierając informacje pochodzące od innych pracowników instytucji oraz zawarte w dokumentacji Pedagog szkolny- ma szczególną rolę może zbierać informacje i koordynować działania zmierzające do pomocy dziecku wewnątrz szkoły może współpracować z innymi instytucjami i osobami np. kuratorem sądowym, pracownikiem socjalnym, terapeutą itp.. Nauczyciel wychowania fizycznego, pielęgniarka szkolna, higienistka mogli zauważyć ślady pobicia dziecka, niechęć dziecka do rozbierania się, oznaki bólu przy poruszaniu się itp. Wychowawcy i nauczyciele mogą zauważyć zaburzone zachowania dziecka, które mogą być efektem krzywdzenia Dokumentacja szkolna (nieobecności, oceny, adnotacje o zachowaniu dziecka)

5 Kto jeszcze może mieć informacje o krzywdzeniu dziecka?Pracownicy instytucji, które zajmują się daną rodziną Pracownik socjalny, kurator sądowy, dzielnicowy Lekarz rodzinny rozpoznanie medycznych sygnałów krzywdzenia dziecka Psycholog, terapeuta (placówki opiekuńczo-wychowawcze i terapeutyczne) Wywiad kliniczny z dzieckiem, rodzicem Obserwacje dziecka, rodzica Diagnoza psychologiczna dziecka i rodziny

6 Analiza zebranych informacji diagnoza krzywdzenia dzieckaTrzeba znaleźć odpowiedź na pytania: Czy sygnały o krzywdzeniu dziecka zostały potwierdzone przez informacje z innych źródeł? Kto krzywdzi dziecko? W jaki sposób? Czy doszło do naruszenia prawa? W jakim stopniu zagrożone jest bezpieczeństwo (zdrowie, życie, rozwój) dziecka? Kto może być sojusznikiem dziecka w rodzinie?

7 Kiedy warto rozmawiać z dzieckiem o krzywdzeniu?Powody, dla których dzieciom jest trudno o tym mówić o krzywdzeniu wstydzą się opowiadać o tym, co je spotyka nie mają zaufania do dorosłych obawiają się, że zostaną zignorowane, że nikt im nie uwierzy lub że zostaną zdradzone i ich rodzice dowiedzą się o tym, co powiedziały Kiedy warto rozmawiać z dzieckiem o naszych podejrzeniach krzywdzenia go przez rodziców? Kiedy dziecko samo zaczyna mówić o problemie lub wyraźnie daje nam do zrozumienia, że coś je trapi i chce nam o tym powiedzieć. Oznacza to, że jest gotowe z nami porozmawiać. Może mówić nam nie wprost, żeby sprawdzić, jak zareagujemy, czy usłyszymy „jego wołanie o pomoc”. Dorosły, któremu dziecko sygnalizuje coś niepokojącego, powinien spróbować wyjaśnić, co dziecko chce powiedzieć. Jeśli dorosły zignoruje sygnały, dziecko może uznać, że nie warto prosić o pomoc. Zostanie wtedy ze swoją tajemnicą – czasami na długie lata.

8 Jak rozmawiać z dzieckiem?Kiedy dziecko pokazuje nam, że chce porozmawiać, najlepiej jest, kiedy zareagujemy od razu. Jeśli usłyszymy: „Chciałabym coś pani powiedzieć, ale jeszcze nie teraz”, możemy zająć się tym, co jest dla dziecka trudne, co je powstrzymuje: „Domyślam się, że chciałabyś mi o czymś opowiedzieć, ale coś cię powstrzymuje, żeby zrobić to teraz”. W ten sposób przeniesiemy uwagę dziecka z problemu, który go trapi, na trudności z jego ujawnieniem. Trudności te mają zazwyczaj związek z uczuciami, które przeżywa dziecko - lękiem, wstydem, poczuciem winy. Rozmowa na temat uczuć i pomoc dziecku w poradzeniu sobie z nimi, może mu znacznie ułatwić zwierzenie się ze swoich kłopotów. Jeżeli dziecko nie otworzy się w pierwszej rozmowie- nie jest wskazane wywieranie na nie presji. Można: zaproponować dziecku następne spotkanie „otwarte drzwi”- może do nas przyjść na rozmowę, kiedy samo zdecyduje. Jest duże prawdopodobieństwo, że jeśli tak potraktujemy dziecko, nie zerwie ono z nami kontaktu i wcześniej lub później opowie nam o swoich kłopotach W czasie rozmowy warto pamiętać o ogólnych zasadach kontaktu z dzieckiem, które przychodzi do nas z jakimś problemem.

9 Sygnały niewerbalne Jeśli dziecko nie powiedziało nam wprost o krzywdzeniu, a tylko widzimy sygnały w jego zachowaniu- to sprawdzanie podejrzeń nie zawsze należy zaczynać od rozmowy z dzieckiem Trzeba pamiętać, że dziecko może się bać opowiedzieć o tym, co je spotyka może się wstydzić oraz nie mieć zaufania do dorosłych może też chcieć być lojalne wobec własnych rodziców. To, czy zdecydujemy się jednak porozmawiać z dzieckiem, zależy od tego, jak długo je znamy , jaki mamy z nim kontakt a więc czy jesteśmy dla niego osobą, której może zaufać W przypadku starszych dzieci (nastolatki)- podejmowanie jakichkolwiek działań „za plecami” jest źle przez nie odbierane i niszczy ich zaufanie do dorosłych. W takiej sytuacji lepsze może być otwarte podjęcie rozmowy z dzieckiem o tym, co nas niepokoi

10 Ograniczenia w wykorzystaniu informacji uzyskanych od dzieckaNie należy wykorzystywać informacji ujawnionych przez dziecko w rozmowie z rodzicami, jeżeli może to narazić je na agresję z ich strony. Jeżeli dziecko okazuje lęk w odpowiedzi na propozycję np. poinformowania mamy, może to oznaczać, że obawia się jej reakcji. Warto zapytać dziecko, jak jego zdaniem rodzic może się zachować, jeżeli dowie się o tym, co powiedziało. Jeżeli istnieje ryzyko, że ujawnienie informacji uzyskanych od dziecka może mu przynieść szkodę, należy dążyć do potwierdzenia tych informacji z innych źródeł. W przypadku starszych dzieci należy w miarę możliwości wspólnie z dzieckiem ustalić komu powiemy o problemie i co zrobimy aby mu pomóc. Małe dziecko należy poinformować, z kim będziemy rozmawiać o tym, co nam ujawniło i co zamierzamy zrobić, żeby mu pomóc. Należy sprawdzić, czy dziecko zaakceptowało nasz plan pomocy.

11 Planowanie interwencji i pomocyJakie działania należy podjąć, żeby: zapewnić dziecku bezpieczeństwo? pomóc rodzinie w rozwiązywaniu jej problemów? Podejmując interwencję w rodzinie w sytuacji krzywdzenia dziecka, należy brać pod uwagę dynamikę systemu rodzinnego a także rodzaj problemów, które uszkadzają funkcjonowanie rodziny. Każde działanie adresowane do jednej z osób w rodzinie, może wpłynąć na zmianę w całym systemie, a tym samym na sytuację i bezpieczeństwo dziecka. Najskuteczniejsze może być oddziaływanie na cały system (spotkania z wszystkimi członkami rodziny) jednak w przypadku rodzin dotkniętych alkoholizmem, kazirodztwem czy przemocą najczęściej nie jest to możliwe, szczególnie w pierwszej fazie pracy z rodziną. Dlatego konieczne jest oddziaływanie na każdą z osób osobno. Często tylko jedno z rodziców krzywdzi dziecko w sposób aktywny, a drugie jest biernym świadkiem, którego spostrzeganie sytuacji jest zafałszowane przez mechanizmy działające w rodzinie. Z punktu widzenia ochrony i bezpieczeństwa dziecka nawiązanie współpracy z rodzicem nie krzywdzącym jest bardzo ważne.

12 Kierunki interwencji Interwencja Krzywdzący rodzicPowstrzymanie destrukcyjnych działań Motywowanie do skorzystania z pomocy Nie krzywdzący rodzic Motywowanie do ochrony dziecka (siebie) Motywowanie do skorzystania z pomocy Dziecko Zapewnienie bezpieczeństwa Pomoc

13 Formy działań Rozmowa z rodzicami Działania prawne PomocPolicja, prokuratura- w przypadku kiedy krzywdzenie dziecka ma znamiona przestępstwa Sąd – wydział rodzinny i nieletnich- w przypadku krzywdzenia dziecka Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych- w przypadku nadużywania alkoholu przez rodzica Pomoc prawna psychologiczna socjalna zdrowotna

14 Zasady prowadzenia interwencjiKto powinien zainicjować interwencję? Interwencję powinna zainicjować osoba (instytucja), która rozpoznała sygnały krzywdzenia dziecka (po sprawdzeniu tych sygnałów) W poważniejszych przypadkach krzywdzenia dziecka konieczna jest współpraca interdyscyplinarna, w którą są zaangażowani pracownicy różnych instytucji zajmujący się dana rodziną. W takiej sytuacji istotne jest, aby : opracować wspólny plan działania zdecydować kto będzie koordynował i monitorował przebieg interwencji Sama interwencja nie wystarczy aby rozwiązać problemy rodziny. Konieczna jest pomoc, często długofalowa i monitorowanie zmieniającej się sytuacji w rodzinie.

15 Przygotowanie do rozmowy z rodzicemCele rozmowy ustalenie, jakie dziecko ma problemy, ustalenie, skąd biorą się lub mogą się brać te problemy, ustalenie, że dziecko samo nie poradzi sobie z tymi problemami, że potrzebuje pomocy, ustalenie, kto i w jaki sposób tej pomocy ma udzielić ustalenie jak zachowania rodzica mogą wpływać na stan dziecka i czego potrzebuje rodzic Etapy rozmowy Nawiązanie kontaktu z rodzicem Przedstawienie problemu Ustalenie przyczyn problemów dziecka Ustalenie czego potrzebuje dziecko i rodzice. Zaoferowanie pomocy dla dziecka i rodzica

16 Przygotowanie do rozmowy z rodzicemPraca w parach- rozmowa z rodzicem, której celem jest nawiązanie współpracy dotyczącej dziecka (para wybiera rodzica, którego znają obie osoby) Przygotowanie do rozmowy: Jakie zachowania (+ i -) obserwujecie u rodzica podczas kontaktu z nim? Jakie uczucia w was budzą? Z czego mogą wynikać te zachowania: Jakie trudne sytuacje w domu, szkole, innych instytucjach spotykają tego rodzica? Jakie odbiera komunikaty od innych osób? Co ważnego dla siebie próbuje chronić? Jedna z osób przyjmie rolę wychowawcy, druga tego rodzica

17 Wychowawca Jak widzę problem dziecka? Czego potrzebuje dziecko? Co musi się zmienić, aby sytuacja dziecka poprawiła się? Co może zrobić wychowawca, co mógłby zrobić rodzic? Jakie uczucia przeżywam w stosunku do rodzica? Co o nim myślę? Co jest dla mnie trudne w relacji z nim? Na czym mi zależy? Cele rozmowy z rodzicem: co chcę osiągnąć w tej rozmowie?

18 Rodzic Co jest dla mnie trudne w moim życiu? Czego potrzebuję, pragnę?Jakie uczucia przeżywam w stosunku do dziecka? Co o nim myślę? Jak sobie tłumaczę jego zachowania, problemy? Jakie uczucia przeżywam w stosunku do świetlicy, wychowawców? Czego się obawiam? Na co mam nadzieję?

19 Schemat rozmowy Rozmowa może dotyczyć ogólnych ustaleń dotyczących sytuacji dziecka i współpracy w jego sprawie lub konkretnego problemu dotyczącego dziecka, który chcemy razem z rodzicem rozwiązać I ustalenie rozumienia problemów dziecka przez obie strony Przedstaw rodzicowi jak ty widzisz sytuację dziecka (problem) Zapytaj rodzica jak on spostrzega sytuację dziecka, czy dostrzega problem, może go widzi inaczej. Jak sobie tłumaczy zachowanie dziecka? Słuchaj rodzica uważnie, sprawdź, czy dobrze go zrozumiałeś, dopytuj o to, co nie jest dla ciebie jasne. Jeżeli istnieją różnice w sposobie widzenia- porozmawiajcie o nich Znajdźcie punkty wspólne w rozumieniu sytuacji dziecka- jaki problem lub potrzebę dziecka dostrzega wychowawca i rodzic II Wspólne cele i działania Spróbujcie ustalić wspólny cel na najbliższy czas- powinien on być konkretny Zastanówcie się, jak ten cel można osiągnąć Ustalcie co kto zrobi, do kiedy

20 Jak porozmawiać z rodzicem o sygnałach, które widzimy?Nawiązanie kontaktu z rodzicem Warto nawiązać kontakt z rodzicem, mówiąc mu coś pozytywnego o dziecku (o jego zachowaniu, osiągnięciach, cechach) lub o nim samym (pokazać starania rodzica, podkreślić jego dobre intencje „Wiem, że kocha pani Jasia” ). Przedstawienie problemu Pierwszym celem jest ustalenie z rodzicem, że dziecko ma problemy i wspólne określenie tych problemów. Warto opisać niepokojące zachowania dziecka, pokazując rodzicowi, że są one sygnałami, że dziecko jest w trudnej sytuacji, ma problemy, z czymś sobie nie radzi itp. Takie przedstawienie sytuacji koncentruje rodzica na poszukiwaniu przyczyn i rozwiązań problemu oraz udzieleniu dziecku wsparcia, a nie karaniu go. W trakcie opisywania problemu należy unikać etykietek oceniających charakter dziecka np. jest agresywny, wulgarny a także obwiniania rodzica.

21 Jak ustalić wspólny punkt widzenia?Rodzic może mieć inny punkt widzenia niż my Może się zdarzyć, że problemy, które dostrzega u dziecka specjalista, dla niego nie są żadnymi problemami: „To chyba normalne, że chłopiec się bije z kolegami” Rodzic może też upatrywać przyczyn problemów w dziecku „On jest leniwy, niegrzeczny, nie słucha itp.” lub nie chcieć przyjąć do wiadomości , że dziecko ma problemy, a nawet kwestionować fakty: „Moje dziecko nie mogło tego zrobić” Może się też zdarzyć, że rodzicowi trudno jest uwierzyć w istnienie opisywanych problemów dziecka, bo w domu one nie występują. Dobrze jest wiedzieć, że tak może być i nie podejrzewać rodzica o to, że nas okłamuje. Jeżeli rodzic zaprzecza, twierdzi, że on nie widzi problemu, możemy powtórzyć: „Ja jednak się niepokoję, ponieważ widzę, że z Jasiem coś się dzieje i że potrzebuje pomocy”. Można się też odwołać do wiedzy o rozwoju dziecka „W zachowaniu Jasia widać dużo lęku i napięcia. Nie potrafi cieszyć się i bawić. To nie jest naturalne zachowanie chłopca w tym wieku. „ lub pokazać szkody, jakie ponosi dziecko „Jasiu jest zdolnym chłopcem, a jednak nie jest w stanie się uczyć. Widać, że coś go martwi i pochłania całą jego energię.”

22 Jak ustalić przyczyny problemów dziecka?Kiedy zostanie sprecyzowany problem dziecka, można, wspólnie z rodzicem zacząć poszukiwać jego przyczyn. Dobrze jest nie przedstawiać od razu rodzicowi naszych pomysłów dotyczących tych przyczyn, a zapytać rodzica o to. „Zastanawiam się, co się dzieje z Jasiem. Jakie są przyczyny jego problemów (niepokojących zachowań). Co pani o tym myśli?” W ten sposób nie tylko poznamy opinię rodzica, ale przekażemy mu też część odpowiedzialności za dociekanie przyczyn. Podkreślimy też (nie wprost), że jest on dla nas ważną osobą, że liczymy się z jego zdaniem i że on również musi zaangażować się w rozwiązywanie problemów swojego dziecka. Dociekając przyczyn można zapytać o sytuację w rodzinie, o ewentualne konflikty, o relację dziecka z drugim rodzicem i rodzeństwem., o to, jak rodzice radzą sobie z trudnymi zachowaniami dziecka. Jeżeli rodzic ujawni trudności rodziny- trzeba je powiązać z niepokojącymi zachowaniami dziecka. „Mówi pani, że mąż krzyczy na Jasia i czasami potrafi go uderzyć, kiedy razem odrabiają lekcje. To tłumaczy, dlaczego chłopiec przychodzi taki napięty i zdenerwowany do szkoły. Nauka kojarzy mu się z poczuciem zagrożenia.”

23 Jak rozmawiać, gdy podejrzewamy przemoc wobec dziecka?W przypadku , gdy podejrzewamy, że rodzic stosuje przemoc wobec dziecka, wypytywanie go o konkretne problemy w rodzinie (np. Czy bije pan syna za złe oceny?) może być ryzykowne- wzbudzić jego nieufność, a także przeświadczenie, że dziecko coś powiedziało. Lepiej jest zadać pytanie otwarte, które niczego nie sugeruje: „Powiedział pan, ze martwią pana słabe wyniki Jasia w nauce. Czy próbuje pan wpływać na niego, żeby uczył się lepiej? Co pan robi, kiedy wraca do domu z kolejną jedynką ze sprawdzianu?” Rodzice, którzy uważają, że lanie jest dobrą metodą wychowawczą, w takiej sytuacji sami mogą ujawnić, że biją dziecko. Taki sposób rozmowy z rodzicem jest stosunkowo bezpieczny. Dajemy mu wyraźnie do zrozumienia, że widzimy sygnały problemu, jednocześnie nie sugerując niczego konkretnego. Rodzic, który sam krzywdzi dziecko lub jest świadkiem krzywdzenia go przez współmałżonka może w tej sytuacji skonfrontować się z faktem że dziecko jest w trudnej sytuacji i złe traktowanie go wpływa na jego rozwój i stan psychiczny. Nawet jeżeli nie jest gotowy do ujawnienia problemu, być może sam spróbuje zmienić swoje zachowanie np. stanie w obronie dziecka.

24 Jak zaoferować pomoc? Nawet, jeżeli nie uda się odkryć „rodzinnych” przyczyn problemów dziecka i ujawnić, że jest krzywdzone, warto porozmawiać z rodzicem o tym czego potrzebuje dziecko i jak można mu pomóc. „Jak pani myśli, czego Jasiu potrzebuje teraz, kiedy widać, że przeżywa coś trudnego? Jak możemy mu pomóc?” Warto podpowiedzieć rodzicowi, że dziecko potrzebuje spokoju, poczucia bezpieczeństwa, rozmowy o problemach, zrozumienia i cierpliwości dorosłych itp. W rodzinie dysfunkcyjnej, rodzice są zaabsorbowani swoimi problemami i mogą mieć tendencje do bagatelizowania problemów dziecka: „Ma teraz trudny okres. Wyrośnie z tego. To samo przejdzie”. Trzeba im pokazać, że dziecko jest zagrożone i samo sobie nie poradzi: Jasiu żyje w dużym napięciu. To powoduje problemy z nauką i zachowaniem. Sam sobie z tym nie poradzi. Potrzebuje pomocy.” W niektórych przypadkach (kiedy stan dziecka wydaje nam się poważny)- trzeba rozważyć pomoc specjalisty (konsultacja i terapia dziecka). Ryzyko- dziecko, które żyje w chorym systemie rodzinnym i jest krzywdzone, zostaje delegowane do terapii. Zarówno dla dziecka, jak i dla rodziców, może to być potwierdzeniem, że źródłem problemów jest samo dziecko. Jednak, kiedy stan dziecka jest niepokojący, takie działanie może być konieczne. Warto porozmawiać z rodzicem o jego obawach dotyczących takiej pomocy, wyjaśnić, jakie może przynieść korzyści

25 Pomoc dla rodzica Jeżeli rodzic zacznie ujawniać problemy w rodzinie, ważne jest uważne słuchanie i okazywanie zrozumienia: „Rozumiem, że boi się pani męża”, „Pewnie to jest dla pani bardzo trudna sytuacja, kiedy mąż krzyczy i bije syna. Zastanawia się pani jak ochronić dziecko?” Rodzic może też ujawniać trudności w postępowaniu z dzieckiem. Już nie wiem , co mam z nim zrobić. On mnie nie słucha, robi co chce… Trzeba uświadomić rodzicowi, że w tej sytuacji wsparcia potrzebuje zarówno on, jak i dziecko. Trzeba zaoferować konkretną pomoc, dając ulotkę z ofertą poradni czy ośrodka terapeutycznego.