1 Rozwój pamięci Nadzwyczajna pamięć Usprawnianie pamięciWykład 14 7 czerwca2013 Rozwój pamięci Nadzwyczajna pamięć Usprawnianie pamięci
2 Plan wykładu Rozwój pamięci: ujęcie tradycyjneRozwój pamięci: ujęcie poznawcze Starzenie się a pamięć Wczesne badania nad niezwykłymi osiągnięciami pamięciowymi Szereszewski Współcześni mnemoniści Badania Wildinga i Valentine Koncepcja wyćwiczonej pamięci Usprawnianie pamięci
3 Ujęcie tradycyjne: warunkowanieNajwcześniej wytwarzają się reakcje na bodźce odbierane przez narząd równowagi Później wytwarzają się reakcje na bodźce wzrokowe i słuchowe Wraz z wiekiem wzrasta szybkość wytwarzania się związków warunkowych i ich trwałość Jako pierwsze pojawiają się reakcje na bodźce pierwszosygnałowe, później na bodźce słowne Pierwsze związki powstają na podłożu odruchów pokarmowych
4 Ujęcie tradycyjne – metody badania niemowlątPomiar rozpoznawania Preferencja nowości Habituacja i dyshabituacja Poszukiwanie ukrytego przedmiotu Pomiar odtwarzania Wywoływanie naśladownictwa
5 Ujęcie tradycyjne: reakcje odroczoneRozwój reakcji odroczonych polega na systematycznym wzroście Maksymalnego odroczenia Liczby przedmiotów możliwych do odnalezienia Najpierw położenie, następnie kształt, barwa i wielkość pojemnika
6 Ujęcie tradycyjne: pierwsze wspomnieniaPoczątki pamięci w życiu płodowym: pamiętanie głosu matki, opowiadań i języka Pierwsze „opracowane”, rozwinięte wspomnienia pochodzą z wieku około 3 lat, ale Bardzo małe dzieci pamiętają przez pewien czas zdarzenia z własnego życia, np. badania z wykorzystaniem ruchomych zestawów u dzieci w wieku kilku miesięcy
7 Ujęcie tradycyjne: rozwój zakresu i trwałości pamięciZakres pamięci bezpośredniej zmienia się z wiekiem: W wieku 2 lat wynosi 2 elementy W wieku 3 lat – 3 elementy W wieku 7 lat – 5 elementów W wieku lat – 7 elementów Wraz z wiekiem wzrasta czas przechowywania informacji w pamięci
8 Ujęcie tradycyjne: rozwój pamięci mimowolnej i dowolnejMałe dzieci zapamiętują głównie w sposób niezamierzony, mimowolny Nakłanianie do dowolnego zapamiętywania powoduje pogorszenie efektów Wraz z rozpoczęciem nauki szkolnej coraz sprawniejsze posługiwanie się pamięcią dowolną
9 Ujęcie tradycyjne: podsumowanieZainteresowanie prostszymi wskaźnikami pamięci Wykazywanie tego, że małe dzieci, w porównaniu z dorosłymi, mają gorszą pamięć Poszukiwanie różnic ilościowych
10 Krzywa zależności efektów od wieku
11 Ujęcie poznawcze – strategieW zadaniach wymagających stosowania strategii małe dzieci uzyskują znacznie niższe efekty niż dzieci starsze i dorośli W zadaniach niestrategicznych (rozpoznawanie, pośrednie testy pamięci)– brak różnic Wraz z wiekiem wzrasta częstość stosowania strategii Rozwój polega na coraz bardziej efektywnym dobieraniu strategii do zadań
12 Ujęcie poznawcze: deficyty strategiczneZachowania pre- czy para-strategiczne, prekursory strategii Deficyt produkcyjny Deficyt mediacyjny Deficyt wykorzystania
13 Rozwój strategii Wraz z wiekiem rośnie repertuar zachowań strategicznych oraz następuje przechodzenie od strategii prostych do złożonych od zewnętrznych do wewnętrznych od powierzchniowych do głębokich wzrost kontroli nad przebiegiem procesów poznawczych
14 Ujęcie poznawcze: metapoznawcze składniki rozwoju pamięciMetapamięć: introspekcyjna wiedza na temat pamięci Wrażliwość metapamięciowa: świadomość tego, kiedy należy podejmować intencjonalne wysiłki, aby zapamiętać lub przypomnieć sobie Wiedza o czynnikach wpływających na rezultaty zadań pamięciowych: cechy podmiotu, sytuacji, zadania i strategii, oraz ich interakcja Deficyty metapoznawcze
15 Ujęcie poznawcze: semantyczne składniki rozwoju pamięciWiedza jako czynnik wpływający na przebieg i efekty procesów pamięciowych Sposoby kodowania stosowane przez małe dzieci Badania porównawcze nad dziećmi i dorosłymi: szachy i dinozaury
16 Wiedza o dinozaurach
17 Co kogo interesuje?
18 Rozwój systemów pamięciPamięć operacyjna: intensywny rozwój w okresie dzieciństwa Pamięć proceduralna: obecna od początku, rozwój mniej dynamiczny Pamięć deklaratywna: rozwój dynamiczny dzięki strategiom, metapoznaniu oraz wiedzy semantycznej
19 Starzenie się a pamięć: co ulega pogorszeniu?Pamięć operacyjna Wskaźniki pamięci jawnej w zadaniach o charakterze laboratoryjnym Wskaźniki pamięci deklaratywnej dla zdarzeń prywatnych i publicznych Silniejszy transfer negatywny Silniejsze hamowanie pro- i retroaktywne
20 Starzenie się a pamięć: co się nie zmienia?Wyniki w zadaniach dotyczących pamięci utajonej Metapamięć Utrzymywanie się nabytych wcześniej umiejętności Pamięć prospektywna w naturalnych warunkach
21 Starzenie się a pamięć: co jest lepsze?Długotrwała pamięć zmysłowa Pamięć semantyczna, zwłaszcza rezultaty w testach słownikowych Wspomnienia z wcześniejszych okresów życia, reminiscencja w pamięci autobiograficznej Niektóre osiągnięcia ekspertów
22 Przyczyny zmian w starszym wiekuSpowolnienie poznawcze Redukcja zasobów poznawczych Deficyty w hamowaniu poznawczym Zmiany neurologiczne w ośrodkowym układzie nerwowym Gorsze funkcjonowanie receptorów Gorszy stan zdrowia somatycznego Niska aktywność życiowa
23 Nadzwyczajna pamięć - wprowadzenieDoniesienia anegdotyczne: Katon, Temistokles, Perykles, Aleksander Wielki, Juliusz Cezar, Napoleon, Mezzofanti, Magliabecchi Muzycy: Beethoven, Mozart, Mendelssohn, Rachmaninow, Saint-Sans Malarze: Doré, Lorrain, Michał Anioł, Rafael Pisarze: Dumas ojciec, Dickens Uczeni: Przewalski, Amper, Gauss Pamięć a aktywność życiowa
24 Wczesne badania nad mnenonistamiBadania A. Bineta: Inaudi Perykles Diamandi Arnould Doktor Rückle Ishihara
25 Polscy mnemoniści S. Krieger – badany przez BłachowskiegoS. Finkelstein – kariera w USA N. Lipowski Dwaj pierwsi przede wszystkim rachmistrzowie pamięciowi
26 Charakterystyka rachmistrzów według Bineta„… brak wpływu dziedziczności i wpływu otoczenia, przyjście na świat w nędznym milieu, wysoce przedwczesne dojrzewanie (przeciętnie osiem lat), zdolność do rachowania, przejawiająca się już u analfabetycznego dziecka, absorbcja całej inteligencji przez cyfry i wreszcie zdolności, rozwijające się przez ćwiczenie i gwałtownie zmniejszające się przez nieużywanie”
27 Szereszewski – 1 Badany przez A. Łurię przez długi czas„O pamięci, która nie miała granic” S. urodził się pod koniec XIX wieku Rodzina wielodzietna, z korzeniami żydowskimi Zdolności muzyczne, ale choroba uniemożliwiła karierę Dziennikarz, racjonalizator, mnemonista, ziołolecznictwo W rodzinie inne przypadki nadzwyczajnej pamięci
28 Szereszewski – 2 Szybkie i trwałe zapamiętywanie materiału seryjnegoRola wyobrażeń wzrokowych Wspomnienia z wczesnego dzieciństwa Trudności z zapamiętywanie treści złożonych (np. tekstów czy poezji), twarzy i głosów Problemy z intensjonalnym zapominaniem Synestezja Ejdetyzm
29 Mnemoniści II połowy XX wiekuVP – szachista urodzony w rodzinnych stronach Szereszewskiego Aitken – profesor matematyki, muzyk, pisarz TE – system cyfrowo-literowy Rajan Mahadevan – doktor psychologii z liczbą Pi TM – człowiek, który zapamiętał zawartość książki telefonicznej
30 Badania Wildinga i ValentinePoszukiwania za pomocą ogłoszeń prasowych; uczestnicy Memoriady; grupa kontrolna Liczne zadania pamięciowe, np. cyfry, listy słów, opowiadania, twarze, płatki śniegu Silne różnice intra- i interindywidualne Znaczenie wrodzonych zdolności Znaczenie ćwiczenia Samoocena odnośnie do osiągnięć pamięciowych nie zawsze trafna
31 Koncepcja wyćwiczonej pamięciEricsson Badania nad S.F. Rozszerzenie pojemności pamięci krótkotrwałej, stosowanie skutecznych strategii, bezpośrednie przenoszenie do pamięci długotrwałej? Inne badania nad możliwością wyćwiczenia pamięci, np. rachmistrzowie pamięciowi Pamięć ekspercka: kelnerzy, taksówkarze, muzycy
32 Usprawnianie pamięci FarmakologiczneDbałość o kondycję mózgu: odżywianie, dotlenienie, unikanie czynników szkodliwych Aktywność fizyczna Aktywność poznawcza Strategie pamięciowe Metapoznanie Rozwijanie wiedzy ogólnej