1 SFGćwiczenia 5 UNIWERSYTET WARSZAWSKI WYDZIAŁ ZARZĄDZANIA Systemy finansowe gospodarki Instrumenty finansowe Marcin Ignatowski Warszawa 2012

2 2 SFGćwiczenia 5 Papier wartościowy Papiery wartościowe to dokumenty, z którymi związane jest określone prawo majątkowe tak ściśle, że jego realizacja może nastąpić tylko przez okazanie lub wydanie takiego dokumentu. Papiery wartościowe charakteryzują się wyższą intensywnością obrotu. Stosowane są wtedy, gdy może często dochodzić do zmiany właściciela instrumentu finansowego. Papier wartościowy można zdefiniować jako dokument stwierdzający fakt dokonania transakcji odpłatnego udostępnienia kapitału, co daje kapitałodawcy określone prawa: a) prawo do współwłasności majątku (udziały, akcje), b) prawo do określonego procentu lub innych pożytków (np. obligacje lub inne instrumenty długu), c) prawo do otrzymania w przyszłości określonych aktywów lub do rozliczenia pieniężnego (instrumenty pochodne)

3 SFGćwiczenia 5 Instrument finansowy Instrument finansowy to pojęcie o znaczeniu szerszym od papieru wartościowego. Instrument finansowy – „kontrakt, który powoduje powstanie aktywów finansowych u jednej ze stron i zobowiązania finansowego albo instrumentu kapitałowego u drugiej ze stron, pod warunkiem że z kontraktu zawartego między dwiema lub więcej stronami jednoznacznie wynikają skutki gospodarcze, bez względu na to, czy wykonanie praw lub zobowiązań wynikających z kontraktu ma charakter bezwarunkowy lub warunkowy” „Instrumentami finansowymi w rozumieniu ustawy są: 1)Papiery wartościowe; 2)Nie będące papierami wartościowymi: a)Tytuły uczestnictwa w instytucjach zbiorowego inwestowania b)Instrumenty rynku pieniężnego, c)Finansowe kontrakty terminowe oraz inne równoważne instrumenty finansowe rozliczane pieniężnie (…) d)Opcje kupna lub sprzedaży instrumentów finansowych (…) e)Prawa majątkowe, których cena zależy bezpośrednio lub pośrednio od wartości oznaczonych co do gatunku rzeczy (pochodne instrumenty towarowe) f)Oraz inne instrumenty, jeżeli zostały dopuszczone do obrotu na rynku regulowanym (…)

4 SFGćwiczenia 5 Najważniejsze papiery wartościowe w skrócie Gotówka – banknoty i bilon nie przynoszące odsetek, najbardziej płynny rodzaj aktywów Weksle – krótkoterminowe aktywa finansowe (poniżej 1 roku), których termin wykupu przez pierwotnego wystawcę (pożyczkobiorcę) jest z góry określony. Są to instrumenty finansowe o bardzo wysokiej płynności, zainwestowane w nie pieniądze można szybko odzyskać, wiedząc przy tym w miarę dokładnie, jaki dochód osiągnie się przy ich sprzedaży w dowolnym momencie Obligacje – długoterminowe aktywa finansowe, obligacje mają mniejszą płynność niż weksle, nie dlatego, iż trudno je sprzedać, lecz ze względu na to, że trudniej jest przewidzieć ich cenę, a tym samym wysokość dochodu, jaki przyniosą w momencie sprzedaży Papiery wartościowe nie obciążone ryzykiem – określenie stosowane w stosunku do obligacji skarbowych. Nazwa pochodzi stąd, że nie istnieje niebezpieczeństwo bankructwa państwa i odmowy wypłacania przez nie należności odsetek od obligacji. Akcje przedsiębiorstw – papiery wartościowe będące tytułem własności części kapitału akcyjnego spółek i uprawniające do uczestniczenia w podziale dywidendy, tj. części zysku przedsiębiorstwa przeznaczonego do wypłaty akcjonariuszom, a nie zatrzymanego w nim w celu finansowania nowych inwestycji. Akcje uznaje się za rodzaj aktywów finansowych obciążonych ryzykiem, a zatem niezbyt płynny.

5 5 SFGćwiczenia 5 Trzy atrybuty instrumentów finansowych PŁYNNOŚĆ – RYZYKO – DOCHÓD Płynność – dotyczy szybkości i pewności, z jaką dana pozycja aktywów może być z powrotem zamieniona na gotówkę w dowolnym momencie. Składnikiem aktywów najwyższej płynności jest sam pieniądz (gotówka) lub płynność to zdolność do zamiany instrumentu na pieniądz – tę zdolność mierzymy czasem niezbędnym do upłynnienia instrumentu oraz stratą jaka może być z tą zmianą związana. Ryzyko - policzalne prawdopodobieństwo osiągnięcia w przyszłości zysku lub straty, jaka może przynieść dana inwestycja. Ryzyko inwestycyjne wiąże sie z tym, że uzyskana stopa zwrotu z inwestycji może różnić się od stopy zwrotu oczekiwanej przez inwestora z uwagi na czynniki losowe, np. wahania cen surowców. Ryzyko inwestycyjne to inaczej ryzyko nieosiągnięcia oczekiwanej rentowności inwestycji. Definicja "ekonomiczna" ryzyka 1. skutki podjętych decyzji nie są znane, ale jest możliwe określenie przyszłych scenariuszy rozwoju sytuacji 2. prawdopodobieństwa, z jakimi mogą występować poszczególne zdarzenia są znane lub możliwe do oszacowania

6 6 SFGćwiczenia 5 Trzy atrybuty instrumentów finansowych PŁYNNOŚĆ – RYZYKO – DOCHÓD Dochód z instrumentu finansowego mierzymy stopą zwrotu Gdzie: W 1 – wartość instrumentu finansowego w momencie t=1 wraz z odsetkami, W 0 – wartość instrumentu finansowego w momencie t=0 Dochodowość instrumentu określamy roczną stopą zwrotu

7 7 SFGćwiczenia 5 Zasób vs Strumień Zasoby gospodarcze to kategorie ekonomiczne odzwierciedlające stan majątku i zobowiązań podmiotów w danym momencie. Zasoby gospodarcze mają wymiar wartości, którą wyrażamy w pieniądzu Przykładami zasobów są: dobro, majątek (rzeczowy, finansowy, trwały, obrotowy), kapitał (obcy, właścicielski, stały, zmienny), podaż pieniądza itp. Strumienie gospodarcze opisują procesy zachodzące w czasie lub ich skutki ekonomiczne. Ich wymiar stanowi wartość w czasie. Strumienie nie są addytywne ze względu na ich różny wymiar. Przykładami strumieni są: przychód, dochód, koszt, nakład, zysk, oszczędności, inwestycje itp. Zapadalność vs Wymagalność Powyższe pojęcia wiążą się z terminem wykupu instrumentów finansowych: -dla wierzyciela jest to termin zapadalności jego należności -dla dłużnika jest to termin wymagalności jego zobowiązań

8 8 SFGćwiczenia 5 Schemat bilansu podmiotu gospodarczego AKTYWAPASYWA Majątek rzeczowy (AR) Zbiór dóbr zaspokajających określone potrzeby Majątek finansowy (AF) Instrumenty finansowe reprezentujące określone prawa majątkowe Kapitał dłużny (KD) Zewnętrzne, zwrotne źródła finansowania działalności (debt) Kapitał właścicielski (KW) Kapitał będący własnością właścicieli – akcjonariuszy, udziałowców, państwa itp. A = (AR + AF) == K = (KD + KW)

9 9 SFGćwiczenia 5 Podział instrumentów finansowych Z punktu widzenia rodzaju reprezentowanego prawa Instrumenty dłużne – reprezentujące wierzytelności pieniężne i zobowiązania dłużne. Wspólną dla nich cechą jest zwrot długu (pożyczki) o znanej z góry kwocie obligacje, bony, listy zastawne, polisy, weksle, czeki, certyfikaty depozytowe Instrumenty udziałowe – reprezentują prawa właścicielskie, w tym prawa do zarządzania spółką; wniesiony kapitał nie podlega zwrotowi, jednak właściciele mogą zdecydować o umorzeniu akcji (udziałów) akcje, udziały w spółkach z o.o., kwity depozytowe, prawa poboru akcji, prawa do akcji Instrumenty powiernicze – reprezentujące dowód uczestnictwa w funduszu będącym wspólną masą majątkową uczestników zarządzaną przez powiernika. Uczestnik ma prawo do zwrotu zainwestowanego kapitału według wartości rynkowej (nie znanej z góry – zależnej od trafności podejmowanych decyzji przez zarządzających funduszem. jednostki uczestnictwa otwartych funduszy inwestycyjnych, certyfikaty inwestycyjne zamkniętych funduszy inwestycyjnych, jednostki rozrachunkowe Otwartych Funduszy Emerytalnych

10 10 SFGćwiczenia 5 Podział instrumentów finansowych Z punktu widzenia sposobu przenoszenia tytułu własności instrumentu Instrumenty na okaziciela – właściciel nie jest oznaczony, jest nim każdy kto go okaże, przeniesienie własności następuje przez przekazanie instrumentu gotówka, akcja zwykła, obligacja skarbowa, czek na okaziciela Instrumenty na zlecenie (indosowane) – właściciel jest oznaczony, przeniesienie własności następuje na zlecenie właściciela (indos – zrzeczenie się wierzytelności) rachunek rozliczeniowy, weksel, czek wystawiony na osobę, zdematerializowane papiery wartościowe Instrumenty imienne – właściciel jest oznaczony, a przeniesienie własności może nastąpić poprzez cesję (cesja to umowa cywilnoprawna zawierana pomiędzy wierzycielem a osobą trzecią, na podstawie której wierzyciel przenosi swoją wierzytelność wobec dłużnika na osobę trzecią. rachunek oszczędnościowy, akcja imienna, kredyt, pożyczka, jednostka uczestnictwa, jednostka rozrachunkowa

11 11 SFGćwiczenia 5 DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ