1 Rozwój mowy dziecka od 24 do 36 miesiąca życia,

2 Periodyzacja L.Kaczmarek - 4 okresy wyróżnione na podstawie formy językowej wypowiedzi, tzn. forma językowa tekstu słownego: etap przygotowawczy (3-9 miesiąc życia płodowego); etap przygotowawczy (3-9 miesiąc życia płodowego); okres melodii (sygnału, apelu) (mniej więcej 0-1 r.ż.); okres melodii (sygnału, apelu) (mniej więcej 0-1 r.ż.); okres wyrazu (sygnału jednoklasowego) (zazwyczaj 1-2 r.ż.); okres wyrazu (sygnału jednoklasowego) (zazwyczaj 1-2 r.ż.); okres zdania (sygnału dwuklasowego) (2-3 r.ż.); okres zdania (sygnału dwuklasowego) (2-3 r.ż.); Wyłaniają się poszczególne kategorie gramatyczne; Wyłaniają się poszczególne kategorie gramatyczne; Gwałtownie wzbogaca się słownik; Gwałtownie wzbogaca się słownik; Ustala się system fonologiczny, choć na razie pasywnie; Ustala się system fonologiczny, choć na razie pasywnie; Dziecko przyswaja sobie język mozolnie. Wypowiedzi są często zbudowane niezgodnie z tradycją językową i ich postać foniczna (realizacja fonemów) odbiega nie tylko w szczegółach od normalnej, ale jest często zgoła inna, bo reprezentowana przez nieadekwatne głoski; UWAGA: PANI MIAŁA TUTAJ PEWNE UWAGI CO DO WYRAŻENIA ‘MOZOLNIE’, CHOĆ FRAGMENT TEN JEST Z KACZMARKA ZACYTOWANY!!! Dziecko przyswaja sobie język mozolnie. Wypowiedzi są często zbudowane niezgodnie z tradycją językową i ich postać foniczna (realizacja fonemów) odbiega nie tylko w szczegółach od normalnej, ale jest często zgoła inna, bo reprezentowana przez nieadekwatne głoski; UWAGA: PANI MIAŁA TUTAJ PEWNE UWAGI CO DO WYRAŻENIA ‘MOZOLNIE’, CHOĆ FRAGMENT TEN JEST Z KACZMARKA ZACYTOWANY!!! Dziecko umie dobrze wymawiać wszystkie samogłoski z wyjątkiem nosowych, oraz spółgłoski, których artykulacja jest widzialna Dziecko umie dobrze wymawiać wszystkie samogłoski z wyjątkiem nosowych, oraz spółgłoski, których artykulacja jest widzialna Okres swoistej mowy dziecięcej, swoistych form językowych (3-7 r.ż.) Okres swoistej mowy dziecięcej, swoistych form językowych (3-7 r.ż.)

3 Wg. I. Kurcz: faza przedjęzykowa – od urodzenia do 1 r. ż. dziecka, faza przedjęzykowa – od urodzenia do 1 r. ż. dziecka, faza wypowiedzi jednowyrazowych – od 10 do 20 m. ż., faza wypowiedzi jednowyrazowych – od 10 do 20 m. ż., faza wypowiedzi dwuwyrazowych od końca 2 r. ż. do końca 3 r. ż. faza wypowiedzi dwuwyrazowych od końca 2 r. ż. do końca 3 r. ż. Wg. J. Aitchison: okres krzyku – od urodzenia do 6 tyg. życia dziecka, okres krzyku – od urodzenia do 6 tyg. życia dziecka, wokalizacja, głużenie, gruchanie – od 6 tyg. życia, wokalizacja, głużenie, gruchanie – od 6 tyg. życia, gaworzenie – od 6 m. życia, gaworzenie – od 6 m. życia, początki intonacji – od 8 m. życia, początki intonacji – od 8 m. życia, wypowiedzi jednowyrazowe – od końca 1 r. ż., wypowiedzi jednowyrazowe – od końca 1 r. ż., wypowiedzi dwuwyrazowe – od 18 m. ż, wypowiedzi dwuwyrazowe – od 18 m. ż, początki odmiany wyrazów – od końca 2 r. ż., początki odmiany wyrazów – od końca 2 r. ż., zdania pytające i przeczące – od 2 lata i 3 miesiące. zdania pytające i przeczące – od 2 lata i 3 miesiące. Wg. M. Przetacznikowej: wstępna i przygotowawcza faza rozwoju mowy dziecka ( do 1 roku i 6 - 9 m. ż.), wstępna i przygotowawcza faza rozwoju mowy dziecka ( do 1 roku i 6 - 9 m. ż.), faza rozwoju werbalnych form mowy (od 1 roku i 6 – 9 m. ż. do 3 lat). faza rozwoju werbalnych form mowy (od 1 roku i 6 – 9 m. ż. do 3 lat).

4 Okres ten jest przełomowy w rozwoju mowy, ponieważ dziecko przyswaja sobie wtedy podstawy systemu leksykalnego, fonetycznego i morfologicznego języka, jakim mówi jego otoczenie, a dalsze lata przynoszą tylko jego doskonalenie (zwiększenie zasobu słownictwa, umiejętności stosowania odpowiednich form gramatycznych oraz lepsze odtwarzanie brzmienia wyrazów). Okres ten jest przełomowy w rozwoju mowy, ponieważ dziecko przyswaja sobie wtedy podstawy systemu leksykalnego, fonetycznego i morfologicznego języka, jakim mówi jego otoczenie, a dalsze lata przynoszą tylko jego doskonalenie (zwiększenie zasobu słownictwa, umiejętności stosowania odpowiednich form gramatycznych oraz lepsze odtwarzanie brzmienia wyrazów). (I. Styczek, Logopedia, 1979)

5 Ogólna charakterystyka Wg. M. Ligęzy, Podstawy psycholingwistyki rozwojowej, w: Logopedia. Pytania i odpowiedzi, T. I, 2003: Wg. M. Ligęzy, Podstawy psycholingwistyki rozwojowej, w: Logopedia. Pytania i odpowiedzi, T. I, 2003: na początku tego etapu mowy ma ona charakter „telegraficzny” - dziecko pomija przyimki, spójniki i końcówki fleksyjne, na początku tego etapu mowy ma ona charakter „telegraficzny” - dziecko pomija przyimki, spójniki i końcówki fleksyjne, najwcześniejsze wypowiedzi zdaniowe mają charakter prostego zdania pojedynczego, a następnie rozwiniętego, najwcześniejsze wypowiedzi zdaniowe mają charakter prostego zdania pojedynczego, a następnie rozwiniętego, miarą sprawności językowej dziecka jest średnia długość wypowiedzi – liczba użytych wyrazów oraz zróżnicowanie funkcji wypowiedzi, miarą sprawności językowej dziecka jest średnia długość wypowiedzi – liczba użytych wyrazów oraz zróżnicowanie funkcji wypowiedzi, zanika język autonomiczny, zanika język autonomiczny, coraz poprawniejsza staje się artykulacja wypowiedzi, coraz poprawniejsza staje się artykulacja wypowiedzi, mowa staje się kontekstowa – zrozumiała na podstawie treści i formy danej wypowiedzi i ją poprzedzających, mowa staje się kontekstowa – zrozumiała na podstawie treści i formy danej wypowiedzi i ją poprzedzających, precyzują się znaczenia używanych słów, precyzują się znaczenia używanych słów, wzrasta zasób słownictwa, wzrasta zasób słownictwa, dziecko zaczyna opanowywać gramatyczne podstawy mowy. dziecko zaczyna opanowywać gramatyczne podstawy mowy.

6 Język a rozwój (Shugar) 24 miesiąc: 24 miesiąc: rozwój ruchowy: dziecko biega, ale przewraca się przy gwałtownych zwrotach; może szybko przechodzić od siedzenia do stania i odwrotnie; chodzi po schodach w górę i w dół, ale tylko dostawiając jedną nogę do drugiej, rozwój ruchowy: dziecko biega, ale przewraca się przy gwałtownych zwrotach; może szybko przechodzić od siedzenia do stania i odwrotnie; chodzi po schodach w górę i w dół, ale tylko dostawiając jedną nogę do drugiej, rozwój języka: rozwój języka: słownik zawiera więcej niż 50 wyrazów (niektóre dzieci potrafią nazwać wszystkie przedmioty z otoczenia); słownik zawiera więcej niż 50 wyrazów (niektóre dzieci potrafią nazwać wszystkie przedmioty z otoczenia); dziecko zaczyna spontanicznie łączyć elementy swego słownika w kombinacje dwuwyrazowe; wszystkie te kombinacje wydają się tworami własnymi; dziecko zaczyna spontanicznie łączyć elementy swego słownika w kombinacje dwuwyrazowe; wszystkie te kombinacje wydają się tworami własnymi; wyraźny wzrost liczby zachowań związanych z komunikowaniem się i zainteresowania językiem. wyraźny wzrost liczby zachowań związanych z komunikowaniem się i zainteresowania językiem.

7 30 miesiąc: 30 miesiąc: rozwój ruchowy: maluch podskakuje do góry na obu nogach; stoi na jednej nodze ok. 2 s.; robi kilka kroków na palcach; zeskakuje z krzesła; dobra koordynacja ruchów rąk i palców; może poruszać poszczególnymi palcami; znacznie udoskonalona manipulacja przedmiotami; buduje wieże z 6 klocków, rozwój ruchowy: maluch podskakuje do góry na obu nogach; stoi na jednej nodze ok. 2 s.; robi kilka kroków na palcach; zeskakuje z krzesła; dobra koordynacja ruchów rąk i palców; może poruszać poszczególnymi palcami; znacznie udoskonalona manipulacja przedmiotami; buduje wieże z 6 klocków, rozwój języka: rozwój języka: najszybszy wzrost słownika, który znacznie powiększa się z dnia na dzień; najszybszy wzrost słownika, który znacznie powiększa się z dnia na dzień; całkowity zanik gaworzenia; całkowity zanik gaworzenia; wypowiedzi są nastawione na komunikowanie się z innymi; wypowiedzi są nastawione na komunikowanie się z innymi; brak zrozumienia przez dorosłych jest dla dziecka frustrujący; brak zrozumienia przez dorosłych jest dla dziecka frustrujący; wypowiedzi zawierają co najmniej 2 wyrazy, wiele składa się z 3 czy nawet 5 wyrazów; wypowiedzi zawierają co najmniej 2 wyrazy, wiele składa się z 3 czy nawet 5 wyrazów; zdania i frazy cechuje charakterystyczna dziecięca gramatyka, tzn. rzadko są one dosłownym powtórzeniem wypowiedzi dorosłego; zdania i frazy cechuje charakterystyczna dziecięca gramatyka, tzn. rzadko są one dosłownym powtórzeniem wypowiedzi dorosłego; mowa jest jeszcze niezbyt zrozumiała, chociaż są pod tym względem znaczne różnice między dziećmi; mowa jest jeszcze niezbyt zrozumiała, chociaż są pod tym względem znaczne różnice między dziećmi; dziecko wydaje się rozumieć wszystko, co się do niego mówi. dziecko wydaje się rozumieć wszystko, co się do niego mówi.

8 System fonologiczny ( M. Zarembina, Kształtowanie się systemu językowego dziecka, 1965) przez cały okres od 1 roku i 6 miesięcy do 2 lat i 3 miesięcy widać usilną pracę dziecka nad dostosowaniem w zakresie samogłosek nosowych systemu własnego do systemu otoczenia, przez cały okres od 1 roku i 6 miesięcy do 2 lat i 3 miesięcy widać usilną pracę dziecka nad dostosowaniem w zakresie samogłosek nosowych systemu własnego do systemu otoczenia, w 3. kwartale 2 r. ż. przeważa brak nosowości we wszystkich pozycjach, wyjąwszy  w wygłosie wymawiane przez dziecko jako grupa bifonematyczna o+m (oba fonemy o i m istnieją u dziecka,  w wygłosie w tej postaci nie jest więc fonemem), w 3. kwartale 2 r. ż. przeważa brak nosowości we wszystkich pozycjach, wyjąwszy  w wygłosie wymawiane przez dziecko jako grupa bifonematyczna o+m (oba fonemy o i m istnieją u dziecka,  w wygłosie w tej postaci nie jest więc fonemem), na przełomie 2. i 3. r. ż. zaczyna przeważać, a potem wyłącznie panuje rozkład nosowości zarówno w pozycji przed zwartą i zwartoszczelinową, jak i przed szczelinową, wygłos pozostaje bez zmian, element nosowy w rozkładzie nosówki wyrażany jest przez odpowiednią spółgłoskę nosową (przed zwartą i zwartoszczelinową) lub przez  (przed szczelinową), na przełomie 2. i 3. r. ż. zaczyna przeważać, a potem wyłącznie panuje rozkład nosowości zarówno w pozycji przed zwartą i zwartoszczelinową, jak i przed szczelinową, wygłos pozostaje bez zmian, element nosowy w rozkładzie nosówki wyrażany jest przez odpowiednią spółgłoskę nosową (przed zwartą i zwartoszczelinową) lub przez  (przed szczelinową), w polskich opracowaniach mowy dziecięcej samogłoski nosowe nie są notowane ani w 2 r. ż., ani w 3. r. ż. opisywanych dzieci w polskich opracowaniach mowy dziecięcej samogłoski nosowe nie są notowane ani w 2 r. ż., ani w 3. r. ż. opisywanych dzieci system samogłoskowy składa się z 5 samogłosek: a, o, u, i, e, system samogłoskowy składa się z 5 samogłosek: a, o, u, i, e,

9 ustalają się opozycje - spółgłoski twarde: spółgłoski miękkie ustalają się opozycje - spółgłoski twarde: spółgłoski miękkie 19 m. ż.: p:p’ p’pi (1,5,8) ‘kurczątko’; k:k’ mańink’i (1,6,10) ‘malinki’; m:m’ zam’ata (1,6,10), 19 m. ż.: p:p’ p’pi (1,5,8) ‘kurczątko’; k:k’ mańink’i (1,6,10) ‘malinki’; m:m’ zam’ata (1,6,10), 23 m. ż.: b:b’ b’i  a (1,10,20); g:g’ dlug’i (1,10,20), 23 m. ż.: b:b’ b’i  a (1,10,20); g:g’ dlug’i (1,10,20), 24 m. ż.: v:v’ v’e (1,11,27), 24 m. ż.: v:v’ v’e (1,11,27), 25 m. ż.: f:f’ na s’af’e (2,0,20), 25 m. ż.: f:f’ na s’af’e (2,0,20), zanika l’ jako fakultatywny fonem, a w jego miejsce pojawia się l twarde dziąsłowe, zanika l’ jako fakultatywny fonem, a w jego miejsce pojawia się l twarde dziąsłowe, przestają się pojawiać fakultatywne miękkie b’, p’, t’, przestają się pojawiać fakultatywne miękkie b’, p’, t’, szereg s’, z’, c’,  ’ nie rozwija się w trwałą dystynkcję zębowych, dziąsłowych i środkowojęzykowych, ale fakultatywnie trafia się w 3 r. ż. rozróżnienie zmiękczonego s’ od środkowojęzykowego ś np. mamśu (2,0,5) szereg s’, z’, c’,  ’ nie rozwija się w trwałą dystynkcję zębowych, dziąsłowych i środkowojęzykowych, ale fakultatywnie trafia się w 3 r. ż. rozróżnienie zmiękczonego s’ od środkowojęzykowego ś np. mamśu (2,0,5)

10 pojawiają się niezmiernie rzadkie wyrazy z r (właściwie z ŕ) np. maŕisa (2,3), pojawiają się niezmiernie rzadkie wyrazy z r (właściwie z ŕ) np. maŕisa (2,3), w grupie spółgłoskowej r jest bardzo często upraszczana: kufka (1,6, 10) ‘krówka’, katec’ke (1,10,20) ‘karteczkę’, w grupie spółgłoskowej r jest bardzo często upraszczana: kufka (1,6, 10) ‘krówka’, katec’ke (1,10,20) ‘karteczkę’, system spółgłoskowy składa się z 28 spółgłosek: p, p’, b, b’, t, d, k, k’, g, g’, c’,  ’, f, f’, v, v’, s’, (ś), x, m, m’, n, ń, (ŕ), l, , , UWAGA: KRESKA NAD LITERĄ OZNACZA ARTYKULACJĘ PALATALNĄ!!! system spółgłoskowy składa się z 28 spółgłosek: p, p’, b, b’, t, d, k, k’, g, g’, c’,  ’, f, f’, v, v’, s’, (ś), x, m, m’, n, ń, (ŕ), l, , , UWAGA: KRESKA NAD LITERĄ OZNACZA ARTYKULACJĘ PALATALNĄ!!! substytucje: substytucje: sporadycznie o zastępowane jest przez a, sporadycznie o zastępowane jest przez a, r zastępowane jest najczęściej przez l, r zastępowane jest najczęściej przez l, sporadycznie b pojawia się w miejscu v np.ubaga, sporadycznie b pojawia się w miejscu v np.ubaga, p stanowi substytut f np. ślipka ‘śliwka’, p stanowi substytut f np. ślipka ‘śliwka’, szereg s', z', c',  ’, występuje w funkcji zębowych i dziąsłowych np. zuca ‘rzuca’, zbońi ‘dzwoni’, cyta ‘czyta’, pise ‘pisze’. szereg s', z', c',  ’, występuje w funkcji zębowych i dziąsłowych np. zuca ‘rzuca’, zbońi ‘dzwoni’, cyta ‘czyta’, pise ‘pisze’.

11 Zasób i treść słownictwa dzieci (M. Ligęza, Podstawy psycholingwistyki rozwojowej, [w:] Logopedia. Pytania i odpowiedzi, T. I, 2003) liczba słów rozumianych przez dziecko, jak i przez dorosłego, zawsze przewyższa liczbę słów używanych w wypowiedziach, liczba słów rozumianych przez dziecko, jak i przez dorosłego, zawsze przewyższa liczbę słów używanych w wypowiedziach, przeciętny zasób słownika dzieci w danym wieku nie może być jednoznacznie określony, ze względu na znaczne różnice indywidualne między dziećmi w tym samym wieku. Różnice te zależą od: przeciętny zasób słownika dzieci w danym wieku nie może być jednoznacznie określony, ze względu na znaczne różnice indywidualne między dziećmi w tym samym wieku. Różnice te zależą od: ogólnej sprawności umysłowej dziecka, ogólnej sprawności umysłowej dziecka, właściwości jego procesów poznawczych, właściwości jego procesów poznawczych, warunków środowiskowych, warunków środowiskowych, warunków wychowawczych, warunków wychowawczych,

12 znaczny wzrost słownictwa następuje w drugim roku życia, znaczny wzrost słownictwa następuje w drugim roku życia, czynny słownik dziecka 2-3-letniego (wg. Jurkowskiego) – do 400 słów, czynny słownik dziecka 2-3-letniego (wg. Jurkowskiego) – do 400 słów, do 3 r. ż. w słowniku przeciętnego dziecka są reprezentowane wszystkie kategorie semantyczne (części mowy), które odzwierciedlają różne kategorie rzeczywistości: do 3 r. ż. w słowniku przeciętnego dziecka są reprezentowane wszystkie kategorie semantyczne (części mowy), które odzwierciedlają różne kategorie rzeczywistości: najczęściej pojawiają się te wyrazy, które oznaczają przedmioty i czynności (rzeczowniki i czasowniki) oraz zaimki wskazujące (to, taki, tu) i partykuła przecząca nie, najczęściej pojawiają się te wyrazy, które oznaczają przedmioty i czynności (rzeczowniki i czasowniki) oraz zaimki wskazujące (to, taki, tu) i partykuła przecząca nie, dzieci 2-letnie używają wyrazów, które pozwalają na zaspokojenie ich potrzeb i ułatwiają im porozumiewanie z innymi i odnoszą się do najbliższego otoczenia, dzieci 2-letnie używają wyrazów, które pozwalają na zaspokojenie ich potrzeb i ułatwiają im porozumiewanie z innymi i odnoszą się do najbliższego otoczenia, z czasem pojawiają się nowe grupy znaczeniowe, które oznaczają rozmaite cechy (barwa, kształt, wielkość, ciężar). z czasem pojawiają się nowe grupy znaczeniowe, które oznaczają rozmaite cechy (barwa, kształt, wielkość, ciężar).

13 Statystyka zasobu słownictwa („O rozwoju języka i myślenia dziecka” pod red. Szumana.) RZECZOWNIKI 380 - 193 rzeczowników – 5 osób 380 - 193 rzeczowników – 5 osób 161 – 99 rzeczowników – 9 osób 161 – 99 rzeczowników – 9 osób 76 – 47 rzeczowników – 6 osób 76 – 47 rzeczowników – 6 osób Średnia – 125 rzeczowników. Średnia – 125 rzeczowników. W sumie – 616 różnych rzeczowników. W sumie – 616 różnych rzeczowników. Treść: Treść: 21,4% - nazwa osób, imiona, nazwiska 21,4% - nazwa osób, imiona, nazwiska 15,9% - pokarmy i napoje 15,9% - pokarmy i napoje 13,3% zwierzęta 13,3% zwierzęta 7,5% - przybory do: jedzenia, pisania, szycia itd. 7,5% - przybory do: jedzenia, pisania, szycia itd. 7,0% - części ubrania 7,0% - części ubrania 6,4% - części ciała ludzkiego i zwierzęta 6,4% - części ciała ludzkiego i zwierzęta 4,7% - zabawki 4,6% - świat poza domem 4,0% - mieszkanie i jego urządzenie 3,8% - środki lokomocji (także jako zabawki) 3,2% - środki gospodarstwa domowego 2,5% - przedmioty podręczne dorosłych 1,4% - rośliny 1-0,5% - nazwy chorób, lekarstwa, odgłosy, postaci fantastyczne >0,5% - określenia rzeczownikowe miejsca, przedmioty martwe, nazwy czynności ---------------- 50,6% - nazwy osób, potraw i zwierząt.

14 CZASOWNIKI 195 - 240 czasowników - 3 dzieci 195 - 240 czasowników - 3 dzieci 66 - 104 czasowników - 9 dzieci 10 - 54 czasowników - 8 dzieci Średnia: 72,5 Średnia: 72,5 W sumie: 411 różnych czasowników. W sumie: 411 różnych czasowników.Treść: 19,2% - ruch i zmiany położenia: stać, iść, zejść, latać, rzucać itp. 19,2% - ruch i zmiany położenia: stać, iść, zejść, latać, rzucać itp. 7,5% - oddziaływanie fizyczne i bezpośrednie: trzymać, dłubać, urwać, pchnąć. 7,5% - oddziaływanie fizyczne i bezpośrednie: trzymać, dłubać, urwać, pchnąć. 4,0% - oddziaływanie za pomocą narzędzi: ukroić, pisać, szyć. 4,0% - oddziaływanie za pomocą narzędzi: ukroić, pisać, szyć. 4,3% - składanie i rozkładanie przedmiotów: wsadzić, rozwinąć, mieszać, zapakować. 4,3% - składanie i rozkładanie przedmiotów: wsadzić, rozwinąć, mieszać, zapakować. 9,4% - pobieranie/przyrządzanie pokarmów oraz czynności toaletowe i porządkowe: jeść, gotować, umyć się. 9,4% - pobieranie/przyrządzanie pokarmów oraz czynności toaletowe i porządkowe: jeść, gotować, umyć się. 6,6% - stany i przeżycia uczuciowe: bać się, kochać, boleć. 6,6% - stany i przeżycia uczuciowe: bać się, kochać, boleć.

15 PRZYMIOTNIKI Dzieci w wieku 24-36 miesięcy używają od 2 do 52 przymiotników. Dzieci w wieku 24-36 miesięcy używają od 2 do 52 przymiotników. Średnio 14-15 przymiotników. Średnio 14-15 przymiotników. Najczęściej spotykane przymiotniki u dwulatków to: Najczęściej spotykane przymiotniki u dwulatków to: be; ładny-brzydki; duży-mały; czysty-brudny; dobry-zły be; ładny-brzydki; duży-mały; czysty-brudny; dobry-zły 30-45% dzieci zna również wyrazy takie jak: cacy, śliczny, kochany, biedny, biały, czarny, zimny, gorący, ciężki, głodny, mokry, malutki. 30-45% dzieci zna również wyrazy takie jak: cacy, śliczny, kochany, biedny, biały, czarny, zimny, gorący, ciężki, głodny, mokry, malutki.

16 Wiek dziecka A Cechy wartościujące B Cechy sensoryczne C Cechy pośrednie InkaJaś InkaJaś InkaJaś 2 lata 44325053615 3 lata 292351381940 4 lata 231939353947 5 lata 201533294657 6 lata 201330255062

17 PRZYIMKI Pierwszymi przyimkami pojawiającymi się w antogenezie dziecka to: Pierwszymi przyimkami pojawiającymi się w antogenezie dziecka to: na - 1; 8 na - 1; 8 z - 1; 10 z - 1; 10 do - 1; 9 do - 1; 9 w - 1; 11 w - 1; 11 dla - 1; 11 dla - 1; 11 Na początku dzieci nie zdają sobie sprawy z różnicy między przyimkiem, a stojącym po nim rzeczownikiem, np.; Na początku dzieci nie zdają sobie sprawy z różnicy między przyimkiem, a stojącym po nim rzeczownikiem, np.; „na nęki” – na ręce „na nęki” – na ręce ↑_ zespołowy bodziec fonetyczny ↑_ zespołowy bodziec fonetyczny

18 przyimki pojawiające się po ukończeniu 2-go roku życia: przyimki pojawiające się po ukończeniu 2-go roku życia: u - 2; 1 u - 2; 1 pod - 2; 2 pod - 2; 2 od - 2; 2 od - 2; 2 przed - 2; 6 przed - 2; 6 przy - 2; 6 przy - 2; 6 przez - 2; 6 przez - 2; 6 bez - 2; 6 bez - 2; 6 koło - 2; 0 koło - 2; 0 o - 2; 6 o - 2; 6

19 Słownictwo (M. Zarembina, Kształtowanie się systemu językowego dziecka, 1965) obejmuje 623 wyrazy, w tym: obejmuje 623 wyrazy, w tym: 47% rzeczowników, 47% rzeczowników, 25,7% czasowników, 25,7% czasowników, 7,6% przymiotników, 7,6% przymiotników, 5,1% przysłówków, 5,1% przysłówków, 4,9% zaimków, 4,9% zaimków, 3,9% wykrzykników, 3,9% wykrzykników, 2,4% liczebników, 2,4% liczebników, 1,3% przyimków, 1,3% przyimków, 1,1% spójników, 1,1% spójników, 0,8% partykuł. 0,8% partykuł.

20 Charakterystyka języka dzieci w wieku 24-36 miesięcy wg. H.Zgółkowej, Czym język za młodu nasiąknie… dziecko, sprawia wrażenie, jakby nie miało problemów ze zrozumieniem kierowanych do niego komunikatów, natomiast nie zależy mu na zrozumieniu ze strony dorosłych, dziecko, sprawia wrażenie, jakby nie miało problemów ze zrozumieniem kierowanych do niego komunikatów, natomiast nie zależy mu na zrozumieniu ze strony dorosłych, dziecko, kończąc 2 lata, wzbogaca swój słownik o ok. 50 wyrazów, dziecko, kończąc 2 lata, wzbogaca swój słownik o ok. 50 wyrazów, od 30 miesiąca: od 30 miesiąca: zasób słów zwiększa się niemalże codziennie, zasób słów zwiększa się niemalże codziennie, całkowicie zanika gaworzenie, całkowicie zanika gaworzenie, brak zrozumienia przez dorosłych frustruje malca, brak zrozumienia przez dorosłych frustruje malca, słownictwo poszerza się o proste, dwu, trzywyrazowe zdania, słownictwo poszerza się o proste, dwu, trzywyrazowe zdania, w wieku 36 miesięcy dziecko włada ok. 1000 wyrazów. w wieku 36 miesięcy dziecko włada ok. 1000 wyrazów.

21 Rozwój zaciekawienia i świadomości językowej (L. Kaczmarek, Nasze dziecko uczy się mowy, Lublin 1977) Znajomość swego imienia i nazwiska (2,0,1) Znajomość swego imienia i nazwiska (2,0,1) Dążenie do ścisłego wyrażania się, np. nie ma i jest, wnet potem: nie było i nie ma i jest (2,0,18) Dążenie do ścisłego wyrażania się, np. nie ma i jest, wnet potem: nie było i nie ma i jest (2,0,18) Samorzutne poprawianie własnej wymowy = autokorekcja wymawianiowa (2,1,27) Samorzutne poprawianie własnej wymowy = autokorekcja wymawianiowa (2,1,27) Użyciu opisu w przypadku nieznajomości nazwy, np. dzie jest ten…do siadania? – chodziło o koc (2,2,19) Użyciu opisu w przypadku nieznajomości nazwy, np. dzie jest ten…do siadania? – chodziło o koc (2,2,19)

22 Poprawianie we własnej wypowiedzi = autokorekcja językowa: Poprawianie we własnej wypowiedzi = autokorekcja językowa: Czasu, np. Bełdzie jechać na pojedzie (2,3) Czasu, np. Bełdzie jechać na pojedzie (2,3) Osoby, np. a tu jest nuśti…som nuśti (2,3,4) Osoby, np. a tu jest nuśti…som nuśti (2,3,4) Postaci czasownika, np. psiewluje się na psiewlaciełam się (2,3,17) Postaci czasownika, np. psiewluje się na psiewlaciełam się (2,3,17) Końcówki rzeczownika w liczbie mnogiej, np. muchy na much (2,3,25) Końcówki rzeczownika w liczbie mnogiej, np. muchy na much (2,3,25) końcówki zaimka, np. nie psuje [parasola] się na… ci (2,4,17) końcówki zaimka, np. nie psuje [parasola] się na… ci (2,4,17) znajomośc synonimów, np. poltaśki – spodnie (2,3,22) znajomośc synonimów, np. poltaśki – spodnie (2,3,22) poprawianie formy językowej w wypowiedzi rozmówcy (2,3,28) poprawianie formy językowej w wypowiedzi rozmówcy (2,3,28) zdawanie sobie sprawy z wartości uczuciowej (ujemnej) wyrazu (2,7,10) zdawanie sobie sprawy z wartości uczuciowej (ujemnej) wyrazu (2,7,10) świadomość metajęzykowa: świadomość metajęzykowa: interpetacja formy zaimkowej: my bawimy się = ja bawie się i dzidzia bawi się (2,7,26) interpetacja formy zaimkowej: my bawimy się = ja bawie się i dzidzia bawi się (2,7,26) dyskurs terminologiczny, np. [ten] młot się naziwa sietelta (2,8,27) dyskurs terminologiczny, np. [ten] młot się naziwa sietelta (2,8,27) objaśnienie pochodzenia wyrazu (2,10,23) objaśnienie pochodzenia wyrazu (2,10,23) pytanie o nazwę przedmiotu, np. cio to się naziwa? ‘jak to się nazywa?’ = zaciekawienie językowe (2,11,11) pytanie o nazwę przedmiotu, np. cio to się naziwa? ‘jak to się nazywa?’ = zaciekawienie językowe (2,11,11)

23 Odrębności językowe dziecka (L. Kaczmarek, Nasze dziecko uczy się mowy, Lublin 1977) Sylaby początkowe w roli całego wyrazu ( jeśli wyraz jest jednosylabowy, odpada spółgłoska końcowa: ko lub go ‘gorące’ (2,2), mi ‘miś’ (2,2), ko ‘koń’ (2,2) Sylaby początkowe w roli całego wyrazu ( jeśli wyraz jest jednosylabowy, odpada spółgłoska końcowa: ko lub go ‘gorące’ (2,2), mi ‘miś’ (2,2), ko ‘koń’ (2,2) Reduplikacje: Reduplikacje: Sylaby końcowej: pipi ‘kupi’ (2,2) Sylaby końcowej: pipi ‘kupi’ (2,2) Sylaby akcentowanej: popo lub popa ‘gosposia’ (2,2). Zreduplikowana jest ta sylaba, która się dziecku najłatwiej wraża w pamięć Sylaby akcentowanej: popo lub popa ‘gosposia’ (2,2). Zreduplikowana jest ta sylaba, która się dziecku najłatwiej wraża w pamięć Skracanie wyrazu bez liczenia się z jego morfologiczną budową czy też strukturą; zjawisko to nazwane przez J. Kuryłowicza MUTYLACJĄ, wyraża się w opuszczaniu: Skracanie wyrazu bez liczenia się z jego morfologiczną budową czy też strukturą; zjawisko to nazwane przez J. Kuryłowicza MUTYLACJĄ, wyraża się w opuszczaniu: Sylaby środkowej wyrazu: ide do Cila ‘idę do Cyryla’ (2,6) Sylaby środkowej wyrazu: ide do Cila ‘idę do Cyryla’ (2,6) Sylab początkowych wyrazu więcej niż dwusylabowego (wymawiana jest sylaba końcowa i poprzedzająca akcentowaną): denki ‘spodenki’ (2,1,10A) Sylab początkowych wyrazu więcej niż dwusylabowego (wymawiana jest sylaba końcowa i poprzedzająca akcentowaną): denki ‘spodenki’ (2,1,10A)

24 Skrócenia: modziki ‘samochodziki’ (2,10,16A); twory te są zarazem w pierwszym wypadku REDUPLIKACJĄ, a w drugim METATEZĄ Skrócenia: modziki ‘samochodziki’ (2,10,16A); twory te są zarazem w pierwszym wypadku REDUPLIKACJĄ, a w drugim METATEZĄ Augmentatywa: pyly ‘perki’ (2,2,29), nuchy ‘nogi’ (2,3,16) Augmentatywa: pyly ‘perki’ (2,2,29), nuchy ‘nogi’ (2,3,16) Metatezy: czi można wjeść? ‘…wejść’ (2,3,15M). Przyczyną metatezy jest wyprzedzanie uwagą czynności mówienia, co się zdarza przy wypowiadaniu wyrazów znanych, lub też zapamiętanie wszystkich głosek danego wyrazu, a zapomnienie ich kolejności. Metatezy: czi można wjeść? ‘…wejść’ (2,3,15M). Przyczyną metatezy jest wyprzedzanie uwagą czynności mówienia, co się zdarza przy wypowiadaniu wyrazów znanych, lub też zapamiętanie wszystkich głosek danego wyrazu, a zapomnienie ich kolejności. Neologizmy Neologizmy Rzeczownikowe Rzeczownikowe Czasownikowe Czasownikowe Połączenia rzeczownika z przymiotnikiem (wyrażenia) Połączenia rzeczownika z przymiotnikiem (wyrażenia) Przymiotnikowe Przymiotnikowe Zniekształcenia wyrazu, np. bes palasza ‘bez parasola’ (2,3,14) Zniekształcenia wyrazu, np. bes palasza ‘bez parasola’ (2,3,14)

25 Składnia (M. Zarembina, Kształtowanie się systemu językowego dziecka, 1965) następuje gwałtowny rozwój składni, która zużytkowuje teraz wszystkie środki fleksyjne dla wyrażenia stosunków składniowych, następuje gwałtowny rozwój składni, która zużytkowuje teraz wszystkie środki fleksyjne dla wyrażenia stosunków składniowych, pojawia się zdanie najpierw złożone współrzędnie (19 m. ż.) a potem podrzędnie (22 m. ż.), pojawia się zdanie najpierw złożone współrzędnie (19 m. ż.) a potem podrzędnie (22 m. ż.), wśród zdań współrzędnych występują kolejno stosunki zespolenia: łączny, przeciwstawny, wnioskowy, brak rozłącznego, wśród zdań współrzędnych występują kolejno stosunki zespolenia: łączny, przeciwstawny, wnioskowy, brak rozłącznego, połączenia zdań są początkowo bezspójnikowe, połączenia zdań są początkowo bezspójnikowe, wśród zdań złożonych podrzędnie pierwsze pojawiają się zdania okolicznikowe przyczyny, a następnie: zdania dopełnieniowe, a następnie zdania okolicznikowe warunku, celu, czasu. wśród zdań złożonych podrzędnie pierwsze pojawiają się zdania okolicznikowe przyczyny, a następnie: zdania dopełnieniowe, a następnie zdania okolicznikowe warunku, celu, czasu.

26 Zdania wg L. Kaczmarka Wykrzyknikowe (2,0,17) Wykrzyknikowe (2,0,17) Współrzędne wynikowe (2,0,18) Współrzędne wynikowe (2,0,18) Zdrobnienia, np. bapciento ‘babcieńko’ (2,1,4) Zdrobnienia, np. bapciento ‘babcieńko’ (2,1,4) Uogólnienie e ruchomego w temacie rzeczownika, np. piesia ‘psa’ (2,1,9) Uogólnienie e ruchomego w temacie rzeczownika, np. piesia ‘psa’ (2,1,9) Zastosowanie obcego formatu, np. ide do topienia ‘idę do kąpieli’ (2,1,28), ale niezadługo poprawnie: do tompieji (2,2,9) Zastosowanie obcego formatu, np. ide do topienia ‘idę do kąpieli’ (2,1,28), ale niezadługo poprawnie: do tompieji (2,2,9) Neologizm czasownikowy, np. szuruburamy ‘mówimy szuruburu’ (2,2,2) Neologizm czasownikowy, np. szuruburamy ‘mówimy szuruburu’ (2,2,2) Zgrubienia, np. Adelo ‘wiaderko’ (2,2,6) Zgrubienia, np. Adelo ‘wiaderko’ (2,2,6) Podrzędne okolicznikowe przyczyny Podrzędne okolicznikowe przyczyny Współrzędne przeciwstawne Współrzędne przeciwstawne Formy trybu przypuszczającego, jeszcze niepoprawne Formy trybu przypuszczającego, jeszcze niepoprawne Imiesłów bierny Imiesłów bierny Formy czasu teraźniejszego Formy czasu teraźniejszego Neologizm rzeczownikowy Neologizm rzeczownikowy

27 Wymowa: (L. Kaczmarek) Wymowa dziecka wykazuje w porównaniu z okresem poprzednim znaczny postęp Wymowa dziecka wykazuje w porównaniu z okresem poprzednim znaczny postęp Zdarzają się nieporozumienia, np. dziecko mówi: dieczinka ńde mamusi, a opiekun powtórzy: „Tak dziecinka idzie” – wówczas dziecko gorąco poprawia: nie dietinka, dieczinka!. Zapytanie „dziewczynka?” uznaje za właściwe. Zdarzają się nieporozumienia, np. dziecko mówi: dieczinka ńde mamusi, a opiekun powtórzy: „Tak dziecinka idzie” – wówczas dziecko gorąco poprawia: nie dietinka, dieczinka!. Zapytanie „dziewczynka?” uznaje za właściwe. U progu przedszkola (ok. 3 r.ż.) dziecko wymawia na ogół zgodnie z tradycją, zarówno co do funkcji, jak i postaci fonicznej, U progu przedszkola (ok. 3 r.ż.) dziecko wymawia na ogół zgodnie z tradycją, zarówno co do funkcji, jak i postaci fonicznej, wszystkie samogłoski i y e ę a o ą u, wszystkie samogłoski i y e ę a o ą u, wszystkie spółgłoski wargowe twarde i zmiękczone p b p’ b’ m m’ , wszystkie spółgłoski wargowe twarde i zmiękczone p b p’ b’ m m’ , wargowo – zębowe twarde i zmiękczone f v f’ v’, wargowo – zębowe twarde i zmiękczone f v f’ v’, tylnojęzykowe zwarte twarde i zmiękczone k g k’ g’ oraz szczelinową x, tylnojęzykowe zwarte twarde i zmiękczone k g k’ g’ oraz szczelinową x, z przedniojęzykowych zębowych t d oraz półotwartą n, z przedniojęzykowych zębowych t d oraz półotwartą n, z przedniojęzykowych dziąsłowych półotwartych l l’, z przedniojęzykowych dziąsłowych półotwartych l l’, środkowojęzykowe s’ z’ c’  n’  UWAGA: KOLEJNA NIEZGODNOŚĆ WG. PROWADZĄCEJ, ALE BYŁA TO RACZEJ ZWYKŁA ZŁOŚLIWOŚĆ RZECZY MARTWYCH W PSOTACI POPRZESTAWIANIA LITER, NAPRAWIŁAM BŁĄD, WG KACZMARKA I MNIE JEST OK.!!! ;-) środkowojęzykowe s’ z’ c’  n’  UWAGA: KOLEJNA NIEZGODNOŚĆ WG. PROWADZĄCEJ, ALE BYŁA TO RACZEJ ZWYKŁA ZŁOŚLIWOŚĆ RZECZY MARTWYCH W PSOTACI POPRZESTAWIANIA LITER, NAPRAWIŁAM BŁĄD, WG KACZMARKA I MNIE JEST OK.!!! ;-) wreszcie półsamogłoski  oraz  wreszcie półsamogłoski  oraz  sporadycznie pojawiają się przedniojęzykowe s z c  sporadycznie pojawiają się przedniojęzykowe s z c  dziąsłowe sz ż cz dż dziąsłowe sz ż cz dż

28 pozostałe głoski wskutek braku wprawy w artykułowaniu odchylają się w wymowie od normy, są zastępowane przez inne lub co najwyżej zbliżone, np.: l lub niekiedy  (wargowe) bądź  występuje zamiast r (golonce, co łobisz?) pozostałe głoski wskutek braku wprawy w artykułowaniu odchylają się w wymowie od normy, są zastępowane przez inne lub co najwyżej zbliżone, np.: l lub niekiedy  (wargowe) bądź  występuje zamiast r (golonce, co łobisz?) spotykamy także uproszczenia grup spółgłoskowych na początku i w środku wyrazu oraz opuszczanie końcowych głosek, nawet całych grup spotykamy także uproszczenia grup spółgłoskowych na początku i w środku wyrazu oraz opuszczanie końcowych głosek, nawet całych grup u innych dzieci niepewne spółgłoski, uznawane za trudniejsze, pojawiają się wcześniej, a pewne, niby łatwiejsze, dużo później. I tak na przykład. Dziecko w 3 r.ż. umiało wymawiać trudną spółgłoskę r. Niejednokrotnie wszakże zamiast niej wymawiała jeszcze l lub też . Nierzadko też występowały hiperpoprawności, jak wymowa r w miejsce l (np. te orzechy są dra mnie, a te dra dziadzi) u innych dzieci niepewne spółgłoski, uznawane za trudniejsze, pojawiają się wcześniej, a pewne, niby łatwiejsze, dużo później. I tak na przykład. Dziecko w 3 r.ż. umiało wymawiać trudną spółgłoskę r. Niejednokrotnie wszakże zamiast niej wymawiała jeszcze l lub też . Nierzadko też występowały hiperpoprawności, jak wymowa r w miejsce l (np. te orzechy są dra mnie, a te dra dziadzi) szczególnym typem wymowy hiperpoprawnej pośredniej, jest zastępowanie głoski v przez l. szczególnym typem wymowy hiperpoprawnej pośredniej, jest zastępowanie głoski v przez l.

29 DYGRESJA: Identycznie brzmiące dla otoczenia dziecięce l, używane zamiast r, oraz l normalne są dla dziecka głoskami różnymi, są realizacjami dwu różnych fonemów, mianowicie R oraz L. Dziecko wie, jak dana głoska powinna brzmieć, nie każdą jednak umie właściwie wymówić, dlatego tez protestuje, gdy otoczenie naśladuje jego wymowę. DYGRESJA: Identycznie brzmiące dla otoczenia dziecięce l, używane zamiast r, oraz l normalne są dla dziecka głoskami różnymi, są realizacjami dwu różnych fonemów, mianowicie R oraz L. Dziecko wie, jak dana głoska powinna brzmieć, nie każdą jednak umie właściwie wymówić, dlatego tez protestuje, gdy otoczenie naśladuje jego wymowę. Dziecko z tego okresu wyabstrahowało już ze słyszanych tekstów pełny system fonologiczny i opanowało go biernie, tylko nie jest jeszcze w stanie w praktyce zrealizować go zgodnie z tradycją Dziecko z tego okresu wyabstrahowało już ze słyszanych tekstów pełny system fonologiczny i opanowało go biernie, tylko nie jest jeszcze w stanie w praktyce zrealizować go zgodnie z tradycją Słownik dziecka jest dość bogaty, bo zawiera około 800-1000 wyrazów. Przewagę mają rzeczowniki i czasowniki, inne natomiast części mowy są nieliczne. Stwierdzamy także przymiotniki, zaimki, przysłówki, przyimki, spójniki i liczebniki. Słownik dziecka jest dość bogaty, bo zawiera około 800-1000 wyrazów. Przewagę mają rzeczowniki i czasowniki, inne natomiast części mowy są nieliczne. Stwierdzamy także przymiotniki, zaimki, przysłówki, przyimki, spójniki i liczebniki. Dzieci znają nazwę liczby, ale nie wszystkie w jednakowym czasie poznają jej wartość. Dziecko w 2 r.ż. zna wartość liczby 1 i w przeciwieństwie do niej mnogość, która oznacza różnie, np. 4,8,6,5 itp. Zauważa też ubytek z wielości. Dzieci znają nazwę liczby, ale nie wszystkie w jednakowym czasie poznają jej wartość. Dziecko w 2 r.ż. zna wartość liczby 1 i w przeciwieństwie do niej mnogość, która oznacza różnie, np. 4,8,6,5 itp. Zauważa też ubytek z wielości.

30 Wzrastanie ciekawości umysłowej pytania o przyczynę, np. dlaczego pani poszła, dlaczego ma chłopców? (2,1,17); dlaczego niektóre kwiaty są nieładne? (2,1,19); dlaczego spotkana dziewczynka chodzi boso? (2,2,14); dlaczego jest wiatr? (2,2,23) pytania o przyczynę, np. dlaczego pani poszła, dlaczego ma chłopców? (2,1,17); dlaczego niektóre kwiaty są nieładne? (2,1,19); dlaczego spotkana dziewczynka chodzi boso? (2,2,14); dlaczego jest wiatr? (2,2,23) pytania inne, z życia codziennego, jak: ile kosztują pewne przedmioty? (2,3); z czego są zrobione i kto je zrobił? (2,9); co robią różni marynarze? (2,10); o rybce (2,10) itd. pytania inne, z życia codziennego, jak: ile kosztują pewne przedmioty? (2,3); z czego są zrobione i kto je zrobił? (2,9); co robią różni marynarze? (2,10); o rybce (2,10) itd.

31 Narodziny rymowanki wygłaszanie przejętych od otoczenia wierszyków (2,1,6) wygłaszanie przejętych od otoczenia wierszyków (2,1,6) powtarzanie części własnej wypowiedzi, np. ide do domu, bo boji mnie nuśta, bo boji mie nuśta, bo boji mie nuśt, abo boji mie buśta! (2,2,16) powtarzanie części własnej wypowiedzi, np. ide do domu, bo boji mnie nuśta, bo boji mie nuśta, bo boji mie nuśt, abo boji mie buśta! (2,2,16)

32 Podsumowanie czynny słownik dziecka 2-3- letniego wynosi ok. 400 słów, czynny słownik dziecka 2-3- letniego wynosi ok. 400 słów, bierny słownik to ok. 500 – 1000 słów, bierny słownik to ok. 500 – 1000 słów, pierwsze zdania są dwuwyrazowe, wyłącznie twierdzące, pierwsze zdania są dwuwyrazowe, wyłącznie twierdzące, dość szybko pojawiają się zdania pytające i rozkazujące, dość szybko pojawiają się zdania pytające i rozkazujące, system samogłoskowy składa się z 5 samogłosek: a, o, u, i, e, system samogłoskowy składa się z 5 samogłosek: a, o, u, i, e, w polskich opracowaniach mowy dziecięcej samogłoski nosowe nie są notowane ani w 2 r. ż., ani w 3. r. ż., w polskich opracowaniach mowy dziecięcej samogłoski nosowe nie są notowane ani w 2 r. ż., ani w 3. r. ż., system spółgłoskowy składa się z 28 spółgłosek: p, p’, b, b’, t, d, k, k’, g, g’, c’,  ’, f, f’, v, v’, s’, (ś), x, m, m’, n, ń, (ŕ), l, , , system spółgłoskowy składa się z 28 spółgłosek: p, p’, b, b’, t, d, k, k’, g, g’, c’,  ’, f, f’, v, v’, s’, (ś), x, m, m’, n, ń, (ŕ), l, , , formy fleksyjne rzeczownika: od 1 roku i 6 miesięcy do 2 lat i 3 miesięcy występują kolejno: dopełniacz, celownik, miejscownik, narzędnik (bez przyimka), formy fleksyjne rzeczownika: od 1 roku i 6 miesięcy do 2 lat i 3 miesięcy występują kolejno: dopełniacz, celownik, miejscownik, narzędnik (bez przyimka), do 3 r. ż. dziecko miesza odmianę liczby pojedynczej i mnogiej czasownika, myli osobę pierwszą i drugą, a osoby trzeciej używa w funkcji osoby pierwszej, do 3 r. ż. dziecko miesza odmianę liczby pojedynczej i mnogiej czasownika, myli osobę pierwszą i drugą, a osoby trzeciej używa w funkcji osoby pierwszej,

33 połykanie właściwe osobom dorosłym, połykanie właściwe osobom dorosłym, najszybszy wzrost słownika, który znacznie powiększa się z dnia na dzień, najszybszy wzrost słownika, który znacznie powiększa się z dnia na dzień, zanika język dziecięcy, zanika język dziecięcy, gramatyzacja mowy, różnicowanie różnych części mowy, gramatyzacja mowy, różnicowanie różnych części mowy, rozwój składni, zdania złożone z większej liczby wyrazów – przeciętna długość zdania wynosi 3 – 4 wyrazy, opanowanie podstawowych wzorców zdań pojedynczych i złożonych, rozwój składni, zdania złożone z większej liczby wyrazów – przeciętna długość zdania wynosi 3 – 4 wyrazy, opanowanie podstawowych wzorców zdań pojedynczych i złożonych, zastępowanie słów dźwiękonaśladowczych właściwymi wyrazami, mowa zbliżona do poprawnej, zastępowanie słów dźwiękonaśladowczych właściwymi wyrazami, mowa zbliżona do poprawnej, zmniejsza się znaczenie mimiki i gestykulacji w procesie porozumiewania się. zmniejsza się znaczenie mimiki i gestykulacji w procesie porozumiewania się.

34 Bibliografia Badania nad rozwojem języka dziecka, red. Shugar G. W., Smoczyńska M., Warszawa 1980. Badania nad rozwojem języka dziecka, red. Shugar G. W., Smoczyńska M., Warszawa 1980. Ligęza M., Podstawy psycholingwistyki rozwojowej, [w:] Logopedia. Pytania i odpowiedzi, red. Gałkowski T., Jastrzębowska G., Opole 2003. Ligęza M., Podstawy psycholingwistyki rozwojowej, [w:] Logopedia. Pytania i odpowiedzi, red. Gałkowski T., Jastrzębowska G., Opole 2003. Styczek I., Logopedia, Warszawa 1979, rozdz. Rozwój mowy dziecka. Styczek I., Logopedia, Warszawa 1979, rozdz. Rozwój mowy dziecka. Zarębina M., Kształtowanie się systemu językowego dziecka, Wrocław 1965. Zarębina M., Kształtowanie się systemu językowego dziecka, Wrocław 1965. Kaczmarek L., Nasze dziecko uczy się mowy, Lublin 1977 Kaczmarek L., Nasze dziecko uczy się mowy, Lublin 1977 Jurkowski A., Ontogeneza mowy i myślenia, Warszawa 1975 Jurkowski A., Ontogeneza mowy i myślenia, Warszawa 1975 Dołega Z., Promowanie rozwoju mowy w okresie dzieciństwa..., Dołega Z., Promowanie rozwoju mowy w okresie dzieciństwa...,