1 Ryzyko inwestycji międzynarodowych

2 Kryteria podejmowania decyzji inwestycyjnychOczekiwania dotyczące czasu otrzymywania przyszłych przepływów z inwestycji (timing) Oczekiwania dotyczące wielkość przyszłych przepływów pieniężnych – zwrot, zyski (magnitude) Oczekiwania dotyczące ryzyka związanego z przyszłymi przepływami pieniężnymi (riskiness) 2

3 Ryzyko Prawdopodobieństwo odchylenia faktycznych wyników (cash flow, zysków, dochodów) od wartości planowanych Niepewność przyszłej wartości aktywów Prawdopodobieństwo straty, niepowodzenia przedsięwzięcia, którego rezultaty są niepewne Ryzyko a niepewność: Ryzyko jest mierzalne, może być skwantyfikowane (kalkulacja prawdopodobieństwa) Niepewność nie może być zmierzona i skwantyfikowana, jej prawdopodobieństwo jest nieznane

4 Ryzyko Źródła ryzyka: Obszary i rodzaje ryzykaCzynniki makrogospodarcze Czynniki mezogospodarcze (branża) Czynniki mikrogospodarcze (projekt) Obszary i rodzaje ryzyka

5 Źródła ryzyka Dział Wsparcie zarządu Otoczenie projektu Cechy ZespółZakres i wartość; Złożoność Innowacyjność Zespół Kompetencje doświadczenie Dział Wsparcie zarządu Dostępność zasobów Otoczenie projektu Zagrożenia: Konkurencja, gospodarka, prawo, polityka, otoczenie społeczne, środowisko technologia

6 Charakter ryzyka Systematyczne (systemowe) dotyczące wszystkich inwestycji Specyficzne, dotyczące projektu, jego szczególnych cech i uwarunkowań

7 poza oddziaływaniem pojedynczej firmyRyzyko systemowe poza oddziaływaniem pojedynczej firmy Finansowe (stopy procentowe, kursy walut, inflacja) Polityczne (biurokracja, decyzje administracyjne, pozwolenia, zmiany polityczne) Prawne (niestabilność systemu prawnego) Regionalne (zasoby osobowe i techniczne regionu, popyt, czynniki społeczne) Sektorowe (postęp technologiczny, konkurencyjność, bariery wejścia) 7

8 Ryzyko specyficzne TechniczneLokalizacja, czas trwania projektu, nakłady finansowe, technologia Rynku rynek (dla kogo?), produkt (co?), cena (za ile?), dystrybucja (jak?), konkurencja (kim jest?) Efektywności 8

9 Ryzyko inwestowania na rynku międzynarodowymrodzaje i źródła ryzyka dotyczące każdego projektu plus dodatkowe ryzyko dotyczące inwestycji międzynarodowych związane z uwarunkowaniami kraju docelowego – ryzyko kraju (country risk) dotyczące ryzyk gospodarczych, politycznych i biznesowych unikalnych dla poszczególnych krajów, mogących spowodować niespodziewane straty w projekcie. 9

10 Główne rodzaje ryzyka międzynarodowych inwestycjiGospodarcze Kursy wymiany walut Kredytowe, płynności Stóp procentowych Dochód per capita Inflacja 2) Wymiary ryzyka politycznego wpływ na politykę i rynki, STABILNOŚĆ RZĄD, władze: siła, rządy prawy, korupcja, stabilność SPOŁECZEŃSTWO: napięcia społeczne, nierówności społeczno-ekonomiczne, poczucie bezpieczeństwa BEZPIECZEŃSTWO: sojusze geopolityczne, bezpieczeństwo (natura) GOSPODARKA: wzrost gospodarczy, inwestycje, handel, otwarcie gospodarcze i polityczne 10

11 Ryzyko polityczne Analiza ryzyka ekonomicznego wskazuje korporacjom czy kraj jest zdolny do spłacania zobowiązań Ryzyko polityczne określa czy kraj będzie płacił swoje zobowiązania Źródło: Ian Bremmer, Managing Risk in an Unstable World, Harvard Business Review, June 2005 11

12 Czynniki ryzyka politycznegoStabilność kraju – miernik ryzyka politycznego Zdolność liderów politycznych do realizacji polityk, nawet wobec wstrząsów i kryzysów Zdolność liderów politycznych do utrzymania stabilności / niewywoływania wstrząsów Wstrząsy wewnętrzne i zewnętrzne Odporność na wstrząsy Zdolność do zapobiegania / nie wywoływania wstrząsów 12

13 Czynniki ryzyka politycznegoStabilność vs. Otwarcie Stabilny ponieważ zamknięty (stable- because-closed) Stabilny ponieważ otwarty (stable- because-open)

14 Mapa ryzyka politycznego AON www.aon.comRodzaje ryzyka: Wymiana walutowa: Ryzyko iż inwestorzy nie są w stanie dokonać płatności w walucie kontraktu w wyniku nałożenia kontroli na walutę lokalną Niewypłacalność państwa : Ryzyko, ze rządy nie będą w stanie płacić swoich zobowiązań pożyczkowych lub dotrzymywać innych zobowiązań biznesowych Interwencja polityczna: Ryzyko interwencji rządowej w gospodarkę lub inne sfery, co negatywnie wpłynie na prowadzenie biznesu, np. nacjonalizacja, wywłaszczenia. Zakłócenia dostaw: ryzyko zakłócenia przepływu dóbr/usług z kraju i do kraju, wskutek niestabilności politycznej, społecznej, gospodarczej, środowiskowej Prawne i regulacyjne: Ryzyko strat finansowych lub wizerunkowych wskutek trudności z dostosowaniem działań do prawa, regulacji, kodeksów postępowania Przemoc polityczna: Ryzyko strajków, protestów, niepokojów społecznych, rozruchów, terroryzmu, wojny czy wojny domowej Ryzyko prowadzenia działalności gospodarczej Słabość sektora bankowego na zachwiania i kryzysy Niezdolność rządu do wspierania rozwoju i stabilności 14

15 Czynniki ryzyka dotyczącego inwestycji zagranicznychSpołeczno - kulturowe Gospodarcze, finansowe Polityczne Prawne Technologiczne Dostępność zasobów naturalnych Czynniki rynku 15

16 Czynniki społeczno – kulturoweWizerunek firmy Wartości kulturowe; Wartości religijne Poziom wykształcenia i edukacja w kraju Postrzeganie inwestorów zagranicznych Stosunek społeczeństwa do rozwoju, postępu, rządu, pracy Napięcia społeczne: prawdopodobieństwo konfliktów społecznych, religijnych 16

17 Czynniki gospodarcze i finansoweZyskowność produktu Koszty produkcji Rządowe zachęty inwestycyjne: wakacje podatkowe, przyspieszona amortyzacja, tania ziemia, niskooprocentowane kredyty, gwarancje kredytowe, subsydiowana energia i transport, kontrolowane ceny surowców naturalnych. Stabilność gospodarcza: stopa inflacji, stopa procentowa, stopa wzrostu PKB, rezerwy walutowe, bilans płatnośći międzynarodowych, stabilność waluty, stabilność cen. Wymienialność waluty (zysków) Infrastruktura gospodarcza: drogi, komunikacja, dostępne sposoby transportu, udogodnienia magazynowe, Stopa redystrybucji bogactwa i dochodów 17

18 Ryzyko kryzysów finansowych w kraju docelowymTypy kryzysów: Walutowy Finansowy Zadłużenia zagranicznego Bankowy

19 Kryzys walutowy Ma miejsce w przypadku spekulacyjnego „ataku” na kurs waluty, skutkującego dewaluacją lub gwałtowną deprecjacją waluty. Reakcja rządu: obrona waluty przez wykorzystanie rezerw zagranicznych i/lub podniesienie stóp procentowych Największe kryzysy walutowe od czasów II wojny: 1971: zniesienie przez rząd USA wymienialności dolara na złoto, ponieważ zagraniczne zobowiązania w USD przekraczały rezerwy złota 1973: dewaluacja dolara przez rząd USA i uwolnienie kursu : po okresie gwałtownych wahań walutowych na rynkach europejskich, weszła w życie Economic and Monetary Union (na podstawie traktatu z Maastricht), ze wspólną walutą euro, eliminując waluty krajów członkowskich i ryzyko wahań kursowych

20 Kryzys finansowy Zakłócenia w działaniu rynków finansowych, wpływając na efektywność działania rynków, skutkować mogą negatywnymi konsekwencjami dla gospodarki. 1980s – zmiana polityki monetarnej USA, zorientowanie jej na kontrolę podaży pieniądza (zamiast stóp procentowych), skutkuje gwałtownym wzrostem stóp procentowych 1997 kryzys finansowy w Azji Południowo-Wschodniej, skutkujący odpływem kapitałów 2000s rynek firm technologicznych, IT, bańka cenowa (dot com buble) w USA, kryzys dotyka też zagraniczne gospodarki 2007 – kryzys rynku nieruchomości w USA, kryzys rynku kredytów hipotecznych sub-prime, dotknięte gospodarki na całym świecie (kraje rozwinięte)

21 Kryzys zadłużenia zagranicznegoMa miejsce w sytuacji, kiedy kraj nie jest w stanie obsługiwać zadłużenia zagranicznego – czy to obligacji denominowanych w walutach obcych (sovereign debt) czy prywatnych – wiele szybko rozwijających się krajów nie było w stanie obsługiwać swojego zadłużenia zgranicznego – restrukturyzacje kredytów, straty banków 1997 – wskutek kryzysu finansowego w Azji doszło do restrukturyzacji zadłużenia zagranicznego krajów

22 Kryzys bankowy Potencjalne lub faktyczne problemy lub upadłości banków zmuszają je do zawieszenia wymienialności ich wewnętrznych zobowiązań co z kolei wymusza interwencję (wsparcie) rządu by zachować stabilność systemu bankowego: 1980s gwałtowny wzrost stóp procentowych w USA doprowadził do upadłości ok. 1/3 amerykańskich banków 1990s rząd japoński, by ratować banki kupił znaczący portfel ‚złych’ kredytów banków.

23 Czynniki polityczne Stabilność politycznaPrawdopodobieństwo wojny, rewolucji, konfliktów międzynarodowych Stosunki dyplomatyczne pomiędzy krajem przyjmującym a krajcem macierzystym inwestora Polityka zagraniczna Prawdopodobieństwo / możliwość nacjonalizacji i wywłaszczenia 23

24 Uwarunkowania prawne Regulacje dotyczące działalności gospodarczej i handlu międzynarodowego Transfer zysków i kontrola wymiany walutowej Przepisy podatkowe Polityka dotycząca kursów walutowych Ograniczenia dotyczące transferu zysków i dochodów repatriation of capital 24

25 Czynniki technologicznePoziom rozwoju technologicznego 25

26 Czynniki naturalne Klimat, temperatury Opady Gleba, itp 26

27 Czynniki rynku Rozmiary rynku Charakter rynku, specyfikaOgraniczenia działania rynku Dostępność kanałów dystrybucji Lojalność wobec marki Konkurencja Stabilność rynku Konkurencja ze strony sektora publicznego 27

28 Dostępność zasobów Dostępność zasobów naturalnych Podaż zasobów kosztyDostępność do zasobów (możliwość nabycia) Pracownicy Aktywność związków zawodowych Strajki, protesty pracownicze Ilość i jakość dostępnej siły roboczej 28

29 Ryzyko polityczne – badania (Bloch, Koeplinger, Wolfrum, Risk in Foreign trade: an empirical investigation, European Business Review, Vol. 90 No 2, 1990) 29

30 30