1 RZĄDY SANACJI Geneza i przebieg zamachu majowego V 1926 Układ sił politycznych w Polsce po przewrocie majowym Konstytucja kwietniowa 23 IV 1935 r. Polityka zagraniczna J. Piłsudskiego Sanacja po śmierci Piłsudskiego (12 V 1935) Reformy gospodarcze Eugeniusza Kwiatkowskiego (COP)

2 GENEZA ZAMACHU MAJOWEGOCZYNNIKI WEWNĘTRZNE Kryzys gospodarczy bezrobocie tzw. „druga inflacja”bieda Niestabilny system parlamentarny: niestabilność rządów partyjnictwo- skandale polityczne- korupcja- dominacja interesów partyjnych nad racją stanu paraliż ustawodawczy Trudna sytuacja na kresach (akcje terrorystyczne przeciwko polskim urzędnikom) Powołanie rządu Chjeno – Piasta z Wincentym Witosem (10 V 1926) oburzenie społeczeństwa, pamiętającego rządy prawicy z 1923(krwawa rozprawa z robotnikami w Krakowie) Ambicje polityczne J. Piłsudskiego

3 GENEZA ZAMACHU MAJOWEGOCZYNNIKI ZEWNĘTRZNE Wojna celna z Niemcami (ujemny bilans handlowy) Rosnące zagrożenie ze strony Niemiec i ZSRR dążenie do rewizji granic układ w Rapallo z 1922 – nawiązanie stosunków dyplomatycznych, tajna współpraca wojskowa układ w Berlinie 1926 – o przyjaźni i neutralności Wrogość innych państw ościennych sprawa Zaolzia problem Wileńszczyzny Nieefektywność sojusz z Francją z 1921 układ w Locarno (traktat reński) z 1925 Wzrost popularność idei autorytarnych i totalitarnych w Europie Podpisanie układu w Rapallo w 1922 roku. Na zdjęciu kanclerz Joseph Wirth, Walther Rathenau oraz delegacja rosyjska Leonid Krasin, Gieorgij Cziczerin oraz Adolf Joffe Gustav Stresemann, Austen Chamberlain i Aristide Briand w Locarno

4 PRZEBIEG ZAMACHU 10 MAJA 1926 Utworzenie rządu W. Witosa( tzw. Chjeno –Piast) i jednoczesna zapowiedź J. Piłsudskiego walki z „sejmokracją” oraz ogłoszenie konieczności przeprowadzenia sanacji ( uzdrowienia) życia politycznego. „I staję do walki, tak jak poprzednio, z głównym złem państwa: panowaniem rozwydrzonych partyj i stronnictw nad Polską, zapominaniem o imponderabiliach, a pamiętaniem tylko o groszu i korzyści”

5

6 PRZEBIEG ZAMACHU 11/12 MAJA 1926Ogłoszenie alarmu w warszawskim garnizonie, część oficerów wiernych J. Piłsudskiemu wymaszerowała do Rembertowa i oddała się pod komendę Marszałka. Gdy dzisiaj zwracamy się do Ciebie, mamy także bóle i trwogi, do domu wraz z nędzą zaglądające. Chcemy, byś wierzył, że gorące chęci nasze, byś nie zechciał być w tym kryzysie nieobecny, osierocając nie tylko nas, wiernych Twoich żołnierzy, lecz i Polskę, nie są tylko zwykłymi uroczystościowymi komplementami, lecz, że niesiemy Ci prócz wdzięcznych serc i pewne, w zwycięstwach zaprawione szable

7 Rząd Witosa ogłasza stan wyjątkowy.PRZEBIEG ZAMACHU 12 MAJA 1926 Wojska wierne Piłsudskiemu skoncentrowane pod Rembertowem pod pozorem udziału w manewrach ( na rozkaz gen. L. Żeligowskiego) wyruszyły na stolicę i zajęły przyczółki na Wiśle. Rząd Witosa ogłasza stan wyjątkowy.

8 PRZEBIEG ZAMACHU 12 MAJA 1926 ok. 17.00Spotkanie Piłsudskiego z prezydentem S. Wojciechowskim na moście Poniatowskiego. Marszałek żądał ustąpienia rządu W. Witosa, prezydent zaś natychmiastowego odwołania oddziałów ze stolicy

9 PRZEBIEG ZAMACHU 12 MAJA 1926 ok. 19.00Załamanie pertraktacji i początek walk zbrojnych

10 Nieudana próba mediacji podjęta przez arcybiskupaPRZEBIEG ZAMACHU 13 MAJA 1926 Nieudana próba mediacji podjęta przez arcybiskupa A. Kakowskiego i marszałka sejmu M. Rataja Józef Piłsudski: Do mnie, dziecko, będziesz strzelał? Henryk Piątkowski: Tak, bo taki mam rozkaz.

11 PRZEBIEG ZAMACHU 14 MAJA 1926 Strajk generalny kolejarzy ogłoszony na wniosek PPS popierającej J. Piłsudskiego

12 PRZEBIEG ZAMACHU 14 MAJA 1926 „Wolę , by Piłsudski objął władzę choćby na 10 lat, niż żeby na 100 lat zagarnęły Polskę Sowiety”- Wojciechowski

13

14 Rządy sanacji w Polsce lat 1926 – 1930po zamachu majowym pod względem formalnym w Polsce nic się nie zmieniło. ( Piłsudski nie zawłaszczył dla siebie fotela prezydenckiego proponując swojego kandydata Ignacego Mościckiego , nadal funkcjonował sejm sprzed zamachu majowego , nadal obowiązywała konstytucja marcowa itp.) jednakże rzeczywista władza w zawoalowanej formie znajdowała się w rękach Pilsudskiego i jego obozu zwanego sanacją. Z wojska i administracji usunięto przeciwników politycznych. Piłsudski objął bardzo ważną , stworzoną specjalnie dla niego funkcję Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych , która dawała mu całkowitą władzę nad wojskiem. Dysponował faktycznie władzę dyktatorską ( wprowadzono system rządów autorytarnych ) Ugrupowania lewicowe , które pierwotnie poparły zamach majowy licząc na dojście do władzy w Polsce teraz przeszły do jawnej opozycji , albowiem Piłsudski dawny lewicowiec z PPS – u poszedł na współpracę z ziemiaństwem i przemysłowcami podpisując z nimi ugodę w Nieświeżu w dawnej rodowej rezydencji Radziwiłłów. W r. zakończyła się kadencja sejmu a w nowych wyborach r. duży sukces odniósł Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem ( BBWR ) - Walerego Sławka utworzony przez zwolenników sanacji . Ale 27 % mandatów to za mało aby rządzić w zgodzie z prawem i konstytucją.

15 Centrolew i sprawa brzeskaPrzeciwnicy sanacji mieli w sejmie znaczącą przewagę i Piłsudski bazował w walce z nią na jej wewnętrznych podziałach i skłóceniu. W r. stronnictwa lewicy i centrum parlamentarnego skonsolidowały się i stworzyły antysanacyjny blok opozycyjny zwany – Centrolewem było to 6 ugrupowań : PSL ,, Piast ‘’ , Narodowa Partia Robotnicza , Chrześcijańska Demokracja , , PSL ,, Wyzwolenie’’ , Stronnictwo Chłopskie i PPS ) Wobec jawnej walki politycznej w parlamencie na polecenie Piłsudskiego zgodnie z nowelą sierpniową prezydent Mościcki rozwiązał sejm ( skrócił jego kadencję ) , po to aby władze sanacyjne mogły aresztować pozbawionych immunitetów poselskich działaczy i posłów Centrolewu. Zostali oni osadzeni w twierdzy Brześć nad Bugiem. Większość z osadzonych otrzymała szansę , dobrowolnej emigracji ‘’ W wyniku nowych wyborów r. BBWR odniósł pełne zwycięstwo mogąc formalnie forsować wszelkie ustawy zgodnie z obowiązującym prawem konstytucyjnym mając większość parlamentarną.

16 Uchwalenie konstytucji kwietniowej ( 23 kwietnia 1935 r )Według Piłsudskiego głównym lekarstwem na chorobę polskiego parlamentaryzmu były silne rządy prezydenckie a te mogła wprowadzić nowa konstytucja , stąd był to najważniejszy cel sanacji. BBWR mimo przewagi w parlamencie nie dysponował wymaganą dla zmiany konstytucji wiekszością 2/3 mandatów., dlatego posłużono się podstępem. W trakcie posiedzenia sejmu w styczniu r przedstawiono 63 tezy konstytucyjne jako podstawę do dyskusji. Kiedy opozycja opuściła na znak protestu salę obrad posłowie BBWR – u pozostali i tezy uznano za formalny projekt nowej konstytucji , po czym niezwłocznie go uchwalono Konstytucja weszła w życie po podpisaniu jej przez prezydenta.

17 Zawierał umowy z innymi państwami , decydował o wojnie i pokoju. Zasady konstytucji We wstępie stwierdzano , ze państwo polskie jest wspólnym dobrem wszystkich obywateli. ( Prezydent ) – koncentrował w swym ręku najważniejsze uprawnienia i ,, odpowiadał tylko przed Bogiem i historią ‘’. Wybierało go Zgromadzenie Elektorów w składzie ( marszałkowie senatu i sejmu , premier rządu , Prezes Sądu Najwyższego , Generalny Inspektor Sil Zbrojnych i 75 elektorów wybranych przez sejm i senat ) Był zwierzchnikiem rządu , sejmu , senatu , sił zbrojnych , sądów i organów kontroli państwowej. Zawierał umowy z innymi państwami , decydował o wojnie i pokoju. Mianował o odwoływał prezesa Rady Ministrów , pierwszego prezesa Sądu Najwyższego , prezesa Najwyższej Izby Kontroli , Naczelnego Wodza , Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych . Powoływał 1/3 składu senatu , mógł rozwiązać sejm i senat przed upływem kadencji. Miał prawo weta wobec ustaw sejmowych i mógł wydawać dekrety zarówno w okresie , kiedy sejm był rozwiązany , jak i w czasie jego kadencji. ( Sejm ) – pełnił głównie funkcję opiniodawczą i kontrolną ( Senat ) – wzrosło jego znaczenie , zatwierdzał uchwały sejmu i wnosił poprawki do projektów ustaw. Konstytucja kwietniowa legalizowała w Polsce funkcjonowanie ustroju autorytarnego poprzez oddanie zupełnej władzy ustawodawczej w ręce prezydenta i zależnego od niego w 1/3 senatu i pomniejszając rolę sejmu jako organu ustawodawczego. ( było to zresztą bardzo charakterystyczne dla wszystkich odrodzonych lub nowopowstałych państw – młodych demokracji Europy Środkowo – Wschodniej oprócz Czechosłowacji.

18 ŚMIERĆ JÓZEFA PIŁSUDSKIEGO 12 V 1935

19 DEKOMPOZYCJA OBOZU SANACYJNEGOw łonie sanacji doszło do wewnętrznych podziałów na trzy grupy : ( prezydenta Mościckiego , marszałka Edwarda Rydza – Śmigłego i byłego szefa BBWR – u płk. Walerego Sławka ) faktycznie władzę sprawowali od r Mościcki i Smigły , którzy doszli do porozumienia. Zaostrzono metody walki z opozycja , tworząc obóz izolacyjny w Berezie Kartuskiej ( więźniów osadzano tam bez wyroku sądowego ). W r. władze sanacyjne utworzyły w miejsce rozwiązanego BBWR – u Obóz Zjednoczenia Narodowego ( OZON ) : głosił on konieczność skupienia społeczeństwa wokół armii i marszałka Rydza Śmigłego , oraz realizacji zasad ustrojowych sformułowanych w konstytucji kwietniowej wobec pogarszającej się sytuacji międzynarodowej Polski i wzrostu sił komunistycznych. Uznawano zasadę wodzostwa i kult Józefa Piłssudskiego.

20 Opozycja antysanacyjnaNajsilniejszym ugrupowaniem antysanacyjnym pozostawał obóz narodowo – demokratyczny zafascynowany w tym czasie ideami włoskiego faszyzmu. W r utworzono z inicjatywy Romana Dmowskiego organizację paramilitarną Obóz Wielkiej Polski ( OWP ) – wzorowany na włoskich czarnych koszulach . Rozwiązany przez władze w 1933 r. Rozwiązanie OWP i rozłam w Stronnictwie Narodowym ( dawnej Endecji ) doprowadziły do powstania w r nowej organizacji antysanacyjnej o nazwie Obóz Narodowo–Demokratyczny ( ONR ) Program ( ONR ) posługiwał się demagogią , głosząc solidaryzm klasowy , antysemityzm i konieczność upaństwowienia kapitału zagranicznego. Po dwóch miesiącach władze rozwiązały go. Poważna siłę antysanacyjną stanowiły też ugrupowania chłopskie mimo ich początkowego rozdrobnienia . w r największe ugrupowania : PSL ,,Piast ‘’ , PSL ,,Wyzwolenie ‘’ i Stronnictwo Chłopskie połączyły się tworząc jednolitą partię ludową – Stronnictwo – Ludowe ( SL ) Istniało również antysanacyjne ugrupowanie emigracyjne o nazwie Front Morges ( czyt. Front Morsz ) założone przez Ignacego Paderewskiego w Szwajcarii a skupiające tych polityków którzy musieli emigrować z Polski w obawie przed aresztowaniami i procesem brzeskim ( gen. Władysław Sikorski , Wojciech Korfanty , Wincenty Witos ).

21